Zoologia

– bezkręgowce

wykład 2

ćwiczenia:
poniedziałek 11.00 – 12.30; grupa Z6 i Z7,
7,14 i 21 styczeń

wtorek 8.30

– 10.00, grupa Z2 i Z3,

8, 15 i 22 styczeń

czwartek 9.30

– 11.00, grupa Z1 i Z2,

10, 17 i 24 styczeń

grupa Z5 i Z8: poniedziałek 9.30 – 11.00 lub
czwartek 11.00

– 12.30 ?

ćwiczenia odbędą się w Muzeum IZ, ul. Ingardena 6

Bilateralia, dwubocznie symetryczne

Triblastica, trójwarstwowce

-

zwierzęta aktywnie poruszające się i zdobywające pokarm,

-

podział ciała na część przednią i tylną oraz

na stronę brzuszną i grzbietową,

- cefalizacja

– powstanie odcinka głowowego z centrum

koordynującym.

-

powstanie mezodermy spowodowało dalsze

zróżnicowanie anatomiczne,

-

na podłożu trzeciego listka rozwinął się szkielet

wewnętrzny, mięśnie, układ wydalniczy, rozrodczy,

krwionośny, liczne gruczoły.

Acoelomata, bezjamowce

Parenchymia, parenchymowce

Typ: Platyhelminthes, płazińce

-

brak jamy ciała,

-

przestrzenie między narządami wypełnione parenchymą,

-

zwierzęta morskie, słodkowodne i lądowe, wiele gatunków

pasożytniczych,

-

posiadają płaskie ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie,

-

wymiana gazowa i wydalanie metabolitów odbywa się na

zasadzie dyfuzji przez powłoki ciała,

-

układ wydalniczy to protonefrydia z komórkami

płomykowymi,

- jelito z jednym otworem,
-

brak układu krążenia.

Typ: Platyhelminthes, płazińce

Gromada: Turbellaria, wirki

-

wolno żyjące, morskie, słodkowodne i lądowe,

drapieżniki

-

posiadają orzęsione komórki nabłonka

okrywającego,

-

głowa z plamkami ocznymi i bocznymi płatami ,

-

umięśniona gardziel do pobierania pokarmu,

-

hermafrodyty ze skomplikowanymi narządami

rozrodczymi,
-

rozmnażanie bezpłciowe przez podział ciała.

Typ: Platyhelminthes, płazińce

Gromada: Trematoda, przywry

-

pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne,

-

posiadają przyssawki: gębową i brzuszną,

-

mocne okrywy ciała zapewniają ochronę w ciele

gospodarza,
-

narządy rozrodcze zajmują niemal całe wnętrze,

-

złożone cykle rozwojowe często ze zmianą

żywiciela.

Gromada: Trematoda, przywry

Fasciola hepatica Opisthorchis felineus
motylica wątrobowa, choroba fascjoloza choroba opistorchoza

pasożyt ptaków Trichobilharzia ocellata, ale larwa wwierca się w skórę człowieka

Typ: Platyhelminthes, płazińce

Gromada: Cestoda, tasiemce

główka tasiemca –
skoleks

proglotydy z narządami rozrodczymi

-

pasożyty o cyklu życiowym z co

najmniej 2 postaciami larwalnymi i

co najmniej 1 żywicielem,

-

przedni koniec ciała (skoleks) z

przyssawkami i/lub hakami,
-

za skoleksem występują człony

(proglotydy),
-

brak otworu gębowego i jelita,

-

pokarm wchłaniają całą

powierzchnią ciała,

-

dojrzałe człony wypełnione jajami

odczepiają się od tylnego końca ciała.

Gromada: Cestoda, tasiemce

Diphyllobothrium lataum, Echinococcus granulosus

bruzdogłowiec szeroki tasiemiec bąblowiec

Taenia saginata Taenia solium
tasiemiec nieuzbrojony tasiemiec uzbrojony

Acoelomata, bezjamowce

Parenchymia, parenchymowce

Typ:Nemerta, wstężnice

-

zwierzęta wodne, przeważnie

morskie,
-

długie, wąskie i taśmowate ciało,

-

poruszają się dzięki ruchom

rzęsek i mięśni,

-

brak jamy ciała,

-

przestrzenie między narządami

wypełnione mezenchymą,

-

posiadają ryjek oddzielony od

jelita,
- jelito posiada dwa otwory,
-

obecność zamkniętego układu

krwionośnego.

