Strona 1 z 106

Konspekt zajęć III

1. wzorce umowne, umowa konsumencka, klauzule abuzywne

2. zmiana dłużnika i zmiana wierzyciela

3. umowa o świadczenie przez osobę trzecią, na rzecz osoby trzeciej i o

zwolnienie dłużnika z obowiązku świadczenia.

4. bezpodstawne wzbogacenie;

5. rozliczenia między zubożonym a wzbogaconym;

6. nienależne świadczenie;

7. potrącenie, odnowienie, zwolnienie z długu

8. umowa przedwstępna i zadatek

9. spełnienie świadczenia:

- zasady zaliczenia zapłaty przy wielości długów względem tego samego

wierzyciela

- spełnienie innego świadczenia niż określone treścią zobowiązania

- miejsce i termin spełnienia świadczenia

Kazusy:

1. Pozwem z dnia 13 września 2010 r. Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony

Praw Konsumentów wniosło o uznanie za niedozwolone i zakazanie

wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia zawartego w

pkt 3.10 wzorca umownego o nazwie „Warunki uczestnictwa w

imprezach organizowanych przez Spółdzielnię Turysta w O.” o treści:

„Klient zobowiązany jest do pokrycia wyrządzonych przez siebie szkód w

czasie trwania imprezy w miejscu ich powstania (hotel, autokar, prom,

itp.)” Pozwana Spółdzielnia „Turysta” w O. wniosła o oddalenie

powództwa.

Pozwana wskazała, że kwestionowany zapis został usunięty z wzorca

jeszcze przed doręczeniem odpisu pozwu z uwagi na wejście w życie z

dniem 17 wrzenia 2010 r. nowelizacji przepisów ustawy o usługach

Strona 2 z 106

turystycznych, oraz wskazała na treść art. 19 ust. 1 tej ustawy zgodnie z

którym postanowienia umów zawieranych przez organizatorów turystyki

z klientami mniej korzystne dla klientów niż postanowienia ustawy są

nieważne.

Jaka jest podstawa prawna żądania powoda, czy powód ma

legitymację czynną i czy zarzuty pozwanego uzasadniają oddalenie

powództwa?

2. ABC Sp. Z o.o. nabyła w dniu 23.05.2003 r. od Arkadiusza T.

wierzytelność w wysokości 10.000 zł. jaka służyła mu względem Karola

L. W pozwie skierowanym przeciwko Karolowi L. ABC Sp. Z o.o.

domagała się zasądzenia kwoty 10.000 zł. Pozwany zarzuca, iż w dniu

28.06.2003 r. spłacił dług Arkadiuszowi T. Powodowa spółka twierdzi ,że

Arkadiusz T. w dniu przelewu wysłał do pozwanego list polecony z

zawiadomieniem o przelewie, zaś pozwany twierdzi, że listu takiego

nigdy nie otrzymał , a nadto wskazuje, iż w okresie od 20.05. do

15.06.2003 r. przebywał na urlopie. Jak rozkłada się ciężar dowodu w

tej sprawie? Czy pozew jest zasadny?

3. W dniu 6 maja 2003 r. Jan Z. zawarł z Ireną K. umowę sprzedaży i tego

samego dnia wynikającą z powyższej umowy wierzytelność o zapłatę

ceny w kwocie 30 000 zł płatnej do dnia 15 czerwca 2003 r. przelał na

Spółkę z o.o., o czym zawiadomił kupującą w dniu 7 maja 2003 r. Wobec

braku zapłaty należności Spółka wystąpiła w dniu 1 lipca 2004 r. z

żądaniem zapłaty kwoty objętej przelewem w postępowaniu nakazowym.

Nakaz zapłaty został wydany w dniu 15 lipca 2004 r., zaś w zarzutach od

nakazu zapłaty z dnia 10 sierpnia 2004 r. pozwana podniosła, że towar

objęty umową sprzedaży był częściowo wadliwy, wobec czego w dniu 30

marca 2004 r. odstąpiła od umowy sprzedaży zwracając Janowi Z. towar

na kwotę 25 000 zł, który Jan Z. przyjął wystawiając faktury korygujące.

Strona 3 z 106

Proszę ocenić zasadność zarzutów i omówić kwestię ciężaru dowodu

w niniejszym postępowaniu.

4. Piotr T. zbył swoją wierzytelność względem Romana X. Bankowi

Spółdzielczemu w R. i w tym samym dniu Bank zawiadomił Romana X.

o przelewie, przesyłając mu odpis umowy. Roman X niezwłocznie po

otrzymaniu zawiadomienia spłacił dług nabywcy wierzytelności. W

pozwie skierowanym przeciwko Romanowi X. Piotr T. domagał się

zapłaty długu wykazując, iż oświadczeniem złożonym cesjonariuszowi

uchylił się od skutków swego oświadczenia woli o zbyciu wierzytelności,

jako złożonego pod wpływem błędu, a dłużnik mógł się o tym z łatwością

dowiedzieć, gdyby przed spłatą zwrócił się do niego o informacją.

Pozwany tej okoliczności nie kwestionuje, jednakże wnosi o oddalenie

powództwa i zarzuca, że o nieważności umowy przelewu dowiedział się

dopiero po spłacie długu bankowi. Czy roszczenie jest zasadne?

5. W dniu 6 maja 2003 r. Jan Z. zawarł z Ireną K. umowę sprzedaży i tego

samego dnia wynikającą z powyższej umowy wierzytelność o zapłatę

ceny w kwocie 30 000 zł płatnej do dnia 20 maja 2003 r. przelał na

Spółkę z o.o., o czym zawiadomił kupującą w dniu 7 maja 2003 r. W dniu

1 czerwca 2003 r. Irena K. podniosła zarzut potrącenia wierzytelności

przysługującej jej wobec Jana Z. z tytułu umowy sprzedaży z dnia 3 maja

2003 r. obejmującej kwotę 40 000 zł, która stała się wymagalna z dniem

22 maja 2003 r. Proszę ocenić skuteczność zarzutu.

6. W dniu 13 kwietnia 2000 r. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki

Zdrowotnej (SP ZOZ) w Z. zawarł umowę kredytową z Bankiem w Z.

poręczoną przez Powiat N. W dniu 1 stycznia 2002 r. utworzono nowy

Powiat Z. na terenie którego działał SP ZOZ. W dniu 12 stycznia 2002 r.

Powiat N. i Powiat Z. zawarły umowę zgodnie z którą Powiat Z.

zobowiązał się do przejęcia długu z poręczenia udzielonego przez Powiat

Strona 4 z 106

W. Bank w Z. nie wyraził zgody na przejęcie długu. Ostatecznie kredyt

został spłacony przez Powiat W. Czy Powiatowi W. przysługuje

roszczenie w stosunku do Powiatu Z.?

7. Umową notarialną z dnia 10 marca 2005 r. Maria N. darowała swojej

córce Iwonie S. zabudowaną nieruchomość o wartości 250 000 zł,

zobowiązując jednocześnie córkę do zapłaty na rzecz pasierbicy Ireny K.

kwoty 50 000 zł. Iwona S. darowiznę przyjęła zobowiązując się do

uiszczenia kwoty określonej w umowie na rzecz Ireny K. W dniu 20

października 2005 r. Irena K. wezwała Iwonę S. do zapłaty na jej rzecz

kwoty 50 000 zł w terminie 14 dni, a po bezskutecznym upływie terminu

wystąpiła z pozwem obejmującym żądanie zapłaty kwoty 50 000 zł z

ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Czy

żądanie może być uwzględnione?

8. Umową z dnia 29 września 2003 r. Spółka X zbyła na rzecz Ireneusza K.

własność nieruchomości za kwotę 210 000 zł płatną w trzech ratach po

70 000 zł w terminach do 3 marca 2004 r., 3 czerwca 2004 r. i 3 września

2004 r. z zastrzeżeniem, że świadczenie z tytułu ceny sprzedaży Ireneusz

K. spełni na rzecz Banku B. dla pokrycia rat kredytu zaciągniętego w tym

Banku przez Spółkę X. W dniu 3 stycznia 2004 r. syndyk masy upadłości

Spółki X odwołał to zastrzeżenie, przy braku zgody na takie odwołanie ze

strony Ireneusza K. Czy odwołanie zastrzeżenia jest skuteczne?

9. W dniu 12 marca 2009 r. Wiktor B. prowadzący działalność gospodarczą

pod nazwą Przedsiębiorstwo Budowlane Wiktor B. jako wykonawca

zawarł z Powiatem N. jako zamawiającym umowę pisemną dotyczącą

realizacji inwestycji „Oczyszczalnia ścieków Orzeł”. Umowa miała być

zrealizowana od 1 kwietnia 2009 r. do 31 marca 2010 r. za

wynagrodzeniem w kwocie 1 200 000 zł. W trakcie realizacji prac

okazało się, że pierwotny projekt oraz SIWZ nie uwzględniły

konieczności wykonania dodatkowych robót związanych z osuszeniem

Strona 5 z 106

części terenu na którym miała powstać inwestycja, wobec czego strony

uzgodniły ustnie wykonanie tych robót za dodatkową kwotę 50 000 zł,

przesuwając jednocześnie termin realizacji inwestycji do 30 kwietnia

2010 r. W dniu 20 listopada 2009 r. zamawiający stwierdził, że stan

zaawansowania robót nie daje żadnych realnych szans na ich dokończenie

w uzgodnionym terminie, wobec czego odstąpił od umowy. Wiktor B.

wystawił w dniu 1 grudnia 2009 r. fakturę na kwotę 50 000 zł obejmującą

należność za wykonanie prac związanych z osuszeniem terenu oraz

fakturę na kwotę 500 000 zł jako należność za prace wykonane do dnia

odstąpienia przez zamawiającego od umowy według zasad określonych w

umowie. Wobec odmowy uiszczenia należności przez Powiat N. Wiktor

B. wniósł w dniu 13 maja 2011 r. pozew.

Jaka powinna być podstawa prawna żądań powoda?

10. Marek S. pozostawał od 1988 r. do 1998 r. w konkubinacie z Ireną D. W

1990 r. Marek S. zamienił stanowiący jego własność lokal mieszkalny o

wartości 150 000 zł na większy lokal będący własnością rozwiedzionych

małżonków Anny i Jacka L. o wartości 250 000 zł, przy jednoczesnym

zrzeczeniu się przez Irenę D. prawa do przysługującego jej lokalu o

wartości 120 000 zł na rzecz Anny L. W wyniku powyższych umów

wyłącznym właścicielem większego lokalu stał się Marek S., zaś lokale

mniejsze otrzymali Anna L. i Jacek L. Marek S. i Irena D. mieszkali

razem do 1998 r., kiedy na skutek nieporozumień Irena D. wyprowadziła

się i zamieszkała w wynajętym lokalu. Czy Irenie D. przysługuje

roszczenie w stosunku do Marka S. i na jakiej podstawie?

11. Umową z 23 marca 2001 r. Spółka A nabyła od Spółki C 145 obligacji

Spółki B za kwotę 15 mln zł płatną w 15 miesięcznych ratach, a następnie

w dniu 9 kwietnia 2001 r. zamieniła je na akcie Spółki B. Spółka uiściła 3

raty w kwocie 3 mln zł. Umowa z 23 marca 2001 r. została zawarta bez

uchwały wspólników zezwalającej na zaciągnięcie zobowiązania o

Strona 6 z 106

wysokości wielokrotnie przewyższającej kapitał zakładowy Spółki A. W

dniu 17 lutego 2003 r. została ogłoszona upadłość Spółki B i akcje nabyte

za obligacje nie przedstawiają obecnie żadnej wartości. Pozwem z 12

stycznia 2004 r. Spółka C wniosła o zasądzenie od Spółki A kwoty 12

mln zł. Jaka jest podstawa prawna żądania i czy powództwo zasługuje

na uwzględnienie?

12. W okresie od 13 do 31 maja 2002 r. spółka jawna A zakupiła od Jana S.

prowadzącego hurtownię spożywczą towar za kwotę 115 000 zł,

należność ta nie została uiszczona. Znając złą sytuację finansową spółki

Jan S. w dniu 20 maja 2004 r. wniósł pozew z żądaniem zapłaty kwoty

115 000 zł z ustawowymi odsetkami od 14 czerwca 2002 r. solidarnie od

pozwanych Pawła N. i Roberta T. wspólników spółki jawnej. 30 maja

2004 r. Sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym. Zarzuty od

nakazu zapłaty w dniu 16 czerwca 2004 r. wniósł pozwany Paweł N.

podnosząc zarzut potrącenia wierzytelności przysługującej wobec powoda

A. spółce z o.o. powstałej z przekształcenia A. spółki jawnej, przy czym

do przekształcenia doszło już po wydaniu nakazu zapłaty, a objęta

potrąceniem wierzytelność od początku była wierzytelnością spółki z o.o.,

a także zarzut przedawnienia roszczenia w stosunku do Spółki.

Proszę ocenić skuteczność podniesionych zarzutów.

13. Pozwem z dnia 20 maja 2010 r. Ireneusz S. i Bruno K. jako wspólnicy

BUDREM s.c. wnieśli o zasądzenie od pozwanego Jerzego N. kwoty

200 000 zł z ustawowymi odsetkami od 10 października 2007 r. do dnia

zapłaty tytułem wynagrodzenia zgodnie z zawartą z pozwanym w dniu 2

kwietnia 2006r. umową o roboty budowlane.

Jerzy N. wniósł o oddalenie powództwa podnosząc zarzut przedawnienia

roszczenia, wskazując, iż nie zapłacił należności objętej fakturą z uwagi

na wadliwość prac wykonanych przez powodów skutkiem czego

zmuszony był powierzyć usunięcie wad innej firmie i poniósł w związku

Strona 7 z 106

z tym znaczne wydatki, a z ostrożności procesowej podniósł zarzut

potrącenia wzajemnej wierzytelności wynikającej z pożyczki jakiej

udzielił powodowi Ireneuszowi S. w dniu 13 marca 2005 r. w kwocie

150 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12 kwietnia 2007 r.

wskazując, iż wezwał Ireneusza S. do zwrotu pożyczki pismem z dnia 12

kwietnia 2007 r

Czy zarzuty pozwanego są zasadne?

14. I. Spółka z o.o. i małżonkowie Anna i Adam M. zawarli umowę

przedwstępną sprzedaży prawa użytkowania wieczystego nieruchomości

stanowiących działki ewidencyjne gruntu opisane w § l umowy, dla

których Sąd Rejonowy w B. prowadził księgi wieczyste o Nr KW ... W

dniu zawarcia umowy Anna i Adam M. nie byli ujawnieni jako

użytkownicy wieczyści nieruchomości w księgach wieczystych

urządzonych dla tych nieruchomości, a swoje prawa do nieruchomości

wywodzili z umowy przeniesienia prawa użytkowania wieczystego

nieruchomości. Spółka zobowiązała się nabyć prawo użytkowania

wieczystego nieruchomości pod warunkiem, że małż. M. będą

prawomocnie wpisani do ksiąg wieczystych prowadzonych dla

nieruchomości jako ich użytkownicy wieczyści. Przyrzeczona umowa

sprzedaży w formie warunkowej miała zostać zawarta w terminie do dnia

30 maja 1999 r., o ile małż. M. będą wpisani do ksiąg wieczystych jako

użytkownicy wieczyści do dnia 30 stycznia 1999 r. Kontrahenci

przewidzieli możliwość przesunięcia terminu zawarcia umowy

przyrzeczonej o okres opóźnienia w złożeniu wypisów z KW, nie później

jednak niż o 90 dni, tj. do 28 sierpnia 1999 r. W § 7 ust 2 umowy strony

przyjęły, że opóźnienie przekraczające wyżej wskazany okres będzie

traktowane jako zawinienie ze strony pozwanych wykonania ich

zobowiązań z umowy przedwstępnej ze skutkiem w postaci powstania po

stronie powodowej uprawnienia do żądania zwrotu danego zadatku w

Strona 8 z 106

jego podwójnej wysokości albo dochodzenia zawarcia umowy

przyrzeczonej zgodnie z § 8 ust. 2 lit c umowy. Spółka w wykonaniu

postanowienia umowy z § 8 ust l lit. a w terminie 3 dni od podpisania

umowy, tj. w dniu 18 grudnia 1999 r. wpłaciła na konto małż. M. tytułem

zadatku kwotę 5 mln zł stanowiącą równowartość kwoty 1.400 000 ECU,

według kursu na dzień dokonania przelewu. Kwota ta została uznana na

rachunku małż. M. w dniu 21 grudnia 1998 r. Anna i Adam M. nie

wykonali warunku dostarczenia wypisów z ksiąg wieczystych w terminie

wynikającym z umowy, ponieważ Sąd Rejonowy w B. postanowieniem z

dnia l czerwca 1999 r. odmówił wpisu prawa użytkowania wieczystego

nieruchomości na ich rzecz na podstawie umowy o przeniesieniu tego

prawa stwierdzając nieważność tej umowy. Orzeczenie to zostało

zaskarżone, ale sąd odwoławczy apelację oddalił. Prowadzone

pertraktacje dotyczące możliwości realizacji umowy przedwstępnej nie

przyniosły rezultatu. Małżonkowie M. w dniu 19 sierpnia 1999 r. zawarli

z P.H. S.A. w Warszawie – użytkownikiem wieczystym nieruchomości

będących przedmiotem przedwstępnej umowy sprzedaży - umowę o

przejęciu zobowiązania i spłacie świadczenia, na mocy której spółka

zobowiązała się do przejęcia i spłaty zobowiązań pozwanych małżonków

M. wynikających z umowy przedwstępnej. W dniu 20 sierpnia 1999 r.

P.H. S.A. złożyła oświadczenie w formie aktu notarialnego o

zobowiązaniu się do przeniesienia prawa wieczystego użytkowania

nieruchomości wymienionych w umowie przedwstępnej zamiast

małżonków M. na rzecz spółki I. na warunkach i w terminie określonych

tą umową. Pismem z dnia 20 sierpnia 1999 r. małż. M. i P.H. S.A.

wezwali spółkę I. do zawarcia umowy przyrzeczonej do dnia 27 sierpnia

1999 r. wskazując jako stronę umowy, która dokona przeniesienia prawa

użytkowania wieczystego nieruchomości P.H. S.A. Spółka I. propozycji

zgłoszonej przez małżonków M. i P.H. S.A. nie przyjęła, ponieważ zarząd

Strona 9 z 106

spółki stwierdził, że stracił zaufanie do małż. M. w związku z

niezłożeniem w terminie wynikającym z umowy wypisów z ksiąg

wieczystych z dokonanymi na ich rzecz wpisami co do prawa

użytkowania wieczystego. Pismem z dnia 25 sierpnia 1999 r. Spółka I.

powiadomiła pozwanych o odstąpieniu od umowy i zażądała zwrotu

podwójnego zadatku. Czy roszczenie jest zasadne?

15. W dniu 23 marca 2002 r. Maria N. i Jerzy D. zawarli pisemną umowę,

zgodnie z którą Maria N. zobowiązała się sprzedać Jerzemu D.

stanowiący jej własność lokal za kwotę 150 000 zł. Strony uzgodniły, że

umowę przyrzeczoną zawrą do dnia 31 maja 2002 r., przy czym przed

terminem zawarcia umowy Jerzy D. uiści cenę nabycia lokalu ze środków

uzyskanych z kredytu, o który Jerzy D. starał się w Banku S. W dacie

zawarcia umowy Jerzy D. wpłacił tytułem zadatku kwotę 10 000 zł.

Ponieważ do dnia 31 maja 2002 r. Jerzy D. nie uzyskał kredytu, Maria N.

uchyliła się od zawarcia umowy przyrzeczonej. W dniu 30 maja 2003 r.

Jerzy D. wystąpił z żądaniem zwrotu uiszczonego zadatku. Proszę ocenić

zasadność roszczenia.

16. 1. Spółka A domagała się od spółki B zapłaty kwoty 50 000 zł tytułem

ceny za banany dostarczone pozwanej w czerwcu i lipcu 2003 r.

załączając faktury. Sąd wydał nakaz zapłaty, w zarzutach pozwana

podniosła, że w październiku 2003 r. przekazała Spółce A kwoty 20 000

zł i 25 000 zł i wpłaty te dotyczyły należności objętych pozwem. W

odpowiedzi na zarzuty spółka A podniosła, że otrzymane wpłaty zaliczyła

na poczet należności za wcześniejsze dostawy dokonane na rzecz

pozwanej w 2002 r. Bezsporne jest, że spółka B dokonując wpłat w

październiku 2003 r. nie wskazała za jakie dostawy płaci i nie zażądała

pokwitowania. Czy roszczenie może być uwzględnione?

17. Ireneusz Z. zawarł z Jerzym S. umowę o wykonanie remontu domu

mieszkalnego za kwotę 100 000 zł. Po zakończeniu remontu Jerzy S. i

Strona 10 z 106

Ireneusz Z. uzgodnili, że zapłatą za wykonane prace będzie cesja na rzecz

Ireneusza Z. wierzytelność przysługującej Jerzemu S. wobec Aliny D. o

zapłatę kwoty 110 000 zł. Ireneusz Z. wezwał do Alinę D. do zapłaty kwoty

110 000 zł, jednak Alina D. zaprzeczyła, aby miała jakikolwiek dług wobec

Jerzego S. Ireneusz Z. wystąpił do Sądu z żądaniem zasądzenia od Jerzego S.

kwoty 100 000 zł z ustawowymi odsetkami tytułem wynagrodzenia za

wykonany remont. Czy roszczenie jest zasadne?

18. Spółka A z siedzibą w A. posiadająca w stosunku do Spółki B

wymagalną wierzytelność w kwocie 15 000 zł wezwała do spełnienia

świadczenia na jej rachunek prowadzony w Banku mającym siedzibę w

C. Należność nie została uregulowana, wobec czego Spółka A. zbyła

wierzytelność Spółce D. mającej siedzibę w D., o czym powiadomiła

Spółkę B. Spółka D. wezwała Spółkę A. do spełnienia świadczenia na

swój rachunek prowadzony w Banku F. z siedzibą w F. Jaki sąd jest

właściwy do rozpoznania sprawy o zapłatę wytoczonej przez Spółkę F.

przeciwko Spółce A. zgodnie z art. 34 k.p.c.?

Orzecznictwo:

wzorce umowne:

wyrok SN z 20 stycznia 2011 r. I CSK 218/10

Z mocy art. 384 § 1 k.c. regulamin jest jedną spośród wymienionych tym przepisem

szczególnych postaci wzorca umowy, a więc, jak każdy wzorzec umowy, ustalany jest przez

jedną ze stron i z tego już choćby powodu nie może być kwalifikowany czy utożsamiany z

umową. Spełnienie się ustawowych przesłanek związania adresata wzorca umowy jego treścią

nie nadaje temu wzorcowi charakteru umowy. Umowa zawarta między stroną będącą twórcą

wzorca umowy i jej kontrahentem – adresatem wzorca, jest odrębną czynnością prawną

kreującą węzeł obligacyjny. Jednak treść tego stosunku obligacyjnego wyznaczają wówczas

nie tylko postanowienia zawartej między stronami umowy, ale także i postanowienia wzorca

Strona 11 z 106

umowy (a więc również regulaminu) ustalonego przez jedną ze stron, o ile spełniona została

przesłanka związania tym wzorcem drugiej strony umowy.

wyrok SN z 16 marca 2007 r. III CSK 388/06

1. Zatwierdzona przez Prezesa URE taryfa cen energii stanowi wzorzec umowny w

rozumieniu art. 384 k.c., którym strony są związane.

2. Jeżeli nowa taryfa wchodzi w życie w trakcie obowiązywania umowy o dostawę energii, o

tym od kiedy wiąże strony decydują przede wszystkim postanowienia umowy.

3. W świetle uregulowań art. 47 Prawa energetycznego oraz charakteru prawnego aktu

zatwierdzenia taryfy cen energii przez Prezesa URE stanowiącego konstytutywną decyzję

administracyjną, nie podlega ocenie sądu powszechnego wysokość cen zatwierdzonych w

taryfie ani przesłanki i podstawy, na jakich oparto decyzję o ich zatwierdzeniu, jak również

data jej podjęcia.

wyrok SN z 19 kwietnia 2007 r. I CSK 27/07

1. Stosując przy wykładni wzorców umownych ze względu na ich funkcję standaryzacyjną

metodę obiektywną, za miarodajny uznaje się sens dostępny dla typowego adresata wzorca.

Doniosłość możliwości poznawczych typowego adresata dla określenia wiążącego znaczenia

postanowień konsumenckiego wzorca umownego podkreśla zawarty w art. 385 § 2 k.c. nakaz

tłumaczenia niejednoznacznych postanowień wzorca na korzyść konsumenta.

2. Uznanie za niedozwoloną klauzuli zezwalającej na wypełnienie weksla in blanco na kwotę

niespłaconego długu wraz z oprocentowaniem z tytułu określonej umowy oznaczałoby

całkowite zakwestionowanie posługiwania się wekslem w celu zabezpieczenia wierzytelności

wobec konsumentów, a zatem nawet posługiwanie się nim w taki sposób, który przewiduje

art. 9 ustawy z 2001 r. o kredycie konsumenckim zakazujący przyjęcia od konsumenta pod

sankcją odszkodowawczą weksla bez klauzuli "nie na zlecenie" skutkującej wyłączeniem

stosowania ograniczeń w podnoszeniu zarzutów przez dłużników wekslowych wobec

posiadacza weksla będącego osobą trzecią (zob. art. 11 ust. 2 Pr. weksl. w związku z art. 513

k.c.).

wyrok SN z 20 czerwca 2006 r. III SK 7/06 OSNP 2007/13-14/207

1. Obligatoryjne postanowienia umowy o kredyt konsumencki (art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 20

lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim, Dz.U. Nr 100, poz. 1081 ze zm.) powinny być w

umowie uzgodnione wyraźnie, wyczerpująco i bezpośrednio, a nie przez odesłanie do

informacji zawartych we wzorcach umownych, regulaminach lub inaczej nazwanych

ogólnych warunkach stosowanych przy zawieraniu umów kredytowych.

Strona 12 z 106

2. Konsument ma prawo do kompletnej i jednoznacznej informacji w sprawach mających

istotne znaczenie dla zabezpieczenia jego interesu prawnego w warunkach globalizacji

(masowości) obrotu prawnego i wielości ofert na rynku, które nie zawsze posługują się

prawdziwymi i pełnymi informacjami, a niekiedy wprowadzają w błąd lub w sposób ukryty

godzą w indywidualny i zbiorowy interes konsumentów.

3. Zakazane jest posługiwanie się w obrocie prawnym postanowieniami wzorów umów

wpisanych do rejestru jako niedozwolone przez wszystkich i przeciwko wszystkim

kontrahentom występującym w stosunkach prawnych określonego rodzaju.

wyrok SN z 7 lipca 2005 r. V CK 855/04

1. Taryfa ustalona przez przedsiębiorstwo energetyczne stanowi wzorzec umowny.

Kwalifikacji tej nie można natomiast uznać za okoliczność zawsze przesądzającą o

stosowaniu cywilnoprawnych przepisów określających przesłanki związania takim wzorcem,

a w szczególności przyjmować, że wchodzi on w życie z upływem terminu wypowiedzenia

umowy, czy też z chwilą prawidłowego zakomunikowania go drugiej stronie. Przepis art.

384

1

k.c., określający przesłanki związania drugiej strony treścią wzorca, nie może bowiem

znajdować zastosowania w sytuacji, w której tożsama przedmiotowo materia uregulowana

została odmiennie w przepisach szczególnych, którymi niewątpliwie są normy objęte treścią

art. 47 Prawa energetycznego.

2. Ustawowy obowiązek przedsiębiorstwa energetycznego poddania się procedurze

wprowadzania taryfy zgodnie z wymogami art. 47 Prawa energetycznego jest obowiązkiem o

charakterze publicznoprawnym, przesądzającym zarazem o terminie stosowania nowych

stawek taryfowych zatwierdzonej taryfy, a w każdym razie zakazującym stosowania stawek

wyższych.

wyrok SN z 13 kwietnia 2005 r. IV CK 663/04

Normy zawarte w regulaminie bankowym nie mogą być zaliczone do norm powszechnie

obowiązującego prawa, tworzenie którego należy do wyłącznej kompetencji konstytucyjnych

organów państwa. Regulaminy zawierają normy indywidualne i konkretne, tworzone

"prywatnie", które swoją moc wiążącą uzyskują jedynie na podstawie zgodnej woli obu stron.

wyrok SN z 17 lutego 2005 r. I CK 509/04

Zmiana wzorca umowy rachunku bankowego w zakresie stawek prowizji i opłat wymaga

doręczenia posiadaczowi rachunku co najmniej zmienionych postanowień wzorca. Bank nie

może takim przypadku poprzestać na wywieszeniu wzorca umowy w oddziale banku lub

umożliwieniu posiadaczowi rachunku uzyskania stosownej informacji za pośrednictwem

telefonu.

Strona 13 z 106

wyrok s.okik z 24 marca 2004 r. XVII Ama 29/03 Wokanda 2005/3/49

Wiążący konsumenta wzorzec umowy sprzedaży energii elektrycznej powinien być

doręczony konsumentowi przy zawarciu umowy (art. 384 § 2 kc). Niedopełnienie przez

przedsiębiorstwo energetyczne wspomnianego obowiązku, a odesłanie konsumenta do

postanowień taryfy, stanowi przejaw nadużycia pozycji dominującej.

wyrok SN z 19 lutego 2004 r. IV CK 69/03

1. Ogólne warunki ubezpieczenia pojazdów od utraty, zniszczenia lub uszkodzenia auto-

casco, ustanowione na podstawie upoważnienia ustawowego, należą do kategorii tzw.

kwalifikowanych wzorców nienormatywnych, co sprawia, że należy je wykładać stosując

kryteria właściwe dla interpretacji norm prawa stanowionego.

wyrok SN z 18 grudnia 2002 r. IV CKN 1616/00 Glosa 2003/11/29

Taryfa dla paliw lub energii, o której mowa w art. 3 pkt 17 Prawa energetycznego, stanowi

wzorzec umowny podlegający przepisom cywilnoprawnym dotyczącym umów. Wzorzec ten

wchodzi w życie z upływem terminu wypowiedzenia, nie zaś z chwilą prawidłowego

zakomunikowania go drugiej stronie.

wyrok SN z 5 kwietnia 2002 r. II CKN 933/99

Zastrzeżenie w regulaminie bankowym - stanowiącym o treści umowy zawieranej z bankiem

o udzielenie kredytu bądź pożyczki albo o treści umowy o prowadzeniu rachunku bankowego

(oszczędnościowego bądź lokat terminowych) - uprawnienia do zmiany przez bank w czasie

trwania umowy wysokości stopy oprocentowania bez wypowiedzenia umowy, wymaga dla

swej skuteczności określenia konkretnych okoliczności, od jakich zmiana ta jest uzależniona.

wyrok SN z 31 maja 2001 r. V CKN 247/00

Ogólne warunki umów są tzw. wzorcem kwalifikowanym i wiążą strony dlatego, że stały się

składnikiem umowy ubezpieczeniowej przez odwołanie się do nich. Nie mają one natomiast

charakteru normatywnego, nie są źródłem prawa materialnego, wobec czego naruszenie ich

postanowień nie może stanowić podstawy kasacyjnej określonej w art. 393

1

pkt 1 k.p.c.

wyrok SN z 15 maja 2001 r. I CKN 974/00

Postanowienia ogólnych warunków umów wydawanych przez ubezpieczycieli nie mają

charakteru normatywnego, wiążą tylko strony umowy ubezpieczenia i to tylko o tyle, o ile ich

warunki zostały przez strony do umowy ubezpieczenia włączone; owu nie stanowią zatem

prawa materialnego, a ich naruszenie mieści się w podstawie przewidzianej w art. 393

1

pkt 1

k.p.c. tylko wówczas, jeśli naruszenie polegać ma na błędnej wykładni oświadczeń woli stron.

Wówczas jednak zarzut naruszenia prawa materialnego odnosić się może do przepisów

regulujących ocenę woli stron, nie zaś do postanowień ogólnych warunków umów.

Strona 14 z 106

wyrok SN z 6 maja 1998 r. II CKN 731/97

Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia tworzą reżim prawny (umowny) pomiędzy

kontrahentami umowy ubezpieczenia, tak więc powoływanie się na naruszenie postanowienia,

które statuuje obowiązek ubezpieczonego, posiada walor prawny naruszenia obowiązku

wynikającego z art. 354 par. 1 kc (wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią).

wyrok SN z 7 stycznia 1997 r. I CKN 36/96 OSNC 1997/5/57

Przewidziane w ogólnych warunkach ubezpieczenia auto-casco wymaganie, aby pojazd był

zabezpieczony w sposób przewidziany w jego konstrukcji, należy odnieść tylko do sytuacji,

gdy został on opuszczony przez kierowcę i pasażerów.

uchwała SN (7 sędziów) z 22 maja 1991 r. III CZP 15/91 OSNC 1992/1/1

Umieszczenie w regulaminie bankowym, dotyczącym warunków prowadzenia rachunku

bankowego, postanowień uprawniających bank do jednostronnej zmiany treści tego

regulaminu, a tym samym warunków umów rachunku bankowego - nie jest prawnie

skuteczne. Zmiana treści umowy rachunku bankowego wymaga wypowiedzenia.

wyrok SN z 10 listopada 2005 r. III CK 173/05 OSNC 2006/9/151

Do taryf zatwierdzonych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nie można stosować

wprost art. 384

1

k.c.

wyrok SN z 11 kwietnia 2003 r. V CK 38/02

Jeżeli strony pozostają w stosunku zobowiązaniowym o charakterze ciągłym, a w zakresie

ceny dostarczanej i pobieranej energii cieplnej umowa podlega zmianom w zależności od

treści taryfy określającej jednakowe warunki dla wszystkich odbiorców, to taryfa taka

przybiera postać kwalifikowanego wzorca. Strony poddały się temu wzorcowi, wskazując w

umowie taryfę jako podstawę rozliczeń. Każda nowa taryfa wiąże zatem drugą stronę, o ile ta

nie skorzystała z uprawnienia określonego w art. 385 § 3 k.c. Sam opór przed spełnianiem

świadczeń w nowej wysokości nie może być rozumiany jako wypowiedzenie umowy.

wyrok SN z 18 grudnia 2002 r. IV CKN 1616/00 OSNC 2004/4/54

Zmiana stosunku prawnego o charakterze ciągłym przez związanie stron umowy wzorcem

wydanym w czasie jej trwania (art. 385 § 3 k.c., obecnie art. 384

1

k.c.) następuje dopiero z

chwilą bezskutecznego upływu okresu wypowiedzenia, chyba że umowa zawiera odmienne

uregulowania albo gdy po zakomunikowaniu wzorca strony postanowiły inaczej.

wyrok SN z 12 stycznia 2007 r. IV CSK 307/06

Ubezpieczyciel ma obowiązek jasnego i jednoznacznego formułowania ogólnych warunków

ubezpieczenia oraz pozostałych dokumentów koniecznych przy zawarciu umowy i ponosi

Strona 15 z 106

konsekwencje wszelkich uchybień w tym zakresie, a dla zwolnienia go od odpowiedzialności

nie wystarczy stwierdzenie, że przedstawił o.w.u. ubezpieczającemu, który mógł się z nimi

zapoznać, jeżeli dokumenty te zawierały uregulowania niejasne, wieloznaczne, mylące i

obiektywnie niezrozumiałe dla przeciętnego adresata.

wyrok SN z 26 stycznia 2006 r. V CSK 90/05

Konsument ma prawo nie wiedzieć, jakie warunki zabezpieczenia będą z punktu widzenia

zakładu ubezpieczeń "należyte", skoro zakład ubezpieczeń ich nie precyzuje, chociażby przez

wskazanie, że dokumenty powinny być wyniesione poza pojazd. Skoro tak, to należy

zastosować normę art. 385 § 2 k.c. i rozstrzygnąć nasuwające się wątpliwości na korzyść

konsumenta.

wyrok SN z 24 marca 2004 r. I CK 471/03

1. Dyrektywa zawarta w przepisie art. 65 § 2 k.c. dotyczy tylko wykładni i nie można przy jej

wykorzystaniu zmieniać treści umowy.

