2015-11-03

1

1

1

1

Uwarunkowania stanu zdrowia.

Założenia i zadania zdrowia

publicznego. Czynniki wpływające na

stan zdrowia populacji. Zmiany w

uwarunkowaniach stanu zdrowia na

przestrzeni lat. Nowe mierniki oceny

obciążeń zdrowotnych populacji.

2

2

2

Najwyższy osiągalny poziom zdrowia jest jednym
z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej
bez względu na rasę, wyznanie, przekonania
polityczne, sytuację gospodarczą lub społeczną.

- Konstytucja WHO

3

3

Koncepcja obszarów zdrowia

Marca Lalonda

Zdrowie jest wynikiem działania czynników związanych z:
• dziedziczeniem genetycznym
• środowiskiem (czynniki ekonomiczne, społeczne i fizyczne)
• stylem życia
• opieką medyczną (organizacja systemu ochrony zdrowia)

Promocja zdrowego stylu życia może wpłynąć na poprawę
stanu zdrowia i ograniczyć zapotrzebowanie na opiekę
medyczną

Zdrowie to stan, który nie może być osiągalny dla
większości populacji tylko przez koncentrację funduszy dla
poszerzania infrastruktury i świadczeń medycyny
naprawczej

4

4

Czynniki determinujące stan zdrowia populacji

)

)

)

)

)

)

)

)

1875

1900

1925

1950

1975

1983

lata

0

10

20

zgony (na 100 000)

poprawa zdrowia
publicznego

postęp
farmakologii

postęp
technologii
medycznej

zmiany
stylu życia

National Center for Health Statistics: Health,
United States. Public Health Service,1983)

5

5

Transformacja epidemiologiczna

•niska oczekiwana długość życia
•choroby zakaźne
•wysoka umieralność niemowląt i
dzieci

•wysoka oczekiwana
długość życia
•choroby cywilizacyjne:
ukł. krążenia,
nowotwory,
wypadki i urazy

• choroby zakaźne
• wypadki i urazy
• choroby cywilizacyjne
• nowe zagrożenia (pojawianie się nieznanych patogenów, narastanie
lekooporności drobnoustrojów, zakażenia szpitalne, choroby psychiczne,
zanieczyszczenia, styl życia)

c
z
a
s

6

6

Ewolucja czynników ryzyka od czynników „tradycyjnych” (niedożywienie, brak higieny, dostępu
do czystej wody i kanalizacji) do czynników „współczesnych”. Oddziaływanie współczesnych
czynników ryzyka może być różne w zależności od krajów

2015-11-03

2

7

7

Disability and health

-raport WHO

• Ponad miliard ludzi (około 15% ludności świata) cierpi z powodu

jakiejś formy niepełnosprawności.

• Od 110 do 190 milionów ludzi ma poważne trudności

w funkcjonowaniu.

• Częstość niepełnosprawności wzrasta, między innymi, ze

względu na starzenie się społeczeństwa i wzrost częstości
występowania przewlekłych stanów chorobowych.

• Osoby niepełnosprawne często mają mniejszy dostęp do

świadczeń opieki zdrowotnej, a zatem ich zapotrzebowanie na
opiekę zdrowotną pozostaje niezaspokojone.

8

8

HDI (Human Development Index)

Wskaźnik Rozwoju Ludzkości

• Wskaźnik pomiaru osiągnięć poszczególnych krajów

w zakresie rozwoju i dobrobytu ludności

• Obiektywny wskaźnik jakości życia
Wyliczany jako średnia geometryczna z 3 składowych:
1. zdrowie (oczekiwana długość życia),
2. wykształcenie
3. poziom dochodów

9

9

1. Zdrowie (oczekiwana

długość życia),

W raporcie 2010 za minimum

przyjęto 20 lat, za

maximum 83,2

(najwyższa wartość obserwowana

w latach 1980-2010

– dla Japonii w 2010)

2.

Wykształcenie

I.

Średnia liczba lat nauki w przypadku
populacji

dorosłej (25+) (min=0, max=13,2-

zaobserwowana w USA w 2000 r.)