Pseudocoelomata, wtórnojamowce pozorne

-

występuje pierwotna jama ciała (pseudocel), która

nie posiada własnych ścian,

-

brak mezodermy między jamą ciała a jelitem,

-

jama ciała wypełniona płynem,

-

przewód pokarmowy z otworem gębowym i odbytem,

-

rozmnażają się wyłącznie płciowo,

-

większość posiada liniejącą kutikulę (Ecdysozoa, wylinkowce)

Pseudocoelomata

Typ: Rotifera, wrotki

rotifera

– „noszący kółka

aparaty szczękowe – mastaks

-

wody słodkie, słone, podmokłe siedliska glebowe,

-

ciało zbudowane z głowy, tułowia i nogi,

-

na tułowiu mogą występować kutykularne wyrostki,

-

noga zakończona palcami,

-

ciało pokryte delikatnym oskórkiem,

-

na głowie znajduje się aparat wrotny,

-

gardziel zawiera aparat szczękowy (mastaks),

-

rozmnażanie partenogenetyczne.

Pseudocoelomata

Typ: Acanthocephala, kolcogłowy

-

organizmy pasożytnicze,

- w rozwoju brak form

wolno żyjących,

-

formy dojrzałe żyją w przewodzie

pokarmowym kręgowców, larwy u

bezkręgowców wodnych i lądowych,

-

podział ciała na odcinek przedni

z ryjkiem pokrytym hakami i
kolcami oraz odcinek tylni: robakowato

wydłużony tułów,

-

brak układu pokarmowego,

krwionośnego, oddechowego,

u większości gatunków również

wydalniczego,
-

rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy,

-

bioindykatory środowiska wodnego

(akumulują niektóre zanieczyszczenia).

Pseudocoelomata

Typ: Gastrotricha, brzuchorzęski

-

organizmy wodne, wolno żyjące,

najmniejsze tkankowce,
-

poruszają się za pomocą rzęsek

rozmieszczonych na brzusznej stronie ciała i

wici umieszczonych na głowie,

-

oskórek wytwarza tarczki, szczeciny,

płytki lub kotwiczki,

-

nie linieją,

-

posiadają gruczoły wytwarzające

substancję kleistą,

-

brak specjalnych organów

transportujących tlen i związki

odżywcze.

Pseudocoelomata

Typ: Nematoda, nicienie

-

organizmy wolno żyjące i pasożyty,

-

ciało wydłużone, niesegmentowane,

-

ciało okryte mocną kutykulą,

-

kształt ciała określa wór

powłokowo-mięśniowy,

- wzrost jest przerywany linieniami,
-

wewnątrz ciała panuje nadciśnienie,

-

posiadają drożny przewód

pokarmowy,
-

nie posiadają układu krążenia,

układu oddechowego,

-

występują tylko mięśnie podłużne

(brak mięsni okrężnych!),

- oddychanie tlenowe i beztlenowe (fermentacja glikogenu),
-

z reguły rozmnażają się płciowo,

-

występuje dymorfizm płciowy.

nema

– „nitka”

Pseudocoelomata

Typ: Nematoda, nicienie

oskórek nicienia - to wielowarstwowa struktura
wzmocniona poprzecznymi łańcuchami
białkowymi i wbudowaną siecią kolagenową

Typ: Nematoda, nicienie

Trichinella spiralis

Caenorhabditis elegans Globodera rostochiensis

Dracunculus medinensis

Ancylostoma
duodenale

Ascaris
lumbricoides

Pseudocoelomata

Typ: Nematomorpha, nitnikowce

-

wolno żyjące, słodkowodne,

-

ciało długie i robakowate,

-

przód ciała zaokrąglony lub

stożkowaty,

-

tylny koniec zaokrąglony lub

z 2-3 wyrostkami kaudalnymi,
- na brzusznej i grzbietowej linii

ciała znajduje się rząd szczecin,

- kutykula o chropowatej
strukturze,
-

układ pokarmowy silnie

zredukowany,
-

brak układu krwionośnego,

oddechowego i wydalniczego,
-

rozdzielnopłciowe, rozwój z

pasożytniczą larwą .

Coelomata, wtórnojamowce

-

posiadają wtórną jamę ciała – celoma,

-

jama posiada własny nabłonek,

-

jamę wypełnia płyn izotoniczny z

resztą płynów w organizmie,

- celoma podzielona jest przegrodami

poprzecznymi,

-

celoma połączona jest ze środowiskiem

zewnętrznym za pomocą metanefrydiów,

-

jelito środkowe objęte jest własnymi

mięśniami, a pokarm przesuwany jest

ruchami perystaltycznymi,

-

obecność układu krwionośnego i

oddechowego z barwnikami oddechowymi.

Coelomata

Nadtyp: Lophophorata, czułkowce (=lofoforowce)

-

osiadłe, wyłącznie wodne organizmy,

-

przód ciała zaopatrzony w lofofor czyli wieniec

orzęsionych czułków otaczających otwór gębowy,

- U-

kształtny przewód pokarmowy,

-

brak wyraźnie wyodrębnionej głowy,

-

występuje układ krwionośny,

-

rozmnażanie płciowe i bezpłciowe przez pączkowanie

Coelomata, Lophophorata

Typ: Bryozoa, mszywioły Typ: Brachiopoda, ramienionogi

Bryozoa

– „zwierzęta mchy

”

Pectinatella magnifica Lingula anatina

Coelomata

Nadtyp: Lacunifera, Typ: Mollusca, mięczaki

-

miękkie, niesegmentowane ciało zwykle okryte muszlą,

-

organem lokomocji jest umięśniona noga,

-

narządy wewnętrzne mieszczą się w worku trzewiowym położonym nad nogą,

-

ściana worka tworzy płaszcz,

-

między płaszczem a workiem występuje jama płaszczowa ze skrzelami

(ktenidia),
-

fałd w jamie gębowej: tarka = radula,

- zredukowana celoma,
-

drożny układa pokarmowy, otwarty układ krwionośny.