2. Ogólne warunki ubezpieczenia powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób

zrozumiały, a postanowienia zawierające sformułowania niejednoznaczne interpretuje się na

korzyść ubezpieczonego.

wyrok SN z 10 grudnia 2003 r. V CK 35/03 M.Prawn. 2006/3/149

Postanowienia OWU sformułowane niejednoznacznie, interpretuje się na korzyść

ubezpieczającego, ubezpieczonego uposażonego, lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.

wyrok SN z 10 grudnia 2003 r. V CK 35/03

W razie niejasności czy wątpliwości co do poszczególnych postanowień ogólnych warunków

ubezpieczenia, należy interpretować na korzyść ubezpieczonego. Sprzeczne z zasadami

współżycia społecznego jest obciążanie ubezpieczonych negatywnymi konsekwencjami

wadliwej i niedbałej ich redakcji.

wyrok SN z 16 października 2002 r. IV CKN 1337/00

Przepis art. 385 § 2 k.c. dotyczy niejednoznacznych postanowień wzorca umownego, tj. stanu

w którym nazwom można przypisać różne desygnaty a nakazom i zakazom różne

zachowania. Nie można natomiast wyprowadzać z niego niemożliwego do spełnienia zakazu

używania w treści umów pojęć nieostrych wymagających wypełniania treścią.

klauzule abuzywne

postanow. SN z 21 grudnia 2011 r. I CSK 310/11

Strona 16 z 106

Wprawdzie samo zastrzeżenie przez bank zmiennej stopy procentowej kredytu nie stanowi

niedozwolonej klauzuli wzorca umownego w rozumieniu art. 385

1

k.c., niemniej sposób

określenia przez bank warunków zmiany procentowej kredytu podlega ocenie z punktu

widzenia konsumenta i w tym zakresie banki powinny zachować szczególną staranność w

odniesieniu do precyzyjnego, jednoznacznego i zrozumiałego dla kontrahenta określenia tych

warunków.

uchwała SN z 13 stycznia 2011 r. III CZP 119/10

Postanowienie wzorca umowy, sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem ustawy,

nie może być uznane za niedozwolone postanowienie umowne.

I CSK 70/08 wyrok SN z 3 października 2008 r.

Kontrola wzorca umownego w trybie art. 479

36

k.p.c. ma, jak wskazuje się trafnie w

doktrynie, charakter abstrakcyjny i dotyczy wyłącznie treści postanowień zawartych w

kwestionowanym wzorcu.

III SK 19/07 wyrok SN z 11 października 2007 r.

1. Postępowanie w sprawie abstrakcyjnej kontroli klauzul używanych we wzorcach

umownych ma na celu wyeliminowanie pewnych postanowień wzorców, a nie postanowień

umów. Nie oznacza zatem, iż stosowanie określonych sformułowań lub unormowań jest w

ogóle wyłączone w obrocie cywilnoprawnym. Niedozwolone jest jedynie posługiwanie się

nimi we wzorcach umów, zaś legalność ich stosowania w konkretnej umowie może być

badana w trybie kontroli incydentalnej, z uwzględnieniem postanowień całej umowy,

rozkładu praw i obowiązków stron, ryzyka, jakie ponoszą, itp.

2. Fakt umieszczenia konkretnego postanowienia w załączniku, o którym mowa w art. 3 ust. 3

nie przesądza, iż postanowienie to jest nieuczciwym postanowieniem umownym w

rozumieniu art. 3 dyrektywy 93/13 oraz przepisów implementujących, ani że tylko te

postanowienia, które zostały wymienione w tym załączniku lub przepisach krajowych

implementujących dyrektywę 93/13, mogą zostać uznane za nieuczciwe. Kwalifikacja

określonego postanowienia umowy jak i wzorca umów jako nieuczciwego i tym samym

niedozwolonego wymaga dokonania oceny (analizy) wzorca z punktu widzenia występowania

ogólnych przesłanek z art. 385[1] k.c. oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13.

wyrok SN z 26 września 2007 r. IV CSK 122/07

Członek spółdzielni mieszkaniowej, któremu przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu

mieszkalnego, jest konsumentem w rozumieniu art. 385[1] pkt 3 k.c.

wyrok SN z 19 marca 2007 r. III SK 21/06 OSNP 2008/11-12/181

Strona 17 z 106

Przedsiębiorca może stosować postanowienia wzorca umownego określające zasady

odpowiedzialności finansowej konsumenta w przypadku wcześniejszego wypowiedzenia

umowy, ale zasady tej odpowiedzialności muszą pozostawać w związku z kosztami i

ryzykiem przedsiębiorcy.

uchwała SN z 29 czerwca 2007 r. III CZP 62/07

Postanowienie umowy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci ustalające coroczny wskaźnik

wzrostu nominalnej sumy ubezpieczenia i jednocześnie zastrzegające możliwość zmiany

ustalonego wskaźnika, nie może być uznane za niedozwolone tylko w części dotyczącej

zmiany określonego wskaźnika wzrostu (art. 385

1

§ 1 i 2 k.c.).

wyrok SN z 7 grudnia 2006 r. III CSK 266/06

Art. 385

1

§ 1 k.c., zawierający klauzulę generalną dotyczącą niedozwolonych postanowień

umownych, odnosi się do wszelkich umów konsumenckich, niezależnie od tego, czy przy ich

zawieraniu przedsiębiorca posługiwał się wzorcem umowy. Nie ulega zatem wątpliwości, że

przepis ten znajduje zastosowanie również w umowach ubezpieczenia. Jest także poza

sporem, że w ramach sądowej kontroli umów musi być dokonana ocena, czy określone

postanowienie umowne zawiera cechy postanowienia niedozwolonego, to jest -

nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem - kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób

sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Z reguły też taka ocena

dokonywana jest in concreto, w sporze między konsumentem a przedsiębiorcą.

wyrok SN z 3 lutego 2006 r. I CK 297/05

1. W sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone rzecznik

konsumentów działa w interesie publicznym i z tego względu przysługuje mu czynna

legitymacja procesowa o charakterze pierwotnym, której nie wywodzi z legitymacji innych

podmiotów (art. 479

38

§ 2 k.p.c.).

2. Postanowienie wzorca umownego, naruszające art. 385

3

k.c., który typizuje niedozwolone

klauzule umowne, jednocześnie narusza art. 385

1

k.c., który pojęcie klauzuli niedozwolonej

określa.

wyrok SN z 13 lipca 2005 r. I CK 832/04 Pr.Bankowe 2006/3/8

W rozumieniu art. 385

1

§ 1 k.c. "rażące naruszenie interesów konsumenta" oznacza

nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym

stosunku obligacyjnym, natomiast "działanie wbrew dobrym obyczajom" w zakresie

kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera

konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku.

Obie, wskazane w tym przepisie, formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe

Strona 18 z 106

klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę

granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków

konsumenta.

wyrok SN z 6 października 2004 r. I CK 162/04 M.Prawn. 2004/21/966

Za niedozwolony należy uznać wzorzec umowy rachunku bankowego, który po jej

podpisaniu pozwala bankowi na sprawdzanie sytuacji finansowej klienta, w tym na zasięganie

informacji u pracodawcy. Takie postanowienia wzorca naruszają interesy majątkowe i

osobiste konsumentów.

wyrok SN z 6 października 2004 r. I CK 162/04

Postanowienie regulaminu rachunków bankowych, stwierdzające, że umowa rachunku

bankowego zostanie zawarta po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku przez bank i podpisaniu

umowy przez bank, pomimo, że została już podpisana przez obie strony i z jej treści wynika

fakt jej zawarcia, stanowi niedozwoloną klauzulę umowną.

wyrok SN z 6 kwietnia 2004 r. I CK 472/03

Obowiązek uiszczenia przez posiadacza rachunku bankowego prowizji i opłat związanych z

prowadzeniem rachunku bankowego (art. 54 ust. 2 prawa bankowego) nie stanowią

"głównych świadczeń stron", o których mowa w art. 385

1

§ 1 k.c.

wyrok SA w Warszawie z 30 marca 2004 r. VI Aca 772/03 OSA 2005/6/26

Postanowienie przewidujące prawo banku do pobrania opłaty za zastrzeżenie karty, która

została zagubiona, skradziona lub unieważniona, nie narusza zasady ekwiwalentności

świadczeń i nie może być traktowane jako przejaw naruszenia dobrych obyczajów i rażącego

pokrzywdzenia interesów konsumentów.

wyrok SN z 9 października 2003 r. V CK 277/02 OSNC 2004/11/184

Postanowienia określające sposób ustalenia wartości pojazdu na podstawie notowań

rynkowych (przy uwzględnieniu stanu technicznego, przebiegu i wyposażenia) -

zamieszczone w ogólnych warunkach ubezpieczenia pojazdów lądowych od uszkodzeń i

kradzieży - nie mogą być uznane za niedozwolone postanowienia umowne (art. 385

1

k.c.),

jeżeli w ten sposób ustala się wartość pojazdu zarówno przy zawieraniu umowy

ubezpieczenia (dla określenia sumy ubezpieczeniowej), jak i przy ustaleniu wysokości

odszkodowania.

wyrok SA w Warszawie z 27 lutego 2003 r. I Aca 834/02 M.Prawn. 2007/14/801

Kontrola wzorca dokonywana w trybie postępowania w sprawach o uznanie wzorca umowy

za niedozwolone (abuzywne), jest kontrolą abstrakcyjną, co oznacza, że dokonuje się jej

niezależnie od tego, czy wzorzec był czy nie, zastosowany w jakiejś konkretnej umowie. Jest

Strona 19 z 106

ona odmienna od kontroli incydentalnych dokonywanych w oparciu o klauzulę generalną z

art. 385

1

§ 1 KC lub przez kontrolę treści umowy zaczerpniętej z użycia klauzuli abuzywnej,

wymienionej w art. 385

3

KC.

wyrok s.antym. z 13 maja 2002 r. XVII Amc 39/01

Pobieranie dodatkowej opłaty za każdorazową wypłatę z konta osobistego od klientów, którzy

wnoszą comiesięczną opłatę za prowadzenie konta, stanowi niedozwoloną klauzulę umowną.

uchwała SN z 19 grudnia 2003 r. III CZP 95/03

Powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone

wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 479[43] w związku z art.

365 i 479[45 ]§ 2 k.p.c.) - ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez

osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok.

uchwała SN z 13 lipca 2006 r. III SZP 3/06

Stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za

niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i

wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 479[45] § 2 2 k.p.c. może być uznane w

stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

uchwała SN z 10 października 2008 r. III CZP 80/08

Rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień

wzorca umowy za niedozwolone (art. 479[43] w związku z art. 365 k.p.c.) nie wyłącza

możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda - w tym także

przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów - przeciwko

innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok,

stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym

mowa w art. 479[45 ]§ 2 k.p.c.

postanow. SN z 6 sierpnia 2014 r. I CSK 653/13

Rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień

wzorca umowy za niedozwolone (art. 479

43

k.p.c.) uzasadnia odrzucenie pozwu w razie

wytoczenia powództwa przez inną stronę powodową przeciwko innej stronie pozwanej, jeżeli

przedmiotem sporu są takie same postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru

prowadzonego przez Prezesa UOKiK, w razie zaś gdy do wpisania klauzuli doszło w toku

toczącego się postępowania uzasadnia to umorzenie postępowania.

przelew wierzytelności

Strona 20 z 106

uchwała SN z 26 lutego 2014 r. III CZP 110/13

Dłużnik zajętej wierzytelności, który w związku z zajęciem przekazał świadczenie organowi

egzekucyjnemu, wiedząc, że przed zajęciem dotychczasowy wierzyciel przelał wierzytelność

na osobę trzecią, nie korzysta z ochrony przewidzianej w art. 512 k.c.

wyrok SN z 29 maja 2014 r. V CSK 400/13

Jeżeli wraz z indosem zostanie dokonany przelew wierzytelności nie dochodzi do wyłączenia

zarzutów ze stosunku podstawowego między dłużnikiem a zbywcą, gdyż skoro indosatariusz

stał się stroną stosunku podstawowego, to dłużnikowi wekslowemu przysługuje wobec niego

obrona w takim zakresie, w jakim mógłby ją podjąć przeciwko remitentowi.

wyrok SN z 6 grudnia 2012 r. III CSK 86/12

Zakaz przewidziany w art. 517 § 1 k.c. odnosi się jedynie do wierzytelności z weksli już

indosowanych.

wyrok SN z 24 maja 2012 r. V CSK 219/11

1. W świetle art. 509 k.c. dopuszczalne jest zbycie wierzytelności niedokładnie oznaczonej,

jeżeli można ją określić na podstawie stosunku zobowiązaniowego, z którego wynika.

2. W wypadku dokładnego określenia w umowie cesji (art. 509 k.c.) wierzytelności od strony

przedmiotowej z powołaniem się na wyrok sądu stanowiący podstawę odpowiedzialności

solidarnej dłużników, oznaczenie w umowie jako dłużnika tylko jednego z dłużników

solidarnych, oznacza przeniesienie wierzytelności w stosunku do wszystkich dłużników, a nie

tylko w stosunku do dłużnika wymienionego w umowie.

wyrok SN z 17 maja 2012 r. I CSK 494/11

Prawu polskiemu nie jest znana jako instytucja normatywna umowna zmiana strony. Dlatego

zmiany całej strony zobowiązania wzajemnego można dokonać w drodze przelewu

wierzytelności (art. 509 k.c.) i przejęcia długu (519 k.c.). Jest przy tym obojętne, czy nastąpi

to w ramach jednej złożonej czynności, czy sukcesywnie. Konieczne jest natomiast, aby

czynności prawne stron zwierały elementy niezbędne dla obu tych instytucji.

wyrok SN z 17 października 2012 r. I CSK 56/12

Porozumienie dłużnika z cedentem, zmieniające lub rozwiązujące umowę, z której wynika

przelana wierzytelność, zawarte bez zgody cesjonariusza, wywiera skutki między dłużnikiem

a cesjonariuszem, jeżeli dłużnik w chwili zawarcia tego porozumienia nie był zawiadomiony

przez cedenta o przelewie, ani o nim nie wiedział (art. 512 k.c.). Należy więc przyjąć, że

momentem, w którym dłużnik może najpóźniej nabyć wierzytelność kontraktową, którą

będzie mógł następnie przedstawić do potrącenia nabywcy wierzytelności przyszłej, jest więc

chwila powzięcia przez dłużnika wiadomości o zawarciu umowy przelewu.

Strona 21 z 106

wyrok SN z 26 października 2011 r. I CSK 788/10

W świetle art. 509 § 2 k.c. stwierdzić należy, że zasadą jest przeniesienie wraz z przelaną

wierzytelnością wszelkich związanych z nią praw. Tym samym dopiero ewentualne

pominięcie powyższego skutku, tj. wyłączenie jednoczesnego (automatycznego) przeniesienia

niektórych praw związanych z przelaną wierzytelnością - w razie przyjęcia dopuszczalności

takiego wyłączenia - wymagałoby wykazania, że treść umowy przelewu nie obejmowała tych

praw. Nie jest natomiast niezbędne odrębne wykazywanie faktu przeniesienia praw

związanych z przelaną wierzytelnością, gdyż taki skutek wynika wprost ze sformułowanej w

art. 509 § 2 k.c. zasady, o której jest mowa wyżej.

wyrok SN z 1 czerwca 2011 r. II CSK 548/10

Do skutków wstąpienia ex lege w prawa zaspokojonego wierzyciela stosuje się odpowiednio

przepisy o przelewie wierzytelności, a w szczególności art. 509 § 2 k.c.

uchwała SN z 24 lutego 2011 r. III CZP 134/10

Wierzytelność o zapłatę wymagalnych świadczeń alimentacyjnych nie może być

przedmiotem przelewu (art. 509 § 1 k.c.).

wyrok SN z 9 września 2010 r. I CSK 538/09

Ubezpieczony ma prawo dochodzić należnego odszkodowania z polisy, nawet jeśli scedował

jego odbiór na inny podmiot.

wyrok SN z 4 marca 2010 r. I CSK 439/09

Właściwość zobowiązania wynikającego z umowy ubezpieczenia polega m. in. na tym, iż

będąca jego elementem wierzytelność wobec ubezpieczyciela o wypłatę odszkodowania

ubezpieczeniowego jest szczególną postacią wierzytelności przyszłej, a mianowicie

wierzytelnością warunkową, bo jej powstanie strony umowy ubezpieczenia uzależniają od

zdarzenia przyszłego i niepewnego, a mianowicie od wystąpienia zdarzenia objętego

ryzykiem ubezpieczeniowym. Do chwili wystąpienia tego zdarzenia wierzytelność jako

prawo podmiotowe nie istnieje, a istnieje jedynie ekspektatywa wierzytelności, a więc

względne prawo tymczasowe. Pełny skutek umowy przelewu wierzytelności przyszłej łączyć

należy dopiero z powstaniem wierzytelności cedenta, który w dacie dokonywania cesji

rozporządził jedynie nieistniejącym jeszcze prawem, bo wierzytelnością przyszłą.

wyrok SA w Katowicach z 8 października 2009 r. V ACa 464/09

1. W sytuacji, gdy w umowie przelewu wierzytelności zbywca wyraźnie oświadcza o braku

zastrzeżenia umownego zawartego z dłużnikiem w przedmiocie zakazu zbycia wierzytelności,

zaś wierzytelności będące przedmiotem przelewu są stwierdzone pismem (w tym fakturami

VAT niepodpisanymi przez dłużnika) niezawierającymi zakazu zbycia wierzytelności,

Strona 22 z 106

nabywca skutecznie nabywa względem dłużnika wierzytelność w świetle art. 509 i 514 k.c.,

chociaż w innym dokumencie nie objętym umową cesji zawarto zastrzeżenie pectum de non

cedento.

2. W rozumieniu art. 514 k.c. stwierdzenie pismem wierzytelności następuje poprzez

wystawienie faktury VAT, przy tym nie musi być ona zaakceptowana przez dłużnika w

sytuacji, gdy zgodził się on na jej wystawienie bez jego podpisu.

3. Według treści art. 514 k.c. dobra wiara nabywcy wierzytelności jest wyłączona, gdy

nabywca wierzytelności w chwili przelewu wiedział o zastrzeżeniu pectum de non cedentum.

W wymienionym przepisie chodzi o wiedzę nabywcy w chwili umowy cesji, a nie po jej

zawarciu.

wyrok SN z 11 grudnia 2009 r. V CSK 184/09

Skoro uprawnienie wierzyciela przewidziane w art. 527 k.c. nie jest wierzytelnością, jest

oczywiste, że art. 509 § 1 k.c. w ogóle nie może mieć doń zastosowania. Tym samym

uprawnienie to nie może być samodzielnym przedmiotem przelewu. Zgodnie z art. 509 § 2

k.c. na nabywcę wierzytelności przechodzi także przewidziane w art. 527 k.c. uprawnienie do

zaskarżenia czynności wierzyciela zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli.

uchwała SN z 7 maja 2009 r. III CZP 18/09

Dopuszczalny jest przelew wierzytelności o odszkodowanie za wydanie decyzji

administracyjnej odmawiającej współwłaścicielowi gruntu warszawskiego ustanowienia

wieczystej dzierżawy lub prawa zabudowy, która uznana została za wydaną z naruszeniem

prawa.

wyrok SN z 26 września 2008 r. V CSK 105/08

Przelew wierzytelności wynikającej z umowy "konsumenckiej" jest dopuszczalny.

wyrok SN z 24 kwietnia 2008 r. IV CSK 39/08

Przepis art. 509 k.c. nie ma zastosowania w sytuacji, gdy strony zawarły umowę poręczenia, a

nie factoringu. W przypadku umowy poręczenia nie dochodzi do przeniesienia wierzytelności

na skutek czynności prawnej wierzyciela, ale do nabycia wierzytelności z mocy samego

prawa przez osobę trzecią (poręczyciela), która spłaca wierzyciela (art. 518 § 1 k.c.). Nie

można utożsamiać dwóch odrębnych instytucji prawa cywilnego w sytuacji, gdy

ustawodawca w sposób wyraźny je różnicuje.

wyrok SN z 20 lutego 2008 r. II CSK 445/07

Przedmiotem przelewu mogą być zindywidualizowane części wierzytelności przyszłej.

wyrok SN z 7 lutego 2007 r. III CSK 243/06

Strona 23 z 106

Umowne rozwiązanie umowy sprzedaży po dokonaniu cesji wierzytelności o zapłatę ceny na

rzecz cesjonariusza (faktora) nie ma skutków wobec tego faktora.

wyrok SN z 21 września 2006 r. I CSK 130/06 OSNC 2007/6/93

Weksel in blanco wraz z uprawnieniem do uzupełnienia można przenieść w drodze przelewu,

chyba że co innego wynika z treści upoważnienia do uzupełnienia.

uchwała SN z 14 września 2006 r. III CZP 65/06 OSNC 2007/6/83

Dokonanie przelewu wierzytelności o naprawienie szkody powstałej w związku z ruchem

pojazdu mechanicznego, przysługującej wobec osoby objętej obowiązkowym ubezpieczeniem

odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, przez poszkodowanego

niebędącego podatnikiem podatku od towarów i usług, na rzecz takiego podatnika, nie

wpływa na zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela.

wyrok SN z 12 lipca 2006 r. V CSK 187/06

Warunkiem otrzymania należności przez nabywcę długu jest udowodnienie, że takie prawo

przysługiwało pierwotnemu wierzycielowi.

wyrok SN z 20 lipca 2005 r. II CK 791/04

Zakaz cesji bez zgody dłużnika jest skuteczny, jeśli znajduje się w dokumentacji kontraktu,

stanowiącej jego integralną część, a więc np. w załączniku do umowy właściwej.

wyrok SN z 28 czerwca 2005 r. I CK 801/04

Roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego, przysługujące spółdzielni lub

związkowi spółdzielczemu na podstawie art. 2c ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o

zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz.

464 ze zm.), nie mogło być przedmiotem przelewu (art. 509 § 1 in fine k.c.).

wyrok SN z 15 kwietnia 2005 r. I CK 669/04

Jeżeli doszło do umownego rozwiązania umów sprzedaży po nabyciu wierzytelności o zapłatę

ceny, wynikających z tych umów, to fakt ten nie może zmieniać sytuacji prawnej faktora jako

wierzyciela. Dzieje się tak niezależnie od tego, jak ukształtowane zostały w sensie czasowym

skutki prawne rozwiązania umowy (ex tunc lub ex nunc).

wyrok SN z 2 lipca 2004 r. II CK 409/03

Jeżeli w celu zabezpieczenia spłaty kredytu strony zawierają umowę przewłaszczenia rzeczy z

prawem jej sprzedaży przez kredytobiorcę oraz umowę przelewu wierzytelności przyszłej,

jaka będzie mu przysługiwała z tytułu ceny sprzedaży, to w razie sprzedaży rzeczy przez

kredytobiorcę bankowi przysługuje wobec wierzytelności z tytułu ceny tylko uprawnienie

wynikające z przelewu, a nie z umowy przewłaszczenia.

wyrok SN z 24 czerwca 2004 r. III CK 173/03

Strona 24 z 106

1. Na podstawie art. 509 § 1 k.c. bezskuteczny jest przelew wierzytelności jeżeli strony w

umowie postanowiły, że wierzytelności nie wolno przenieść na inną osobę, także bez zgody

dłużnika. Zastrzeżenie takie jest skuteczne erga omnes, a więc także wobec nabywcy,

chociażby nawet nie wiedział o zakazie. Zgodnie z art. 514 k.c. dobra wiara nabywcy jest

jednak chroniona w przypadku, gdy wierzytelność została stwierdzona pismem, lecz treść

takiego dokumentu nie zawiera wzmianki o zakazie przelewu. Jeżeli nabywca w zaufaniu do

takiego dokumentu nabędzie wierzytelność, to pozadokumentowy zakaz przelewu, o którym

nie wiedział przy zawieraniu umowy jest w stosunku do niego bezskuteczny.

2. Stwierdzenie wierzytelności pismem nie jest tożsame z wymogiem zachowania dla tej

czynności formy pisemnej. Przepis art. 514 k.c. nie wprowadza żadnych ograniczeń co do

sposobu dokonania stwierdzenia wierzytelności pismem, może więc być ono dokonane w

dowolny sposób. Zdatnym dla zrealizowania tego celu będzie więc każde pismo, z którego

wynika istnienie wierzytelności sporządzone zarówno przez dłużnika, jak i wierzyciela.

Stwierdzenie istnienia wierzytelności może nastąpić przez wystawienie faktury VAT,

zawierającej wszystkie niezbędne dane dla jej identyfikacji. Jej znaczenie jako dokumentu

rozliczeniowego na gruncie prawa podatkowego (określającego jakie dane konieczne z

punktu widzenia jego celów powinna zawierać) nie wyłącza możliwości przypisania jej

wystawieniu i doręczeniu skutków wynikających z prawa cywilnego.

wyrok SN z 20 kwietnia 2004 r. V CK 429/03 Glosa 2006/2/52

Zapis o obowiązku dokonania cesji zwrotnej poczytywać można co najwyżej jako

sankcjonujący zbędny w tym przypadku wymóg dodatkowego potwierdzenia tego skutku

drogą jednostronnego oświadczenia woli.

wyrok SN z 6 lutego 2004 r. II CK 429/02

1. Sprzedaż rzeczy przez kupującego nie powoduje przejścia na nabywcę uprawnień z tytułu

rękojmi za wady fizyczne rzeczy, kupujący może jednak przelać na nabywcę uprawnienia do

żądania obniżenia ceny, naprawy lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad.

2. Przejście na inną osobę uprawnień przysługujących kupującemu z tytułu rękojmi może

nastąpić, o ile znajdzie oparcie w ustawie lub umowie. W tym drugim wypadku podstawę

taką stanowić może przelew wierzytelności. Zważywszy jednak na ograniczenia wynikające z

odpowiednio stosowanego art. 509 § 1 k.c., dotyczyć może to jedynie roszczeń w postaci

uprawnienia do żądania obniżenia ceny, naprawy rzeczy i wymiany jej na wolną od wad.

Możliwość taka nie dotyczy natomiast uprawnienia o charakterze kształtującym, jakim jest

prawo odstąpienia od umowy. To zatem uprawnienie nie może być umownie, w drodze

przelewu, przeniesione na kolejnego nabywcę.

Strona 25 z 106

uchwała SN (7 sędziów) z 5 lutego 2004 r. III CZP 96/03 OSNC 2004/6/88

Sprzedaż rzeczy przez kupującego nie powoduje przejścia na nabywcę uprawnień z tytułu

rękojmi za wady fizyczne rzeczy; kupujący może jednak przelać na nabywcę uprawnienia do

żądania obniżenia ceny, usunięcia wady lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad.

wyrok SN z 13 stycznia 2004 r. V CK 97/03 OSNC 2005/2/34

Niedopuszczalna jest zmiana podmiotowa umowy zawartej w następstwie przetargu,

umożliwiająca przejęcie zamówienia publicznego.

wyrok SN z 18 grudnia 2003 r. I CK 7/03 OSNC 2005/1/16

Brak w umowie tzw. faktoringu niewłaściwego zastrzeżenia, że niespłacenie wierzytelności

przez dłużnika powoduje jej powrót do faktoranta (cedenta), nie eliminuje uprawnienia

faktora do dochodzenia przelanej wierzytelności od dłużnika. Uprawnienia tego nie podważa

zamieszczenie w umowie klauzuli, która daje możliwość faktorowi zaspokojenia

wierzytelności od faktoranta w razie niespłacenia przez dłużnika całości lub części

wierzytelności (tzw. klauzula gwarancyjna lub regresowa).

uchwała SN z 26 listopada 2003 r. III CZP 84/03 OSNC 2005/1/5

Nadpłata, o której mowa w art. 74 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja

podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.), nie może być przedmiotem cesji (art. 509 k.c.).

wyrok SN z 8 sierpnia 2003 r. V CK 169/02 OSP 2004/10/121

Przelew wierzytelności wynikającej z umowy ubezpieczenia AC wywołuje skutek

rozporządzający dopiero z chwilą wystąpienia zdarzenia uzasadniającego powstanie

obowiązku ubezpieczyciela wypłaty odszkodowania, stosownie do treści łączącego strony

umowy stosunku prawnego.

wyrok SN z 27 czerwca 2003 r. IV CKN 302/01

Możliwy jest przelew nabytej w drodze przetargu wierzytelności o nabycie lub oddanie w

użytkowanie wieczyste nieruchomości na rzecz innej osoby, która również brała udział w

przetargu i została ustalona współnabywcą.

wyrok SN z 5 czerwca 2003 r. II CKN 181/01

Oprócz wierzytelności istniejących, dopuszcza się przelew wierzytelności przyszłych, a więc

m.in. ze stosunków, u których podstaw leży niezrealizowany w pełni stan faktyczny. Z takim

właśnie nie w pełni zrealizowanym stanem faktycznym mamy do czynienia w wypadku

umowy "kulejącej" z powodu braku wymaganej zgody osoby trzeciej. Potwierdzenie jej po

zawarciu umowy przelewu wynikającej z niej wierzytelności powoduje, że staje się ona w

pełni skuteczna z mocą wsteczną, i że odnosi zarazem skutek umowa przelewu. Gdyby do

Strona 26 z 106

potwierdzenia nie doszło, umowa "kulejąca" stałaby się definitywnie nieważna, a umowa

przelewu nie wywarłaby skutku.

wyrok SN z 3 kwietnia 2003 r. V CKN 1630/00

Brak wierzytelności czyni umowę o przelew wierzytelności nieskuteczną prawnie.

wyrok SN z 30 stycznia 2003 r. V CKN 345/01

Przelew wierzytelności przyszłej jest dopuszczalny, niemniej pełny skutek wywiera on

dopiero z chwilą powstania wierzytelności, a zatem w dacie przelewu cedent przenosi na

cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa.

wyrok SN z 16 października 2002 r. IV CKN 1471/00

Faktor nie mógł nabyć wierzytelności przyszłej, jeżeli ona w ogóle nie powstała. Wynika to

nie tylko z odpowiednich postanowień umowy factoringu, ale także z przepisów kodeksu

cywilnego regulujących dopuszczalność cesji wierzytelności w postaci klasycznej, które

znajdują odpowiednie zastosowanie do umowy factoringu.

wyrok SN z 16 października 2002 r. IV CKN 1673/00

Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zmiany wierzyciela (art. 509 i n.) nie wyłączają z

obrotu wierzytelności warunkowych, a inne przepisy prawa cywilnego wprost je potwierdzają

(np. art. 3 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze

zastawów oraz art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i

hipotece).

wyrok SN z 24 maja 2002 r. III CKN 1050/00

Właściwość zobowiązania jest z mocy art. 509 § 1 k.c. jedną z negatywnych przesłanek

skutecznego dokonania przelewu, a nie okolicznością zwalniającą dłużnika z obowiązku

spełnienia świadczenia na rzecz nabywcy wierzytelności, bowiem ten nabył już wierzytelność

w wyniku skutecznie dokonanej cesji.

wyrok SN z 23 marca 2000 r. II CKN 863/98

Dzierżawca nie może bez zgody wydzierżawiającego przelać skutecznie na osobę trzecią

wierzytelności przysługującej mu wobec tego wydzierżawiającego (art. 698 w związku z art.

509 k.c.).

wyrok SN z 21 października 1999 r. I CKN 111/99

W procesie wytoczonym na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., opartym na twierdzeniu, że

nastąpiła zmiana wierzyciela, dopuszczalne jest powoływanie się przez powoda (dłużnika) na

okoliczności, które dotyczą stosunków prawnych zachodzących między cedentem

(wierzycielem) a cesjonariuszem, jeżeli warunek rozwiązujący przyjęty w umowie o przelew

Strona 27 z 106

wierzytelności w celu jej ściągnięcia ziścił się i wskutek tego doszło do zwrotnej cesji

wierzytelności oraz utraty przez cesjonariusza pozycji wierzyciela.

wyrok SN z 3 września 1998 r. I CKN 822/97

Zapis na sąd polubowny odnosi skutek także wobec cesjonariusza.

wyrok SN z 19 lutego 1998 r. III CKN 387/97

W sprawie o spełnienie świadczenia z tytułu wierzytelności objętej przelewem dłużnik może

stawiać zarzuty dotyczące stosunku wewnętrznego między cedentem a cesjonariuszem, a w

szczególności kwestionować prawidłowość causae przelewu.

uchwała SN z 18 kwietnia 1996 r. III CZP 29/96

Uprawnienie do żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części - jeżeli stała się

zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu - na rzecz poprzedniego właściciela lub

jego następcy prawnego, wynikające z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o

gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 30,

poz. 127 ze zm.), nie może być przeniesione na osobę trzecią w drodze przelewu (art. 509

k.c.).

uchwała SN z 21 listopada 1995 r. III CZP 160/95

Dopuszczalne jest wstąpienie do spółki cywilnej nowego wspólnika i przejęcie przez niego

dotychczasowych zobowiązań oraz uprawnień za zgodą pozostałych wspólników, w tym i

jednocześnie ustępujących z tej spółki.

uchwała SN z 4 sierpnia 1992 r. III CZP 94/92

Dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności także w

przypadku, gdy przed przeniesieniem wierzytelności - na wniosek zbywcy - sąd już nadał na

jego rzecz tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wierzytelności.

wyrok SN z 17 października 2008 r. I CSK 100/08

Odpowiedzialność zbywcy wierzytelności za wady prawne przelanej wierzytelności wynika

ze stosunku zobowiązaniowego leżącego u podstaw przelewu.

wyrok SN z 17 listopada 2006 r. V CSK 253/06

W razie przelewu wierzytelności w celu zapłaty, zobowiązanie, dla umorzenia którego

przelew nastąpił, wygasa w chwili spełnienia przez dłużnika przelanej wierzytelności

świadczenia cesjonariuszowi.

wyrok SN z 5 lutego 2006 r. IV CSK 71/05

Przelew wierzytelności przyszłych może nastąpić nie tylko na podstawie umowy czysto

rozporządzającej, którą ma na względzie art. 510 § 2 k.c., ale także w drodze umowy

zobowiązująco-rozporządzającej, o której mowa w art. 510 § 1 k.c.

Strona 28 z 106

wyrok SN z 8 marca 2005 r. IV CK 628/04

W świetle postanowień art. 510 k.c. oraz art. 101 Prawa bankowego dopuszczalne jest

zawarcie umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie spłaty kredytu bankowego.

Umowa taka, o ile strony nie postanowiły inaczej, wywołuje skutek rozporządzający i

przenosi wierzytelność na cesjonariusza, a strony powinny zawrzeć w niej postanowienie o

powrotnym przejściu wierzytelności na cedenta po spłacie przez niego kredytu, co może

przybrać postać zastrzeżenia warunku rozwiązującego, którego spełnienie powoduje ipso iure

przejście wierzytelności z powrotem na zbywcę. Mogą też zawrzeć, charakterystyczne dla

tego rodzaju przelewu, zobowiązanie się cesjonariusza do korzystania z przelanej

wierzytelności w sposób ograniczony celem przelewu.

wyrok SN z 28 lutego 2003 r. V CKN 1712/00

Wolą ustawodawcy wyrażoną w art. 510 § 1 k.c. jest, by skutek rozporządzający umów

zobowiązujących do przeniesienia wierzytelności następował równocześnie i to ipso iure,

chyba że strony dokonają wyłączenia go przez wyraźne zastrzeżenie w umowie odmiennego

postanowienia.

uchwała SN z 19 września 1997 r. III CZP 45/97 OSNC 1998/2/22

Artykuł 510 § 1 k.c. znajduje zastosowanie także do umów zobowiązujących do przeniesienia

wierzytelności przyszłych.

wyrok SN z 8 lutego 2002 r. II CKN 1160/99

Przepis art. 511 k.c. nie przewiduje rygoru nieważności w razie dokonania przelewu bez

zachowania wymogu formy pisemnej. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 74 § 1 k.c.,

niezachowanie formy pisemnej zastrzeżonej w art. 511 k.c. nie skutkuje nieważnością umowy

przelewu, a jedynie określonymi ustawowo ograniczeniami dowodowymi.

wyrok SN z 21 listopada 2008 r. V CSK 191/08

Okoliczność, że przelew następuje bez udziału dłużnika przelanej wierzytelności uzasadnia -

zarówno w razie przelewu wierzytelności istniejących jak i przyszłych - uznanie skutków,

zawartego przez dłużnika z cedentem porozumienia zmieniającego lub rozwiązującego

umowę będącą źródłem przelanej wierzytelności, także w stosunkach między dłużnikiem a

cesjonariuszem, na zasadach art. 512 k.c., czyli o tyle tylko, o ile dłużnik w chwili takiej

zmiany umowy nie był zawiadomiony przez cedenta o przelewie, ani o nim nie wiedział, czyli

działał w dobrej wierze.

wyrok SN z 8 kwietnia 2009 r. V CSK 423/08

Dłużnik przelanej wierzytelności może - w ramach art. 513 § 1 k.c. - skutecznie powołać się

wobec cesjonariusza na zarzut w postaci odstąpienia od umowy sprzedaży zawartej z

Strona 29 z 106

cedentem z powodu wady przedmiotu sprzedaży, gdy wada rzeczy została ujawniona po

podjęciu przez niego wiadomości o przelewie wierzytelności.

wyrok SN z 3 października 2007 r. IV CSK 160/07

1. Porozumienie dłużnika z cedentem, zmieniające lub rozwiązujące umowę, z której wynika

przelana wierzytelność, zawarte bez zgody cesjonariusza, wywiera skutki między dłużnikiem

a cesjonariuszem, jeżeli dłużnik w chwili zawarcia tego porozumienia nie był zawiadomiony

przez cedenta o przelewie, ani o nim nie wiedział (512 k.c.).