II. Oczekiwana liczba lat nauki (min=0, max

=20,6-obserwowana w Austrii w 2002 r.)

3. Poziom

dochodów

Dochód Narodowy Brutto na osobę (min=min
DNB w grupie analizowanych

państw; max=max

DNB w grupie analizowanych

państw)

10

10

• Rosnące wartości wskaźnika HDI dla krajów

świata w kolejnych latach

• Szybszy wzrost wskaźnika HDI w przypadku

krajów z kategorii słabego i średniego rozwoju

społeczeństwa

• Znaczne zmniejszenie nierówności w stanie

zdrowia i wykształceniu, w porównaniu do

nierówności w poziomie dochodu

Obserwacje:

11

11

Długie życie jest wartością pożądaną, jeśli towarzyszy

mu zdrowie, jak największa produktywność i

korzystanie z pełni możliwości

• Zainteresowani danymi na temat długości życia i stanu

zdrowia:

- instytucje państwowe – polityka zdrowotna
- firmy ubezpieczeniowe i instytucje finansowe
- profesjonaliści, odpowiedzialni za podejmowanie działań

prozdrowotnych na wszystkich szczeblach

Konieczność stworzenia nowych miar stanu zdrowia

12

12

Złożone wskaźniki stanu zdrowia populacji

łączące w sobie dane na temat umieralności
i zapadalności oraz ograniczeń wynikających
ze złego stanu zdrowia

2015-11-03

3

13

13

YLL (Years of Life Lost)

Utrata Lat Życia

Wyliczana jako iloczyn liczby zgonów i przeciętnego
dalszego trwania życia dla wieku w którym nastąpił zgon.
W przypadku zgonu w dzieciństwie liczba lat utraconych jest
korygowana (zmniejszana) ze względu na mniejszą wagę
przypisywaną okresowi życia w dzieciństwie

YLL = N x L

gdzie:
N = Liczba zgonów
L = przeciętne dalsze trwanie życia dla wieku,

w którym nastąpił zgon (w latach)

14

14

“niepełnosprawność” jest terminem szeroko

stosowanym w analizie obciążenia zdrowotnego w
populacjach; odnosi się do wszelkiego rodzaju
odstępstw od dobrego lub „idealnego zdrowia” w
każdej z jego domen, w tym zdolności do poruszania
się, dbałości o siebie, udziału w aktywnościach dnia
codziennego, odczuwania dyskomfortu, bólu, lęku
lub depresji a także upośledzenia umysłowego.

15

15

YLD (Years Lived with Disability/Years Lost due

to Disability)

Lata przeżyte w niepełnosprawności / Utrata Lat Życia

spowodowana Niepełnosprawnością

Wyliczana jako iloczyn liczby przypadków choroby
i średniego czasu jej trwania oraz wagi przypisanej
chorobie w zależności od ciężkości schorzenia
(0

– zupełne zdrowie, 1- zgon)

YLD = I x DW x L

Gdzie:
YLD = Lata przeżyte w niepełnosprawności
I = liczba przypadków choroby
DW = waga choroby
L = średni czas trwania choroby (lata)

16

16

Prevalence YLD
- od 2010 roku zmiana sposobu wyliczania YLD

YLD = CH x W

Gdzie :
• CH = liczba osób chorych w populacji/chorobowość
• W = waga choroby

17

17

disease or sequelae

mean disability weight

(untreated form)

mean disability weight

(treated form)

Tetraplegia

0.90

0.90

Cancer, terminal stage

0.81

0.81

Spinal cord injury

0.73

0.73

Alzheimer disease

0.64

0.64

Unipolar major depression

0.60

0.30

Trachoma, blindness

0.60

0.47

AIDS

0.50

0.50

COPD

0.43

0.39

Parkinson disease

0.39

0.32

Tuberculosis

0.27

0.27

Angina pectoris

0.23

0.10

Benign prostatic hypertrophy

0.04

0.04

Diabetes mellitus (uncompl.)