Coelomata, Mollusca

Gromada: Polyplacophora, chitony

-

zwierzęta morskie,

-

owalne ciało, spłaszczone grzbieto – brzusznie,

-

muszla podzielona na osiem płytek dachówkowato na siebie zachodzących,

-

noga dobrze rozwinięta,

-

posiadają tarkę do zdrapywania glonów z powierzchni kamieni,

-

głowa szczątkowa.

Lepidochitonia cinereus,

zachodni Bałtyk

Coelomata, Mollusca

Gromada: Gastropoda, brzuchonogi

-

morskie, słodkowodne lub lądowe,

- asymetryczne,
-

spiralnie zwinięta muszla,

-

muszla często zredukowana lub nieobecna,

-

dobrze wyodrębniona głowa z dwoma parami czułków,

-

dobrze wykształcona noga,

- obecna radula,
-

zachodzi zjawisko zwane torsją – skręcenie worka o 180

O

,

-

otwór odbytowy i jama płaszczowa nad głową.

Coelomata, Mollusca

Gromada: Bivalvia, małże

-

morskie lub słodkowodne,

-

głównie osiadłe, wytwarzają mocne nici tzw. bisior,

- dwubocznie symetryczne,
-

muszla złożona z dwóch połówek połączonych elastycznym wiązadłem,

-

nie posiadają głowy,

-

nie posiadają tarki, są filtratorami,

-

posiadają silnie orzęsione skrzela,

-

źródło pokarmu, wykorzystywane w przemyśle jubilerskim, galanteryjnym,

-

mogą przenosić choroby i pasożyty.

Coelomata, Mollusca

Gromada: Cephalopoda, głowonogi

-

wyłącznie morskie, aktywne drapieżniki,

- dwubocznie symetryczne,
-

posiadają głowę i tułów,

-

noga przekształcona w ramiona z przyssawkami,

-

fragment nogi przekształcony w mięsisty wyrzutowy lejek,

-

brak muszli lub muszla zredukowana, wewnętrzna,

-

posiadają dobrze rozwinięte narządy zmysłów i złożony mózg,

-

posiadają worek czernidłowy w tylnej części tułowia,

-

posiadają chromatofory z ziarnami pigmentu.

Architeuthis dux

, największy bezkręgowiec

Coelomata

Nadtyp: Articulata, segmentowce

Typ: Annelida, pierścienice

-

żyją w morzach, wodach słodkich i wilgotnej glebie,

niektóre są pasożytami,

-

podział ciała na metamery, pierścienie,

- segmentacja homonomiczna lub heteronomiczna,

- pierwszy segment: prostomium, ostatni: pygydium,

-

ciało owalne lub grzbieto – brzusznie spłaszczone,

-

ciało okryte wilgotnym oskórkiem,

-

obecność chitynowo –

białkowych szczecin.

annelida

– „małe pierścienie”

Coleomata, Annelida

Gromada: Polychaeta, wieloszczety

trochofora

Nereis pelagica

-

zwierzęta głównie morskie,

-

dobrze wyodrębniony odcinek głowowy

-

na każdym segmencie para

parapodiów z pękami szczecinek,

-

szczeciny różnego kształtu i wielkości

zakończone prosto, rozwidlone, haczykowate,

-

rozdzielnopłciowe, zapłodnienie zewnętrzne,

- larwa trochofora.

Spirobranchus giganteus

Polychaeta, wieloszczety

Alitta succinea

Sedentaria

Coleomata, Annelida

Gromada: Oligochaeta, skąposzczety

-

żyją w wodach słodkich i wilgotnej glebie,

-

nie posiadają parapodiów,

-

posiadają nieliczne szczeciny,

-

słabo wyodrębniony odcinek głowowy,

-

obecność narządu związanego z rozrodem:

siodełko (clitellum),

-

hermafrodyty o zapłodnieniu krzyżowym.

Lumbricus terrestis

Gromada:Oligochaeta, skąposzczety

Tubifex tubifex Enchytraeus albidus

Megascolides australis Naididae

Coleomata, Annelida

Gromada: Hirudinea, pijawki

-

drapieżniki i pasożyty zewnętrzne,

-

ciało grzbieto-brzusznie spłaszczone,

-

ciało zbudowane z 34 segmentów,

- przednia i tylnia przyssawka,
- brak szczecin,
-

obecne siodełko u dojrzałych płciowo osobników.