2. O zamiarze dłużnika zrzeczenia się określonego zarzutu, dopuszczalnego na podstawie art.

513 § 1 k.c., można wnosić tylko wtedy, gdy zarzut ten był znany dłużnikowi lub gdy dłużnik

powinien był liczyć się z jego powstaniem.

wyrok SN z 21 września 2007 r. V CSK 144/07

Artykuł 512 zd. 2 k.c. ma zastosowanie zarówno do wierzytelności istniejących, jak i do

wierzytelności przyszłych.

uchwała SN z 27 lipca 2006 r. III CZP 59/06 Biul.SN 2006/7/11

Dłużnik nie może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelności, która mu przysługuje

względem zbywcy, jeżeli nabył ją po powzięciu wiadomości o przelewie.

wyrok SN z 29 marca 2006 r. IV CSK 96/05 OSNC 2007/1/16

Rozwiązanie umowy leasingu przez strony po zawiadomieniu korzystającego o przelewie

wierzytelności przyszłych wynikających z tej umowy nie ma skutków prawnych wobec

nabywcy (art. 512 k.c.).

wyrok SN z 26 stycznia 2005 r. V CK 211/05

Przelew wierzytelności przyszłej nie podlega skutkom wynikającym z art. 512 k.c.

wyrok SN z 6 maja 2005 r. III CK 690/04

O dopuszczalności skutecznego zgłoszenia zarzutu potrącenia wierzytelności wobec jej

zbywcy rozstrzyga chwila powzięcia przez dłużnika wiadomości o dokonanym przelewie.

wyrok SN z 6 listopada 2003 r. II CK 16/02

Artykuł 512 k.c. stosuje się do dokonanego za zgodą cedenta i dłużnika rozwiązania umowy

stanowiącej podstawę przelanej z góry wierzytelności.

wyrok SN z 28 lutego 2003 r. V CKN 1698/00

Dokonanie w toku procesu przez powoda przelewu wierzytelności nie wyłącza możliwości

zgłoszenia przez pozwanego - do chwili, w której dowiedział się o przelewie - zarzut

potrącenia wzajemnej wierzytelności przysługującej mu wobec powoda.

Strona 30 z 106

wyrok SN z 10 października 2002 r. V CKN 1796/00

Ciężar udowodnienia przewidzianego w art. 512 k.c. zawiadomienia dłużnika przez zbywcę o

przelewie spoczywa na nabywcy wierzytelności. Przedłożenie potwierdzenia nadania

przesyłki poleconej nie zawsze wystarcza do udowodnienia doręczenia tej przesyłki

adresatowi.

wyrok SN z 20 listopada 2001 r. V CKN 1537/00

Jeżeli w toku procesu powód dokona przelewu dochodzonej wierzytelności na osobę trzecią,

pozwany może - do czasu powzięcia wiadomości o dokonanym przelewie - skutecznie zgłosić

do potrącenia wzajemną wierzytelność przysługującą mu wobec powoda.

wyrok SN z 27 stycznia 2000 r. II CKN 702/98

Jeżeli dłużnik, który otrzymał po przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy,

spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, jego zobowiązanie wygasa, choćby

umowa przelewu była nieważna lub pozbawiona skutków prawnych, chyba że w chwili

spełnienia świadczenia wiedział on o jej nieważności lub nieskuteczności.

wyrok SN z 25 maja 2005 r. II CK 440/04

W zakresie cesji wierzytelności przyszłej nie może być stosowana ogólna reguła art. 513 § 1

k.c., zgodnie z którą dłużnikowi przysługuje przeciwko nabywcy wierzytelności tylko takie

zarzuty, które miał on przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie (art.

513 § 7 k.c.). Czasową cezurę podnoszenia zarzutów należałoby zatem przesunąć, co

oznaczałoby możliwość podnoszenia zarzutów powstałych także po tej dacie. Dotyczy to

także zarzutu potrącenia wierzytelności przysługującej dłużnikowi przeciwko zbywcy

wierzytelności z wierzytelnością będącą przedmiotem przelewu, chociażby wierzytelność

wobec zbywcy powstała i stała się wymagalna po zawiadomieniu dłużnika o przelewie (art.

513 § 2 k.c.).

wyrok SN z 9 maja 2003 r. V CKN 218/01

Dłużnik nie może potrącić na podstawie art. 513 § 1 i 2 k.c. wierzytelności powstałej po

otrzymaniu zawiadomienia o przelewie z wierzytelnością, która była przedmiotem cesji

dokonanej przez faktoranta (cedenta) na rzecz faktora (cesjonariusza).

wyrok SN z 4 grudnia 1997 r. III CKN 272/97

Na gruncie art. 513 par. 2 k.c. dłużnik może potrącić z przelanej wierzytelności m.in.

wierzytelność przysługującą mu względem cedenta nabytą po przelewie, a przed otrzymaniem

zawiadomienia o przelewie i przed powzięciem o nim wiadomości i w tym czasie wymagalną.

Strona 31 z 106

wyrok SN z 16 września 2009 r. V CSK 461/08

Wierzytelność jest stwierdzona pismem w rozumieniu art. 514 k.c. nie tylko wtedy, gdy

umowa, z której wynika wierzytelność, została zawarta w formie pisemnej, ale również

wtedy, gdy istnienie wierzytelności zostało stwierdzone przez wystawienie faktur VAT.

wyrok SN 5 kwietnia 2006 r. I CSK 189/05

1. W przypadku istnienia kilku dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności zbytej

w drodze przelewu, z których tylko część zawiera informację o zakazie dokonywania

przelewu bez zgody dłużnika, ocena skuteczności tego zastrzeżenia wymaga ustalenia, w

oparciu o jaki dokument wierzyciel wykazał wobec nabywcy wierzytelności jej istnienie.

Jeżeli dokument ten nie zawierał wzmianki o zakazie dokonywania przelewu to pactum de

non cedendo będzie bezskuteczne wobec nabywcy wierzytelności, chyba że nabywca

wierzytelności w chwili przelewu o zastrzeżeniu tym wiedział.

2. Ochrona nabywcy wierzytelności na podstawie art. 514 k.c. nie jest wyłączona, jeżeli

pismo stwierdzające istnienie wierzytelności nie zawiera wzmianki o zastrzeżeniu

zakazującym dokonania przelewu bez zgody dłużnika, a o zastrzeżeniu tym nabywca

wierzytelności mógł się dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności.

uchwała SN z 6 lipca 2005 r. III CZP 40/05

Stwierdzenie wierzytelności pismem w rozumieniu art. 514 k.c. może nastąpić także w

wyniku wystawienia przez wierzyciela dokumentu (np. faktury) potwierdzającego wykonanie

zobowiązania i akceptowanego przez dłużnika.

wyrok SN z 30 czerwca 2005 r. IV CK 768/04

Jeżeli umowa przelewu jest ważna, to mimo braku pisemnego zawiadomienia o przelewie

pochodzącego od cedenta, dłużnik, spełniając świadczenie do rąk cesjonariusza, zwalnia się z

zobowiązania wobec cedenta (art. 515 k.c.).

wyrok SN z 16 kwietnia 2009 r. I CSK 487/08

Skuteczne jest zbycie wierzytelności nie oznaczonej dokładnie w umowie przelewu, jeżeli

można ja określić na podstawie treści stosunku zobowiązaniowego, z którego wynika.

Skuteczna jest zatem cesja wierzytelności wprawdzie nie oznaczonej dokładnie w umowie,

lecz „oznaczalnej” na podstawie analizy treści stosunków obligacyjnych, z której wynika.

wyrok SN z 8 października 2008 r. V CSK 124/08

Niedopuszczalne jest przeniesienie przez przelew wierzytelności wyrażonej w wekslu, bez

wydania nabywcy weksla (art. 517 k.c. w związku z art. 921[12] k.c.).

Strona 32 z 106

subrogacja ustawowa

wyrok SN z 20 lutego 2014 r. I CSK 239/13

Poręczyciel spłacający dług przejmuje wierzytelność w takim staniem w jakim jest w chwili

przyjęcia. Jeśli więc była przedawniona, to jako przedawnioną. Nie wchodzą w grę zasady

stosowane, gdy jeden z dłużników solidarnych spłaca dług i występuje z regresem, ale art.

518 k.c.

wyrok SN z 1 czerwca 2011 r. II CSK 548/10

1. Do skutków wstąpienia ex lege w prawa zaspokojonego wierzyciela stosuje się

odpowiednio przepisy o przelewie wierzytelności, a w szczególności art. 509 § 2 k.c.

2. Zarówno cel instytucji podstawienia w postaci utrwalenia, wzmocnienia sytuacji prawnej

osoby trzeciej wstępującej w prawa zaspokojonego wierzyciela, jak i możliwość stosowania

do subrogacji ustawowej przepisów o cesji wierzytelności powoduje, że użyty w art. 95 ust. 5

ustawy z 1997 r. - Prawo bankowe zwrot "przeniesienie hipoteki w związku ze zbyciem

wierzytelności bankowej" odnosi się do przeniesienia hipoteki w przypadku subrogacji

ustawowej.

wyrok SN z 9 grudnia 2010 r. IV CSK 239/10

1. Ocena przesłanek z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. wymaga ustalenia osobistej odpowiedzialności za

ten dług spłacającego, brak tej przesłanki powoduje, że nie dochodzi do wstąpienia osoby

trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela.

2. Przepis art. 356 § 2 k.c. stanowi, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia zapłaty

wymaganej wierzytelności pieniężnej od osoby trzeciej, nawet gdyby działała ona bez wiedzy

dłużnika. Brak jest tu bowiem uzasadnionego interesu dla takiej odmowy. Warunkiem

zaistnienia takiej sytuacji jest jednak to, by spełniający świadczenie działał za dłużnika.

Regulacja ta nie znajdzie zastosowania wówczas, gdy działanie osoby trzeciej nie będzie

spełnieniem świadczenia za dłużnika, ale będzie realizacją zobowiązania tego podmiotu

wynikającą z umowy zawartej z wierzycielem.

3. Przepisy art. 356 § 2 k.c. i art. 518 § 1 pkt 1 k.c. mają wspólną cechę, mianowicie celem

świadczenia osoby trzeciej jest zwolnienie z długu dłużnika. W granicach zasady swobody

umów - art. 353

1

k.c. - strony stosunku prawnego innego niż umowa kredytowa, mogą tak

ukształtować swoje stosunki, że zapłata kwoty rekompensaty będzie realizacją własnego

zobowiązania, a nie będzie działaniem w celu zwolnienia z zobowiązania kredytobiorcy.

wyrok SN z 30 czerwca 2010 r. V CSK 454/09

1. Statuowana w art. 879 § 1 k.c. zasada, że zakres odpowiedzialności poręczyciela jest taki,

jak dłużnika głównego, dotyczy także ustalenia chwili, od jakiej świadczenie poręczyciela jest

Strona 33 z 106

wymagalne; jest bowiem oczywiste, że odpowiedzialność poręczyciela nie może powstać

wcześniej aniżeli odpowiedzialność tego, za czyj dług on poręcza.

2. Zakaz określony w art. 119 k.c. wyłącza możliwość umawiania się co do innego okresu

przedawnienia niż to wynika z ustawy. Zakaz ten nie dotyczy natomiast wymagalności

roszczenia, od której zgodnie z art. 120 § 1 k.c. zależy rozpoczęcie biegu terminu

przedawnienia.

3. Osoba trzecia, która spełnia świadczenie niewymagalne, przyjęte przez wierzyciela, nie

może dochodzić jego zwrotu od dłużnika na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c.

4. Art. 518 § 3 k.c. ma zastosowanie w przypadku rozstrzygania o pierwszeństwie

zaspokojenia pomiędzy wierzytelnością przysługującą wierzycielowi wobec dłużnika oraz

wierzytelnością przysługującą wobec dłużnika osobie trzeciej, która przeszła na nią wskutek

częściowej zapłaty wierzycielowi. Uregulowanie to nie decyduje zatem o braku uprawnienia

osoby trzeciej do dochodzenia od dłużnika świadczenia spełnionego na rzecz wierzyciela,

stosownie do art. 518 § 1 k.c., przed zaspokojeniem pozostałej części świadczenia przez

dłużnika.

wyrok SN z 23 czerwca 2010 r. II CSK 689/09

Zastosowanie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. nie jest wyłączone w razie zapłaty cudzego długu za

zgodą dłużnika, gdy nie doszło do przejęcia długu przez osobę, która dokonała zapłaty.

wyrok SN z 15 stycznia 2010 r. I CSK 166/09

Roszczenie nabyte przez osobę trzecią w wyniku wstąpienia w prawa zaspokojonego

wierzyciela zachowuje wszystkie swoje dotychczasowe właściwości, tj. takie, jakie miało gdy

przysługiwało zaspokojonemu wierzycielowi; dotyczy to także przedawnienia.

wyrok SN z 7 listopada 2008 r. II CSK 293/08

Artykuł 518 § 1 pkt 1 k.c. ma zastosowanie także w razie zaspokojenia przez poręczyciela

niewymagalnego roszczenia pieniężnego wierzyciela.

wyrok SN z 5 listopada 2008 r. I CSK 204/08

Okoliczność, czy i w jakim zakresie w stosunku do poręczyciela, który wykonał

zobowiązanie za dłużnika, będzie miał zastosowanie przepis art. 518 k.c., nie ma znaczenia

dla określenia treści uprawnień wierzyciela wobec poręczyciela. Przepis ten ma znaczenie w

relacji pomiędzy poręczycielem i dłużnikiem i to tylko wtedy, gdy poręczyciel wykona swoje

zobowiązanie.

Strona 34 z 106

wyrok SN z 24 lipca 2008 r. IV CSK 164/08

Roszczenie osoby trzeciej nabyte na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. przedawnia się w

terminie przewidzianym dla roszczenia wierzyciela wobec dłużnika głównego, co wynika z

zasad konstrukcyjnych, które legły u podstaw instytucji subrogacji ustawowej (art. 518 k.c.).

wyrok SN z 7 kwietnia 2005 r. II CK 576/04

Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela na skutek spłacenia

wierzyciela (art. 518 § 1 pkt 1 k.c.) następuje tylko w zakresie, w jakim osoba trzecia spłaciła

dług, który w stosunku podstawowym był wymagalny.

wyrok SN z 6 stycznia 2005 r. III CK 183/04

Podstawienie ustawowe na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. zachodzi tylko w razie istnienia w

chwili zapłaty przez osobę trzecią, ważnego zobowiązania miedzy dotychczasowymi stronami

stosunku obligacyjnego.

postanow. SN z 16 grudnia 2004 r. V CK 203/04

Art. 97 stanowi samodzielną materialnoprawną podstawę cessio legis hipoteki i jest

przepisem szczególnym w stosunku do art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Wymaga, żeby osoba, która

spłaciła wierzyciela hipotecznego była jego dłużnikiem osobistym z tytułu własnego długu,

ale jednocześnie, żeby przysługiwało jej roszczenie zwrotne przeciwko właścicielowi

nieruchomości obciążonej albo przeciwko jego poprzednikowi prawnemu. Istnienie

roszczenia zwrotnego stanowi warunek sine qua non możliwości powoływania się dłużnika

spłacającego wierzyciela hipotecznego na przejście ex lege spłaconej wierzytelności na niego

na podstawie art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

wyrok SN z 15 września 2004 r. III CK 372/03

Zawarcie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nakłada na ubezpieczyciela

obowiązek wyrównania szkody w razie nastąpienia określonego w umowie wypadku.

Adresatem tego świadczenia odszkodowawczego jest osoba trzecia, która doznała uszczerbku

majątkowego lub niemajątkowego, jakkolwiek samo zdarzenie wyrządzające szkodę obciąża

ubezpieczonego a nie ubezpieczyciela. Ubezpieczyciel staje się zobowiązanym wobec

poszkodowanego z racji wiążącej go umowy z ubezpieczającym. Nie ustaje tymczasem

odpowiedzialność ubezpieczonego wobec poszkodowanego, choć może ona być odsunięta w

czasie. Poszkodowany z własnego wyboru może wystąpić z roszczeniem zarówno przeciwko

ubezpieczycielowi, jak i ubezpieczonemu, albo łącznie przeciwko nim obydwu. Nic też nie

stoi na przeszkodzie, aby ubezpieczony wyrównał szkodę dobrowolnie, uprzedzając

rozstrzygnięcie sporu między poszkodowanym a ubezpieczycielem, względnie świadcząc

zanim jeszcze zasądzona od dłużnika-ubezpieczyciela suma zostanie wyegzekwowana. We

Strona 35 z 106

wszystkich tych przypadkach ubezpieczyciel nie staje się wolny od obowiązku świadczenia,

tyle tylko, że jego wierzycielem w następstwie wiążącej go umowy z ubezpieczonym jest ten

ubezpieczony, o ile ustawa lub umowa tej odpowiedzialności nie wyłącza. Normatywna

podstawa tej odpowiedzialności tkwi zatem w przepisie art. 805 i następnych Kodeksu

cywilnego i w tym wyraża się sens ochrony ubezpieczeniowej udzielonej przez

ubezpieczyciela ubezpieczającemu (ubezpieczonemu), inaczej niż to się dzieje w przypadku

stosowania art. 518 k.c.

wyrok SN z 18 maja 2004 r. IV CK 340/03

Oparcie roszczenia zwrotnego Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego na podstawie

art. 518 § 1 pkt 1 k.c. prowadzi do wniosku, że Fundusz spłacając poszkodowanego nabywa

zaspokojoną wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty z takim samym ograniczeniem

terminu, jaki - po odliczeniu okresu, który do tego czasu upłynął - pozostawał

poszkodowanemu do dochodzenia odszkodowania od sprawcy szkody. Wydłużony termin

przedawnienia przewidziany w art. 442 § 2 k.c. znajduje tylko zastosowanie do sprawcy

szkody, którego czyn kwalifikuje się jako występek w rozumieniu tego przepisu.

wyrok SN z 16 grudnia 2003 r. II CK 330/02

W wypadku określonym w art. 518 k.c. nie dochodzi do zmiany dłużnika, poręczyciel nadal

więc odpowiada za zobowiązanie dłużnika, tyle że w stosunku do innego wierzyciela, a zatem

jego sytuacja nie ulega pogorszeniu. Należy zatem wyrazić pogląd, że osoba trzecia

spłacająca wierzyciela nabywa wraz z wierzytelnością uprawnienie do dochodzenia zwrotu tej

wierzytelności także od poręczyciela.

wyrok SN z 25 listopada 2003 r. II CK 280/02

1. Skoro Skarb Państwa spłacił dług własny a nie cudzy, to nie mógł nabyć spłaconej

wierzytelności do wysokości dokonanej zapłaty. Nie mógł zatem żądać skutecznie od innego

podmiotu na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. zwrotu kwoty pieniężnej wypłaconej

wierzycielowi.

2. Skarb Państwa po spełnieniu świadczenia obciążającego go, jako dłużnika solidarnego, ma

roszczenie regresowe tylko w stosunku do współdłużnika solidarnego (art. 376 § 1 k.c.).

uchwała SN z 8 października 2003 r. III CZP 64/03 OSNC 2004/7-8/108

Samodzielnemu publicznemu zakładowi opieki zdrowotnej, powstałemu z przekształcenia

publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej Skarbu

Państwa, który spełnił świadczenie z tytułu wynagrodzenia pracownika za okres jego pracy w

tym zakładzie przed przekształceniem, przysługuje roszczenie do Skarbu Państwa o zwrot

spełnionego świadczenia.

Strona 36 z 106

uchwała SN z 17 lipca 2003 r. III CZP 43/03 OSNC 2004/10/151

Roszczenie nabyte przez poręczyciela na podstawie przepisu art. 518 § 1 pkt 1 k.c.

przedawnia się w terminie przewidzianym dla przedawnienia roszczenia wierzyciela wobec

dłużnika głównego.

wyrok SN z 29 czerwca 2000 r. V CKN 72/00

Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu przysługiwało także przed zmianą ustawy

z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 59, poz. 344 ze zm.) - dokonaną

ustawą z 28.VI.1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, o zmianie

rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy oraz o zmianie ustawy o

podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Nr 96, poz. 478) - roszczenie do posiadacza

pojazdu mechanicznego, który nie dopełnił obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia

odpowiedzialności cywilnej, za szkody powstałe w związku z ruchem tego pojazdu o zwrot

odszkodowania wypłaconego na podstawie art. 51 ust. 2 pkt 2 ustawy.

postanow. SN z 29 lipca 1998 r. II CKN 864/97

Osoba trzecia spłacając wierzytelność na podstawie art. 518 par. 1 pkt 3 kc, nabywają do

wysokości dokonanej zapłaty wraz ze wszystkimi prawami związanymi z tą wierzytelnością.

wyrok SN z 22 grudnia 1997 r. III CKU 87/97 Prok.i Pr. 1998/6/26

Zgodnie z art. 881 k.c. poręczyciele ponoszą wobec wierzyciela taką odpowiedzialność, jak

współdłużnicy solidarni, bez względu na to, czy poręczyli wspólnie, czy każdy z osobna.

Przy współporęczeniu sytuacja prawna współporęczycieli jest, w braku odmiennej umowy,

taka sama jak współdłużników solidarnych, co oznacza, że również stosunki pomiędzy

poręczycielami są normowane przez przepisy o solidarności. W takiej sytuacji istnieją dwa

zobowiązania solidarne, dłużnika głównego z poręczycielami i między współporęczycielami.

Z unormowania tego wynika, że jeżeli umowa nie stanowi inaczej, to poręczycielowi, który

uiścił dług w całości lub w części przewyższającej jego obciążenie, przysługuje w stosunku

do pozostałych poręczycieli prawo regresu według przepisów o solidarności (art. 376 § 1

k.c.), niezależnie od regresu w stosunku do dłużnika głównego, obejmującego całość

zaspokojonej wierzytelności z mocy art. 518 § 1 k.c. z tytułu wstąpienia w miejsce

zaspokojonego wierzyciela.

zmiana dłużnika

wyrok SN z 22 stycznia 2014 r. III CSK 33/13

Umowa przystąpienia do długu może dojść do skutku także w wyniku porozumienia

zawartego między przystępującym (nowym dłużnikiem) i wierzycielem. Dla wywołania

skutków prawnych takiej umowy nie jest niezbędna zgoda (aprobata) dłużnika

Strona 37 z 106

uczestniczącego w dotychczasowym zobowiązaniu. Porozumienie o przystąpieniu do długu

może być też zawarte w innej umowie o rozwiniętej treści. Może być też powiązane

jednocześnie z uznaniem długu, co przy założeniu konstrukcji tożsamości długu może też

prowadzić do powstania odpowiednich skutków prawnych w relacji wierzyciela z nowym

dłużnikiem.

wyrok SN z 7 października 2010 r. IV CSK 220/10

Należy dopuścić możliwość przejęcia długu dłużnika solidarnego przez innego współdłużnika

również wówczas gdy dla każdego z nich jest to dług własny, a więc nie tylko wówczas gdy

mamy do czynienia z odpowiedzialnością z dług cudzy, gdy zachodzi jedynie solidarność

odpowiedzialności.

wyrok SN z 19 września 2007 r. II CSK 236/07

Przejęcie długu ani też zrealizowanie przejętego długu nie powoduje wstąpienia osoby

trzeciej w sytuację dotychczasowego dłużnika w zakresie w jakim dłużnik ten pozostawał

jednocześnie wierzycielem partnera stosunku zobowiązaniowego, z którego jego dług

powstał. W tym ostatnim przypadku zmiana podmiotowa stosunku zobowiązaniowego

dotyczyłaby osoby wierzyciela a nie osoby dłużnika i wymagałaby przelewu wierzytelności

(art. 509 k.c.) którego skuteczność należałoby ocenić przede wszystkim pod kątem istnienia

określonej wierzytelności (art. 353 k.c.).

wyrok SN z 17 maja 2007 r. III CSK 438/06

Przepis art. 519 § 1 k.c. i następne realizują model sukcesyjnego (translatywnego) przejęcia

długu, który to model tym różni się od modelu nowacyjnej zmiany dłużnika, że zmiana

dłużnika w odniesieniu do długu w wysokości określonej w umowie przejęcia nie narusza

tożsamości dotychczasowego zobowiązania. Przejemca określonego długu zwalnia z długu, w

zakresie określonym umową przejęcia dotychczasowego dłużnika, z zachowaniem jednak

tożsamości przejmowanego zobowiązania i bez zmiany jego podmiotowej konfiguracji, w

zakresie długu nieobjętego umową przejęcia.

wyrok SN z 12 października 2005 r. III CK 90/05

Do przejęcia długu w drodze umowy między dłużnikiem a osobą trzecią (art. 519 § 2 pkt 1

k.c.) dochodzi na podstawie samej umowy (solo consensu). Skuteczność tej umowy wymaga

zgody wierzyciela na jej zawarcie. Brak zgody wierzyciela nie prowadzi do nieważności

umowy, lecz powoduje, że czynność przejęcia długu jest czynnością kulejącą o zawieszonej

bezskuteczności, która nie wywołuje żadnych skutków prawnych od początku. Zgoda

wierzyciela może być wyrażona zarówno przed zawarciem umowy o przejęcie długu, jak i po

jej zawarciu (art. 63 § 1 k.c.). Zgoda w postaci potwierdzenia ma moc wsteczną od chwili

Strona 38 z 106

zawarcia umowy o przejęcie długu. Odmowa wyrażenia zgody przez wierzyciela powoduje

bezskuteczność umowy przejęcia długu, a jednocześnie zobowiązuje osobę trzecią, która w

umowie z dłużnikiem zobowiązała się przejąć dług, do odpowiedzialności za to, że wierzyciel

nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia. (art. 521 § 2 k.c.).

wyrok SN z 29 listopada 2005 r. III CK 302/05

Zgoda dłużnika na przejęcie długu przez osobę trzecią na podstawie umowy z wierzycielem

może być wyrażona w dowolny sposób.

wyrok SN z 5 września 2001 r. I CKN 1287/00

Umowne przystąpienie do długu może mieć postać zarówno umowy między osobą trzecią a

wierzycielem, jak i między osobą trzecią a dłużnikiem. Nie wymaga przy tym formy

szczególnej ani też zgody - w pierwszym wypadku dłużnika, a w drugim wierzyciela.

wyrok SN z 19 listopada 2004 r. II CK 129/04

Model sukcesyjnego (translatywnego) przejęcia długu tym różni się od modelu nowacyjnej

zmiany dłużnika, że w pierwszym z nich zmiana dłużnika nie narusza tożsamości

dotychczasowego zobowiązania.

wyrok SN z 21 maja 2004 r. V CK 502/03

Artykuły 519 k.c. oraz 526 k.c. miały rozłączne zakresy unormowania. W konsekwencji w

razie przejęcia długu przez nabywcę w trybie art. 519 k.c., art. 526 k.c. nie mógł mieć

zastosowania, gdyż przewidziane w nim przystąpienie do długu wchodziło w rachubę tylko

wtedy, gdy nabycie przedsiębiorstwa następowało bez przejęcia ciążących na nim długów

przez nabywcę lub bez ich zaspokojenia przez zbywcę.

wyrok SN z 24 września 2003 r. III CKN 467/01

Wyłączona jest dopuszczalność umownego przystępowania do długu podatkowego.

wyrok SN z 28 czerwca 2002 r. I CKN 841/00

Przepisy kodeksu cywilnego o zmianie dłużnika (art. 519-526 k.c.) nie mają zastosowania do

obowiązków podatkowych.

wyrok SN z 23 stycznia 2002 r. II CKN 888/99

Przejęcie długu nie narusza treści istniejącego stosunku zobowiązaniowego, a jedynie

powoduje zmianę osoby dłużnika. Następuje zatem sukcesja szczególna po stronie

zobowiązanej do świadczenia. Przejmujący dług wstępuje we wszystkie obowiązki

dotychczasowego dłużnika, które wynikają z umowy lub ustawy. Obowiązany jest więc do

zapłacenia wierzycielowi należności, ponosi wobec niego odpowiedzialność za zwłokę,

niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Strona 39 z 106

wyrok SN z 19 lutego 1999 r. II CKN 181/98

Przejęcie długu może stanowić element innej czynności prawnej (innej umowy).

wyrok SN z 3 listopada 1998 r. I CKN 653/98

Przedmiotem umowy przejęcia długu (art. 519 k.c.) może być dług przyszły.

wyrok SN z 15 lutego 2007 r. II CSK 372/06

Nie istnieją ograniczenia co do możliwego kręgu dłużników, z którymi osoba trzecia

(gwarant) mógłby zawrzeć umowę określoną w art. 392 k.c. Dłużnikiem takim może być

także poręczyciel (art. 876 k.c.), a więc dłużnik akcesoryjny odpowiadający wobec

wierzyciela obok dłużnika głównego (art. 881 k.c.). Poręczyciel jest dłużnikiem osobistym i

to niezależnie od tego, jak konstruuje się dług, za który ponosi odpowiedzialność (dług

własny lub dług cudzy). Dopuszczalna jest zatem umowa, w której osobę trzecią (gwarant)

zobowiązuje się wobec poręczyciela do tego, że wierzyciel nie będzie dochodził od niego

spełnienia świadczenia. Takie podmiotowe ukształtowanie umowy o zwolnieniu dłużnika od

obowiązku świadczenia możliwe byłoby także w razie nastąpienia skutków konwersji

ustawowej, przewidzianej w art. 521 § 2 k.c.

odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego

postanow. SN z 13 grudnia 2012 r. V CZ 61/12

Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa oparta jest na konstrukcji przystąpienia do

długu, co oznacza, iż odpowiada on solidarnie ze zbywcą za długi związane z prowadzeniem

przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa jest więc następstwem

pochodnym pod tytułem szczególnym. Po stronie nabywcy nie powstaje nowy dług wobec

wierzyciela zbywcy przedsiębiorstwa, czy też jedynie odpowiedzialność za cudzy dług

(zbywcy przedsiębiorstwa). Charakter długu obciążającego nabywcę przedsiębiorstwa nie

ulega więc zmianie.

wyrok SN z 15 czerwca 2010 r. II CSK 2/10

Skutki nabycia gospodarstwa rolnego w odniesieniu do zobowiązań zbywcy, związanych z

jego prowadzeniem, uregulowane zostały w art. 526 k.c. i dotyczą wprowadzenia po stronie

zobowiązanego, osoby nabywcy obok dotychczasowego dłużnika, którym w dalszym ciągu

pozostaje zbywca. Dochodzi z mocy ustawy do kumulatywnego przystąpienia nabywcy do

długu zbywcy, przy czym odpowiedzialność nabywcy ograniczona jest do wartości nabytego

gospodarstwa. Oba te podmioty są dłużnikami solidarnymi. Z chwilą zawarcia umowy

nabycia gospodarstwa wierzyciel może domagać się zaspokojenia swojej wierzytelności także

od nabywcy. Charakter długu nie ulega zmianie, także w odniesieniu do biegu terminu

przedawnienia. Nie dochodzi bowiem do powstania drugiego (innego), własnego długu

Strona 40 z 106

nabywcy. Jeśli dług zbywcy ukształtowany został i stwierdzony zawartą przed sądem ugodą

wierzyciela z dłużnikiem, to przystąpienie nabywcy dotyczy takiego właśnie długu, łącznie z

przewidzianym art. 125 § 1 k.c. terminem przedawnienia. Nie ma podstaw do przyjęcia, że

roszczenie wierzyciela przedawniać się będzie według innych reguł w stosunku do nabywcy.

wyrok SN z 3 grudnia 2009 r. II CSK 215/09

1. Pozostawienie poza zakres pojęcia przedsiębiorstwa zobowiązań związanych z jego

prowadzeniem jest konsekwencją nawiązania przez polskiego ustawodawcę do wąskiego

ujęcia mienia, obejmującego wyłącznie aktywa (art. 44 k.c.).

2. Przepis art. 55[1] k.c. definiując przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym, wskazuje,

że stanowi ono zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych

przeznaczonych po prowadzenia działalności gospodarczej, podając przy tym przykładowe

elementy wchodzące w jego skład - stanowiące w większości prawa o różnej postaci i treści.

Powyższa konstatacja prowadzi zatem do wniosku, że możliwe jest nabycie przedsiębiorstwa

lub jego zorganizowanej części w następstwie nabycia tylko praw.

3. Czynnikiem "konstytuującym" przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym (art. 55[1]

k.c.) jest występowanie elementu organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych

jego składników umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewną całość (zespół).

Występowanie elementu organizacji pozwala odróżnić przedsiębiorstwo od majątku, gdyż ten

ostatni jest przedmiotem organizacji i stanowi jedynie zbiór elementów wchodzących w skład

zorganizowanej całości jaką jest przedsiębiorstwo.

4. Przepis art. 55[2] k.c. ma charakter dyspozytywny, a wyłączenie jego zastosowania może

nastąpić m.in. w drodze czynności prawej.

uchwała SN z 5 sierpnia 2008 r. I UZP 3/08

Nabywca przedsiębiorstwa odpowiada za należności z tytułu składek na ubezpieczenia

społeczne w części finansowanej z własnych środków przez zbywcę jako płatnika składek

(pracodawcę) a nie odpowiada za należności z tytułu składek w części finansowanej przez

ubezpieczonych pracowników (art. 112 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja

podatkowa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm. w związku z art. 31 ustawy z

dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - jednolity tekst Dz.U. z

2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).

wyrok SN z 4 kwietnia 2007 r. V CSK 18/07

Za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie

ze zbywcą nie tylko pierwszy nabywca przedsiębiorstwa, ale także kolejni nabywcy.

Strona 41 z 106

wyrok SN z 4 kwietnia 2007 r. V CSK 3/07

Pod rządem przepisów art. 55

2

w związku z art. 55

1

pkt 5 k.c. w brzmieniu obowiązującym do

dnia 25 września 2003 r. i art. 526 k.c. nabycie przedsiębiorstwa nie oznaczało sukcesji

generalnej w odniesieniu do długów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nabywca

przedsiębiorstwa nie przejmował ex lege długów zbywcy przedsiębiorstwa związanych z

prowadzeniem przedsiębiorstwa, a przejęcie tych długów mogło nastąpić w trybie art. 519

k.c., gdy wierzyciele wyrażą zgodę na przejęcie długów zbywcy przez nabywcę

przedsiębiorstwa.

wyrok SN z 25 listopada 2005 r. V CK 381/05

Nabywca zorganizowanej części przedsiębiorstwa ponosi odpowiedzialność, o której mowa w

art. 55

4

k.c.

wyrok SA w Warszawie z 28 lipca 2004 r. I ACa 1274/03

Wniesienie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55

1

kc należącego do wspólników spółki

cywilnej jako aportu do spółki z o.o. może być traktowane jako zbycie tego przedsiębiorstwa

w znaczeniu o jakim stanowi art. 526 kc (obecnie art. 55

4

kc), co implikuje odpowiedzialności

spółki kapitałowej za zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przyjętego

przedsiębiorstwa.

Przejęcie przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością jako aportu przedsiębiorstwa

wspólników spółki cywilnej ma ten skutek, że ponosi ona odpowiedzialność za zobowiązania

spółki cywilnej powstałe przed przejęciem, a związane z prowadzeniem przejmowanego

przedsiębiorstwa. Do zobowiązań tych zaliczyć trzeba świadczenia odszkodowawcze na rzecz

kontrahentów spółki cywilnej powstałe w związku z nienależytym wykonaniem umów

zawartych przez tę spółkę.

wyrok SN z 21 maja 2004 r. V CK 502/03

Oddział banku krajowego w kraju, pomimo niesamodzielności prawnej, o ile ma

samodzielność finansową, może stanowić przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym,

jeżeli odpowiada wymaganiom definicji legalnej określonej w art. 55

1

k.c.

wyrok SN z 8 kwietnia 2003 r. IV CKN 51/01

Przedsiębiorstwem w znaczeniu przedmiotowym jest pewien zorganizowany zespół dóbr

materialnych i niematerialnych przeznaczony do realizacji określonych zadań gospodarczych.

Tak rozumiane przedsiębiorstwo może stanowić zakład lub oddział innego większego

przedsiębiorstwa, w tym spółki prawa handlowego, a zatem takie oddziały czy zakłady

dostatecznie wyodrębnione i odpowiednio zorganizowane stanowią przedsiębiorstwa w

rozumieniu art. 55

1

k.c.