0.01

0.01

Przykładowe wagi dla niektórych chorób lub ich następstw

18

18

DALY (Disability

Adjusted Life Years)

Utrata Lat Życia

Skorygowana

Niepełnosprawnością

2015-11-03

4

19

19

DALY (Disability Adjusted Life Years)

Utrata Lat Życia Skorygowana Niepełnosprawnością

Wskaźnik pomiaru obciążenia chorobami w populacji
• łączy:

długość życia, obniżenie jakości życia związanego

z niepełnosprawnością i inwalidztwem

• przydatny do identyfikacji głównych przyczyn obciążenia chorobami

i alokacji środków na zwalczanie tych przyczyn

• 1 DALY = utrata 1 roku życia w zdrowiu

może być spowodowana umieralnością lub inwalidztwem:

DALY= YLL+YLD

• historycznie odniesiono do max przeżycia mężczyzn (80 lat) i kobiet

(82,5) w Japonii

• globalna utrata DALY w 1990 = 1,6 miliarda lat

(89% -

kraje rozwijające się, 11% kraje rozwinięte)

(66% -

przedwczesna umieralność, 34% inwalidztwo)

20

20

20

Wady:
• zmieniające się obciążenia chorobami i różny ich wpływ na DALY
1990 - za najważniejsze przyczyny wskazujące na utratę DALY

wskazywano: zakażenia układu oddechowego, choroby
biegunkowe, przyczyny okołoporodowe

2020 - wzrost znaczenia chorób cywilizacyjnych: choroba

wieńcowa, depresja, wypadki drogowe
(

http://vizhub.healthdata.org/gbd-compare/arrow

)

• metoda wymaga dobrych jakościowo i kompletnych danych o

sytuacji zdrowotnej czasami trudnych lub niemożliwych do
uzyskania (kraje III świata)

• przypisanie osobom niepełnosprawnym wagi <1 odbierane jest

jako akt dyskryminacji

DALY (Disability Adjusted Life Years)

Utrata Lat Życia Skorygowana Niepełnosprawnością

21

21

21

Wskaźnik komplementarny do DALY

• przedstawia sumaryczną liczbę lat, którą człowiek

przeżywa w zdrowiu

• mówi o przeżywalności w różnych stanach zdrowia

(zsumowanej), a nie tylko w pełnym zdrowiu

• odzwierciedla stan zdrowia ludności w poszczególnych

krajach

• mierzony zazwyczaj dla wieku 0 i 65 lat, dla kobiet i

mężczyzn

DALE (Disability-Adjusted Life Expectancy)

HALE (Health Adjusted Life Expectancy)

–

od 2001r

Oczekiwana Długość Życia Skorygowana Niepełnosprawnością



Oczekiwana Długość Życia w Zdrowiu

22

22

22

W celu obliczenia DALE/HALE, od oczekiwanej długości
życia (life expectancy) odejmuje się liczbę lat życia
utraconych w wyniku jakiejkolwiek niepełnosprawności
(suma wszystkich utraconych lat pełnego zdrowia)

Polska HALE dla mężczyzn =

63,1

dla kobiet =

68,5

Szwecja

71,9

74,8

Sierra Leone

27,2

29,9

DALE (Disability-Adjusted Life Expectancy)

HALE (Health Adjusted Life Expectancy)

–

od 2001r

Oczekiwana Długość Życia Skorygowana Niepełnosprawnością



Oczekiwana Długość Życia w Zdrowiu

23

23

HLY(Healthy Life Years)/DFLE (Disability-Free Life

Expectancy)

Wskaźnik lat przeżytych w zdrowiu/ oczekiwanej długości życia bez

niepełnosprawności

• Jeden z europejskich wskaźników strukturalnych (European

Structural Indicators), dotyczy on zdrowia jako czynnika
związanego z rozwojem i dobrobytem

• Jest miarą stanu zdrowia określonego jako „funkcjonalne” -

stanu pełnej efektywności działań, produktywności, a więc w
aspekcie ekonomiczno-społecznym.

• Dane dotyczące HLY są uwzględniane w wielu projektach i

programach dotyczących zdrowia, zdrowia publicznego, i - w
szerszej perspektywie – rozwoju Unii Europejskiej.