Strona 42 z 106

wyrok SN z 1 kwietnia 2003 r. IV CKN 366/01

Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje składniki wymienione w

art. 55

1

k.c., chyba że co innego wynika z przepisu szczególnego lub z woli stron (art. 55

2

k.c.).

wyrok SN z 22 stycznia 2002 r. V CKN 1178/00

1. Przesłankami odpowiedzialności z art. 526 k.c. są: nabycie przedsiębiorstwa, związek

zobowiązania z prowadzeniem przedsiębiorstwa oraz wiedza nabywcy o zobowiązaniach lub

brak tej wiedzy będący następstwem niezachowania należytej staranności.

2. Art. 526 k.c. ustanawia domniemanie prawne wzruszalne, że nabywca przedsiębiorstwa

wiedział o zobowiązaniach związanych z jego prowadzeniem.

wyrok SN z 17 października 2000 r. I CKN 850/98

Strony - jak wynika z art. 55

2

k.c. - mają pozostawioną swobodę co do tego, jakie elementy

tworzące pojęcie przedsiębiorstwa objąć przedmiotem czynności prawnej, z tym że swoboda

w wyłączeniu poszczególnych składników nie może iść tak daleko, aby zakres wyłączeń

przekreślił istotę przedsiębiorstwa (art. 55

1

k.c.). Dlatego też zbycie przedsiębiorstwa

powinno obejmować co najmniej te składniki, które determinują funkcje spełniane przez

przedsiębiorstwa.

wyrok SN z 28 czerwca 2000 r. IV CKN 72/00

Przepis art. 526 kc nie ma zastosowania, jeżeli przedmiotem umowy jest zakład, filia czy

oddział danego przedsiębiorstwa. Natomiast w sytuacji, gdy zbyciu podlega zakład, na

którym opiera się całość działalności gospodarczej zbywcy, to zakład taki jest

przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 55

1

k.c., wobec czego przedmiotem umowy jest nie

zakład, lecz przedsiębiorstwo.

wyrok SN z 24 czerwca 1998 r. I CKN 780/97

Jeżeli okoliczności zawarcia dwu umów dotyczących zbycia przedsiębiorstwa pozwalają

przyjąć, że w jednej z nich chodziło o przejęcie pasywów, a w drugiej - aktywów tego

przedsiębiorstwa, umowy takie mogą być łącznie traktowane jako zbycie przedsiębiorstwa.

postanow. SN (7 sędziów) z 21 maja 1996 r. III CZP 9/96

Przejmujący ponosi odpowiedzialność za te zobowiązania i obciążenia, które związane są z

prowadzeniem przejętego przez siebie przedsiębiorstwa (art. 551 pkt 5 k.c.).

wyrok SN z 4 kwietnia 2007 r. V CSK 3/07

Nabywca przedsiębiorstwa przejmuje długi związane z jego prowadzeniem tylko za zgodą

wszystkich wierzycieli. W razie braku takiej zgody, na podstawie art. 55

1

KC, nabywca

Strona 43 z 106

odpowiada ze zbywcą przedsiębiorstwa solidarnie, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o

tych zobowiązaniach, pomimo zachowania należytej staranności.

wyrok SN z 6 lipca 2005 r. III CK 705/04

Nabycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 526 k.c. (obecnie art. 55

4

k.c.) mogło nastąpić

także w wyniku zawarcia kilku umów.

wyrok SA w Białymstoku z 25 marca 2003 r. I ACa 129/03

Nabycie poszczególnych nieruchomości rolnych mogących stanowić zorganizowaną całość

gospodarczą jest nabyciem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisu art. 526 k.c.

wyrok SN z 20 listopada 2002 r. II CKN 1121/00

Odpowiedzialnym solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem

przedsiębiorstwa jest nabywca całego przedsiębiorstwa, a nie nabywca tylko niektórych jego

składników, choćby nawet te składniki przedstawiały znaczną wartość w porównaniu z

wartością całego przedsiębiorstwa.

wyrok SN z 20 listopada 1997 r. III CKU 67/97

Nabywca gospodarstwa rolnego odpowiada, w ramach art. 526 k.c., solidarnie ze zbywcą za

jego zobowiązanie względem osoby trzeciej z tytułu zwrotu pobranej od niej ceny, na

podstawie nieformalnej umowy sprzedaży gruntów wchodzących w skład tego gospodarstwa.

umowy z osobami trzecimi

wyrok SN z 12 lutego 2010 r. I CSK 311/09

Umowa przewidziana w art. 391 k.c. w postaci przyrzeczenia „spełnienia określonego

świadczenia” przez osobę trzecią zakłada istnienie takiego świadczenia w ramach stosunku

obligacyjnego łączącego tę osobę z wierzycielem przyrzekającego (art. 353 k.c.), nie

obejmuje natomiast świadczenia obciążającego dłużnika.

wyrok SN z 10 lutego 2010 r. V CSK 233/09

W razie zapłaty przez gwaranta gwarantariuszowi sumy gwarancyjnej, mimo braku

uzasadnienia materialnoprawnego w stosunku podstawowym, rozliczenie korzyści

majątkowej następuje między stronami tego stosunku.

wyrok SA w Warszawie z 30 sierpnia 2005 r. I ACa 54/05

Gwarancja jest samoistną odpowiedzialnością za nieosiągnięcie obiecanego i

gwarantowanego rezultatu w postaci niezaciągnięcia zobowiązania lub niespełnienia

świadczenia przez osobę trzecią. Nie ma ona charakteru akcesoryjnego, tylko losowy i rodzi

pierwotną odpowiedzialność odszkodowawczą. Gwarant może się przy tym zwolnić z

obowiązku naprawienia szkody przez spełnienie przyrzeczonego świadczenia ciążącego na

dłużniku (upoważnienie przemienne - facultas alternativa).

Strona 44 z 106

wyrok SA w Warszawie z 23 marca 2005 r. VI ACa 312/04

Gwarancja jest czynnością prawną jednostronnie zobowiązującą, ale o charakterze

abstrakcyjnym i odpłatnym, chyba że strony inaczej postanowią.

wyrok SN z 8 kwietnia 1991 r. II CR 488/90

Umowa o spełnienie świadczenia przez osobę trzecią (art. 391 k.c.) jest umową rezultatu. W

konsekwencji niewykonanie przez wierzyciela gwarantowanego rezultatu rodzi

odpowiedzialność dłużnika (przyrzekającego) za ewentualną szkodę wierzyciela. Dla

powstania tej odpowiedzialności nie jest istotne, czy przyrzekający dołożył należytych starań

zmierzających do spełnienia świadczenia przez osobę trzecią.

wyrok SN z 29 marca 2012 r. I CSK 355/11

Możliwe jest odwołanie zastrzeżenia przewidzianego w art. 393 § 1 k.c. także w

odpowiedniej części.

wyrok SN z 29 czerwca 2012 r. I CSK 606/11

Konstrukcja umów na rzecz osoby trzeciej łączy trzy stosunki zobowiązaniowe (pokrycia,

waluty i zapłaty); za jej pomocą można osiągnąć efekt w postaci umorzenia dwóch

zobowiązań wskutek jednego świadczenia, np. gdy przyrzekający (dłużnik) zobowiązany do

zapłaty na rzecz wierzyciela (zastrzegającego) przez świadczenie na rzecz osoby trzeciej,

będącej wierzycielem zastrzegającego, spłaca zarówno swój dług wobec zastrzegającego, jak

i dług tego ostatniego wobec osoby trzeciej. Świadczenie na rzecz osoby trzeciej zastępuje

więc dwa świadczenia, które musiałyby być spełnione, gdyby nie została zastosowana

konstrukcja umowy o

świadczenie na rzecz osoby trzeciej.

wyrok SN z 28 września 2011 r. I CSK 787/10

1. Z istoty kodeksowej umowy spedycji nie wynika roszczenie dającego zlecenie o zwrot

należności za przewóz, który nie jest częścią spedycji.

2. Nie jest roszczeniem z umowy spedycji na podstawie art. 794 k.c. roszczenie dającego

zlecenie o naprawienie szkody w wysokości przewoźnego, uiszczonego spedytorowi w celu

pokrycia należności z tytułu umowy przewozu, a przez spedytora niezapłaconego, skutkiem

czego dający zlecenie, jako odbiorca przesyłki, zapłacił to przewoźne po raz drugi na

podstawie art. 51 ust. 1 ustawy z 1984 r. - Prawo przewozowe na rzecz przewoźnika. Jeżeli

spedytor zobowiązał się, że poniesie wszelką odpowiedzialność wobec dającego zlecenie w

sytuacji wystąpienia przez przewoźnika wobec dającego zlecenie na podstawie art. 51 ust. 1 z

żądaniem zapłaty przewoźnego, roszczenie zleceniodawcy wobec spedytora o naprawienie

szkody, stanowiącej równowartość uiszczonego po raz drugi przewoźnego, jest roszczeniem

Strona 45 z 106

wynikającym z odrębnego od umowy spedycji stosunku zobowiązaniowego, uregulowanego

w art. 392 k.c.

3. Umowa uregulowana w art. 392 k.c. nie zmienia sytuacji prawnej wierzyciela, który

zachowuje swoją wierzytelność wobec dłużnika i nie uzyskuje nowego roszczenia wobec

innego podmiotu.

wyrok SN z 16 grudnia 2009 r. I CSK 162/09

Roszczenie zleceniodawcy wobec spedytora przewoźnego - a to ze względu na dwukrotne

jego zapłacenie przez zleceniodawcę: najpierw spedytorowi, a następnie na podstawie art. 51

Prawa przewozowego także przewoźnikowi - jest rozszczeniem wynikającym z umowy, o

której mowa w art. 392 k.c.

IV CSK 558/08 wyrok SN z 23 kwietnia 2009 r.

1. Błędne jest utożsamianie umownego zwolnienia dłużnika z długu (zwolnienia od

obowiązku świadczenia - art. 392 k.c.) z kumulatywnym przystąpieniem do długu możliwym

do zastosowania w ramach swobody kontraktowej.

2. Tzw. kumulatywne przystąpienie do długu skutkuje tym, że osoba trzecia staje się

dodatkowym dłużnikiem ponoszącym solidarną odpowiedzialność wraz z dłużnikiem

głównym wobec wierzyciela.

wyrok SN z 15 lutego 2007 r. II CSK 372/06

1. Nie istnieją ograniczenia co do możliwego kręgu dłużników, z którymi osoba trzecia

(gwarant) mógłby zawrzeć umowę określoną w art. 392 k.c. Dłużnikiem takim może być

także poręczyciel (art. 876 k.c.), a więc dłużnik akcesoryjny odpowiadający wobec

wierzyciela obok dłużnika głównego (art. 881 k.c.). Poręczyciel jest dłużnikiem osobistym i

to niezależnie od tego, jak konstruuje się dług, za który ponosi odpowiedzialność (dług

własny lub dług cudzy). Dopuszczalna jest zatem umowa, w której osobę trzecią (gwarant)

zobowiązuje się wobec poręczyciela do tego, że wierzyciel nie będzie dochodził od niego

spełnienia świadczenia. Takie podmiotowe ukształtowanie umowy o zwolnieniu dłużnika od

obowiązku świadczenia możliwe byłoby także w razie nastąpienia skutków konwersji

ustawowej, przewidzianej w art. 521 § 2 k.c.

2. Dobrowolność świadczenia oznacza taką sytuację, w której poręczyciel spełniłby

świadczenie, nie będąc jeszcze zobowiązany do świadczenia, a więc wówczas, gdy roszczenie

wierzyciela wobec niego nie stało się jeszcze wymagalne.

II CSK 372/06 wyrok SN z 15 lutego 2007 r.

Niewykonywanie przez osobę trzecią umowy o zwolnienie poręczyciela od obowiązku

świadczenia (art. 392 k.c.) może nastąpić wówczas, gdy poręczyciel, po otrzymaniu

Strona 46 z 106

zawiadomienia wierzyciela o opóźnieniu się dłużnika głównego (art. 880 k.c.), wykonał

zobowiązanie wynikające z poręczenia.

wyrok SA w Krakowie z 28 lutego 2001 r. I ACa 90/00

Przystąpienie do długu w drodze zawarcia umowy między pierwotnym dłużnikiem a

przystępującym do długu spełnia cechy konstrukcyjne umowy na rzecz osoby trzeciej:

przystępujący do długu zobowiązuje się względem pierwotnego dłużnika do spełnienia

świadczenia na rzecz jego wierzyciela (tj. osoby trzeciej) i - w braku odmiennego

postanowienia umowy - wierzyciel ten może żądać bezpośrednio od przystępującego do długu

spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

wyrok SN z 14 października 2010 r. III CSK 15/10

Zastrzeżenie świadczenia dłużnika na rzecz osoby trzeciej zakłada istnienie wierzytelności

pomiędzy zastrzegającym a dłużnikiem

wyrok SN z 15 października 2009 r. I CSK 84/09

1. Dopuszczalna jest umowa przedwstępna na rzecz osoby trzeciej.

2. Artykuł 719 k.c. dotyczy nakładów koniecznych i użytecznych.

wyrok SN z 17 listopada 2006 r. V CSK 268/06

Przewidziane w art. 393 § 2 k.c. uprawnienie do odwołania zastrzeżenia spełnienia

świadczenia na rzecz osoby trzeciej przysługuje zastrzegającemu.

wyrok SN z 29 marca 2006 r. IV CSK 112/05

Jedną z przesłanek powstania odpowiedzialności gwaranta w umowie gwarancji może być

wymóg złożenia przez beneficjenta gwarancji żądania zapłaty o odpowiedniej treści i z

odpowiednimi dokumentami w przewidzianym w umowie gwarancji czasie od powstania

wypadku gwarancyjnego oraz w okresie ważności gwarancji.

wyrok SN z 28 listopada 2003 r. IV CK 206/02

1. Beneficjent umowy uregulowanej w art. 393 k.c. musi zostać w tej umowie wskazany, a

przynajmniej muszą zostać w umowie zawarte takie postanowienia, które pozwolą go

zidentyfikować.

2. Wykładnia, na dokonanie której pozwala art. 65 § 2 k.c., ma za zadanie odnalezienie

rzeczywistego celu umowy i zgodnej woli stron, niezależnie od zawartych w niej

sformułowań. Oznacza to, że w skrajnych wypadkach może powstać sytuacja, w której

odnaleziona w wyniku wykładni treść umowy pozostanie w sprzeczności z wyraźnym jej

brzmieniem. Należy także zauważyć, że zamiar stron i cel umowy zwykle ustalany jest w

innym czasie niż zawarcie takiej umowy.

Strona 47 z 106

wyrok SN z 7 maja 2003 r. IV CKN 101/01

Przy konstrukcji umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej w jej postaci właściwej, osoba

trzecia nabywa uprawnienie żądania od dłużnika, ażeby spełnił świadczenie na jego rzecz. Z

natury prawnej takiej umowy wynika, ze stanowi ona zastrzeżenie dodane do innego stosunku

zobowiązaniowego, którego rola polega na przeadresowaniu świadczenia należnego

wierzycielowi na osobę trzecią.

wyrok SN z 31 stycznia 2003 r. IV CKN 1716/00

Roszczenie usprawiedliwione przepisem art. 393 § 1 k.c. eliminuje możliwość dochodzenia

roszczenia na podstawie art. 405 k.c.

wyrok SN z 9 stycznia 2003 r. I CK 329/02 OSNC 2004/4/56

Umowa, której przedmiotem jest wpłata przez klienta na rachunek bankowy adwokata

określonej kwoty z zastrzeżeniem jej użycia przez adwokata na określony cel uzgodniony

przez strony (tzw. depozyt adwokacki), może zawierać zastrzeżenie wypłaty na rzecz osoby

trzeciej (art. 393 § 1 k.c.).

wyrok SN z 21 czerwca 2002 r. V CKN 1069/00 OSNC 2003/11/149

Wierzyciel zawierający umowę o świadczenie na rzecz osoby trzeciej może skutecznie żądać

spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

wyrok SN z 19 lutego 2002 r. IV CKN 786/00

1. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej - jak to wynika z art. 393 § 1 k.c. - stanowi

szczególny rodzaj zobowiązania, w którym dłużnik ma spełnić świadczenie nie wobec

wierzyciela, lecz wobec osoby nie będącej stroną tej umowy i nie biorącej w niej udziału. Z

umowy takiej nie wynikają dla osoby trzeciej obowiązki ani też uprawnienia względem

wierzyciela. Osoba ta ma natomiast odnieść określoną korzyść majątkową wynikającą ze

spełnienia przez dłużnika na jej rzecz świadczenia zastrzeżonego w umowie.

2. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie znajdują w zasadzie zastosowania w

stosunkach wynikających z umowy.

wyrok SN z 10 stycznia 2002 r. II CKN 353/99

1. Ubezpieczonym z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest sam

ubezpieczający, bądź wskazana przez niego inna osoba odpowiedzialna za wyrządzone

szkody osobom trzecim. Konstrukcja umowy oparta na przepisie art. 822 k.c., wyłącza zatem

możliwość traktowania poszkodowanego jako ubezpieczonego, co nie oznacza wyłączenia

możliwości zawarcia umowy z takim skutkiem w ogóle, tyle tylko, że podstawę jej mógłby

stanowić przepis art. 808 § 1 w zw. z art. 393 k.c.

Strona 48 z 106

2. Roszczenie poszkodowanego wobec ubezpieczyciela, powołującego się na umowę

ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dłużnika z bezpośredniego stosunku

zobowiązaniowego, wyznaczają granice odpowiedzialności ubezpieczyciela wobec

ubezpieczonego.

wyrok SN z 5 lipca 2000 r. I CKN 711/00

Z istoty umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej wynika, że osoba trzecia uzyskuje

samodzielne, własne uprawnienia do żądania od dłużnika przyrzekającego, aby spełnił na jej

rzecz przyrzeczone świadczenie. Samodzielność jej uprawnienia weryfikuje fakt, że w razie

spełnienia przez dłużnika świadczenia do rąk wierzyciela - nie ulega umorzeniu jego

zobowiązanie do świadczenia na rzecz osoby trzeciej.

wyrok SN z 25 stycznia 2000 r. I CKN 331/98

1. Umowa wymieniona w art. 808 § 1 k.c. może być umową ubezpieczenia na rzecz osoby

trzeciej sensu stricto albo umową ubezpieczenia na cudzy rachunek.

2. Art. 808 k.c. stanowi lex specialis w stosunku do art. 393 k.c. w takim zakresie, w jakim

dopuszcza zawarcie umowy ubezpieczenia na rzecz osoby nieoznaczonej. W pozostałym

zakresie uregulowanie art. 808 k.c. nie odbiega od zasad określonych w art. 393 k.c. W

związku z tym umowy na rzecz osoby trzeciej nie domniemywa się.

bezpodstawne wzbogacenie i nienależne świadczenie

wyrok SN z 6 czerwca 2014 r. III CSK 235/13

Roszczenie objęte art. 224 § 2 lub art. 225 i art. 230 k.c. jest odrębnym roszczeniem,

niezależnym od przesłanek roszczeń odszkodowawczych i zwrotu bezpodstawnego

wzbogacenia. W odniesieniu do tego roszczenia wyłączone jest stosowanie przepisów o

bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i n. k.c.), z których właściciel mógłby skorzystać

jedynie w zakresie, jaki nie został objęty przepisami art. 222-231 k.c. Interesy właściciela

mogą być chronione także przepisami o odpowiedzialności deliktowej za czyn własny, jeżeli

okoliczności sprawy wskazywać będą, że objęcie władztwa nad rzeczą i późniejsze jej

posiadanie spełnią przesłanki odpowiedzialności uregulowanej w art. 415 k.c. Zakresem

roszczenia odszkodowawczego, stosownie do art. 361 § 2 k.c., objęte są także utracone

korzyści, których nie obejmuje wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego.

Wyłączony jest zatem zbieg norm art. 224 § 2, art. 225 i art. 230 k.c. i art. 415 k.c.

wyrok SN z 7 maja 2014 r. II CSK 481/13

Zapłata cudzego długu, nawet jeśli świadczący nie był faktycznie zobowiązany w świetle

stosunku prawnego łączącego go z własnym kontrahentem, nie obciąża odbiorcy świadczenia

obowiązkiem zwrotnym, jeśli istnieje podstawa do świadczenia w relacjach wierzyciela z

Strona 49 z 106

rzeczywistym dłużnikiem. Wierzyciel w takich warunkach uzyskuje świadczenie należne, nie

staje się też wzbogacony - z jego majątku ubywa wierzytelność wygaszona wskutek zapłaty.

wyrok SN z 28 marca 2014 r. III CSK 156/13

Jeżeli wynajmujący jest właścicielem rzeczy, do rozliczeń pomiędzy nim a najemcą z tytułu

dalszego posiadania rzeczy, znajdą zastosowanie przepisy art. 224 i art. 225 w związku z art.

230 k.c. W przypadku uprawnienia wynajmującego do dysponowania rzeczą, innego niż

własność, ograniczone prawo rzeczowe lub użytkowanie wieczyste, o jego prawie do

zgłaszania roszczeń decydować będą uregulowania wynikające z odpowiedzialności

kontraktowej. Do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej najemcy, który nie wydał

rzeczy po zakończeniu najmu, konieczne jest zaistnienie przesłanek przewidzianych w art.

471 w związku z art. 361 § 2 k.c. Należą do nich wykazanie niewykonania lub

niewłaściwego wykonania zobowiązania zwrotu rzeczy (art. 675 § 1 k.c.) z przyczyn

leżących po stronie najemcy oraz powstanie szkody w postaci uszczerbku w majątku

wynajmującego, polegającego na utracie korzyści lub poniesieniu wydatków oraz jej

wysokości.

Dochodzenie roszczeń, wynikających z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy

możliwe jest jedynie na podstawie przepisów regulujących skutki uchybienia obowiązkom

kontraktowym. Wyłączona została w tej sytuacji możliwość konstruowania roszczeń z tytułu

bezpodstawnego wzbogacenia. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować,

gdy nie ma innego środka prawnego, przy wykorzystaniu którego, możliwe byłoby

przywrócenie równowagi majątkowej, naruszonej bez prawnego uzasadnienia.

wyrok SN z 26 marca 2014 r. V CSK 277/13

Nie jest dopuszczalne konstruowanie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia

wewnątrz umownych stosunków zobowiązaniowych. Jeżeli bowiem istnieje ustawowo

sprecyzowane roszczenie o wykonanie zobowiązania, to nie zachodzi podstawowa przesłanka

roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, a mianowicie wadliwość podstawy

prawnej wzbogacenia.

wyrok SN z 5 grudnia 2013 r. V CSK 13/13

1. Jeżeli regulacje dotyczące stosunku prawnego, na którego podstawie dokonane zostały

nakłady nie obejmują rozliczeń z tego tytułu lub też strony nie uzgodniły sposobu rozliczeń z

tytułu nakładów, wtedy dopiero zgodnie z art. 230 k.c., mają odpowiednie zastosowanie

przepisy art. 224-226 k.c., które jednocześnie jako przepisy szczególne wobec art. 405 k.c.

wyłączają możliwość rozliczeń na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia.

Strona 50 z 106

2. Nie stoi na przeszkodzie uwzględnienia powództwa o zwrot nakładów dokonanych przez

posiadacza zależnego w złej wierze fakt, iż rzecz (nieruchomość) znajduje się już w

posiadaniu właściciela.

wyrok SN z 24 stycznia 2013 r. V CSK 133/12

Podstawę odpowiedzialności osoby, za którą bez podstawy prawnej inny podmiot wykonał

obowiązek ustawowy, ponosząc z tego tytułu wydatki, stanowią albo przepisy o prowadzeniu

cudzych spraw bez zlecenia (art. 752 i n. k.c.), albo przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu

(art. 405-409 k.c.), przy czym wybór roszczenia należy do powoda i zastosowanie pierwszej z

nich wyłącza drugą. Dopiero stwierdzenie, że okoliczności faktyczne nie pozwalają na

kwalifikację stosunku jako prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, pozwala na

zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Mieć także należy na uwadze, że

nie będą miały zastosowania przepisy regulujące szczególną postać bezpodstawnego

wzbogacenia, tj. nienależnego świadczenia (art. 410 k.c.) i w konsekwencji nie będzie miał

zastosowania art. 411 k.c.

postanow. SN z 15 lutego 2012 r. I CSK 284/11

1. Odwołanie darowizny nieruchomości nie stwarza skutków rzeczowych, a więc przejścia

własności ex lege na darczyńcę, lecz kreuje obowiązek obdarowanego do przeniesienia

własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Rozpatrując to na tle wspólności

majątkowej małżeńskiej, nie można zrealizować obowiązku przeniesienia własności

nieruchomości przez jednego z obdarowanych małżonków, który okazał się rażąco

niewdzięczny i tylko wobec niego została odwołana darowizna, ponieważ nieruchomość jest

także własnością drugiego małżonka do niepodzielnej ręki. Jeśli więc oboje małżonkowie

okazują się rażąco niewdzięczni, to darczyńca może wobec ich obojga odwołać darowiznę i

wtedy oboje małżonkowie będą zobowiązani przenieść nieruchomość jako składnik majątku

wspólnego na darczyńcę, wtedy też wyjdzie on z masy majątkowej małżeńskiej. Nie nastąpi

wówczas pogwałcenie reguł rządzących współwłasnością łączną oraz naruszenie art. 35 k.r.o.,

a także art. 42 k.r.o., który to przepis zabrania wierzycielowi małżonka żądać w czasie

trwania małżeństwa zaspokojenia z udziału we wspólności majątkowej.

2. Darczyńca czyniący darowiznę z zastrzeżeniem objęcia jej przedmiotu małżeńską

wspólnością majątkową, a więc realizujący wyjątek od odmiennej zasady wchodzenia

darowizn do majątku odrębnego małżonków (art. 33 pkt 2 k.r.o.) powinien ponosić pewne

tego konsekwencje i ryzyko swojego oświadczenia o darowiźnie. Nie zasługuje więc tak

dalece na ochronę uprawnień do odwołania darowizny (art. 898 § 1 k.c.), żeby łamać nimi

podstawowe zasady prawnorzeczowe tkwiące we wspólności ustawowej małżeńskiej.

Strona 51 z 106

3. Ze względu na brzmienie art. 898 § 2 k.c. i stosowanie przepisów o bezpodstawnym

wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.) należy przyjąć, że w razie odwołania darowizny w

stosunku do jednego małżonka jako rażąco niewdzięcznego, albo w stosunku do obojga

małżonków, którym zarzuca się niewdzięczność, ale egzekwowania obowiązków

wynikających z oświadczenia o odwołaniu tylko w stosunku do jednego z małżonków, iż

darczyńca ma wyłącznie roszczenie o świadczenie pieniężne, a nie roszczenie o powrotne

przeniesienie własności w postaci udziału w dotychczasowej wspólności majątkowej

małżeńskiej (art. 405 in fine). Połowa wartości darowanej nieruchomości stanowi - co do

zasady - wysokość wzbogacenia należnego do zwrotu darczyńcy przez niewdzięcznego

małżonka.

wyrok SN z 17 listopada 2011 r. IV CSK 68/11

1. Obowiązek wydania korzyści powstaje z chwilą jej uzyskania przez wzbogaconego, także,

gdy jej przedmiotem jest od samego początku suma pieniężna. Suma ta powinna być

zwrócona w zasadzie według wartości nominalnej, jednak w warunkach określonych w art.

358

1

§ 3 k.c. sąd może zmienić wysokość świadczenia.

2. Dla powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia konieczne jest, pośród

innych przesłanek, także by uzyskanie korzyści nastąpiło bez podstawy prawnej. Oznacza to

sytuację, w której nie znajduje ono usprawiedliwienia w przepisie ustawy, ważnej czynności

prawnej, prawomocnym orzeczeniu sądowym albo akcie administracyjnym.

wyrok SN z 2 lutego 2012 r. II CSK 670/11

Przekazanie kwoty pieniężnej tytułem zadatku, ani jej utrata wskutek niewykonania umowy

(art. 394 § 1 k.c.) nie jest zużyciem korzyści w rozumieniu art. 409 k.c.

wyrok SN z 5 października 2011 r. IV CSK 11/11

Do partnerów z konkubinatu nie mogą być stosowane przepisy kodeksu rodzinnego i

opiekuńczego odnoszące się do osób pozostających w związku małżeńskim. Jednak nie

można wykluczyć w konkretnych okolicznościach sprawy, że stosunki majątkowe pomiędzy

konkubentami mogły być ukształtowane w ten sposób, że gospodarowali oni "ze wspólnego

portfela", nie rozliczając wnoszonych dochodów i ponoszonych wydatków, które traktowane

były jako jednakowe. Jest to jednak wynik konkretnych ustaleń faktycznych. Nie mogą ich

zastąpić funkcjonujące na gruncie prawa małżeńskiego domniemanie równości udziałów w

majątku lub też konsekwencje związane ze wspólnością majątkową. Takie ukształtowanie

stosunków majątkowych pomiędzy konkubentami przekłada się na zakres i sposób

dowodzenia w sprawie z powództwa konkubenta domagającego się zwrotu kwot wyłożonych

na majątek drugiego, zwłaszcza w okresie długoletniego związku.

Strona 52 z 106

wyrok SA w Warszawie z 26 kwietnia 2011 r. I ACa 1049/10

Nie ma podstaw do sięgania po przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu w sytuacji, gdy

jeden z konkubentów nabył korzyść na mocy porozumienia, choćby to była umowa

nienazwana.

wyrok SN z 17 marca 2011 r. IV CSK 344/10

Zwolnienie z długu w drodze zaspokojenia wierzyciela jest uzyskaniem korzyści, w

rozumieniu art. 405 k.c., przez dłużnika. Korzyścią majątkową bowiem w rozumieniu tego

przepisu jest nie tylko bezpośrednie przesunięcie wartości majątkowych z majątku

zubożonego do majątku wzbogaconego, ale również zapłacenie przez zubożonego długu, do

którego zapłaty był zobowiązany wzbogacony.

wyrok SN z 11 sierpnia 2010 r. I CSK 661/09

Artykuł 406 k.c. uzupełnia regułę ogólną wyrażoną w art. 405 k.c. Wprowadzając zasadę

surogacji, nakłada bowiem na wzbogaconego obowiązek wydania tego wszystkiego, co

otrzymał w zamian za uzyskaną korzyść majątkową w razie jej zbycia, utraty lub

uszkodzenia. W takich sytuacjach zubożony nie może żądać zwrotu wartości korzyści, lecz

tego, co zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody. Ustawodawca

ustanowił zatem określony porządek, zgodnie z którym w pierwszej kolejności wzbogacony

ma obowiązek wydania w naturze tego samego, co jako korzyść wyszło z majątku

zubożonego. Jeżeli zwrot w naturze nie jest możliwy ma on obowiązek wydania surogatów

korzyści pierwotnie uzyskanej. Dopiero gdy nie jest możliwy zwrot surogatów powstaje

obowiązek zwrotu wartości korzyści pierwotnie uzyskanej.

Przyjęta w art. 406 k.c. zasada surogacji nie dotyczy tego, jaką wartość może odzyskać

zubożony, lecz jaką ma ona przybrać postać; innymi słowy, jaki będzie przedmiot roszczenia

restytucyjnego. Zbycie korzyści pierwotnej prowadzi zazwyczaj do otrzymania w zamian

określonej kwoty pieniężnej. W takich wypadkach wzbogacony powinien zwrócić kwotę

otrzymaną w drodze surogacji.

V CSK 320/09 wyrok SN z 21 kwietnia 2010 r. I CSK 661/09

1. Nie każde zużycie w dobrej wierze bezpodstawnie uzyskanego świadczenia powoduje w

myśl art. 409 k.c. wygaśnięcie obowiązku zwrotu świadczenia. Następuje to tylko wtedy, gdy

zużycie korzyści nastąpiło w sposób bezproduktywny, konsumpcyjny, tj. gdy wzbogacony, w

zamian tej korzyści, nie uzyskał ani korzyści zastępczej ani zaoszczędzenia wydatku, gdy

wydatek miał miejsce tylko dlatego, że uprzednio uzyskał on korzyść, bez której nie

poczyniłby tego wydatku. Jeżeli natomiast w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał

do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu,

Strona 53 z 106

który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku

dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów

bądź zmniejszenia pasywów.

2. Jeżeli bezpodstawnie uzyskana korzyść weszła do budżetu państwa zwiększając mienie

państwowe, z którego pokrywane są państwowe wydatki, to wydatkowanie wzbogacenia

zmniejsza pasywa Skarbu Państwa oraz deficyt budżetowy i stan wzbogacenia trwa, a sam

fakt istnienia deficytu budżetowego nie uzasadnia wniosku, że Skarb Państwa nie jest już

wzbogacony.

wyrok SN z 2 lutego 2010 r. II CSK 414/10

W sytuacji, gdy nieważność umowy o roboty dodatkowe ze względu na niezachowanie

formy, uniemożliwia zasądzenie równowartości robót dodatkowych jako wynagrodzenia, nie

ma przeszkód, aby równowartość tych robót uwzględnić na podstawie przepisów o

bezpodstawnym wzbogaceniu, skoro o ich wartość strona pozwana bezspornie została

wzbogacona.

III CZP 6/09 postanow. SN z 5 marca 2009 r.

Dopiero wówczas, gdy okaże się, że umowa stron, ani przepisy regulujące dany stosunek

prawny nie przewidują sposobu rozliczenia nakładów, jak również nie ma podstaw do

stosowania wprost lub odpowiednio art. 224-226 k.c., zastosowanie znajdzie art. 405 k.c.,

bowiem przepisy art. 224-226 k.c. mają charakter szczególny wobec art. 405 k.c.

wyrok SN z 14 marca 2008 r. IV CSK 460/07

1. Niedopuszczalny jest zbieg roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z

roszczeniem o zapłatę za wykonane roboty budowlane w ramach zawartej przez strony

ważnej umowy. Powództwo oparte na podstawie określonej w art. 405 k.c. czy art. 410 § 1

k.c. nie może być pojmowane jako condictio generalissima, dające możliwość obejścia

krótszych terminów przedawnienia roszczeń wynikających z innych podstaw.

2. Roszczenie o zwrot wartości materiałów wbudowanych w budynek zamawiającego w

wykonaniu umowy o roboty budowlane nieważnej ze względu na naruszenie ustawy o

zamówieniach publicznych jest roszczeniem o zwrot wartości nienależnego świadczenia (art.

410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.).

wyrok SN z 7 listopada 2007 r. II CSK 344/07

Nawet w sytuacji, gdy umowa na podstawie której zostały wykonane roboty budowlane jest

nieważna, od strony korzystającej z efektów przeprowadzonych prac sąd może zasądzić

wynagrodzenie na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Strona 54 z 106

wyrok SN z 19 października 2007 r. I CSK 259/07

Wymóg wydania korzyści w naturze, gdy przedmiotem wzbogacenia są papiery wartościowe,

co do zasady polega na przeniesieniu na zubożonego praw inkorporowanych w tych papierach

wartościowych. Oznacza to, że - co do zasady - ryzyko zmian wartości papieru

wartościowego ponosi zubożony, podobnie jak ponosi on ryzyko zmian wartości rzeczy, która

stanowiła przedmiot wzbogacenia. Wynika to z art. 409 in principio k.c. wykładanego z

uwzględnieniem szczególnych cech papieru wartościowego, jako przedmiotu wzbogacenia.

Inaczej wygląda jednak sytuacja, kiedy wzbogacony powinien był liczyć się z obowiązkiem

zwrotu (art. 409 in fine k.c.). Podmiot taki jest, bowiem zobowiązany do wydania akcji o

wartości istniejącej w chwili wystąpienia powinności liczenia się z obowiązkiem zwrotu. Od

tego, bowiem momentu ryzyko zmian wartości papieru wartościowego przechodzi na

wzbogaconego. Taki wniosek uzasadnia cel uregulowania zawartego w art. 409 w związku z

art. 405 k.c.

wyrok SN z 20 lipca 2007 r. I CSK 105/07

Formuła użyta w art. 405 k.c., iż wzbogacenie ma nastąpić "kosztem" zubożonego, a nie jak

to ujmował kodeks zobowiązań - "z majątku", stwarza podstawy do wniosku, że przesłanki

związku między wzbogaceniem a zubożeniem nie należy rozumieć w duchu rygorystycznie

pojmowanej "bezpośredniości" tego związku, a tym samym wykorzystywać w celu

ograniczenia zobowiązania zwrotu wzbogacenia.

wyrok SA w Warszawie z 26 września 2006 r. VI ACa 300/06

Wniesienie powództwa o zapłatę kwoty z tytułu zwrotu przedmiotu pożyczki nie przerywa

biegu przedawnienia roszczenia o zwrot takiej samej kwoty na podstawie przepisów o

bezpodstawnym wzbogaceniu.

wyrok SN z 6 lipca 2006 r. III CSK 66/05

Niedopuszczalny jest zbieg roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniem o

wykonanie umowy w całości lub w części.

wyrok SN z 6 grudnia 2005 r. I CK 220/05

Odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia obciąża wzbogaconego niezależnie

od tego, w wyniku jakiego zdarzenia uzyskał korzyść majątkową. Może ona powstać w

wyniku działania wzbogaconego, jak i nawet wbrew jego woli z jego dobrą lub złą wiarą.

Może być także rezultatem czynności zubożonego, osób trzecich, a nawet sił przyrody.

wyrok SN z 22 września 2005 r. IV CK 91/05

Podstawę żądania wynagrodzenia za dostarczoną wodę i odprowadzone ścieki stanowią

przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wartością wzbogacenia istniejącego w chwili

Strona 55 z 106

wyrokowania jest wydatek, który skarżąca powinna ponieść tytułem wynagrodzenia za zużytą

wodę i odprowadzone ścieki.

wyrok SN z 6 lipca 2005 r. III CK 9/05

W sytuacji gdy określone przesunięcie majątkowe nie jest wynikiem świadczenia, powstaje

roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.

wyrok SN z 22 kwietnia 2005 r. II CK 599/04

Przepis art. 5 k.c. reguluje tzw. nadużycie prawa podmiotowego i nie może być stosowany w

sytuacji, w której doszło do wzbogacenia z jednej strony i zubożenia z drugiej - bez podstawy

prawnej. W tego rodzaju okolicznościach znajdują zastosowanie art. 405 i nast. k.c., a nie art.

5 k.c.

wyrok SN z 18 marca 2005 r. II CK 556/04

W świetle art. 321 § 1 k.p.c. niedopuszczalne jest zasądzenie określonego świadczenia

pieniężnego na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w sytuacji, gdy umowa

pożyczki obejmująca to świadczenie jest nieważna.

wyrok SN z 25 marca 2004 r. II CK 89/03

1. Pożyczkodawcy nie przysługuje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia

przeciwko osobie, której pożyczkobiorca darował pożyczoną sumę, ponieważ podstawę

prawną przysporzenia stanowi w tym przypadku umowa darowizny usprawiedliwiająca

wzbogacenie, a tym samym czyniąca je zgodnym z porządkiem prawnym.

2. Nie zachodzi bezpodstawne wzbogacenie, jeżeli przejście korzyści z majątku zubożonego

do majątku wzbogaconego następuje na podstawie umowy wzbogaconego z osobą trzecią.

wyrok SN z 25 lutego 2004 r. I CK 212/03

Wykluczone jest konstruowanie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wewnątrz

umownych stosunków zobowiązaniowych. Zatem strona, której przysługuje wierzytelność

wynikająca z umowy, może dochodzić od drugiej strony tylko tej wierzytelności.

Dopuszczenie możliwości dochodzenia zamiast tej wierzytelności roszczenia z tytułu

bezpodstawnego wzbogacenia podważałoby sens szczegółowych unormowań stosunków

obligacyjnych.

wyrok SN z 13 lutego 2004 r. IV CK 40/03

Zgodnie z art. 414 k.c., możliwy jest zbieg roszczeń z obu tych podstaw i jeśli do niego

dojdzie, uprawniony powinien dokonać wyboru roszczenia albo z tytułu czynu

niedozwolonego, albo z bezpodstawnego wzbogacenia. Nieprawidłowe zatem jest

sformułowanie zarzutu kasacyjnego jako naruszenia art. 405 k.c. "w zbiegu" z art. 415 k.c.,

przepisy te bowiem nie pozostają ze sobą w zależności ani zbiegu.

Strona 56 z 106

wyrok SN z 14 stycznia 2004 r. I CK 42/03

1. Wskazanie przez powoda przepisów prawa materialnego, mających stanowić podstawę

prawną orzeczenia, jakkolwiek niewymagane, nie pozostaje bez znaczenia dla przebiegu i

wyniku sprawy, albowiem pośrednio określa także okoliczności faktyczne uzasadniające

żądanie pozwu.

2. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować, poza wyjątkiem wynikającym z

art. 414 k.c., gdy brak innego środka prawnego umożliwiającego przywrócenie równowagi

majątkowej naruszonej bez prawnego uzasadnienia.

uchwała SN z 11 września 2014 r. III CZP 58/14

Osoba wskazana w art. 4 ust. 8 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach

mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1222) może dochodzić zwrotu

nadpłaconych opłat eksploatacyjnych na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o

świadczeniu nienależnym.

wyrok SN z 18 lipca 2014 r. IV CSK 684/13

Zawsze, ze względu na ochronę masy upadłości, spełnienie świadczenia wbrew zakazowi z

art. 87 p.u.n. powoduje to, że świadczenie jest nienależne.

wyrok SN z 12 lutego 2014 r. IV CSK 284/13

Wynikający z art. 238 k.c. obowiązek uiszczenia opłaty rocznej jest ściśle związany z czasem

trwania użytkowania wieczystego i obciąża każdoczesnego użytkownika wieczystego, a więc

podmiot, któremu prawo to w danym okresie przysługuje. Część opłaty rocznej uiszczona

przez zbywcę prawa użytkowania wieczystego gruntu za okres następujący od chwili zbycia

tego prawa jest świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 k.c.

wyrok SN z 30 stycznia 2014 r. IV CSK 237/13

1. Z art. 338 k.p.c. nie wynika wymóg istnienia (aktualności) rygoru natychmiastowej

wykonalności w chwili zgłaszania wniosku restytucyjnego i orzekania w jego przedmiocie.

Taka zawężająca wykładnia językowa nie znajduje oparcia w treści przepisu. Przeciwnie

wskazuje on jedynie, że do spełnienia lub wyegzekwowania świadczenia doszło na

podstawie nieprawomocnego wyroku uprzednio zaopatrzonego w rygor natychmiastowej

wykonalności (verba legis "któremu został nadany" a nie "który jest nadal opatrzony"). Sens

rygoru natychmiastowej wykonalności polega na tym, że nieprawomocny wyrok, któremu

został on nadany, jest tytułem egzekucyjnym i po nadaniu klauzuli wykonalności może

stanowić, jako tytuł wykonawczy, podstawę egzekucji (art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c., art. 776

k.p.c.).

Strona 57 z 106

2. O tym, że świadczenie było nienależne przesądza dopiero treść wyroku kończącego

postępowanie w sprawie, którym uchylono lub zmieniono wyrok, któremu nadano wcześniej

rygor natychmiastowej wykonalności. Tym samym wymagalność roszczenia o zwrot,

odpowiadającego kondykcji causa finita, powstaje z tą chwilą, jako tożsamą z odpadnięciem

istniejącej podstawy prawnej świadczenia (art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 120 § 1 k.c.).

wyrok SN z 14 listopada 2013 r. II CSK 104/13

W razie nieosiągnięcia zamierzonego celu powstaje roszczenie o zwrot świadczenia na

podstawie art. 410 § 2 k.c., mimo że świadczący wiedział o braku zobowiązania.

wyrok SN z 24 kwietnia 2013 r. IV CSK 596/12

Nieważność umowy, w której zastrzeżono zadatek powoduje nieważność również i tego

zastrzeżenia umownego; zwrot świadczenia następuje na podstawie art. 410 § 2 k.c.

postanow. SN z 21 marca 2013 r. III CZP 9/13

W zasadzie każde roszczenie procesowe, sformułowane jako żądanie zasądzenia, ustalenia

lub ukształtowania stosunku prawnego, niezależnie od merytorycznej zasadności, może być

objęte drogą sądową, pod warunkiem, że dotyczy równorzędnych podmiotów. Odnosi się to

również do żądania zwrotu nienależnych świadczeń o charakterze publicznoprawnym, dla

których podstawę materialną stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, w

szczególności art. 410 § 2 k.c. Właściwość sądu powszechnego nie musi wynikać z

pozytywnej normy, ustanawiającej jego kompetencję, wystarcza brak regulacji ustawowej,

przekazującej ją innemu sądowi.

wyrok SN z 11 kwietnia 2014 r. I CSK 310/13

Strona, która swoim zachowaniem spowodowała, że świadczenie zostało spełnione w wyższej

wysokości niż powinno, nie może z powołaniem się na art. 411 pkt 1 k.c., odmawiać zwrotu

nienależnej części świadczenia, nawet jeżeli jej kontrahent miał możliwość ustalenia, jaka

powinna być wysokość świadczenia, które spełnił.

wyrok SN z 9 sierpnia 2012 r. V CSK 372/11

1. Nienależne świadczenie może być przedmiotem roszczenia określonego w art. 410 § 1 k.c.

i nie zachodzi w tym wypadku potrzeba ustalenia, czy wzbogaciło ono odbiorcę. W

unormowaniu tym ustawodawca przesądził bowiem, że świadczenie nienależne jest źródłem

roszczenia zwrotnego.

2. Jeżeli po wydaniu tytułu egzekucyjnego obowiązek stwierdzony w tym tytule przestał

istnieć, właściwym środkiem prawnym jest w tym wypadku powództwo przeciwegzekucyjne

przewidziane w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., a przed nadaniem klauzuli wykonalności powództwo

o ustalenie (art. 189 k.p.c.), że należność objęta nim nie istnieje.

Strona 58 z 106

postanow. SN z 26 stycznia 2012 r. III CZP 91/11

Wyrok stwierdzający unieważnienie ojcostwa wywołuje skutki prawne z mocą wsteczną,

jednak nie odnosi się to do wszystkich konsekwencji. Osoba, w stosunku do której

unieważniono uznanie ojcostwa dziecka, nie może żądać zwrotu wypłaconych świadczeń

alimentacyjnych.

wyrok SN z 13 października 2011 r. V CSK 483/10

W odróżnieniu od innych przypadków bezpodstawnego wzbogacenia, sytuacje objęte art. 410

§ 2 k.c., czyli kwalifikowane jako nienależne świadczenie, zakładają uzyskanie korzyści

majątkowej w następstwie świadczenia, czyli zachowania zmierzającego do wykonania

oznaczonego zobowiązania. Jeżeli więc określone przesunięcie majątkowe nie jest wynikiem

świadczenia, nie może powstać roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia (art. 410-411

k.c.), a jedynie roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia na zasadach ogólnych, tj.

wynikających z art. 405-409 k.c. Przy ocenie, czy w ramach danego stosunku miało miejsce

świadczenie, rozstrzyga punkt widzenia wierzyciela: czy mógł on uważać na podstawie

rozpoznawalnych okoliczności określone działanie za świadczenie.

wyrok SN z 21 czerwca 2011 r. I CSK 533/10

Porozumienie stron, stanowiące przesłankę żądania zwrotu świadczenia w związku z

nieosiągnięciem zamierzonego celu, dotyczyć może tylko samej podstawy świadczenia, a nie

jego ewentualnego zwrotu (art. 410 § 2 k.c.). Gdyby porozumienie to miało stanowić

czynność prawną, z której wynika obowiązek spełnienia świadczenia, to w razie

nieosiągnięcia celu świadczenia, zastosowanie powinny znaleźć przepisy o odpowiedzialności

za niewykonanie istniejącego zobowiązania.

wyrok SN z 13 kwietnia 2011 r. V CSK 332/10

1. Do nienależnych świadczeń należą te wymienione w art. 410 § 2 k.c., a jedno z nich

związane jest z taką sytuacją, gdy w chwili spełnienia świadczenia jego prawna podstawa

istniała, a odpadła już po spełnieniu go. Pojęcie odpadnięcia prawnej podstawy świadczenia

łączy się z konkretną podstawą prawną w ramach wykonania zobowiązania, tworzącego tytuł

prawny dla tego działania. Roszczenie o zwrot takiego świadczenia powstaje jedynie w

wypadku ostatecznego i trwałego odpadnięcia podstawy prawnej, a nie powstaje w razie

przejściowego jej odpadnięcia. W przypadku spełnienia świadczenia na podstawie orzeczenia

sądowego, nieprawomocnego lub prawomocnego, następnie uchylonego, nie dochodzi do

powstania roszczenia, jeżeli sprawa jest nadal w toku. Dopiero prawomocne zakończenie

sprawy i oddalenie powództwa oznacza odpadnięcie podstawy wzbogacenia wobec braku

tytułu prawnego wzbogacenia.

Strona 59 z 106

2. Następcze odpadnięcie prawnej podstawy świadczenia ma miejsce także w przypadku

wadliwości samego zobowiązania lub jego causae, jak uchylenie się od skutków prawnych

oświadczenia woli, odwołanie darowizny, rozwiązanie umowy przez sąd, niemożliwość

świadczenia wzajemnego, po spełnieniu świadczenia drugiej strony.

uchwała SN z 20 października 2010 r. III CZP 59/10

Świadczenie uiszczone na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia

zobowiązującego do łożenia na rzecz małżonka kosztów utrzymania rodziny nie podlega

zwrotowi jako świadczenie nienależne (art. 410 k.c.) w razie prawomocnego oddalenia w

wyroku rozwodowym jego żądania zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 k.r.o.

postanow. SN z 26 stycznia 2012 r. III CZP 91/11

Wyrok stwierdzający unieważnienie ojcostwa wywołuje skutki prawne z mocą wsteczną,

jednak nie odnosi się to do wszystkich konsekwencji. Osoba, w stosunku do której

unieważniono uznanie ojcostwa dziecka, nie może żądać zwrotu wypłaconych świadczeń

alimentacyjnych.

wyrok SN z 11 sierpnia 2010 r. I CSK 661/09

Art. 406 k.c. uzupełnia regułę ogólną wyrażona w art. 405 k.c. Wprowadzając zasadę

surogacji nakłada bowiem na wzbogaconego obowiązek wydania tego wszystkiego, co

otrzymał w zamian za uzyskaną korzyść majątkową w razie jej zbycia, utraty lub

uszkodzenia. W takich sytuacjach zubożony nie może żądać zwrotu wartości korzyści, lecz

tego, co zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody. Dopiero gdy

nie jest możliwy zwrot surogatów powstaje obowiązek zwrotu wartości korzyści pierwotnie

uzyskanej.

wyrok SN z 21 kwietnia 2010 r. V CSK 320/09

Jeżeli bezpodstawnie uzyskana korzyść weszła do budżetu państwa zwiększając mienie

państwowe, z którego pokrywane są państwowe wydatki, to wydatkowanie wzbogacenia

zmniejsza pasywa Skarbu Państwa oraz deficyt budżetowy i stan wzbogacenia trwa, a sam

fakt istnienia deficytu budżetowego nie uzasadnia wniosku, że Skarb Państwa nie jest już

wzbogacony.

wyrok SN z 3 października 2003 r. III CKN 1313/00

Wobec niemożności waloryzacji świadczenia, o którym mowa w art. 405 k.c. na mocy art.

358

1

§ 1 k.c., gdyż nie jest ono świadczeniem pieniężnym, jedynym słusznym rozwiązaniem

pozostaje przyjęcie daty wyrokowania, a więc aktualnego stanu wzbogacenia, co zresztą

najlepiej odpowiada samej istocie tej instytucji.

wyrok SN z 18 września 2003 r. I CK 111/02

Strona 60 z 106

Wkład budowlany, jak wynika z art. 208 § 1 Prawa spółdzielczego, przeznaczony jest na

sfinansowanie kosztów budowy danego lokalu. Spółdzielnia mogła nim dysponować

dowolnie. Skoro zaliczki na wkład nie mogły być wykorzystane bezpośrednio po ich

wniesieniu na sfinansowanie kosztów budowy wskutek opóźnienia się procesu

inwestycyjnego, spółdzielnia mogła ulokować je w banku jako lokaty terminowe, ale

zobowiązana jest wydać członkowi uzyskane korzyści, gdyż nakazuje to elementarna zasada

uczciwości oraz art. 405 k.c.

wyrok SN z 16 lipca 2003 r. V CK 24/02 OSNC 2004/10/157

Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, z którym występuje przedsiębiorca,

podlega trzyletniemu przedawnieniu przewidzianemu w art. 118 k.c., jeżeli powstaje ono w

związku z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą.

wyrok SN z 19 marca 2002 r. IV CKN 892/00

Wartość bezpodstawnego wzbogacenia jest ograniczona dwiema wielkościami, a mianowicie

wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co

bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. Wartości te nie muszą być

równe, a w wypadku nierówności niższa kwota określa wartość bezpodstawnego

wzbogacenia.

wyrok SN z 18 stycznia 2002 r. I CKN 810/99

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mają w zasadzie charakter posiłkowy i mogą

stanowić podstawę do odzyskania doznanego uszczerbku majątkowego tylko wówczas, gdy

nie ma innego środka lub gdy inne środki połączone są z większymi trudnościami.

wyrok SN z 9 stycznia 2002 r. V CKN 641/00

Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia wynikają z treści art. 405 k.c. i obejmują uzyskanie

korzyści majątkowej bez prawnej ku temu podstawy oraz uzyskanie takiej korzyści kosztem

innej osoby. Nie ma innych warunków uznania, że nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie. W

szczególności nie należy do nich ani wiedza, ani też wola osoby wzbogaconej, wręcz

odwrotnie, do bezpodstawnego wzbogacenia dojść może nawet wbrew woli osoby, na rzecz

której przysporzenie nastąpiło.

wyrok SN z 9 sierpnia 2001 r. II CKN 33/99

Zbieg roszczeń przewidziany w art. 414 k.c. uprawnia do wyboru albo roszczenia przeciwko

wzbogaconemu o wydanie korzyści majątkowej uzyskanej bez podstawy prawnej kosztem

majątku uprawnionego (art. 405 k.c.), albo roszczenia przeciwko sprawcy czynu

wyrządzającego szkodę (art. 415 k.c.), natomiast nie uprawnia do powoływania się na

wybrane przesłanki odpowiedzialności właściwe każdemu z ww. rodzajów roszczeń.

Strona 61 z 106

wyrok SN z 17 kwietnia 2000 r. V CKN 32/00

1. W wypadku nierówności pomiędzy wielkością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z

majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek

wzbogaconego, niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia.

2. Odpowiedzialność wzbogaconego nie może wykraczać poza granice wzbogacenia.

Oczywiście nie oznacza to, by zwrotowi zawsze podlegała tylko kwota nominalna, ale też

właśnie dla zachowania takiej równowagi konieczne jest zastosowanie prawidłowej metody

ustalenia kwoty podlegającej zwrotowi.

wyrok SN z 27 maja 1999 r. I PKN 78/99

Stosowanie art. 405 KC w związku z art. 409 KC nie może służyć obchodzeniu ograniczeń w

zakresie pracowniczej odpowiedzialności materialnej wtedy, gdy bezpodstawne wzbogacenie

się pracownika ma jednocześnie cechy zawinionego wyrządzenia szkody pracodawcy.

wyrok SN z 23 listopada 1998 r. II CKN 58/98

Dla zastosowania art. 405 kc znaczenie ma istnienie pewnego stanu obiektywnego w postaci

wzbogacenia po jednej stronie i zubożenia po drugiej stronie.

uchwała SN z 22 grudnia 1997 r. III CZP 57/97

Rozpoznanie żądania zasądzenia zwrotu należności opartego na przepisach o nienależnym

świadczeniu należy do drogi sądowej.

wyrok SN z 7 listopada 1997 r. II CKN 424/97

W razie gdy odbiorca energii, w rezultacie praktyki monopolistycznej przedsiębiorstwa

energetycznego, sfinansował budowę urządzeń, o których mowa w art. 49 k.c., może on

dochodzić zwrotu poniesionych kosztów na podstawie przepisów o bezpodstawnym

wzbogaceniu.

wyrok SN z 9 października 1997 r. I CKN 263/97

1. W wyniku uchylenia się Spółdzielni od skutków prawnych oświadczenia woli o wyrażeniu

zgody na przekształcenie, co wywołało skutek ex tunc, do przekształcenia lokatorskiego

prawa do lokalu na własnościowe nie doszło, odpadła zatem podstawa prawna świadczenia,

stało się ono świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 kc i powstał obowiązek

jego zwrotu na zasadach art. 410 § 2 kc w związku z art. 405 i następne kc.

2. Skoro waloryzacji podlega wpłata dokonana w związku z wnioskiem o przekształcenie

spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na własnościowe, do którego nie doszło, to

sposób waloryzacji według aktualnej należności, jaką z tego tytułu musiałby wpłacić członek

na wkład budowlany, jest prawidłowy i odpowiedni dla rodzaju i źródła zobowiązania.

wyrok SN z 11 września 1997 r. III CKN 162/97 OSNC 1998/2/31

Strona 62 z 106

1. Gdy określone przesunięcie majątkowe nie jest wynikiem świadczenia, nie może powstać

roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia, lecz jedynie roszczenie o zwrot

bezpodstawnego wzbogacenia na zasadach ogólnych (art. 405-409 k.c.).

2. Przy ocenie, czy miało miejsce świadczenie w ramach danego stosunku, rozstrzygające

znaczenie powinien mieć punkt widzenia wierzyciela z tego stosunku: czy może on na

podstawie rozpoznawalnych okoliczności uważać dane działanie za świadczenie.

wyrok SN z 18 lipca 1997 r. II CKN 289/97

1. Kodeks cywilny wyklucza zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z

roszczeniami z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. W

odniesieniu do zobowiązań wzajemnych wynika to jednoznacznie z art. 494 i 495 kc. W

świetle tych przepisów w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

wzajemnego wierzycielowi przysługuje albo roszczenie oparte na przepisach o

bezpodstawnym wzbogaceniu albo roszczenie oparte na przepisach o odpowiedzialności

kontraktowej. Należy przyjąć, iż analogicznie sprawa przedstawia się w wypadkach

niewykonania lub nienależytego wykonania innych zobowiązań.

2. Gdy ugoda obejmuje wszystkie wzajemne roszczenia stron, w razie wątpliwości należy

przyjąć, że nie dotyczy ona tych roszczeń, które powstały dopiero po jej zawarciu.

wyrok SN z 23 czerwca 2005 r. II PK 288/04

Pracownik, który otrzymał od pracodawcy świadczenie na podstawie nieprawomocnego, ale

wykonalnego wyroku sądu drugiej instancji (art. 388 § 1 k.p.c.), powinien liczyć się z

obowiązkiem jego zwrotu (art. 409 k.c.) w razie uchylenia tego wyroku w wyniku

uwzględnienia kasacji pracodawcy.

wyrok SN z 27 lutego 2004 r. V CK 272/03

W razie odpłatnego rozporządzenia korzyścią uzyskaną przez osobę trzecią, o której mowa w

art. 527 i nast. k.c., przy ocenie zakresu jej zobowiązania wynikającego z art. 531 § 2 k.c. ma

zastosowanie art. 409 k.c.

wyrok SN z 10 grudnia 1998 r. I CKN 918/97

Ten, kto otrzymał pieniądze od innej osoby, które zakwalifikowane zostały jako nienależne

świadczenie, i zużył je na spłacenie swego długu, wprawdzie pieniędzy tych już nie ma, ale

mimo to jego wzbogacenie trwa nadal. Przez zapłatę bowiem długu zmniejszyły się jego

pasywa, tym samym więc nastąpił wzrost majątku.

wyrok SN z 8 lipca 2010 r. II CSK 126/10

Zobowiązanie o zwrot nienależnego świadczenia należy do kategorii zobowiązań

bezterminowych, w których dla ustalonego określenia terminu wykonania zobowiązania

Strona 63 z 106

(spełnienia świadczenia) niezbędne jest wezwanie dłużnika przez wierzyciela określone w art.

455 k.c.

wyrok SA w Poznaniu z 6 czerwca 2006 r. I ACa 131/06

Jeżeli celem świadczenia w postaci przekazania pieniędzy na zakup mieszkania i jego

wyposażenie było pozostawanie stron w nieformalnym związku partnerskim, to jego brak

(utrudniający kontynuowanie związku) wskazuje na istnienie między stronami porozumienia

woli odnoszącego się do podstawy tego świadczenia. Roszczenie znajduje w tym zakresie

podstawy w treści art. 410 § 2 k.c.

wyrok SN z 12 stycznia 2006 r. II CK 342/05

Porozumienie stron, będące przesłanką żądania zwrotu świadczenia w związku z

nieosiągnięciem zamierzonego celu, dotyczyć może tylko samej podstawy świadczenia, a nie

jego ewentualnego zwrotu (art. 410 § 2 k.c.).

wyrok SN z 28 kwietnia 2004 r. V CK 461/03

1. Zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Oznacza

to, że termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a

więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez zubożonego.

2. Faktury, będące dokumentem rozliczeniowym z umowy, która była bezwzględnie

nieważna, nie mogą stanowić wezwania do spełnienia świadczenia polegającego na zwrocie

nienależnego świadczenia.

3. O zakresie pojęcia "niezwłocznego świadczenia" powinny decydować każdorazowo

okoliczności konkretnego przypadku, analizowane zgodnie z ogólnymi regułami art. 354 i art.

355 k.c. Dopiero w ten sposób sprecyzowany termin stanowi podstawę formułowania zarzutu

opóźnienia dłużnika i daje wierzycielowi roszczenie o zapłatę odsetek na podstawie art. 481 §

1 k.c.

wyrok SN z 27 lutego 2004 r. V CK 293/03

1. Cena w zakresie obejmującym bezpodstawnie ustalony podatek od towarów i usług (VAT)

jest świadczeniem nienależnym.

2. Przedmiotem odnowienia może być także zobowiązanie do zwrotu nienależnego

świadczenia.

3. Dopuszczalne jest zawarcie umowy odnowienia pod warunkiem.

wyrok SN z 23 maja 2003 r. III CKN 1211/00

Strona 64 z 106

Gdy świadczenie zostaje spełnione w wykonaniu orzeczenia sądu, owo orzeczenie stanowi

podstawę prawną świadczenia, a ten, kto je spełnił, nie może skutecznie twierdzić, że nie był

do świadczenia zobowiązany, że zobowiązanie to w chwili świadczenia nie istniało.

wyrok SN z 17 stycznia 2002 r. III CKN 1500/00 OSNC 2002/11/140

Przesłanka "nieosiągnięcia zamierzonego celu świadczenia" (art. 410 § 2 k.c.) jest spełniona

wtedy, gdy jego celem było otrzymanie świadczenia ekwiwalentnego, do spełnienia którego

odbiorca nie był zobowiązany.

wyrok SN z 27 czerwca 2001 r. II CKN 602/00

Umowa o przelew w celu inkasa wierzytelności przysługującej podmiotowi nie będącemu

bankiem, w której strona przyjmująca zlecenie inkasa zobowiązała się do wyegzekwowania

należności przy użyciu bankowego tytułu wykonawczego, jest nieważna, a świadczenie

spełnione w wykonaniu tej umowy podlega zwrotowi.

wyrok SN z 22 marca 2001 r. V CKN 769/00

Roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia, mającego taki charakter już w chwili

spełnienia, staje się wymagalne od tej chwili.

wyrok SN z 4 kwietnia 2000 r. V CKN 6/00

Zgoda nabywcy na pokrycie - w ramach ceny samochodu - niespłaconej części kredytu

obciążającego poprzedniego właściciela, wyłącza możliwość skutecznego powołania się na

fakt, że świadczenie to było nienależne lub że doszło w inny sposób do bezpodstawnego

wzbogacenia.

wyrok SN z 26 stycznia 2000 r. III CKN 542/98

Świadczenie jest uznawane za nienależne wtedy, gdy: spełniający je w rzeczywistości nie był

do tego zobowiązany w ogóle lub wobec tej osoby, której świadczył, podstawa prawna

wprawdzie istniała w chwili spełniania świadczenia, jednakże potem odpadła, zamierzony cel

nie został osiągnięty lub też czynność prawna obowiązująca do świadczenia była i pozostała

nieważna z różnych przyczyn.

wyrok SN z 26 lutego 2004 r. V CK 220/03

Wierzyciel, który wyegzekwował świadczenie na podstawie nieprawomocnego, ale

wykonalnego orzeczenia sądu drugiej instancji, powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu

tego świadczenia.

wyrok SN z 27 czerwca 2002 r. IV CKN 1166/02

Przepis art. 411 pkt 1 k.c. ma zastosowanie także wówczas, gdy z żądaniem zwrotu

nienależnego świadczenia występuje osoba, która wiedziała o braku własnego zobowiązania

Strona 65 z 106

wobec egzekwującego wierzyciela i nie podjęła żadnych przewidzianych prawem czynności,

zmierzających do ograniczenia lub uniemożliwienia kontynuowania egzekucji.

wyrok SN z 1 grudnia 1999 r. I CKN 203/98

Zwrotu nienależnego świadczenia może żądać każdy, kto spełnił świadczenie nie wiedząc, że

do świadczenia nie był zobowiązany. Nie chodzi tu o kwalifikowaną postać wiedzy, ale

usprawiedliwiony okolicznościami stanu faktycznego brak świadomości, że spełnienie

świadczenia odpowiada obowiązkowi świadczenia.

wyrok SN z 12 grudnia 1997 r. III CKN 236/97

Wątpliwości co do obowiązku spełnienia świadczenia nie mogą być utożsamione z wymaganą

przez art. 411 pkt 1 k.c. pozytywną wiedzą dłużnika o braku powinności spełnienia

świadczenia.

POTRĄCENIE

wyrok SN z 13 marca 2014 r. I CSK 263/13

Gdy potrącający ma kilka wierzytelności potrącalnych z jedną lub kilkoma

wierzytelnościami drugiej strony, dla skuteczności potrącenia powinien wskazać, których

wierzytelności potrącenie dotyczy. W przeciwnym wypadku oświadczenie będzie

bezskuteczne z powodu niedostatecznego wyrażenia zamiaru wywołania skutków potrącenia.

wyrok SN z 5 grudnia 2013 r. V CSK 37/13

1. Ziszczenie się pozytywnych przesłanek potrącenia, przy braku przesłanek negatywnych,

oznacza powstanie tzw. stanu potrącalności i aktualizuje uprawnienie wierzycieli. Potrącenie

ustawowe dokonywane przez jednostronne oświadczenie woli złożone drugiej stronie ma, co

do zasady, charakter konstytutywny i skutkuje umorzeniem nawzajem obu wierzytelności do

wysokości wierzytelności niższej (art. 498 k.c.) ze skutkiem czasowym wskazanym w art. 499

k.c. Jeżeli do potrącenia dojdzie poza postępowaniem sądowym obrona w nim może polegać

na podniesieniu zarzutu nieistnienia roszczenia, czasami utożsamianym z tzw. zarzutem

potrącenia.

2. Przewidziane w art. 493 § 3 k.p.c. wymaganie udowodnienia wierzytelności przedstawionej

do potrącenia dokumentami wskazanymi w art. 485 k.p.c. nie dotyczy sytuacji, w której do

potrącenia doszło przed doręczeniem pozwanemu nakazu zapłaty i pozwu.

wyrok SN z 25 lipca 2013 r. II CSK 191/13

1. Potrącenie umowne, zwane czasem również potrąceniem kompensacyjnym, jest

pozakodeksową umową, zawieraną na ustalonych przez strony warunkach, w granicach

określonych w art. 353

1

k.c. Jego dopuszczalność wynika z ogólnej zasady swobody umów, a

Strona 66 z 106

umowa w tym zakresie podlega ocenie z punktu widzenia właściwości stosunku i zasad

współżycia społecznego.

2. Nie jest niedozwolonym postanowieniem umownym takie, które wyłącza lub istotnie

ogranicza potrącenie wierzytelności przez podmiot niebędący konsumentem.

postanow. SN z 20 lutego 2013 r. III CZP 106/12

1. Jeżeli składający oświadczenie o potrąceniu ma kilka długów może, ale nie jest

obowiązany, wskazać, który z nich chce spłacić w wyniku potrącenia. Jeżeli tego nie uczynił,

zgodnie z art. 503 k.c. odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy art. 451 k.c. o sposobie

zaliczania zapłaty. Jednakże nie ulega wątpliwości, że art. 451 k.c. ma odpowiednie

zastosowanie tylko w sytuacji, gdy świadczenie dłużnika, a więc w przypadku potrącenia,

jego wierzytelność, jest niższa od sumy jego długów. Jeżeli natomiast suma jego długów jest

niższa lub równa jednej lub sumie kilku jego wierzytelności zgłoszonych do potrącenia,

przepisy art. 451 k.c. w ogóle nie znajdują zastosowania, gdyż wierzytelności zgłoszone do

potrącenia pozwalają na spłatę wszystkich długów potrącającego i problem zaliczenia zapłaty

na długi w ogóle nie powstaje.

2. Przy zgłoszeniu do potrącenia kilku wierzytelności w sytuacji posiadania kilku długów nie

jest wymagane do skuteczności potrącenia wskazanie, w jaki sposób powinny być one

względem siebie potrącone, a więc nie jest konieczne szczegółowe przyporządkowanie

określonej wierzytelności konkretnemu długowi. Nieokreślenie tego oznacza jedynie, że

potrącający nie wskazał, które konkretne długi mają być zaspokojone przez zgłoszone do

potrącenia określone wierzytelności, a zatem, jeżeli wierzytelności te nie wystarczają na

zaspokojenie wszystkich długów, odpowiednie zastosowanie znajdzie art. 451 k.c., poprzez

odesłanie zawarte w art. 503 k.c.

wyrok SN z 7 marca 2013 r. II CSK 476/12

Skoro oświadczenie o potrąceniu może wywrzeć skutek dopiero z chwilą dojścia do adresata

(art. 61 k.c.), to zawarte w odpowiedzi na pozew oświadczenie o potrąceniu doręczone

jedynie nieumocowanemu do jego przyjęcia pełnomocnikowi powoda nie może być ocenione

jako skuteczne.

wyrok SN z 21 czerwca 2012 r. III CSK 317/11

1. Oświadczenie o potrąceniu stanowi materialnoprawną podstawę procesowej czynności

pozwanego w postaci zarzutu potrącenia. Pozwany w ramach tego zarzutu oświadcza wolę

potrącenia, powołując się na fakt dokonania potrącenia i wynikające z niego skutki prawne,

obejmujące trwałe zniweczenie żądania powoda.

Strona 67 z 106

2. Dla zarzutu potrącenia, jak i innych zarzutów procesowych, także opartych na

materialnoprawnych podstawach, przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują

żadnych wymagań formalnych, a zatem nie stosuje się do nich wymagań przewidzianych dla

pozwu w art. 187 § 1 k.p.c. Swoboda wyboru formy zgłoszenia zarzutu potrącenia (art. 60

k.p.c.) i podleganie jedynie ogólnym wymaganiom dotyczącym zarzutów, nie oznacza jednak

dowolności w jego formułowaniu. Poza wymogiem oświadczenia o potrąceniu pozwany

powinien zindywidualizować swoją wierzytelność, skonkretyzować jej zakres przedstawiony

do potrącenia z wierzytelnością powoda, wskazać przesłanki jej powstania, wymagalności i

wysokości oraz dowody w celu ich wykazania. Jeśli pozwany przedstawia do potrącenia

więcej niż jedną wierzytelność powinien określić kolejność ich potrącania. Dopuszczona

została możliwość objęcia zarzutem potrącenia wierzytelności wątpliwych.

3. Nie wywołuje żadnego skutku złożenie oświadczenia o potrąceniu niewymagalnej

wierzytelności. Oznacza to, że potrącający powinien złożyć oświadczenie po ziszczeniu się tej

przesłanki, a jeśli dokonał tego we wcześniejszym czasie musi złożyć ponowne oświadczenie.

Wskazane połączenie w tym zarzucie elementów procesowych i materialnoprawnych

przemawia za przyjęciem, że brak jednego z tych elementów powoduje bezskuteczność

podjętej czynności, a możliwość jej konwalidowania, jako jednostronnej czynności prawnej,

jest wyłączona.

wyrok SN z 9 listopada 2011 r. II CSK 70/11

1. Uznanie powództwa to czynność procesowa rezygnacji pozwanego z obrony, czyli akt jego

dyspozycyjności, w którym nie tylko uznaje samo żądanie powoda, ale i to, że uzasadniają go

przytoczone przez powoda okoliczności faktyczne i godzi się na wydanie wyroku

uwzględniającego to żądanie.

2. Jeżeli pozwany w toku postępowania dokonuje ewentualnego potrącenia swej wzajemnej

wierzytelności - tj. potrąca ją tylko na wypadek gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność,

którą kwestionuje została uznana przez sąd za uzasadnioną, co jest dopuszczalne i nie stanowi

zakazanego potrącenia pod warunkiem - to w takim wypadku niewątpliwie nie dochodzi do

uznania powództwa.