24

24

HLY(Healthy Life Years)/DFLE (Disability-Free Life

Expectancy)

• Określa długość życia i jego jakość w odniesieniu do zdrowia
• HLY oblicza się na podstawie tabel umieralności i indywidualnie

postrzeganej niepełnosprawności

• Niepełnosprawność jest mierzona w ramach programu Eurostat

EU-Statistics on Income and Living Conditions Survey (EU-SILC) w
25 krajach UE, przy użyciu specjalnie sporządzonych ankiet
(General Activity Limitation Indicator-GALI).

HLYx=Lx(1-PjxDjx)

,

• gdzie:

HLYx to liczba lat życia przeżytych w zdrowiu w wieku x,

Lx to liczba lat życia przeżytych w wieku x na podstawie tablic trwania życia,

Pjx to liczba przypadków niesprawności j w wieku x,

Djx to wagi dla niesprawności lub następstw powodujących niesprawność w
wieku x.

2015-11-03

5

25

25

Zgony „do uniknięcia” (avoidable death)

• są to zgony przedwczesne, które nie miałyby miejsca, gdyby dzięki

promocji zdrowia, edukacji społeczeństwa i ochronie zdrowia
można było zapobiec wystąpieniu choroby, wcześnie ją rozpoznać,
skutecznie leczyć i rehabilitować (rak piersi, prostaty)

• Kryteria stosowane przy włączaniu danego problemu zdrowotnego

do listy „zgonów do uniknięcia”:

• wiek osób umierających poniżej umownej granicy (zwykle < 75)
• jednostka chorobowa wywołująca znaczną liczbę zgonów w

populacji

• jednostka chorobowa podatna na działalność profilaktyczną i

leczniczą, zgodnie z aktualnym poziomem wiedzy medycznej

26

26

PYLL (Potential Years of Life Lost)

Wskaźnik potencjalnych utraconych lat życia

• Założenie - celem działań medycznych jest ocalenie życia,

niedopuszczenie do powikłań pochorobowych powodujących
zgon, jeśli choroba już wystąpiła lub niedopuszczenie do jej
rozwinięcia na drodze prewencji

• arbitralnie zakłada się limit czasu trwania życia (75 lat?), a czas

trwania życia utraconego na skutek zgonu wylicza się jako
potencjalny limit życia minus wiek, w którym nastąpił zgon

PYLL = ∑D

x

(L- x)

gdzie:
L – przyjęty arbitralnie limit życia,
x – wiek, w którym nastąpił zgon,
Dx – liczba zgonów w populacji w poszczególnym wieku

27

27

PYLL (Potential Years of Life Lost)

Wskaźnik potencjalnych utraconych lat życia

• najprostszy miernik czasu utraconego na skutek przedwczesnej

umieralności,

• w

skaźnik PYLL jest obliczany dla grup wiekowych i płci oraz

przyczyny zgonu na podstawie ICD-10

• pozwala na identyfikację głównych przyczyn przedwczesnych

zgonów

ukierunkowanie działań zapobiegawczych

• pomocny przy ocenie systemu opieki zdrowotnej na danym

terenie, skuteczności działań profilaktycznych i leczniczych

• Uwaga - zgony w wieku powyżej arbitralnej granicy nie są

wliczane do PYLL (ocena korzyści z interwencji zdrowotnych)

28

28

28

QALY (Quality Adjusted Life Years)

Długość Życia Skorygowana o Jakość

Najstarszy ze stosowanych wskaźników łączących umieralność i

jakość życia

• podstawą jest założenie, że dla człowieka liczba lat przeżytych

w pełnym zdrowiu ma większą wartość niż taka sama liczba lat
przeżyta w niepełnym zdrowiu

• wartość 1 = pełnia życia; 0 = zgon

• 1 QALY = 1 rok życia w pełnym zdrowiu

• nie określa się go na podstawie wcześniej przygotowanych

tabel lecz dla każdego badania jakość życia oceniana jest
oddzielnie na podstawie preferencji badanych grup (pacjentów,
lekarzy, populacji ogólnej)

29

29

• łączy w sobie dane dotyczące umieralności i jakości życia.