3. W materialnym oświadczeniu o potrąceniu właściwym mieści się uznanie własnego

roszczenia wobec osoby do którego jest ono skierowane w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 2 k.c.,

tj. tylko w sensie materialnym. Wprawdzie uznanie powództwa jako czynność procesowa

może mieć równocześnie charakter czynności materialnoprawnej jaką jest uznanie roszczenia

według prawa materialnego, ale ma to miejsce wtedy, gdy poddane pod osąd przez powoda

roszczenie procesowe odpowiada roszczeniu materialnemu.

Strona 68 z 106

wyrok SN z 20 czerwca 2008 r. IV CSK 49/08

1. Wytoczenie powództwa przez wierzyciela wzajemnego nie pozbawia pozwanego

możliwości dokonania czynności prawnych prowadzących do wygaśnięcia dochodzonej

wierzytelności. Jeżeli jest on również wierzycielem powoda, może w szczególności złożyć

oświadczenie o potrąceniu. Dokonanie tego poza procesem, w razie spełnienia się przesłanek

materialnych, prowadzi do wygaśnięcia wierzytelności i, w zależności od etapu postępowania,

może wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Dokonanie potrącenia jest uprawnieniem wierzyciela,

dla którego rozpoczęła się faza kompensacyjna. Powstanie możliwości potrącenia nie stwarza

po jego stronie obowiązku. Jedną granicą czasową skorzystania z uprawnienia jest

zakończenie fazy kompensacyjnej z powodu odpadnięcia przesłanek, w szczególności na

skutek zapłaty jednej z wierzytelności czy jej wygaśnięcia na innej podstawie. W tym okresie

wierzyciel może - według własnego uznania - zażądać spełnienia świadczenia, albo dokonać

potrącenia, albo zachować się całkowicie pasywnie (nie musi realizować swojej należności).

2. Skuteczne złożenie oświadczenia o potrąceniu poza postępowaniem sądowym nie

wyklucza możliwości domagania się miarkowania kary umownej w procesie.

wyrok SN z 3 kwietnia 2008 r. II CSK 610/07

Jeżeli inwestor odstępuje od umowy na podstawie art. 637 § 1 k.c. w zw. z art. 656 § 1 k.c., to

brak podstaw do twierdzenia, że nabywa on roszczenie "o naprawienie szkody obejmującej

koszt wykonania zastępczego". W grę mogłoby wchodzić (przy stwierdzeniu odpowiedniej

kategorii wad) jedynie uprawnienie do żądania obniżenia wynagrodzenia (art. 637 § 2 k.c. zd.

2 k.c.), a nie jest to przecież wierzytelność, która mogłaby być przedstawiona do potrącenia

na podstawie art. 498 § 1 k.c.

wyrok SN z 18 marca 2008 r. IV CSK 9/08

Natychmiastowa wykonalność wierzytelności w warunkach określonych w art. 458 k.c.

następuje z mocy prawa z chwilą zaistnienia stanu w nim opisanego, bez potrzeby

dokonywania jakichkolwiek czynności przez wierzyciela, w szczególności bez potrzeby

wzywania dłużnika do spełnienia świadczenia. Z tą też chwilą staje się możliwe potrącenie.

Ocena, że dłużnik jest niewypłacalny należy do wierzyciela, który składa oświadczenie o

potrąceniu. W razie sporu o jego skuteczność wierzyciela obciąża ciężar dowodu, że

zachodziły określone ustawą przesłanki potrącenia, w tym wymagalność jego wierzytelności

będąca następstwem okoliczności, które określa art. 458 k.c.

wyrok SN z 23 października 2007 r. III CSK 106/07

Kauzalny charakter potrącenia umownego oznacza, że oczekiwany skutek czynności może

powstać pod dwoma warunkami: rzeczywistego istnienia obu wierzytelności i wzajemności w

Strona 69 z 106

ich umorzeniu. Z natury prawnej kompensaty umownej wynikają dwie podstawowe

konsekwencje. Po pierwsze, istnienie wierzytelności podlegających kompensacie podlega

udowodnieniu na warunkach określonych przez prawo procesowe. Po drugie zaś, skoro strony

mogą w sposób dowolny określić zakres kompensaty, i zakres ten określą, będzie on dla nich

wiążący. Oznacza to, że skuteczność oświadczeń w tym przedmiocie składanych będzie

uzależniona od tego, czy odpowiadają one umowie.

uchwała SN 7 sędziów z dnia 19.10.2007 r. III CZP 58/07 Biul.SN 2007/10/9

Podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia przerywa bieg przedawnienia jego

roszczenia do wysokości wierzytelności dochodzonej przez powoda.

wyrok SN z 20 grudnia 2006 r. IV CSK 299/06

Procesowy zarzut potrącenia nie jest formą dochodzenia roszczeń, lecz środkiem obrony

pozwanego. Z tego względu nie wywołuje w zakresie roszczenia nim objętego ani stanu

sprawy w toku (lis pendens) ani też powagi rzeczy osądzonej (res iudicata). Potrącenie jest

przede wszystkim instytucją prawa materialnego. Z tego względu ocena prawna zarzutu

potrącenia jest kwestią prejudycjalną dla oceny zasadności powództwa, choć ta ocena nie jest

wprost wyrażona w sentencji orzeczenia. Sąd nie może uchylić się od zbadania zasadności

potrącenia (art. 498 k.c.) w ramach rozpoznawanej sprawy, co oznacza, że zobowiązany jest

ocenić czy istnieje i w jakiej wysokości wierzytelność pozwanego.

Nieuwzględnienie zarzutu potrącenia nie stoi na przeszkodzie w późniejszym dochodzeniu

pozwem objętego tym zarzutem roszczenia. Uwzględnienie zarzutu potrącenia skutkuje

natomiast umorzeniem wierzytelności do kwoty wierzytelności niższej i oddaleniem

powództwa albo uwzględnianiem jego w niższej wysokości, a więc uwzględnienie zarzutu

potrącenia ma ścisły wpływ na ocenę prawną samego powództwa wyrażoną w sentencji

orzeczenia. Sąd raz prawomocnie rozstrzygając o zasadności powództwa nie może w innym

postępowaniu orzec odmiennie. W związku z czym uwzględnienie zarzutu potrącenia w

prawomocnym orzeczeniu wywołuje ten skutek, że sąd w innym postępowaniu nie może

ponownie uwzględnić "skonsumowany" zarzut potrącenia w procesie prawomocnie

zakończonym, ani też uwzględnić powództwa o zasądzenie kwoty, która była przedmiotem

skutecznie podniesionego zarzutu potrącenia

wyrok SN z 14 listopada 2006 r. II CSK 192/06

1. Dla uznania, że potrącenie wywołało skutek prawny w postaci wygaśnięcia (umorzenia)

wzajemnych wierzytelności, nie wystarcza samo powoływanie się przez składających

oświadczenie o potrąceniu na fakt przysługiwania im wierzytelności przeznaczonej do

potrącenia. Istnienie tej wierzytelności muszą udowodnić.

Strona 70 z 106

2. Przepis art. 19 ust. 2 Prawa wekslowego nie ma zastosowania, jeżeli w chwili nabycia

weksla dłużnikowi nie przysługiwał jeszcze odpowiedni zarzut (np. potrącenia). Tak samo,

jeżeli nabywca dopiero później dowiedział się o okolicznościach uzasadniających

pozbawienie dłużnika zarzutów. Nabywca nie ma bowiem obowiązku dowiadywania się u

dłużnika wekslowego o okolicznościach dotyczących powstania jego zobowiązania.

wyrok SN z 13.10.2006 r. III CSK 256/06

Przewidziane w art. 187 § 1 k.p.c. wymagania formalne nie mają zastosowania do zarzutu

potrącenia.

wyrok SN z 4.10.2006 r. II CSK 202/06

Zarzut potrącenia zgłoszony w procesie jest więc, w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c.,

czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu zrealizowania zgłoszonej do potrącenia

wierzytelności i obiektywnie może do takiego skutku doprowadzić. Przerywa zatem bieg

przedawnienia.

uchwała SN z 27.07.2006 r. III CZP 59/06

Dłużnik nie może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelności, która mu przysługuje

względem zbywcy, jeżeli nabył ją po powzięciu wiadomości o przelewie.

wyrok SN z 26 maja 2006 r. V CSK 105/06

Podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia nie przerywa biegu przedawnienia

roszczenia objętego tym zarzutem.

wyrok SN z 3 lutego 2006 r. I CK 361/05

Wspólnik spółki jawnej - po przekształceniu jej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i

wpisaniu do rejestru - nie może potrącić wierzytelności przysługującej spółce jawnej.

wyrok SN z 18 stycznia 2006 r. V CSK 74/05

Art. 34 § 1 Prawa upadłościowego jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 498 k.c.,

gdy chodzi o przesłankę wymagalności potrącanych wierzytelności. Oświadczenie o

potrąceniu złożone przez wierzyciela w postępowaniu upadłościowym jest skuteczne, nawet

jeżeli jego wierzytelność w chwili składania oświadczenia nie była jeszcze wymagalna.

wyrok SN z 20 grudnia 2005 r. V CSK 68/05

Praktyka gospodarcza zachęca do poszukiwania pragmatycznych sposobów wygaszania

zobowiązań i w związku z tym ukształtowały się w obrocie umowy (porozumienia)

kompensacyjne, z udziałem wielu podmiotów (co najmniej trzech), prowadzące do umarzania

zobowiązań w sposób bezgotówkowy. Pojęcie "kompensaty" (odpowiednika potrącenia) jest

tu wykorzystywane do odróżnienia potrącenia umownego od potrącenia ustawowego (art. 498

i następne k.c.) i urzeczywistnia się w porozumieniu kompensacyjnym, będącym

Strona 71 z 106

pozakodeksową umową, której podstawę prawną stanowi art. 353

1

k.c. Umowa taka

umożliwia dokonywania przesunięć majątkowych między stronami, najczęściej w wyniku

przelewu wierzytelności, przejęcia długu oraz zwolnienia z długu, i prowadzi w konsekwencji

do umorzenia ich zobowiązań ze skutkiem ex nunc. Specyfika takich wielostronnych

porozumień polega m.in. na tym, że mamy do czynienia z jednej strony z umową wielu

podmiotów, a jednocześnie w jej obrębie dochodzi do umownych relacji dwustronnych

między bezpośrednimi kontrahentami, na podstawie istniejących tylko między nimi więzi

prawnych. Umowy kompensacyjne są umowami kauzalnymi.

wyrok SN z 20.0.2005 r. II CK 126/05

Wierzytelność zasądzona prawomocnym orzeczeniem sądu jest wierzytelnością zaskarżalną

w rozumieniu art. 498 § 1 k.c. i może być przedstawiona do potrącenia.

wyrok SA w Szczecinie z 13.10.2005 r. I ACa 324/05

Wobec doniosłości skutków potrącenia, należy wykluczyć możliwość składania oświadczeń o

potrąceniu w sposób dorozumiany.

wyrok SN z 12 października 2005 r. III CK 90/05

Chociaż z treści art. 498 k.c. można by wnosić, że przesłankę wymagalności odnosi się do

obu wierzytelności, to powszechnie przyjmuje się, że tylko wierzytelność potrącającego, czyli

strony aktywnej, powinna być wymagalna. Ograniczenie warunku wymagalności tylko do

wierzytelności strony aktywnej znajduje uzasadnienie w samej konstrukcji potrącenia.

Potrącenie jest bowiem równoznaczne z przymusowym zaspokojeniem wierzytelności

przysługującej osobie, która składa oświadczenie woli, a egzekucja wierzytelności

niewymagalnej nie może być prowadzona. Dokonując potrącenia strona płaci równocześnie

swój dług, a skoro według art. 457 k.c. termin spełnienia świadczenia w razie wątpliwości

poczytuje się za zastrzeżony na korzyść dłużnika, to co do zasady nie ma przeszkód, by

zobowiązany spłacił dług przed terminem. Dlatego potrącenie z wierzytelnością jeszcze

niewymagalną jest dopuszczalne, wystarczy by wobec potrącającego istniała oraz by

świadczenie mogło być spełnione. Dłużnik nie może więc sprzeciwić się ściągnięciu

wymagalnego długu powołując się na to, że jego wierzytelność wzajemna wobec wierzyciela

egzekwującego jest jeszcze niewymagalna.

wyrok SN z 9 sierpnia 2005 r. IV CK 79/05

Niedopuszczalne jest potrącenie wierzytelności, przysługującej jednemu z małżonków w

stosunku do osoby trzeciej z wierzytelnością, która służy tej osobie w stosunku do drugiego

małżonka.

Strona 72 z 106

wyrok SN z 24 czerwca 2005 r. V CK 704/04

Zarzut przedawnienia nie jest formą dochodzenia roszczeń i stawia stronę w zdecydowanie

gorszej sytuacji prawnej, np. jego uwzględnienie nie wywołuje powagi rzeczy osądzonej.

Pozostaje on wyłącznie środkiem obrony pozwanego, a dokonanie potrącenia ze względu na

jego skutki porównywalne jest do zarzutu wygaśnięcia zobowiązania przez uiszczenie.

wyrok SN z 14 czerwca 2005 r. V CK 730/04

1. Przepisy art. 34 i następne Prawa upadłościowego o potrąceniu w postępowaniu

upadłościowym stosuje się wyłącznie do potrącenia między wierzytelnością do upadłego i

taką wierzytelnością upadłego, która należy do masy upadłości. Jeżeli natomiast potrącenie

następuje między wierzytelnością wierzyciela a taką wierzytelnością upadłego, która nie

należy do masy upadłości, to odbywa się ono na ogólnych zasadach (art. 498-505 k.c.).

2. Dopuszczalność potrącenia wierzytelności powstałych po ogłoszeniu upadłości w stosunku

do jednego z wierzycieli powinna być oceniana według art. 498-505 k.c., a nie według art. 34-

37 Prawa upadłościowego.

wyrok SN z 20 października 2004 r. I CK 204/04

Przewidziany w art. 91 k.p.c. zakres umocowania z mocy ustawy nie uprawnia pełnomocnika

procesowego do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu. Oświadczenie woli

mocodawcy o udzieleniu pełnomocnictwa do złożenia takiego oświadczenia może być jednak

złożone w sposób dorozumiany.

wyrok SN z 4 lutego 2004 r. I CK 181/03

1. Dyrektywa celowego działania strony pozwala przyjąć, że gdy skutek procesowy, którego

realizacji pismo procesowe ma służyć, wymaga złożenia przez stronę określonego

oświadczenia woli, to jest ono w piśmie procesowym wyrażone, mimo że bezpośredniej

wypowiedzi w tym przedmiocie brak.

2. Podniesienie zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew jest równoznaczne ze złożeniem

oświadczenia o potrąceniu, jeśli takie oświadczenie nie zostało złożone wcześniej. Również w

przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego

działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem

umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeśli

jest to niezbędne w ramach obrony jej praw w procesie.

wyrok SN z 23 stycznia 2004 r. III CK 251/02

1. Od czynności prawnej potrącenia, czyli zdarzenia prawa materialnego o wskazanych

skutkach, należy odróżnić zarzut potrącenia, czyli powołanie się przez stronę w procesie na

fakt dokonania potrącenia i wynikające stąd skutki. Zarzut ten jest czynnością procesową.

Strona 73 z 106

2. W świetle regulujących potrącenie przepisów prawa materialnego jest obojętne, kiedy

oświadczenie o potrąceniu zostanie złożone, może ono nastąpić zarówno wtedy, gdy w

odniesieniu do danych wierzytelności nie toczy się jeszcze postępowanie sądowe, jak i wtedy,

gdy się ono już toczy. Inaczej jest w odniesieniu do zarzutu potracenia. Jako czynność

procesowa, polegająca na powołaniu się na pewien fakt i wynikające z niego skutki prawne,

podlega normom postępowania regulującym, do kiedy dane fakty mogą być przytaczane.

Właściwe w tym zakresie są przepisy: art. 3, art. 217 § 1, art. 381, art. 3931, art. 843 § 3 k.p.c.

3. Przepis art. 505 k.c. stanowi wyjątek od ogólnej reguły wynikającej z art. 498 k.c., dlatego

też należy go interpretować ściśle. Zawarte w nim wyłączenia mają na względzie interes

wierzyciela wzajemnego, przeto należy go rozumieć w ten sposób, że wymienione w nim

wierzytelności nie mogą być umorzone wbrew woli wierzyciela. O zastosowaniu art. 505 pkt

3 decyduje kryterium formalne: źródłem wierzytelności, która nie podlega potrąceniu, ma być

czyn niedozwolony (art. 415 i następne).

wyrok SN z 27 listopada 2003 r. III CK 152/02

Przepis art. 499 zd. 2 k.c. nie tworzy przesłanki dopuszczalności potrącenia ustawowego,

reguluje jedynie zagadnienie skutków prawnych potrącenia w aspekcie czasowym. Oznacza

to, że złożone skutecznie oświadczenie o potrąceniu wywiera skutki prawne (określone w art.

498 § 2 k.c.) od chwili, kiedy potrącenie stało się w ogóle możliwe, a więc od daty, w której

istniał tzw. stan potrącalności obu wierzytelności. Ponadto oznaczenie wierzytelności

objętych zarzutem potrącenia stanowi uprawnienie jednego z wierzycieli dokonującego

potrącenia.

wyrok SN z 23 października 2003 r. V CK 387/02

Dłużnik nie może przedstawić do potrącenia Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez

Ministra Skarbu Państwa, wzajemnych wierzytelności, które ma w stosunku do innych

państwowych jednostek organizacyjnych.

wyrok SN z 12 marca 2003 r. III CKN 201/00

1. Statut spółdzielni jest umową, a nie aktem normatywnym. Strony tej umowy mogą

zastrzec, że wynikająca z łączącego je stosunku zobowiązaniowego wierzytelność nie może

być jednostronnie potrącona przez drugą stronę.

2. Zastosowanie sankcji z art. 24 § 1 Pr. spółdz. z powodu zalegania członka spółdzielni

mieszkaniowej z opłatami uzależnia się w zasadzie od wcześniejszego wytoczenia

powództwa o zapłatę należności.

Strona 74 z 106

wyrok SN z 28 lutego 2003 r. V CKN 1698/00

Dokonanie w toku procesu przez powoda przelewu wierzytelności nie wyłącza możliwości

zgłoszenia przez pozwanego - do chwili, w której dowiedział się o przelewie - zarzut

potrącenia wzajemnej wierzytelności przysługującej mu wobec powoda.

wyrok SN z 14 lutego 2002 r. V CKN 745/00

Na pozwanym ciąży obowiązek wykazania, że dochodzona wierzytelność wygasła na skutek

zaliczenia na jej poczet należności nadpłaconej za inne okresy rozliczenia (potrącenie). To on

bowiem stara się wyprowadzić z takiego zabiegu skutki dla siebie korzystne.

postanow. SN z 26 kwietnia 2001 r. II CZ 147/00

Nieuwzględnienie przez sąd zarzutu potrącenia nie stoi na przeszkodzie w późniejszym

dochodzeniu pozwem objętego tym zarzutem roszczenia.

wyrok SN z 10 listopada 2000 r. IV CKN 163/00

Strony mogą w sposób odmienny od regulacji ustawowej (art. 498 i n. k.c.) kształtować

przesłanki, skutki i sposób potrącenia, bądź w ogóle wyłączyć możliwość umorzenia

wierzytelności przeciwstawnych.

wyrok SN z 12 października 2000 r. IV CKN 144/00

Potrącenie wierzytelności przysługującej wobec państwowej osoby prawnej innej niż Skarb

Państwa przez jej nabywcę w drodze przelewu z zobowiązaniami podatkowymi nabywcy nie

mieściło się w hipotezie art. 28 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach

podatkowych (jedn. tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) ani w hipotezie art. 498

k.c.

wyrok SN z 18 kwietnia 2000 r. III CKN 720/98

Zarzut potrącenia jest formą dochodzenia roszczenia zrównaną w skutkach z powództwem.

Podlega zatem wymaganiom stawianym wobec pozwu co do określenia żądania, przytoczenia

okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie oraz wskazania dowodów. W

szczególności zgłaszający zarzut potrącenia w procesie ma obowiązek określić swoją

wierzytelność, wykazać jej istnienie i w kategoryczny sposób wyrazić wolę potrącenia w celu

wzajemnego umorzenia skonkretyzowanych wierzytelności (art. 499 w związku z art. 498 § 1

i 2 kc).

wyrok s.apel. w Warszawie z 13 kwietnia 2000 r. I ACa 1433/99

Wspólnik spółki cywilnej nie może potrącić wierzytelność tej spółki w stosunku do swego

wierzyciela osobistego.

Strona 75 z 106

wyrok SN z 8 czerwca 1999 r. II CKN 380/98

Wierzyciel spółki cywilnej, pozwany przez jednego z jej wspólników z tytułu osobistego

względem niego długu, może podnieść zarzut potrącenia, jeżeli zachodzą przesłanki

wymienione w art. 498 § 1 k.c.; może także wystąpić przeciwko powodowi z powództwem

wzajemnym.

wyrok SN z 17 grudnia 1998 r. II CKN 849/98

W umownym potrąceniu wzajemne wierzytelności nie muszą być jednorodne.

uchwała SN z 5 lipca 2006 r. III CZP 38/06

Artykuł 501 k.c. nie ma zastosowania, gdy odroczenie wykonania zobowiązania zostało przez

wierzyciela udzielone w zatwierdzonym przez sąd układzie między upadłym i wierzycielami.

wyrok SN z 19 września 2002 r. V CKN 1134/00

Wierzytelności poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym wobec zakładu ubezpieczeń

wynikają z ustawowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów

mechanicznych, a nie z czynu niedozwolonego, który stanowi jedynie podstawę

odpowiedzialności sprawcy szkody, nie zaś ubezpieczyciela. Dlatego nie jest to wierzytelność

wynikająca z czynu niedozwolonego, w rozumieniu art. 505 pkt 3 k.c., i może być umorzona

przez potrącenie.

ODNOWIENIE

wyrok SN z 10 kwietnia 2014 r. IV CSK 403/13

Zawarcie ugody nie mającej charakteru nowacyjnego, dopóki nie zostanie wykonana w

całości, modyfikuje treść praw i obowiązków stron, ale nie umarza zobowiązania leżącego u

jej podstaw (art. 506 k.c.). Tym samym nadal istnieje źródło stosunku zobowiązaniowego, a

przed opartym na nim roszczeniem obejmującym świadczenie w wyższym rozmiarze, jak

przyjęty w ugodzie, strona może bronić się zarzutem powagi rzeczy ugodzonej. Stosunek

prawny istniejący między stronami jest podstawą żądania świadczenia, a ograniczenie jego

wysokości do kwot wskazanych w ugodzie oznacza jedynie potwierdzenie związania jej

treścią.

wyrok SN z 7 marca 2014 r. IV CSK 440/13

Co do zasady, zawarcie przez bank umowy kredytu w celu określonym jako spłata wcześniej

powstałych z innego tytułu zobowiązań kredytobiorcy względem banku kredytującego nie

stanowi nowacji wcześniejszego zobowiązania kredytobiorcy wobec banku, wynikającego z

innego tytułu prawnego (art. 69 ust. 1 i 2 ustawy z 1997 r. - Prawo bankowe w zw. z art. 506

§ 1 k.c.).

Strona 76 z 106

wyrok SN z 16 lutego 2012 r. IV CSK 236/11

1. Zobowiązanie ujęte w tytule wykonawczym może być objęte odnowieniem (art. 506 k.c.).

2. Odnowieniem może być objęta pożyczka udzielona ze środków Funduszu Pracy (art. 720

k.c.) na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnianiu i bezrobociu (Dz. U. z

2003 r. Nr 58, poz. 518 ze zm.).

wyrok SN z 20 lutego 2008 r. II CSK 458/07

W razie wątpliwości należy przyjmować, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie

stanowi odnowienia.

wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 407/07

Z art. 506 k.c. wynika, że strony muszą wyrazić zamiar umorzenia istniejącego zobowiązania.

Zamiar ten niekoniecznie musi być wyraźny, może być dorozumiany, jednak na tyle

dostatecznie uzewnętrzniony, by nie powstała wątpliwość, czy w ogóle zaistniał. Zamiaru

stron nie można bowiem domniemywać (art. 506 § 2 k.c.), a w razie wątpliwości nie można

uznać, że doszło do zawarcia nowej umowy, co najwyżej może powstać, przy zachowaniu

identyczności zobowiązania, albo zmiana zobowiązania, albo nowe, ale obok istniejącego i

bez umarzania go.

Podpisanie aneksu do umowy o kredyt odnawialny wiąże się z przedłużeniem

odpowiedzialności poręczyciela za spłatę wierzytelności banku

wyrok SN z 28.02.2007 r. V CSK 441/06

Zakwalifikowanie określonej umowy jako nowacji wymaga w pierwszej kolejności ustalenia

istnienia skonkretyzowanego pierwotnego świadczenia.

wyrok SN z 30.01.2007 r. IV CSK 356/06

1. Termin przedawnienia roszczenia banku wobec osoby niebędącej przedsiębiorcą wynosi

trzy lata.

2. Jeżeli istota umowy sprowadza się do zmiany warunków spłaty długu, określa terminy i

kwoty płatności poszczególnych rat, to brak jest podstaw do twierdzenia, iż zachodzi nowacja

(art. 506 k.c.).

wyrok SN z 10.03.2004 r. IV CK 95/03

Do przyjęcia kwalifikacji umowy pożyczki jako odnowienie niezbędne jest istnienie

jednoznacznych ustaleń, iż w zakresie istniejącego między stronami stosunku prawnego

dłużnik za zgodą wierzyciela zobowiązał się spełnić inne świadczenie albo nawet to samo, ale

z innej podstawy prawnej. Konieczność istnienia takich jednoznacznych ustaleń wynika

pośrednio także z art. 506 § 2 k.c. Przepis ten stanowi bowiem wyraźnie, że w razie

Strona 77 z 106

wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi

odnowienia.

4. Zawarcie umowy odnowienia, a więc wykazanie istnienia wszystkich niezbędnych

przesłanek odnowienia, musi udowodnić osoba, która z tego faktu wywodzi skutki prawne.

Zamiaru stron zawarcia umowy odnowienia nie można domniemywać, musi on być

dostatecznie uzewnętrzniony (art. 60 k.c.).

wyrok SN z 27 lutego 2004 r. V CK 293/03

Przedmiotem odnowienia może być także zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia.

Dopuszczalne jest zawarcie umowy odnowienia pod warunkiem.

wyrok SN z 25 lutego 2004 r. II CK 493/02

Gdy zmiana treści umowy dotyczy przedmiotowo istotnych jej postanowień, czyli idzie tak

daleko, że zmieniają się jej essentialia negotii, to wówczas animus novandi wynika z samego

faktu zmiany i nie potrzeba wyraźnej deklaracji umorzenia jako celu nowej umowy. Skoro

bowiem strony zmieniają przedmiotowo istotną treść umowy to chcą umorzyć stosunek

dawny przez zawiązanie nowego. Do umowy tak przekształconej, że straciła swój charakter

nie mogą już mieć zastosowania przepisy regulujące pierwotny typ umowy.

wyrok SN z 12 marca 2002 r. IV CKN 862/00

Przepis art. 506 k.c. nie rozstrzyga o tym, jak dalece treść nowego zobowiązania powinna się

różnić od treści dotychczasowego zobowiązania, aby można przyjąć odnowienie. Do tej

kategorii nie zalicza się zmiany tylko czasu, miejsca lub sposobu świadczenia, zmiany

zabezpieczenia, stopy procentowej lub innych świadczeń ubocznych. Jeśli strony miały

zamiar zaciągnąć nowe zobowiązanie w miejsce dotychczasowego, to zmiany treści mogą być

niewielkie.

wyrok SN z 24 października 2000 r. V CKN 125/00

Przewidziane w art. 506 § 2 kc domniemanie nie powinno działać na rzecz utrzymania

dotychczasowego zobowiązania. Zamiar nowacji może być również dorozumiany, byleby był

wyraźny.

wyrok SN z 6 stycznia 2000 r. I CKN 315/98

1. Zmiana przedmiotowo istotnych części umowy, decydujących o jej rodzaju, powoduje

odnowienie zobowiązania. Odnowienie to może polegać na zobowiązaniu dłużnika do

alternatywnego (przemiennego) świadczenia, innego niż było przewidziane w dotychczasowej

umowie.

Strona 78 z 106

2. W razie przekształcenia sprzedaży przez zobowiązanie się kupującego, który nie uiścił

ceny, do przemiennego świadczenia usług na rzecz sprzedawcy, przepis art. 554 k.c. nie ma

zastosowania do tak przekształconej umowy.

ZWOLNIENIE Z DŁUGU

wyrok SN z 30 maja 2014 r. III CSK 224/13

Pod względem skutków materialnoprawnych oświadczenie o zrzeczeniu się roszczeń jest

podobne do zwolnienia z długu (art. 508 k.c.). Zwolnienie z długu jest jednak umową, co

oznacza, że oświadczenie woli wierzyciela o takim uszczupleniu jego majątku winno dojść do

wiadomości dłużnika i dłużnik winien wyrazić na to zgodę. Zwolnienie z długu skutkuje

wygaśnięciem zobowiązania.

wyrok SN z 7 października 2010 r. IV CSK 220/10

Należy dopuścić możliwość przejęcia długu dłużnika solidarnego przez innego współdłużnika

również wówczas gdy dla każdego z nich jest to dług własny, a więc nie tylko wówczas gdy

mamy do czynienia z odpowiedzialnością z dług cudzy, gdy zachodzi jedynie solidarność

odpowiedzialności.

Zwolnienie dłużnika przez wierzyciela z długu jest umową (art. 508 k.c.), która nie wymaga

zgody poręczyciela na dalsze trwanie zabezpieczenia. Przepis art. 525 k.c. służy ochronie

poręczyciela, któremu jak słusznie podnosi się w skardze kasacyjnej, nie jest obojętne kto

będzie dłużnikiem. W sytuacji jednak gdy poręczenie zostało udzielone za formalnie dług

spółki, ale materialnie za dług wspólny, ale nie łączny, wspólników spółki jawnej, to oznacza

to tylko tyle, że poręczyciel poręczył za dług każdego z tych wspólników.

Przy solidarnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej poręczyciel dokonuje

poręczenia dla umocnienia wierzytelności skierowanej przeciw wszystkim dłużnikom

solidarnym co oznacza, że poręcza za każdego dłużnika. Zatem wyeliminowanie jednego z

nich z kręgu ponoszących odpowiedzialność powoduje tylko takie ograniczenie poręczenia,

że wygasa poręczenie w stosunku do takiego (wyeliminowanego) dłużnika, utrzymuje się zaś

w odniesieniu do pozostałego zobowiązanego względem wierzyciela.

wyrok SN z 20 września 2007 r. II CSK 242/07

Zwolnienie z długu ma charakter umowny (art. 508 k.c.), nie można więc kwalifikować go

jako oświadczenia strony, będącego treścią innej umowy, ponadto na podstawie umowy

zwolnienia z długu dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania z momentem jej zawarcia, ze

skutkiem na przyszłość.

Strona 79 z 106

wyrok SN z 18 listopada 2004 r. I CK 235/04

Stwierdzenie w akcie notarialnym, że koszty tego aktu ponosi jedna ze stron umowy nie

zwalnia drugiej strony z solidarnej odpowiedzialności z tytułu należnego notariuszowi

wynagrodzenia chyba, że z konkretnych okoliczności wynika, iż powyższe stwierdzenie

wyraża wolę notariusza i zwalniającego dłużnika (art. 508 w zw. z art. 373 k.c. i art. 89 § 1

ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. prawo o notariacie - jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz.

369 ze zm.).

wyrok SN z 25 sierpnia 2004 r. IV CK 590/03

1. Zwolnienie z długu polega na tym, że wierzyciel zrzeka się wierzytelności, wobec czego

zobowiązanie wygasa. Oświadczenie woli w tym przedmiocie może być wyraźne, może też

nastąpić przez czynności konkludentne, a więc w sposób dorozumiany, na przykład przez

zwrot weksla, na którym dłużnik umieścił swój podpis.

wyrok SN z 13 listopada 2003 r. IV CK 202/02

Zwolnienie z długu może obejmować jedynie dług istniejący (art. 508 k.c.).

UMOWA PRZEDWSTĘPNA

wyrok SN z 4 czerwca 2014 r. II CSK 460/13

W umowie przedwstępnej strony poza istotnymi postanowieniami (art. 389 k.c.) mogą do jej

treści wprowadzić, w granicach określonych w art. 353

1

k.c. postanowienia, które nie

przesądzają o jej bycie i nie stanowią o jej skuteczności, ale kształtują zachowania stron w

okresie poprzedzającym zawarcie umowy przyrzeczonej. Do takich postanowień należy

między innymi określenie zobowiązania jednej ze stron do spełnienia świadczenia z umowy

przyrzeczonej.

wyrok SN z 25 lipca 2013 r. II CSK 575/12

Umowa deweloperska różni się od umowy przedwstępnej przede wszystkim tym, że określa

ona prawa i obowiązki stron w ramach procesu inwestycyjnego, odmiennie regulując m.in.

kwestię zapłaty ceny przez kupującego. W umowie przedwstępnej określa się zazwyczaj

sposób uiszczenia części ceny w formie zaliczki lub zadatku, a pozostała część ceny jest

płatna po zawarciu umowy przyrzeczonej. W przypadku umowy deweloperskiej kwestia

zapłaty ceny regulowana jest odmiennie, albowiem kupujący finansuje de facto proces

inwestycyjny.

Strona 80 z 106

wyrok SN z 12 czerwca 2013 r. II CSK 655/12

1. Umowa przedwstępna nie ma charakteru umowy wzajemnej bowiem pomiędzy

świadczeniami stron umowy przedwstępnej nie zachodzi stosunek odpłaty, charakterystyczny

dla umów wzajemnych.

2. W przypadku klauzuli rebus sic stantibus bez znaczenia jest to, czy umowa ma charakter

wzajemny.

3. Artykuł 358

1

§ 3 k.c. ma zastosowanie do zobowiązań, które od samego początku mają

charakter pieniężny. W przypadku umowy przedwstępnej dotyczącej sprzedaży

nieruchomości strony zobowiązują się jedynie do zawarcia umowy przyrzeczonej, co

przejawia się złożeniem w przyszłości stosownych oświadczeń woli przenoszących własność

tej nieruchomości. Zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej ze swej istoty nie jest

świadczeniem pieniężnym.

wyrok SN z 30 stycznia 2013 r. V CSK 80/12

1. Umowa przedwstępna nie jest umową wzajemną, gdyż stanowiąc tylko instrument prawny

prowadzący do zawarcia umowy przyrzeczonej reguluje interesy stron na "przedpolu"

zawarcia umowy przyrzeczonej. Taka konstrukcja natomiast oznacza, że umowa

przedwstępna nie ma własnej, rozbudowanej charakterystyki prawnej, a właściwości i ocena

prawna konkretnych umów przedwstępnych zawartych w obrocie zależy od tego do jakiego

typu umowy przyrzeczonej prowadzą. Tym samym, jeśli umowa przedwstępna ma prowadzić

do zawarcia umowy wzajemnej, to zwykle już na etapie umowy przedwstępnej występują

interesy i potrzeby charakterystyczne dla umowy wzajemnej. Stąd występująca w praktyce

obrotu tendencja do wprowadzania do treści umowy przedwstępnej klauzul przynajmniej

częściowo zabezpieczających wymianę świadczeń, która ma zostać przeprowadzona w

ramach przyrzeczonej umowy wzajemnej.

2. Zastrzeżenie prawa odstąpienia od umowy przedwstępnej w razie uchylenia się przez

kontrahenta od zawarcia umowy przyrzeczonej w umówionym terminie jest co do zasady

dopuszczalne na podstawie art. 353

1

k.c.

wyrok SN z 13 grudnia 2012 r. IV CNP 21/12

Nieważna z powodu niezachowania formy aktu notarialnego definitywna umowa

przeniesienia własności nieruchomości nie może być jednocześnie kwalifikowana jako

zawarta w zwykłej formie pisemnej umowa przedwstępna. Jeżeli bowiem dokonując

wykładni umowy (art. 65 k.c.) sąd ustalił, że zamiarem stron było zawarcie konkretnej

umowy nazwanej, ze skutkiem rozporządzającym, to nie było możliwe równoczesne

ustalenie, że jednocześnie strony zawarły umowę inną.

Strona 81 z 106

wyrok SN z 14 grudnia 2011 r. I CSK 149/11

1. Jeżeli, mimo zastrzeżenia zadatku, umowa nie została wykonana, dochodzi do zbiegu

dwóch uprawnień: wynikającego z art. 394 § 1 k.c. oraz z art. 471 k.c. i osobie, której interes

został naruszony przez niewykonanie umowy służy wybór między tymi uprawnieniami. W

zależności od tego, co jest lepsze dla ochrony jej uzasadnionego interesu może skorzystać z

uprawnienia przewidzianego w art. 394 § 1 k.c. lub żądania odszkodowania na zasadach

ogólnych.

2. Data rozwiązania umowy przedwstępnej (art. 394 § 3 zd. 1 k.c.) jest jednocześnie datą

wymagalności roszczenia o zwrot zadatku.

3. Żądanie zwrotu zadatku lub podwójnej kwoty zadatku albo prawo zatrzymania zadatku

powstaje jedynie w sytuacji, gdy strona złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Jeżeli

mimo nie wykonania umowy przez drugą stronę, strona uprawniona nie odstąpiła od umowy,

służy jej prawo żądania odszkodowania na ogólnych zasadach, którego wysokość jest

określona wysokością poniesionej szkody.

wyrok SN z 14 grudnia 2011 r. I CSK 149/11

Jeżeli strony zastrzegły w umowie przedwstępnej zadatek z konsekwencjami przewidzianymi

w art. 394 § 1 k.c., a także zapłatę całości lub części ceny na poczet umowy przyrzeczonej

przed terminem jej zawarcia, niewykonanie tego zobowiązania upoważnia drugą stronę do

skorzystania z umownego prawa do odstąpienia od tej umowy.

wyrok SN z 12 września 2014 r. I CSK 635/13

1. Regułą jest, że orzeczenie sądu, przewidziane w art. 64 k.c., zastępuje tylko oświadczenie

woli pozwanego, zaś do zawarcia umowy niezbędne jest jeszcze złożenie przez powoda jego

własnego oświadczenia woli określonej treści w wymaganej przez prawo formie. Wyjątek od

tej reguły ma miejsce, gdy obowiązek złożenia przez pozwanego oświadczenia woli wynika z

umowy przedwstępnej czyniącej zadość wymaganiom, w szczególności co do formy, od

których zależy ważność umowy przyrzeczonej. Artykuł 390 § 2 k.c. przyznaje wówczas

każdej ze stron umowy przedwstępnej prawo dochodzenia zawarcia umowy przyrzeczonej, a

orzeczenie uwzględniające powództwo zastępuje nie tylko oświadczenie strony pozwanej, ale

także stwierdza zawarcie umowy przyrzeczonej i de facto ją zastępuje. Podobnie dzieje się w

przypadku uwzględnienia przez sąd powództwa o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy

całkowicie zgodnie z żądaniem pozwu.

2. Związanie granicami żądania nie oznacza, że sąd orzekający związany jest w sposób

bezwzględny samym sformułowaniem zgłoszonego żądania. Jeżeli treść żądania

sformułowana jest niewłaściwie, niewyraźnie lub nieprecyzyjnie sąd może, a nawet ma

Strona 82 z 106

obowiązek, odpowiednio je zmodyfikować, jednakże zgodnie z wolą powoda i w ramach

podstawy faktycznej powództwa po to, by nadać objawionej w treści pozwu woli powoda

poprawną jurydycznie formę.

wyrok SN z 16 listopada 2012 r. III CSK 73/12

1. Nie dochodzi do naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. w razie zasądzenia żądanej przez powoda

kwoty zapłaconej na podstawie umowy przedwstępnej, według twierdzeń powoda tytułem

zadatku, jeżeli wykładnia porozumienia stron prowadzi do wniosku, że była to zaliczka na

poczet przyszłego świadczenia z umowy przyrzeczonej, do której zawarcia nie doszło.

2. Upływ przewidzianego w umowie przedwstępnej o słabszym skutku terminu do zawarcia

umowy przyrzeczonej nie powodował, że umowa ta wygasła, lecz jedynie to, że strona

uprawniona nie mogła dochodzić roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej w drodze

przymusowej.

wyrok SN z 30 marca 2011 r. III CSK 171/10

1. Stosunek prawny łączący kontrahentów umowy przedwstępnej charakteryzuje się tym, iż

postanowienia umowy przyrzeczonej są ustalone w umowie przedwstępnej. Treść oświadczeń

woli składanych przez strony w zamiarze zawarcia umowy przyrzeczonej jest z góry

określona. To samo dotyczy treści orzeczenia rozstrzygającego powództwo o zawarcie

umowy przyrzeczonej. W związku z tym sąd nie może bez zgody stron nadać zawartej

umowie treści innej od ustalonej w umowie przedwstępnej. Sąd może powództwo to albo

oddalić albo w całości uwzględnić orzekając o zawarciu umowy przyrzeczonej.

2. W postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest realizacja roszczenia o zawarcie

umowy przyrzeczonej, sąd ustala treść tej umowy nie tylko na podstawie postanowień

zawartych w umowie przedwstępnej, ale uzupełnia jej treść postanowieniami wynikającymi z

przepisów dyspozytywnych, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.

3. Umowa przyrzeczona musi uwzględniać przepisy bezwzględnie obowiązujące.

wyrok SN z13 stycznia 2011 r. III CSK 116/10

Określony w umowie przedwstępnej termin zawarcia umowy przyrzeczonej nie jest terminem

końcowym lecz terminem spełnienia świadczenia. Jeżeli umowa przedwstępna spełnia

warunki konieczne dla ważności umowy przyrzeczonej, upływ określonego w niej terminu

zawarcia umowy przyrzeczonej nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania do jej zawarcia, lecz

przeciwnie z chwilą nadejścia terminu umowy przyrzeczonej wymagalne staje się roszczenie

osoby uprawnionej o zawarcie umowy przyrzeczonej. Odrębną kwestia jest natomiast

zasadność takiego roszczenia.

Strona 83 z 106

O uchyleniu się od zawarcia umowy, jako przesłance dochodzenia roszczenia o jej zawarcie,

można mówić jedynie w razie bezpodstawnej odmowy zawarcia umowy przyrzeczonej.

Uchylenie się od zawarcia umowy przyrzeczonej, będące przejawem niewykonania umowy

przedwstępnej należy więc rozumieć jako świadome działanie lub zaniechanie zmierzające do

bezpodstawnego niezawarcia umowy przyrzeczonej, a przynajmniej godzenie się z takim

skutkiem.

wyrok SN z 14 lipca 2010 r. V CSK 7/10

Niewykonanie umowy w rozumieniu art. 394 § 1 k.c. może być także następstwem uchylenia

się od zawarcia umowy przyrzeczonej w rozumieniu art. 390 § 1 k.c.

wyrok SN z 7 maja 2010 r. V CSK 459/09

W gestii stron umowy przedwstępnej pozostawiono, czy oznaczą w niej termin zawarcia

umowy ostatecznej, czy nie, a na wypadek braku takiego oznaczenia przewidziano regułę

określoną w art. 389 § 2 k.c. Należy przyjąć, że skoro stronom wolno w ogóle nie oznaczać

terminu zawarcia umowy ostatecznej, to wolno im też oznaczyć ten termin w sposób, jaki

sobie życzą, a nie przez precyzyjną datę.

wyrok SN z 14 stycznia 2010 r. IV CSK 432/09

Umowa przedwstępna zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości może

tworzyć stan zabezpieczenia wierzytelności uprawnionego z tej umowy wobec osoby trzeciej.

wyrok SN z 24 listopada 2009 r. V CSK 163/09

Pierwokup jest instytucja mającą zastosowanie do umowy sprzedaży nieruchomości osobie

trzeciej o skutku zobowiązującym, a nie do zawartej przez strony umowy przedwstępnej

sprzedaży.

Oznaczenie w umowie przedwstępnej przedmiotu umowy definitywnej nie musi być

dokonane ściśle. Strony mogą w umowie, w granicach wyznaczonych unormowaniem

zawartym w art. 353

1

k.c., określić tylko sposób ustalenia w przyszłości przedmiotu umowy

przyrzeczonej.

wyrok SN z 15 października 2009 r. I CSK 84/09

Dopuszczalna jest umowa przedwstępna na rzecz osoby trzeciej.

wyrok SN z 8 lutego 2008 r. I CSK 328/07

Strony umowy przedwstępnej mogą dowolnie uregulować kwestie związane z ewentualnym

zwrotem zadatku. W przypadku, gdy zrezygnują z tego uprawnienia, zawinione przez

sprzedającego niesfinalizowanie umowy wiąże się z koniecznością zwrotu zadatku w

podwójnej wysokości.

Strona 84 z 106

wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 414/07

W postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest realizacja roszczenia o zawarcie

umowy przyrzeczonej, sąd ustala treść tej umowy na podstawie odpowiednich postanowień

zawartych w umowie przedwstępnej. W razie potrzeby uzupełnia ich treść postanowieniami

wynikającymi z przepisów dyspozycyjnych, zasad współżycia społecznego lub ustalonych

zwyczajów, dokonując wykładni umowy przedwstępnej zgodnie z zasadami przewidzianymi

w art. 65 k.c. W wyniku tych zabiegów sądu orzeczenie zastępujące umowę przyrzeczoną

może nie pokrywać się ściśle z treścią poszczególnych postanowień umowy przedwstępnej.

wyrok SN z 8 lutego 2007 r. I CSK 420/06

1. Jeżeli określenie wysokości kosztów inwestycji determinujących istotne postanowienie

umowy przyrzeczonej, tj. udział w nieruchomości (wraz z częściami składowymi),

pozostawiono jednej stronie umowy przedwstępnej, to rozwiązanie takie należy uznać za

sprzeczne z naturą zawiązanego stosunku prawnego, zawierającego zobowiązanie do zbycia

udziału w nieruchomości jako świadczenie wzajemne dokonywane causam solvendi (art. 353

1

k.c.).

wyrok SN z 20 grudnia 2006 r. IV CSK 296/06

Jeżeli prawidłowa - zgodna z dyrektywami podanymi w art. 65 k.c. - analiza i wykładnia

oświadczeń woli, składających się na treść umowy przedwstępnej, którą strony zawarły,

wskazuje, że celem umowy było przeniesienie prawa użytkowania wieczystego gruntu oraz

prawa własności posadowionych na tym gruncie domków campingowych, a cel ten mógł

zostać zrealizowany tylko w przypadku przejęcia przez powoda długów pozwanej, opisanych

w umowie, które zabezpieczone były hipotekami, to skoro strony umowy przedwstępnej nie

wyznaczyły terminu zawarcia umowy przyrzeczonej, przyjąć należało że poddały się regulacji

ustawowej, wynikającej z art. 389 § 2 k.c. Oznacza to, że zarówno powód, jak i pozwana

uprawnieni byli do wyznaczenia terminu zawarcia umowy przyrzeczonej. Uprawnienie

powoda do wyznaczenia terminu zawarcia umowy przyrzeczonej powstać mogło tylko po

wykonaniu przyjętych przez niego zobowiązań polegających na przejęciu długów pozwanej.

Zobowiązania te powinny zostać spełnione przed upływem roku od zawarcia umowy

przedwstępnej, skoro po upływie tego terminu nie można żądać zawarcia umowy

przyrzeczonej.

wyrok SN z 16 grudnia 2005 r. III CK 344/05

1. Określony w umowie przedwstępnej termin zawarcia umowy przyrzeczonej nie jest

terminem końcowym, a jedynie terminem spełnienia świadczenia, którego upływ nie

powoduje wygaśnięcia zobowiązania do zawarcia umowy przyrzeczonej. Przeciwnie, upływ

Strona 85 z 106

tego terminu skutkuje wymagalnością roszczenia o zawarcie umowy, a konsekwencją tej

wymagalności staje się rozpoczęcie biegu jednorocznego terminu przedawnienia, a także

wynikającego z art. 390 § 2 k.c. roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej.

2. Przez uchylanie się od zawarcia umowy, będące przesłanką dochodzenia m.in. roszczenia o

jej zawarcie, należy rozumieć tylko bezpodstawną odmowę zawarcia umowy przyrzeczonej.

Uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej, będące przejawem niewykonania umowy

przedwstępnej, powinno więc być rozumiane jako świadome działanie lub zaniechanie,

zmierzające do bezpodstawnego niezawarcia umowy przyrzeczonej, a przynajmniej godzenie

się z takim skutkiem.

wyrok SN z 24 listopada 2005 r. III CK 182/05

1. Zasada swobody umów pozwala stronom na ułożenie stosunku umownego przez

nawiązanie do wcześniejszej umowy przedwstępnej, której termin zawarcia umowy

przyrzeczonej już minął.

2. Swoboda kontraktowania w zakresie dotyczącym określenia zadatku nie może iść tak

daleko, aby wchłonąć i zastąpić inne zastrzeżenia umowne przewidziane w prawie

zobowiązaniowym, takie jak prawo do odstąpienia od umowy (art. 395 k.c.) czy kara umowna

(art. 483 k.c.).

wyrok SN z 3 marca 2005 r. II CK 409/04 OSNC 2006/2/33

Uchylenie uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni w przedmiocie zbycia nieruchomości

nie powoduje nieważności umowy przedwstępnej zobowiązującej spółdzielnię do jej

sprzedaży, zawartej przed uchyleniem uchwały.

wyrok SN z 29 października 2004 r. III CK 478/03

W przypadku umowy przedwstępnej, która została zawarta w drodze wydania decyzji przez

gminę, w której zobowiązuje się ona do sprzedaży lokalu powódce za cenę ustaloną w tej

decyzji oraz dorozumianego oświadczenia powódki, umowa przedwstępna sprzedaży lokalu

nie została zawarta z zachowaniem formy notarialnej. W tej sytuacji powódce nie przysługuje

więc roszczenie o zawarcie umowy sprzedaży lokalu przez gminę za cenę ustaloną w decyzji

o przydziale, lecz jedynie, jak wynika z art. 390 § 1 k.c., ma ona prawo żądania naprawienia

szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.

wyrok SN z 26 sierpnia 2004 r. I CK 106/04

Strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej nie może powoływać się na

przedawnienie roszczenia z tytułu zawarcia umowy przedwstępnej, jeśli podejmowała w

trakcie biegu terminu przedawnienia działania dotyczące danej sprawy, takie jak np.

wyznaczenie terminu uzgodnienia warunków aktu notarialnego.

Strona 86 z 106

wyrok SN z 30 czerwca 2004 r. IV CK 521/03

1. Zawarcie umowy o treści odpowiadającej art. 9 ust. 1 ustawy o własności lokali, która nie

spełnia wymogów ustępu drugiego, oznacza jedynie, że omawiany przepis nie ma do niej

zastosowania, a nie że jest ona nieważna; umowa taka jest ważna, jeżeli odpowiada przepisom

Kodeksu cywilnego.

2. Umowa zwana w praktyce obrotu umową deweloperską, jest umową nienazwaną, o

charakterze mieszanym, powstałą w wyniku specjalnego połączenia czynności realizowanych

w ramach budowlanego procesu inwestycyjnego, z docelowym zamiarem przekazania

inwestycji (budynku, lokalu) drugiej stronie umowy. Na umowę tę składają się elementy

treści różnych umów nazwanych, tworzących jednolitą całość, z zachowaniem jednak przez tę

umowę cech oryginalności w stosunku do ustawowych typów umów, których elementy

zawiera. Umowa taka ma charakter umowy właściwej, a nie przedwstępnej.

3. W wypadku odpowiedzialności wynikającej z niewykonania zobowiązania obejmuje ona

szkodę wyrażającą się w różnicy między aktualnym stanem majątku poszkodowanej a stanem

hipotetycznym, jaki by istniał, gdyby zobowiązanie zostało wykonane. Dla przyjęcia związku

przyczynowego wystarczające jest wykazanie, że w zwyczajnym toku rzeczy, bez

szczególnego zbiegu okoliczności, szkoda jest typowym następstwem tego rodzaju zdarzenia.

W okolicznościach sprawy były dostateczne podstawy do przyjęcia, że gdyby deweloper

wywiązał się z umowy i poszkodowana nabyła mieszkanie, to uzyskałaby składnik

majątkowy o wartości znacznie przewyższającej wydatki poniesione w celu jego uzyskania.

Pozbawienie poszkodowanej tej realnej możliwości powiększenia majątku było źródłem

szkody i obowiązku jej naprawienia przez dewelopera.

wyrok SN z 22 czerwca 2004 r. IV CK 454/03

Z okoliczności, że umowa łącząca strony zawiera pewne postanowienia charakterystyczne dla

umowy przedwstępnej, nie można wysnuwać wniosku, zgodnie z którym oznacza to

ograniczenie obowiązku naprawienia szkody wynikającej z niewykonania zobowiązania

jedynie do tzw. ujemnego interesu umowy.

wyrok SN z 7 kwietnia 2004 r. IV CK 212/03

Jeżeli umowa przewiduje zobowiązanie dwóch osób do zawarcia z inną osobą umowy

przyrzeczonej w terminie określonym w umowie przedwstępnej, jednak po uprzednim przez

nią uiszczeniu ceny, to nieuiszczenie tej ceny zwalnia ich z powyższego obowiązku.

wyrok SN z 2 kwietnia 2004 r. III CK 537/02

Brak podstaw, aby dwustronnie zobowiązującą umowę przedwstępną uznać za wzajemną w

rozumieniu art. 487 § 2 k.c.

Strona 87 z 106

wyrok SN z 2 kwietnia 2004 r. III CK 417/02

Przyczyną prawną zawarcia umowy przedwstępnej są przyszłe korzyści wynikające z umowy

przyrzeczonej, a nie oczekiwanie na zobowiązanie się drugiej strony do zawarcia takiej

umowy. Nawet więc gdy obie strony umowy przedwstępnej zobowiązują się do złożenia

oświadczenia woli o zawarciu umowy przyrzeczonej, ich świadczenia nie mają charakteru

świadczeń wzajemnych w rozumieniu art. 487 § 2 k.c. Podstawą dochodzenia roszczeń

odszkodowawczych z art. 390 k.c., co wprost wynika z tego przepisu, jest nieodstąpienie od

umowy przedwstępnej, lecz sam fakt uchylania się od zawarcia umowy przyrzeczonej.

wyrok SN z 9 lipca 2003 r. IV CKN 305/01

Tak zwana umowa deweloperska, na podstawie której zamawiający jest zobowiązany do

zapłaty całej należności za wybudowanie lokalu, ustanowienie jego odrębnej własności i

przeniesienie jej na zamawiającego, nie jest umową przedwstępną (art. 389 k.c.).

wyrok SN z 26 czerwca 2003 r. V CKN 417/01

Umowa przedwstępna nie ma charakteru umowy wzajemnej, której swoistą cechą jest to, iż

obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej strony ma być

odpowiednikiem świadczenia drugiej (art. 487 § 2 k.c.), stanowiąc jego ekwiwalent w

znaczeniu ekonomicznym. Świadczenie z umowy przedwstępnej polega bowiem na złożeniu

w przyszłości odpowiedniego oświadczenia woli oraz podjęcia innych czynności koniecznych

do zawarcia umowy przyrzeczonej i w przyjętym znaczeniu tego pojęcia, nie jest

ekwiwalentne do zobowiązania drugiej strony.

wyrok SN z 20 marca 2002 r. V CKN 948/00 OSP 2003/1/6

Uprawniony z umowy przedwstępnej, któremu zobowiązany do zbycia rzecz udostępnił do

korzystania, jest dzierżycielem tej rzeczy.

wyrok SA w Warszawie z 28 lutego 2002 r. I ACa 942/01 OSA 2004/1/3

1. Umowa przedwstępna nakładała na każdą ze stron warunki co do dokonania przez nie

określonych czynności, od spełnienia których uzależnione było zawarcie umowy

przyrzeczonej w terminie określonym umową przedwstępną. Zarówno z przepisów prawnych

dotyczących umowy przedwstępnej (art. 389 k.c. i art. 390 k.c.), ani też z treści umowy stron

nie wynika, że wina bądź brak winy którejkolwiek ze stron w niemożności zrealizowania

określonego w umowie przedwstępnej warunku miał wpływ na ocenę, czy warunek został w

terminie zrealizowany, czy też nie.

2. Przelew wierzytelności z umowy przedwstępnej byłby dopuszczalny, ale w powiązaniu z

przejęciem długu, a więc z konsekwencjami wynikającymi z art. 510 k.c.

Strona 88 z 106

wyrok SN z 26 września 2001 r. IV CKN 461/00

1. Oznaczenie terminu jako niezbędnego elementu w treści umowy przedwstępnej ma na celu

ograniczenie do określonych ram czasowych stanu niepewności co do istnienia stosunku

prawnego. Nieograniczona w czasie niepewność co do związania umową budziłaby

wątpliwości i niepewność przede wszystkim z punktu widzenia zasady ochrony

bezpieczeństwa prawnego.

2. Stronie, która dąży do zawarcia umowy przyrzeczonej, przysługuje roszczenie

odszkodowawcze wtedy, gdy strona zobowiązana "uchyla się" od zawarcia tej umowy.

Jednakże przez uchylanie się od zawarcia umowy należy rozumieć tylko bezpodstawną

odmowę.

wyrok SN z 5 września 2001 r. I CKN 214/99

Określenie terminu wymaganego w art. 389 k.c. może polegać na zobowiązaniu się strony do

wykonania czynności koniecznych do zawarcia umowy przyrzeczonej, jeżeli istota i charakter

tych czynności wskazują, że ich dokonanie jest niewątpliwe.

wyrok SN z 22 grudnia 2000 r. II CKN 353/00

Zastrzeżone w umowie przedwstępnej świadczenie strony na poczet umowy przyrzeczonej

nie czyni drugiej strony uprawnioną do żądania spełnienia tego świadczenia.

wyrok SN z 12 stycznia 2000 r. III CKN 508/98

1. Strony umowy przedwstępnej miały pełną świadomość, że przedmiot tej umowy nie był

jeszcze wyodrębnioną geodezyjnie działką, gdyż w treści tej umowy wyraźnie stwierdziły, że

działka zostanie dopiero "wydzielona". Skoro tak, to nie powinno ulegać wątpliwości, że

podaną w umowie powierzchnię nieruchomości traktowały jako określoną w przybliżeniu i

orientacyjnie, gdyż ostateczny jej obszar w sposób precyzyjne mógł być wskazany dopiero po

dokonaniu geodezyjnego podziału.

2. Skoro strony w umowie przedwstępnej ustaliły essentialia negatii przyszłej umowy

przeniesienia własności nieruchomości i umowa ta zawarta była w formie notarialnej, to mogą

skutecznie dochodzić sądowego zawarcia umowy przyrzeczonej.

wyrok SN z 15 lipca 1998 r. II CKN 832/97 OSNC 1999/3/50

Umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości, zawarta w zwykłej formie pisemnej, nie

stanowi uzasadnionej przyczyny zrzeczenia się odwołania pełnomocnictwa do zbycia tej

nieruchomości osobie trzeciej (art. 101 § 1 k.c.), udzielonego przez właściciela nieruchomości

drugiej stronie umowy przedwstępnej.

Strona 89 z 106

wyrok SN z 3 lutego 2010 r. II CSK 459/09

Wniesienie pozwu o wykonanie umowy przedwstępnej nie przerywa biegu przedawnienia co

do roszczenia odszkodowawczego (art. 390 § 1 i 2 k.c.)

uchwała SN z 25 czerwca 2009 r. III CZP 39/09

W razie niewykonania zobowiązania wierzyciel, który od umowy nie odstąpił, może

dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych, a należne mu odszkodowani nie jest

ograniczone do wartości zadatku lub jego podwójnej wysokości.

uchwała SN z 8 marca 2007 r. III CZP 3/07

Roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z umowy przyrzeczonej, która

nie została zawarta, nie przedawnia się z upływem terminu rocznego określonego w art. 390 §

3 k.c.

wyrok SN z 5 grudnia 2006 r. II CSK 274/06

1. Skoro art. 390 § 1 k.c., określający jedną z sankcji niewykonania umowy przedwstępnej,

statuuje szczególny rodzaj odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania, to znajdują do

niego zastosowanie przepisy Działu II w Tytule VII księgi trzeciej Kodeksu, dotyczące

skutków niewykonania zobowiązań. W szczególności należy wymienić art. 471 k.c., z

którego, w związku z dyspozycją art. 390 § 1 k.c. wynika, że dłużnik z umowy

przedwstępnej, który nie uczynił zadość obowiązkowi zawarcia umowy przedwstępnej, może

zwolnić się od odpowiedzialności odszkodowawczej jedynie wówczas, gdy wykaże, że

niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (scil. "uchylenie się" od zawarcia

umowy przyrzeczonej) jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

2. Przepis art. 390 § 1 k.c. nie przesądza w ogóle zasady odpowiedzialności za uchylanie się

od zawarcia umowy przyrzeczonej. Nie jest więc konieczne, aby dłużnik wykazał się "złą

wolą", rozmyślnie zwlekając z zawarciem umowy przedwstępnej czy też wprost odmawiając

jej zawarcia i szkodząc w ten sposób interesowi wierzyciela. Wystarczy natomiast to, aby

wbrew swojemu obowiązkowi zaniedbał on dokonania takich czynności prawnych lub

faktycznych, które zawarcie umowy przyrzeczonej w ogóle czynią możliwym.

3. Wyrównaniu w granicach tzw. ujemnego interesu umowy nie podlegają korzyści, które

kontrahent by osiągnął, gdyby umowa nie doszła do skutku. Chodzi jedynie o odszkodowanie

w ramach tzw. ujemnego interesu umownego. Odszkodowanie to obejmuje straty wynikłe z

niedojścia do skutku umowy między stronami, na które składają się koszty zawarcia umowy,

wydatki związane z własnym świadczeniem, zbędne nakłady podjęte w związku z własnym

świadczeniem, wyłączone są natomiast nieuzyskane korzyści w postaci tych, które

odpowiadały uzyskanym w razie dojścia do skutku umowy i jej wykonania.

Strona 90 z 106

uchwała SN z 21 listopada 2006 r. III CZP 102/06

Roszczenie o zwrot podwójnego zadatku wynikające z umowy przedwstępnej zawartej przed

wejściem w życie ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz

niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408), powstałe przed jej wejściem w życie,

przedawnia się z upływem roku od dnia wejścia w życie tej ustawy (art. 390 § 3 k.c. w

związku z art. XXXV pkt 2 p.w.k.c.).

wyrok SN z 11 stycznia 2006 r. III CK 357/05

1. Przepis art. 390 § 3 k.c. dotyczy wyłącznie przedawnienia roszczeń wynikających z § 1 i 2

tego artykułu. Roszczenie o zwrot zadatku nie jest ograniczone żadnym szczególnym

terminem przedawnienia, wobec czego mają do niego zastosowanie ogólne zasady

wynikające z art. 118 k.c.

2. Przepis art. 394 § 3 k.c. łączy przepadek zadatku lub obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie

wyższej z sytuacją, w której niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które

jedna ze stron ponosi odpowiedzialność. Ze względu na dyspozytywny charakter tego

przepisu strony umowy mogą przyjąć na siebie ryzyko jej niewykonania, niezależnie od

okoliczności, i uregulować losy wręczonego zadatku inaczej, niż wynikałoby to z art. 394 § 3

k.c. Ochrona interesów stron wymaga jednak, aby odejście od reguły wyrażonej w art. 394 § 3

k.c. wynikało z wyraźnego sformułowania umowy.

wyrok SN z 14 października 2005 r. III CK 103/05

Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia,

druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie

umowy przyrzeczonej w zakresie tzw. ujemnego interesu umownego. Przyjmuje się, że

pojęciem tym objęte są zarówno straty (damnum emergens), jak również utracone korzyści

(lucrum cessans) - poniesione w związku z zawarciem umowy przedwstępnej.

wyrok SN z 19 listopada 2003 r. V CK 471/02

1. Przepis art. 475 § 2 k.c. reguluje kwestię następczej niemożliwości świadczenia z przyczyn

niezawinionych przez dłużnika. Skutki niemożliwości świadczenia z przyczyn zawinionych

przez dłużnika podlegają ocenie na podstawie art. 471 k.c., co uzasadnia przyznanie

wierzycielowi roszczenia odszkodowawczego. Tym niemniej, także w tym wypadku

zasadniczo dopuszcza się (w oparciu o argument a maiori ad minus z przepisu art. 475 § 2

k.c.) możliwość żądania wydania surogatów niezależnie od odszkodowania (z odpowiednim

rozliczeniem).

2. Świadczenie polegające na złożeniu oświadczenia woli z zasady nie może być uznane za

niemożliwe.

Strona 91 z 106

3. Brzmienie przepisu art. 390 § 1 k.c. nie daje podstaw do twierdzenia, że stanowi on

wyjątek od ogólnej zasady z art. 361 k.c., zgodnie z którą - przy braku odmiennego przepisu

ustawy lub postanowienia umowy - naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany

poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Wyłączenie

z zakresu szkody utraconych korzyści musiałoby mieć wyraźne oparcie w przepisie, a w art.

390 § 1 k.c. wyłączenia takiego nie ma.

4. Jeżeli z przyczyn leżących po stronie dłużników wierzycieli zostali pozbawieni możliwości

skutecznej realizacji świadczenia z umowy przedwstępnej o skutku silniejszym, to trudno

byłoby zaakceptować rozwiązanie, które w takiej sytuacji miałoby prowadzić do ograniczenia

uprawnień wierzyciela przez pozostawienie mu jedynie możliwości dochodzenia

odszkodowania w granicach ujemnego interesu umowy i wykluczenia możliwości wejścia w

miejsce roszczenia o spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania, roszczenia o

naprawienie szkody wynikłej z niewykonania tego zobowiązania.

wyrok SN z 19 września 2002 r. II CKN 930/00

Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego

oświadczenia woli zastępuje tylko to oświadczenie (art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c.). Jeżeli zatem

oświadczenie takie ma stanowić składnik umowy, jaka ma być zawarta pomiędzy stronami,

do zawarcia tej umowy konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez

drugą stronę z zachowaniem wymaganej formy. Od tej zasady występują jednak istotne

wyjątki odnoszące się do zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 § 2 k.c.) oraz sytuacji, gdy

sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnie z

żądaniem pozwu. W takich przypadkach orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i

zastępuje tę umowę.

wyrok SN z 9 maja 2001 r. II CKN 440/00

Zrzeczenie się roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej nie pozbawia możliwości

dochodzenia przez stronę uprawnioną roszczenia odszkodowawczego (art. 390 § 3 k.c.).

wyrok SN z 18 maja 2000 r. III CKN 245/00

1. Zadatek jest szczególną umowną sankcją za niewykonanie umowy.

2. Jego podstawową funkcją jest dyscyplinowanie stron w dotrzymaniu zawartej umowy,

potwierdzonej zadatkiem. Skoro zatem w umowie przedwstępnej strona umowy przyjmując

zadatek zobowiązała się do zawarcia umowy przyrzeczonej po upływie określonego terminu,

a w tym czasie nie podjęła żadnych kroków w celu umożliwienia jej zawarcia, to trafny jest

wniosek, iż ta zupełna bierność stanowi o zawinieniu, które uzasadnia żądanie drugiej strony

zapłaty podwójnego zadatku (art. 394 § 1 kc).

Strona 92 z 106

ZADATEK

wyrok SN z 21 maja 2014 r. II CSK 509/13

Zadatek w kształcie kodeksowym stanowi konstrukcję symetryczną. Zakłada taki sam zakres

odpowiedzialności każdego z kontrahentów w razie, gdy do niewykonania zobowiązania

doszło z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność.

wyrok SN z 19 lutego 2014 r. V CSK 187/13

Dyspozytywny jest charakter wszystkich norm wyrażonych w art. 394 k.c. Skutki prawne

określone tymi normami mogą wystąpić jedynie w braku odmiennych postanowień

umownych lub zwyczaju.

wyrok SN z 9 grudnia 2011 r. III CSK 115/11

Funkcję zadatku w rozumieniu art. 394 § 1 k.c. może pełnić także suma uiszczona

kontrahentowi po zawarciu umowy. Czas wręczenia kontrahentowi kwoty, która - zgodnie z

porozumieniem stron - ma stanowić zadatek, nie ma znaczenia decydującego dla samej

konstrukcji zadatku.

wyrok SN z 15 czerwca 2011 r. V CSK 357/10

Według art. 394 § 2 k.c. zadatek stanowi zastrzeżenie zamieszczone w zawartej umowie,

różniące się od innych jej postanowień tym, że jego skuteczność zależy od "dania" pieniędzy

lub rzeczy (ma zatem charakter realny).

wyrok SN z 10 lutego 2011 r. IV CSK 336/10

1. Ustalenie treści dodatkowego zastrzeżenia umownego, a więc również zastrzeżenia

zadatku, winno nastąpić w oparciu o reguły wykładni oświadczeń woli stron, określone w art.

65 k.c.

2. W umowie przedwstępnej dopuszczalne jest zastrzeżenie zadatku, którego przedmiot

odpowiada rodzajowo przedmiotowi świadczenia z umowy ostatecznej. W takim przypadku

kontrahenci mogą oświadczyć swoją wolę zaliczenia zadatku na poczet tego właśnie

świadczenia.

wyrok SN z 14 stycznia 2010 r. IV CSK 432/09

Porozumienie o zadatku może być skutecznie zawarte także w wyniku zaliczenia kwoty

zadatku na poczet długu dłużnika osoby wręczającej zadatek (art. 394 § 1 k.c.).

wyrok SN z 8 lutego 2008 r. I CSK 328/07

1. Zadatek może być dany także po zawarciu umowy, w terminie uzgodnionym przez strony.

Z samego sformułowania art. 394 § 1 k.c. wynika wyraźnie, że przepis ten ma charakter

dyspozytywny. Nie jest więc wykluczone, aby strony ustaliły w umowie, że kwota mająca

Strona 93 z 106

stanowić zadatek zostanie przekazana kontrahentowi w uzgodnionym terminie, już po

zawarciu umowy w ten sposób, iż zostanie wpłacona na jego konto.

2. Strony umowy przedwstępnej mogą dowolnie uregulować kwestie związane z

ewentualnym zwrotem zadatku. W przypadku, gdy zrezygnują z tego uprawnienia, zawinione

przez sprzedającego niesfinalizowanie umowy wiąże się z koniecznością zwrotu zadatku w

podwójnej wysokości.

wyrok SN z 7 marca 2007 r. II CSK 479/06

Kwota zapłacona dopiero po zawarciu umowy przedwstępnej sprzedaży nie może być uznana

za zadatek w rozumieniu art. 394 § 3 k.c., a jedynie za świadczenie na poczet ceny sprzedaży.

Wobec niedojścia do skutku umowy sprzedaży, kwota ta staje się świadczeniem nienależnym,

zamierzony cel świadczenia nie został bowiem osiągnięty (art. 410 § 2 k.c.). Wierzyciel

uzyskuje tym samym roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia.

wyrok SN z 30 maja 2006 r. IV CSK 66/06

1. W sytuacji niewykonania umowy przedwstępnej (niezawarcia umowy przyrzeczonej) nie

mają zastosowania przepisy dotyczące niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych

zawarte w dziale III księgi trzeciej Kodeksu cywilnego. Niezawarcie w terminie umowy

przyrzeczonej rodzi, co do zasady, skutki zwłoki dłużnika określone ogólnie w art. 477 k.c. w

zw. z art. 476 k.c., w tym między innymi prawo wierzyciela do żądania wykonania

zobowiązania oraz roszczenia odszkodowawcze. Szczególne postanowienia w tym

przedmiocie zawierają przepisy art. 390 § 1 i 2 k.c.

2. Zawarte w art. 394 k.c. określenie "niewykonanie umowy przez jedną ze stron" jest

znaczeniowo zbliżone do występującego w art. 390 § 1 k.c. pojęcia "uchylania się" od

zawarcia umowy przyrzeczonej strony zobowiązanej do jej zawarcia. Uchylaniem się od

zawarcia umowy przyrzeczonej może być już sama nieuzasadniona zwłoka zobowiązanego.

Niewykonanie umowy w rozumieniu art. 394 § 1 k.c. może być następstwem "uchylenia się"

od zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 § 1 k.c.), przez które należy rozumieć także samą

zwłokę zobowiązanego.

3. Zarówno w art. 390 § 1 k.c. jak i w art. 394 § 1 k.c. chodzi o zawinione przez stronę

niewykonanie umowy przyrzeczonej, a oceny w tym przedmiocie należy dokonywać zgodnie

z zasadami art. 471 k.c.

4. Strona, która uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej nie może dochodzić jej

zawarcia, niezależnie od tego, kiedy druga strona odstąpiła od umowy.

Strona 94 z 106

wyrok SN z 21 maja 2005 r. V CK 577/04 PUG 2006/8/32

W ramach swobody kontraktowania (art. 353

1

k.c.) dopuszczalne jest zastrzeżenie zadatku o

wartości przekraczającej połowę całego świadczenia.

wyrok SN z 30 stycznia 2004 r. I CK 129/03

1. Przez danie sumy pieniężnej w świetle art. 394 k.c. należy rozumieć nie tylko zapłatę za

pomocą wręczenia znaków pieniężnych, ale i zapłatę za pomocą pieniądza bezgotówkowego,

następującą z chwilą uznania rachunku bankowego drugiej strony.

2. W przypadku wpłacenia przez jedną stronę drugiej pewnej kwoty pieniężnej po zawarciu

umowy w związku z uzupełnieniem tej umowy o postanowienie przewidujące taką wpłatę

wystarczają ogólne reguły interpretacji oświadczeń woli zawarte w art. 65 k.c. Stąd jednak, że

w przypadku takim nie ma zastosowania szczególna reguła interpretacyjna wyrażona w art.

394 k.c., nie można wyciągać wniosku o niedopuszczalności nadania przez strony dodanej

klauzuli takiego znaczenia, jakie określa art. 394 k.c. Możliwość powiązania przez strony z

taką klauzulą identycznych skutków, jak przewidziane w art. 394 k.c., mieści się w granicach

swobody umów (art. 353[1] k.c.).

wyrok SN z 22 kwietnia 2004 r. II CK 172/03

1. Jedynie zadatek "dany przy zawarciu umowy" ma znaczenie określone w dalszej części

przepisu art. 394 § 1 k.c. Kwota wręczona kontrahentowi po zawarciu umowy nie może być

uznana za uiszczoną tytułem zadatku. Jednakże sama okoliczność wręczenia takiej kwoty po

zawarciu umowy nie odbiera jej charakteru zadatku, jeżeli w umowie strony określiły taki jej

charakter, a jedynie ustaliły późniejszy termin jej wręczenia.

2. Przyjęcie kwoty w znacznej wysokości nie jest okolicznością, która sama przez się

upoważnia do uznania, że jest to zaliczka na poczet należnego im wynagrodzenia, a nie

zadatek wywołujący skutki przewidziane w art. 394 § 1 k.c.

wyrok SN z 17 czerwca 2003 r. III CKN 80/01

Niewykonanie umowy w rozumieniu art. 394 § 1 k.c. może także polegać na świadczeniu

rzeczy niewłaściwej jakości.

wyrok SN z 13 lutego 2002 r. IV CKN 672/00

W stosunkach z konsumentami przyjęcie przez sprzedawcę zadatku w znacznej wysokości nie

upoważnia do traktowania tego zadatku jako zaliczki na poczet ceny.

wyrok SN z 23 lutego 2001 r. II CKN 314/99

W razie niewykonania zobowiązania zawarcia umowy przyrzeczonej na skutek okoliczności,

za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności, zadatek wręczony przy zawarciu

umowy przedwstępnej powinien być zwrócony.

Strona 95 z 106

wyrok SN z 27 stycznia 2000 r. II CKN 719/98

Wygaśnięcie obowiązku zapłaty dwukrotnej sumy zadatku, mimo niewykonania umowy,

ustawodawca powiązał z każdą okolicznością skutkującą niewykonanie umowy, za którą

żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności (art. 394 § 3 k.c.), a nie tylko z niemożliwością

świadczenia (art. 475 § 1 k.c.).

wyrok SN z 7 października 1999 r. I CKN 262/98 OSNC 2000/4/71

Rozwiązanie przez strony umowy wzajemnej z mocą wsteczną powoduje, że to co sobie

świadczyły podlega zwrotowi stosownie do art. 494 k.c., jeżeli strony nie postanowiły inaczej.

Kwota wręczona kontrahentowi po zawarciu umowy nie może być uznana za uiszczoną

tytułem zadatku.

wyrok SN z 29 stycznia 1997 r. I CKU 64/96

Należy mieć na uwadze, że art. 394 § 3 k.c. łączy przepadek zadatku lub obowiązek zapłaty

sumy dwukrotnie wyższej z sytuacją, w której niewykonanie umowy nastąpiło na skutek

okoliczności, za które jedna ze stron ponosi odpowiedzialność. Przepis ten ma wprawdzie

charakter dyspozytywny i strony umowy mogą przyjąć na siebie ryzyko jej niewykonania,

niezależnie od okoliczności, ale powinno to wynikać z brzmienia odpowiednich postanowień

umowy.

wyrok SN z 24 czerwca 2014 r. I CSK 392/13

1. Odstąpienie od umowy nie jest ani nienależytym wykonaniem zobowiązania, ani

niewykonaniem zobowiązania, lecz wykonaniem przez jedną ze stron stosunku obligacyjnego

uprawnienia prawo kształtującego, realizowanego na podstawie postanowienia zawartego w

umowie wzajemnej (art. 395 § 1 i art. 492 k.c.), albo wynikającego z przepisów ustawy

(ogólnych - art. 491 i 493 k.c. oraz szczególnych, np. art. 560 § 1, art. 635, 636 § 1 i art. 640

k.c.).

2. Niewykonanie istotnego obowiązku umownego występuje wtedy, gdy niezrealizowany na

skutek zwłoki kontrahenta obowiązek umowny pozbawia drugą stronę tego, czego zgodnie z

umową mogła oczekiwać, chyba że druga strona rozsądnie rzecz ujmując nie mogła

przewidzieć takiego rezultatu. O istotnym naruszeniu obowiązku umownego decydują w

szczególności jego skutki. Nie chodzi tu tylko o niespełnienie świadczenia, które zgodnie z

treścią zobowiązania należy się wierzycielowi, ale mogą także to być niewykonane obowiązki

nawet tylko funkcjonalnie związane z długiem. Nie jest to w szczególności tylko obowiązek o

charakterze zaskarżalnym (świadczenie), ale także inne naruszenia, np. niewykonanie przez

stronę umowy wzajemnej innych istotnych obowiązków wynikających z umowy, choćby miał

Strona 96 z 106

nim być jedynie jego obowiązek współdziałania przy wykonywaniu zobowiązania. Innymi

słowy, niewykonanie przez stronę istotnego obowiązku umownego, niemającego charakteru

podstawowego (świadczenia), może być podstawą ustawowego odstąpienia od umowy.

wyrok SN z 15 maja 2013 r. III CSK 267/12

Odstąpienie jest wyjątkiem od zasady trwałości umownych stosunków zobowiązaniowych,

stąd postanowienia umowy, przepisy regulujące tę instytucję oraz oświadczenia stron

składane na ich podstawie winny być interpretowane ściśle. Jednostronne oświadczenie woli

o odstąpieniu od umowy złożone w wykonaniu powyższego uprawnienia kształtuje stosunek

prawny przez jego ustanie. W braku uprawnienia i zachowania wymogów umownych

wskazany skutek nie nastąpi. Niedopuszczalna jest tym samym ocena skuteczności złożonego

oświadczenia o odstąpieniu od umowy w oparciu o inne, jak wskazane w jego treści

przyczyny i podstawy, nawet gdyby były one przewidziane w umowie bądź wynikały z

ustawy.

wyrok SN z 9 września 2011 r. I CSK 696/10

Strony umowy o roboty budowlane, zastrzegając prawo odstąpienia od umowy, mogą ustalić

jego skutki i obowiązki stron w razie wykonania tego prawa inaczej niż przewiduje to art. 395

§ 2 k.c.; w szczególności mogą ustalić, że odstąpienie od umowy ma status ex nunc i odnosi

się do niespełnionej przed złożeniem oświadczenia części świadczeń stron.

wyrok SN z 27 marca 2008 r. II CSK 477/07

Odstąpienie od umowy o roboty budowlane, tak jak na ogół we wszystkich innych

przypadkach (z wyjątkami odnoszącymi się do umów stwarzających zobowiązania ciągłe),

wywiera skutek ex tunc, to jest stwarza taki stan prawny jakby umowa nie została w ogóle

zawarta.

wyrok SN z 23 stycznia 2008 r. V CSK 379/07

Przepis art. 395 § 2 k.c., który określa skutek wykonania prawa odstąpienia od umowy i

obowiązki stron w razie odstąpienia, nie może być rozumiany jako ius cogens. Skoro strony,

w zależności od ich woli, mogą zastrzec prawo odstąpienia od umowy, mogą też określić

skutki odstąpienia (w szczególności, że ma ono skutek ex nunc) i wzajemne obowiązki w

razie odstąpienia, inaczej niż przewiduje to art. 395 § 2 k.c., i to niezależnie od charakteru

umowy i świadczeń, do których strony umowy były zobowiązane. Przepis art. 395 § 2 k.p.c.

jest przepisem bezwzględnie obowiązującym tylko w tym znaczeniu, że jego zastosowanie

wchodzi w grę wówczas, gdy strony nie postanowiły inaczej. W razie umownego zastrzeżenia

odstąpienia od umowy regulacja zawarta w art. 491 § 2 k.p.c., jako dotycząca zakresu

ustawowego prawa odstąpienia od umowy, także nie znajduje bezpośredniego zastosowania.

Strona 97 z 106

Do regulacji tej art. 395 k.c. zresztą nie odsyła. Może ona być jedynie pomocna dla ustalenia

zakresu umownego odstąpienia od umowy ze względu na charakter świadczenia obu stron

wówczas, gdy zakresu tego strony nie określiły.

Strony umowy o roboty budowlane, zastrzegając prawo odstąpienia od umowy, mogą ustalić

jego skutki i obowiązki stron w razie wykonania tego prawa inaczej niż przewiduje to art. 395

§ 2 k.c.; w szczególności mogą ustalić, że odstąpienie od umowy ma skutek ex nunc.

wyrok SN z 16 listopada 2005 r. V CK 350/05

Dopuszczalne jest zastrzeżenie na rzecz inwestora w umowie o roboty budowlane (art. 647

k.c.) uprawnienia do częściowego odstąpienia od tej umowy.

Spełnienie świadczenia

wyrok SN z 16 lutego 2012 r. IV CSK 233/11

1. Dług, w rozumieniu art. 451 k.c., obejmuje całość obowiązków dłużnika wynikających z

tego samego stosunku prawnego. Konieczność zastosowania art. 451 § 3 k.c. nie aktualizuje

się wówczas, gdy dłużnik ma wobec wierzyciela dług obejmujący świadczenie główne i

świadczenia uboczne, a spełnione przez niego świadczenie jest wystarczające do zaspokojenia

obu tych świadczeń.

2. W przypadku, gdy dłużnik ma wobec wierzyciela kilka długów, a spełnione świadczenie

nie wystarcza na ich całkowite spełnienie, wierzyciel z dłużnikiem mogą jeszcze przed

spełnieniem świadczenia umówić się, jak świadczenie dłużnika ma zastać zarachowane na

poczet tych długów. Gdy wierzyciel z dłużnikiem uzgodnioną sposób zarachowania

świadczenia dłużnika na poczet różnych długów następują takie skutki, jakie wynikają z

zawartego między nimi porozumienia. Dopiero wobec braku takiego porozumienia ma

zastosowanie art. 451 k.c.

3. Wola dłużnika zaliczenia spełnionego przez niego świadczenia na poczet określonych

długów może być wyrażona w dowolny sposób, a jej interpretacja podlega zasadom

określonym w art. 65 § 1 k.c. W szczególności o zamiarze dłużnika może świadczyć także

wysokość spełnionego świadczenia. W przypadku spełnienia świadczenia odpowiadającego

wysokością jednemu z dwóch świadczeń głównych można domniemywać - wobec braku

innych okoliczności - że zamiarem dłużnika było zaspokojenie tego długu, który wysokością

odpowiada spełnionemu świadczeniu. Również w przypadku, gdy wysokość spełnionego

przez dłużnika świadczenia odpowiada wysokością sumie świadczeń głównych wynikających

z różnych tytułów można domniemywać wolę dłużnika spełnienia tych świadczeń, a nie tylko

jedno z nich wraz z należnościami ubocznymi. Zastosowanie tego rodzaju domniemania woli

Strona 98 z 106

dłużnika jest szczególnie uzasadnione wówczas, gdy wysokość spełnionego świadczenia

odpowiadałaby sumie świadczeń głównych wynikających z różnych tytułów, a nie

odpowiadałaby wysokością sumie należności głównej oraz należności ubocznych

wynikających z jednego ze stosunków zobowiązaniowych. Oczywiście, w takiej sytuacji, nie

jest wykluczone dowodzenie przez dłużnika, że inne okoliczności, poprzedzające albo

towarzyszące spełnieniu świadczeniu, mogły wskazywać na jego inny zamiar co do sposobu

zarachowania spełnionego świadczenia przez wierzyciela.

wyrok SN z 7 stycznia 2009 r. II CSK 409/08

Świadczenie z tytuły stosunku najmu, polegające na płaceniu czynszu to wiele świadczeń

okresowych; każde z tych świadczeń stanowi odrębny dług, chociaż jest to dług tego samego

rodzaju. Dłużnik może zatem przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług (czynsz za jaki

okres) chce zaspokoić. To zaś, co przypada na poczet tego długu (za konkretnie wskazany

okres), wierzyciel może zarachować na związane z tym świadczeniem należności uboczne.

Na tym właśnie polega zastosowanie art. 451 § 1 k.c. przy świadczeniach okresowych.

wyrok SN z 17 stycznia 2007 r. II CSK 412/06

W sytuacji, gdy dłużnik i wierzyciel, któremu przysługuje kilka wierzytelności w stosunku do

jednego podmiotu, nie dokonają wyboru spłacanej należności, należy wpłaconą kwotę

zaliczyć na poczet spłaty najdłużej wymagalnego długu, zgodnie z normą wynikającą z art.

451 § 3 KC.

wyrok SN z 31 marca 2006 r. IV CSK 132/05

Wskazanie przez dłużnika spełniającego świadczenie, który dług chce zaspokoić, nie jest

wobec wierzyciela wiążące w sytuacji, gdy istnieją związane z tym długiem zaległe

należności uboczne oraz zaległe należności główne. Zasadę powyższą stosuje się także wtedy,

gdy spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela - tak, jak w rozpoznawanej sprawie -

jeden tylko dług złożony z należności głównej (płatnej ratami) i odsetek.

wyrok SN z 24 czerwca 2005 r. V CK 806/04

Po przyjęciu przez dłużnika pokwitowania, na którym wierzyciel zarachował wpłatę -

przypadającą według wskazania dłużnika na poczet należności głównej - na zaległe

należności uboczne, wyłączona jest możliwość zmiany sposobu jej zarachowania przez

wierzyciela, przez zaliczenie wpłaty na poczet należności głównej. Wierzyciel może

natomiast uchylić się od skutków prawnych tego oświadczenia z powołaniem się na przepisy

o wadach oświadczenia woli (art. 82 i nast. k.c.).

wyrok SN z 9 lutego 2005 r. II CK 433/04

Strona 99 z 106

1. Artykuł 451 § 1 zdanie drugie k.c. stosuje się także wtedy, gdy dłużnik spełniający

świadczenie ma wobec wierzyciela jeden tylko dług złożony z należności głównej oraz

odsetek. Wierzyciel zatem decyduje o zarachowaniu spełnionego świadczenia na poczet

należnych odsetek. Uprawnienia wierzyciela w tym względzie nie wyłącza odmienna wola

dłużnika wyrażona przy spełnianiu świadczenia.

2. Wierzyciel nie jest zobowiązany informować dłużnika o zaliczeniu spełnionego

świadczenia na poczet należności z tytułu odsetek; nie jest także zobowiązany do wystawienia

pokwitowania, z którego treści wynika, że dokonał takiego zaliczenia. Artykuł 462 § 1 k.c.

daje dłużnikowi uprawnienie do żądania od wierzyciela pokwitowania, ale obowiązek

wystawienia takiego pokwitowania, obwarowany sankcjami (por. art. 463 k.c.), powstaje

dopiero po zgłoszeniu przez dłużnika takiego żądania.

wyrok SN z 7 kwietnia 2004 r. IV CK 211/03

1. Art. 451 § 1 zd. 2 k.c. stosuje się również wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma

wobec wierzyciela tylko jeden dług złożony z należności głównej i odsetek. Oznacza to, że w

razie istnienia tylko jednego długu, to wierzyciel ma prawo zadecydować, czy wpłatę

dłużnika zalicza na należność główną czy na należności uboczne. Dłużnik jest tym

oświadczeniem związany, a zatem nawet jeżeli dłużnik, przy istnieniu jednego tylko długu

składającego się z należności głównej i należności ubocznych, spełniając świadczenie,

stwierdzi, że spłaca należność główną, wierzyciel nie jest tym związany i może zaliczyć

wpłatę na należności uboczne, w tym odsetki.

wyrok SN z 27 listopada 2002 r. I CKN 1331/00

Jeżeli żadna ze stron nie skorzystała z uprawnień określonych w art. 451 § 1 oraz § 2 k.c. i nie

złożyła wskazanych w nim oświadczeń, to wówczas (§ 3) spełnione świadczenie zalicza się

przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeśli jest ich kilka, to na poczet

najwcześniej wymagalnego (decyduje data powstania długu, a nie termin jego zapłaty). W

okolicznościach jednakowych zaliczenie następuje stosunkowo na poczet wszystkich długów.

wyrok SN z 7 czerwca 2002 r. IV CKN 1155/00

Koszty egzekucyjne nie są należnością uboczną w rozumieniu art. 451 k.c., lecz odrębnym

długiem, który powstaje w związku z podjęciem czynności egzekucyjnych.

wyrok SN z 8 marca 2002 r. III CKN 548/00 OSNC 2003/5/60

Ustawowe odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, którego termin był

oznaczony, stają się zaległą należnością uboczną w rozumieniu art. 451 § 1 zdanie drugie k.c.

bez potrzeby uprzedniego wezwania dłużnika do zapłaty tych odsetek.

wyrok SN z 19 listopada 1998 r. III CKN 17/98

Strona 100 z 106

Przewidziane w art. 451 § 1 zd. 2 k.c. uregulowanie stosuje się również wtedy, gdy

spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela jeden tylko dług złożony z należności głównej

i odsetek lub podzielony na raty.

wyrok SN z 17 października 2008 r. I CSK 100/08

Przelew przez dłużnika na wierzyciela "dla rozliczenia się" wierzytelności przysługującej

dłużnikowi względem osoby trzeciej może stanowić świadczenie w miejsce wykonania w

rozumieniu art. 453 k.c. (cessio in solutum) i powodować wygaśnięcie zobowiązania dłużnika

już w chwili dokonania przelewu; ostateczny rezultat jest tu taki, jak w razie odnowienia ze

zmianą dłużnika: cesjonariusz w miejsce wierzytelności umorzonej nabywa nową

wierzytelność, o innej treści, wobec dłużnika cedenta. Tak jednak stanie się tylko w razie

wyrażenia przez strony umowy przelewu niewątpliwej woli umorzenia zobowiązania w

drodze jego zastępczego wykonania. Podobnie bowiem jak zmiana treści dotychczasowego

zobowiązania nie stanowi w razie wątpliwości odnowienia (art. 506 § 2 k.c.), tak również

przelew przez dłużnika na wierzyciela "dla rozliczenia się" wierzytelności przysługującej

dłużnikowi względem osoby trzeciej nie stanowi w razie wątpliwości - z analogicznych

przyczyn do leżących u podstaw rozwiązania przewidzianego w art. 506 § 2 k.c. -

świadczenia w miejsce wykonania.

wyrok SN z 3 lipca 2008 r. IV CSK 149/08

Porozumieniem przewidzianym w art. 453 k.c. (datio in solutum) można objąć także

świadczenie polegające na przeniesieniu własności nieruchomości przez pożyczkobiorcę w

celu zwolnienia się z długu wynikającego z umowy pożyczki.

Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości następuje w ramach modyfikacyjego

porozumienia stron, określonego w art. 453 k.c., obligacyjne i rozporządzające skutki umowy

przeniesienia własności nieruchomości (art. 155 k.c.) należy łączyć z tym właśnie

porozumieniem. Przeniesienie własności nieruchomości ma właśnie nastąpić w celu

zwolnienia się przez dłużnika ze zobowiązania o pierwotnie oznaczonej postaci świadczenia i

cel ten zostanie osiągnięty w wyniku skutecznego przeniesienia prawa własności na

wierzyciela.

wyrok SN z 20 marca 2003 r. III CKN 804/00

Do świadczenia w miejsce wykonania mają zastosowanie ogólne przesłanki ważności

czynności prawnych. Umowa co do świadczenia w miejsce wykonania może być więc w

konkretnych okolicznościach nieważna, m.in. z powodu sprzeczności z zasadami współżycia

społecznego lub dlatego, że miała na celu obejście ustawy.

Strona 101 z 106

wyrok SN z 17 kwietnia 2002 r. IV CKN 985/00

W razie datio in solutum (art. 453 k.c.) przepisy o rękojmi przy sprzedaży mają zastosowanie

także wówczas, gdy przedmiotem nowego świadczenia jest wierzytelność.

wyrok SN z 7 marca 2002 r. II CKN 934/99

1. Nie jest celem instytucji gwarancji (określonej w art. 577 k.c.) kreowanie nowego stosunku

sprzedaży w wyniku wymiany przedmiotu wadliwego na niewadliwy w ramach

wykonywanych obowiązków gwarancyjnych.

2. Po dokonaniu gwarancyjnej wymiany przedmiotu wadliwego na niewadliwy następuje

prawna kontynuacja wcześniej ukształtowanego stosunku sprzedaży.

3. Wymiana wadliwej rzeczy, dokonana w ramach zobowiązania gwaranta wynikającego z

gwarancji (art. 577 § 1 k.c.), może być oceniana także w świetle przepisów art. 453 k.c. (datio

in solutum).

wyrok SN z 22 września 2005 r. IV CK 94/05

1. Skoro wierzyciel przyjął kwotę 20.000 zł z tytułu niedostarczonej pszenicy, to wyraził

zgodę na taki sposób wykonania zobowiązania przez dłużnika odnośnie do wymienionego

przedmiotu świadczenia w naturze.

2. W ugodzie strony mogą określić miejsce spełnienia świadczenia (art. 353

1

i 454 § 1 k.c.).

wyrok SA w Poznaniu z 14 października 2003 r. I ACa 842/03 OSA 2005/3/15

Określenie właściwości miejscowej sądu według miejsca spełnienia dochodzonego

świadczenia może uwzględniać miejsce siedziby banku wierzyciela wówczas tylko, kiedy

strony wyraziły zgodę (w sposób bezpośredni lub dorozumiany) na dokonanie zapłaty na

umiejscowiony w określonym banku rachunek wierzyciela. W sytuacji, kiedy następuje

zmiana wierzyciela - w wyniku cesji wierzytelności - dłużnik musi ten fakt uwzględnić i

spełnić świadczenie nabywcy wierzytelności, jednak nabywca wierzytelności nie ma

uprawnienia do jednostronnego wiążącego wskazania swojego rachunku bankowego jako

miejsca zapłaty, nawet wówczas, kiedy umowa ze zbywcą przyjmowała, że zapłata nastąpi na

rachunek bankowy zbywcy. Zmiana wierzyciela powoduje, że dotychczasowe uzgodnienia co

do banku i rachunku stają się nieaktualne, a obowiązki dłużnika wobec nowego wierzyciela

wracają do stanu przewidzianego w art. 454 § 1 zdanie 2 k.c., to znaczy ma on obowiązek

świadczyć w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia.

uchwała SN z 14 lutego 2002 r. III CZP 81/01

Strona 102 z 106

W razie przelewu wierzytelności pieniężnej dłużnik powinien dokonać zapłaty, jeżeli miejsce

spełnienia świadczenia nie jest oznaczone, w miejscu zamieszkania lub w siedzibie (siedzibie

przedsiębiorstwa) nabywcy wierzytelności w chwili spełnienia świadczenia. Samo wskazanie

dłużnikowi przez wierzyciela rachunku bankowego, na który ma zapłacić, nie rozstrzyga o

miejscu spełnienia świadczenia.

Gdy dłużnik nie zastosował się do żądania zapłaty na wskazany przez nabywcę

wierzytelności rachunek, sądem miejsca wykonania zobowiązania (art. 34 i 488 § 1 k.p.c.)

jest sąd miejsca zamieszkania lub siedziby (siedziby przedsiębiorstwa) nabywcy

wierzytelności w chwili wytoczenia powództwa.

uchwała SN z 4 stycznia 1995 r. III CZP 164/94

Spełnienie świadczenia bezgotówkowego następuje w dniu uznania rachunku bankowego

wierzyciela, chyba że strony stosunku zobowiązaniowego postanowiły inaczej.

postanow. SN z 8 listopada 1991 r. II CO 16/91

Określone w art. 454 § 2 k.c. miejsce spełnienia świadczenia należy rozumieć w ten sposób,

że świadczenie pieniężne powinno być spełnione w zasadzie w miejscu zamieszkania lub

siedzibie wierzyciela; jeżeli jednak wierzyciel prowadzi przedsiębiorstwo i zobowiązanie ma

związek z tym przedsiębiorstwem, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba

przedsiębiorstwa.

wyrok SN z 8 listopada 1989 r. III CRN 345/89

W odniesieniu do świadczeń bezgotówkowych miejscem spełnienia świadczenia, stosownie

do art. 454 k.c., jest rachunek bankowy wierzyciela, chyba że co innego wynika z umowy lub

z przepisów szczególnych.

wyrok SN z 18 czerwca 2014 r. V CSK 421/13

1. Przepisy regulujące instytucję bezpodstawnego wzbogacenia, a więc i nienależnego

świadczenia, nie określają terminu, w jakim nastąpić ma wykonanie obowiązku zwrotu

nienależnego świadczenia; nie można też wyznaczyć tego terminu, odwołując się do natury

zobowiązania, z którego świadczenie wynika. Zobowiązania te mają więc charakter

bezterminowy.

2. W przypadku zobowiązań o charakterze terminowym przyjmuje się, że wierzytelność jest

wymagalna, jeśli nadszedł termin świadczenia, skoro od tej daty wierzyciel może domagać

się spełnienia świadczenia. W przypadku zobowiązań bezterminowych, termin spełnienia

świadczenia nadchodzi z momentem wezwania (art. 455 k.c.); gdy wezwanie nie następuje,

Strona 103 z 106

dochodzi do swoistego "wymuszenia" początku wymagalności na zasadach określonych w

art. 120 § 1 zdanie drugie k.c.

uchwała SN z 26 listopada 2009 r. III CZP 102/09

Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia staje się wymagalne w terminie, w którym

powinno być spełnione zgodnie z art. 455 k.c.

wyrok SN z 5 czerwca 2009 r. I CSK 494/08

1. Zobowiązanie wynikające z deliktu nie może być traktowane równocześnie jako terminowe

(z uwagi na jego właściwość), jak i bezterminowe, gdzie wymagane jest wezwanie dłużnika

do spełnienia świadczenia.

2. Zobowiązania powstające z czynów niedozwolonych są co do zasady zobowiązaniami

bezterminowymi. Do tej kategorii należą między innymi zobowiązania wynikające z wydania

wadliwych decyzji administracyjnych. Właściwość tych zobowiązań nie wskazuje bowiem na

istnienie obowiązku naprawienia szkody przez dłużnika w określonym terminie.

Wymagalność tych roszczeń nie może być również wiązana z datą wydania decyzji

administracyjnych niezgodnych z prawem. Za taką oceną przemawia wyraźnie treść art. 417[1

]§ 2 k.c.

3. Z brzmienia art. 455 k.c. wynika, że świadczenie stanowiące realizację obowiązku

naprawienia szkody, dłużnik powinien spełnić niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela. Należy

zatem przyjąć, że powinien on określać czas niezbędny dla dłużnika do wypłaty

odszkodowania. Wezwanie do zapłaty nie może jednak odnieść skutku w przypadku, gdy

roszczenie odszkodowawcze nie jest jeszcze wymagalne. W przypadku szkód wynikających z

wydania wadliwych decyzji administracyjnych inny jest moment powstania zobowiązań,

który wiąże się z datą wydania wadliwych decyzji i moment, kiedy zobowiązania te stają się

wymagalne i rozpoczyna się bieg terminu ich przedawnienia. Wiąże się to z momentem

stwierdzenia wadliwości tych decyzji w postępowaniu administracyjnym. Ta okoliczność

może mieć znaczenie dla rozmiaru szkody związanej z wydaniem niezgodnej z prawem

decyzji administracyjnej lub powstania szkody w wyniku wadliwego (przewlekłego)

prowadzenia postępowania administracyjnego w sprawie stwierdzenia niezgodności z

prawem decyzji.

wyrok SN z 29 kwietnia 2009 r. II CSK 625/08

1. W okolicznościach, o których mowa w art. 120 § 1 zd. 2 k.c., datę początku biegu

przedawnienia określa się przez dodanie do daty zawarcia umowy najkrótszego czasu, jaki w

konkretnych okolicznościach był potrzebny wierzycielowi dla dokonania wezwania dłużnika

Strona 104 z 106

do wykonania zobowiązania, oraz czasu, jaki jest potrzebny dłużnikowi, działającemu z

należytą starannością, aby mógł spełnić świadczenie wykonując to zobowiązanie.

2. Przy ocenie przedawnienia roszczeń z tytułu zwrotu świadczenia wzajemnego

wynikającego z umowy uznanej za nieważną należy uwzględnić zachowanie stron

zmierzające do wykonania zobowiązań wzajemnych i dopóki ten stan respektują trudno

mówić o wymagalności roszczeń.

wyrok SN z 16 kwietnia 2008 r. V CSK 515/07

Stan wymagalności roszczenia o odszkodowanie z mocy art. 455 k.c. powstaje dopiero z

chwilą wezwania dłużnika do zapłaty. Nie oznacza to jednak, że poszkodowany dochodzący

odszkodowania jest w gorszej sytuacji, a nierzetelny dłużnik ma pozycję uprzywilejowaną,

ponieważ nie otrzyma odsetek za okres od powstania szkody do czasu otrzymania wezwania

do zapłaty odszkodowania. W wypadku, kiedy szkoda nastąpiła z powodu niewypłacenia

wynagrodzenia o określonym terminie spełnienia, odsetki za opóźnienie wierzyciel może ująć

w kwocie żądanego odszkodowania.

wyrok SN z 3 lutego 2006 r. I CSK 17/05

Wymagalność świadczenia bezterminowego nie może powstać przed terminem jego

spełnienia, jaki określa dzień, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby

wierzyciel wezwał dłużnika do jego wykonania w najwcześniej możliwym terminie.

wyrok SN z 3 lutego 2006 r. I CSK 17/05

Wymagalność roszczenia należy łączyć z nadejściem ostatniego dnia pozwalającego

dłużnikowi spełnić świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania, a dzień tak rozumianej

wymagalności może być utożsamiany z terminem spełnienia świadczenia także w zakresie

zobowiązań bezterminowych. Wezwanie dłużnika przez wierzyciela do wykonania

zobowiązania bezterminowego nie jest przejawem możliwości żądania świadczenia, lecz

postawieniem tego świadczenia w stan wymagalności. Zarówno zatem wymagalność roszczeń

wynikających z zobowiązań bezterminowych, jak i początek biegu przedawnienia tych

roszczeń należy określać przy uwzględnieniu art. 455 k.c.

wyrok SN z 7 lipca 2005 r. IV CK 28/05

Faktura, w której określony został termin jej płatności, jeżeli sporządzona została przez

pracownika wierzyciela, do zakresu obowiązków którego należało dokonywanie takich

czynności, jest wezwaniem do zapłaty w rozumieniu art. 455 k.c.

wyrok SN z 7 stycznia 2005 r. IV CK 204/04

Wymagalność zobowiązania nie zachodzi, gdy dłużnik dysponuje zarzutem hamującym

roszczenie wierzyciela, a takim zarzutem jest niewątpliwie zarzut zatrzymania. Skuteczne

Strona 105 z 106

skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza

opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia.

wyrok SN z 16 września 2004 r. IV CK 659/03

1. Doręczenie dłużnikowi dokumentu rozliczeniowego (faktury) jest wezwaniem do

spełnienia świadczenia pieniężnego wówczas, gdy zawarto w nim stosowną wzmiankę co do

sposobu i czasu zapłaty. Wezwania doręczone skarżącemu w postaci faktur wskazujących

datę zapłaty spełniają przeto wymogi z art. 455 k.c.

2. Chwila powstania roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie jest, przy braku ustawowo

określonych terminów płatności tych odsetek, jednoznaczna z chwilą ich wymagalności.

wyrok SN z 28 kwietnia 2004 r. V CK 461/03

O zakresie pojęcia "niezwłocznego świadczenia" powinny decydować każdorazowo

okoliczności konkretnego przypadku, analizowane zgodnie z ogólnymi regułami art. 354 i art.

355 k.c. Dopiero w ten sposób sprecyzowany termin stanowi podstawę formułowania zarzutu

opóźnienia dłużnika i daje wierzycielowi roszczenie o zapłatę odsetek na podstawie art. 481 §

1 k.c.

wyrok SN z 22 października 2003 r. II CK 146/02

1. Dłużnik popada w opóźnienie, jeśli nie spełnia świadczenia pieniężnego w terminie, w

którym stało się ono wymagalne, także wtedy, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość

świadczenia.

2. Prawidłowe rozstrzygnięcie o należnym odszkodowaniu i odsetkach wymaga ustalenia daty

wymagalności roszczenia (przy uwzględnieniu art. 455 k.c.), daty właściwej dla określenia

wysokości odszkodowania (przy uwzględnieniu art. 363 § 2 k.c.) oraz daty, od której

wierzycielowi należą się odsetki (przy uwzględnieniu zasady wynikającej z art. 481 § 1 k.c.).

wyrok SN z 27 marca 2000 r. III CKN 656/98

Zawarcie w treści umowy klauzuli, zgodnie z którą sankcję za niespełnienie świadczenia w

terminie dwóch tygodni od pisemnego wezwania przez wierzyciela stanowi możliwość

odstąpienia od umowy ze skutkiem natychmiastowym, musi być rozumiane w ten sposób, że

wierzyciel może wystosować żądanie zapłaty dopiero po nadejściu terminu określonego

umową.

wyrok SN z 28 maja 1991 r. II CR 623/90

Dla sytuacji typowych, gdy z okoliczności nie wynika nic innego, należy przyjąć, że

spełnienie świadczenia niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.),

oznacza spełnienie w terminie 14 dni od wezwania.

Strona 106 z 106

wyrok SN z 19 czerwca 2008 r. V CSK 433/07

Art. 458 k.c. wprowadza wyjątek od zasady pacta sunt servanda i nie może być

interpretowany rozszerzająco na korzyść którejkolwiek ze stron.

W przypadku zobowiązania pieniężnego będącego ekwiwalentem za korzystanie z rzeczy nie

jest możliwe, z powołaniem się tylko na treść art. 458 k.c. postawienie w stan wymagalności

tych świadczeń za okresy przyszłe, kiedy dłużnik nie uzyskał jeszcze stosownego

ekwiwalentu, zwłaszcza, kiedy został rozwiązany stosunek prawny, z którego wynikały

wzajemne zobowiązania stron.

wyrok SN z 18 marca 2008 r. IV CSK 9/08

Natychmiastowa wykonalność wierzytelności w warunkach określonych w art. 458 k.c.

następuje z mocy prawa z chwilą zaistnienia stanu w nim opisanego, bez potrzeby

dokonywania jakichkolwiek czynności przez wierzyciela, w szczególności bez potrzeby

wzywania dłużnika do spełnienia świadczenia. Z tą też chwilą staje się możliwe potrącenie.

Ocena, że dłużnik jest niewypłacalny należy do wierzyciela, który składa oświadczenie o

potrąceniu. W razie sporu o jego skuteczność wierzyciela obciąża ciężar dowodu, że

zachodziły określone ustawą przesłanki potrącenia, w tym wymagalność jego wierzytelności

będąca następstwem okoliczności, które określa art. 458 k.c.

wyrok SN z 25 listopada 2004 r. III CK 632/03

W przepisie art. 458 k.c. przewidziano natychmiastową wymagalność ex lege roszczenia

wierzyciela w razie powstania zdarzeń w nim wymienionych i nie jest w tej sytuacji

potrzebne wykonywanie przez wierzyciela uprawnienia kształtującego w postaci

wypowiedzenia umowy.

wyrok SN z 23 marca 2000 r. II CKN 874/98

W art. 458 k.c., podobnie jak w innych przepisach kodeksu cywilnego, mówiących o

niewypłacalności dłużnika, chodzi o stan, w którym majątek dłużnika nie wystarcza na

zaspokojenie wierzytelności. Stan, o którym mowa może być wykazany za pomocą

jakiegokolwiek dowodu wskazującego na to, że dłużnik nie może zadośćuczynić swoim

zobowiązaniom z powodu braku majątku. Przykładowo takim dowodem może być ogłoszenie

upadłości dłużnika, wszczęcie postępowania układowego, bezskuteczne przeprowadzenie

egzekucji przeciwko dłużnikowi przez któregokolwiek wierzyciela, złożenie przez dłużnika

wykazu majątku, zaprzestanie płacenia przez niego długów.