• jest on sposobem pomiaru rezultatów leczenia: skutków

interwencji

zdrowotnych,

szczególnie

przydatnych

w

porównywaniu programów zdrowotnych.

• opisuje wynik określonej interwencji terapeutycznej w sposób

ilościowy i jakościowy ( miarą ilościową są zyskane lata życia,
miarą jakościową- zależną od stanu zdrowia- jakość życia)

• QALY jest wskaźnikiem mierzącym jakość życia uwarunkowaną

stanem zdrowia (HRQL), która niesie informacje dotyczące
skutków choroby dla funkcjonowania pacjenta i oceny
leczenia w odbiorze pacjenta.

QALY (Quality Adjusted Life Years)

Długość Życia Skorygowana o Jakość

30

30

30

HRQL (Health Related Quality of Life)

Jakość Życia Związana ze Zdrowiem i Chorobą

Narzędzie umożliwiające pomiar subiektywnie odczuwanego poziomu

jakości życia

• pozwala zrozumieć w jaki sposób choroba wpływa na szeroko pojęte

funkcjonowanie pacjenta (społeczne, zawodowe, fizyczne,
poznawcze)

• do pomiaru HRQL najczęściej stosuje się kwestionariusz SF-36,

pytania dotyczące subiektywnych odczuć, zachowań i przeżyć
związanych z chorobą; podzielone są na grupy opisujące
funkcjonowanie pacjenta (społeczne, zawodowe, fizyczne,
poznawcze), stan zdrowia i stan psychiczny

• stan emocjonalny w HRQL oceniany jest przez HAD (Hospital Anxiety

and Depression Scale) -skalę stworzoną by wykryć lęk i depresję u
pacjentów nie pozostających przed opieką psychiatryczną

2015-11-03

6

31

31

Nowe miary obciążeń zdrowotnych

HDI (Human Development Inex) -

Wskaźnik Rozwoju

Ludzkości/Wskaźnik rozwoju społecznego

YLL (Years of Life Lost)

– Utrata Lat Życia

YLD (Years Lived with Disability) -

Lata przeżyte w

niepełnosprawności

DALY (Disability Adjusted Life Years) -

Utrata Lat Życia

Skorygowana Niepełnosprawnością

DALE (Disability Adjusted Life Expectancy)/ / HALE (Health

Adjusted Life Expectancy) -

Oczekiwana Długość Życia

Skorygowana Niepełnosprawnością /Oczekiwana Długość Życia w
Zdrowiu

HLY (Healthy Life Years) -

Wskaźnik lat przeżytych w zdrowiu

QALY (Quality Adjusted Life Years) -

Długość Życia Skorygowana o

Jakość

HRQL (Health Related Quality of Life) -

Jakość Życia Związana ze

Zdrowiem i Chorobą

PYLL (

Potential Years of Life Lost

) -

Wskaźnik potencjalnych

utraconych lat życia

32

32

Zdrowie Publiczne

33

33

Zdrowie publiczne

Zdrowie publiczne jest nauką i sztuką zapobiegania chorobom,

wydłużania życia i promocji zdrowia poprzez zorganizowany

wysiłek społeczeństwa. Są to działania, które społeczeństwo

podejmuje zbiorowo aby zagwarantować warunki, w których

osoby mogą zachować zdrowie. Obejmują one zorganizowany

wysiłek społeczeństwa w celu zapobiegania, identyfikowania,

tworzenie programów oraz monitorowanie zagrożeń zdrowia w

populacji.

Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania

życia oraz promowania zdrowia psychicznego i fizycznego poprzez

zorganizowany wysiłek społeczeństwa na rzecz zdrowego środowiska,

kontrolę chorób zakaźnych i niezakaźnych, nauczanie zasad zachowania

zdrowia, organizację pomocy lekarskiej i pielęgniarskiej służącej

wczesnemu diagnozowaniu i leczeniu chorób, a także rozwijanie

mechanizmów społecznych, zapewniających każdej jednostce warunki życia

wystarczające dla utrzymania zdrowia.

Instytucje działające w imieniu i dla
społeczeństwa

34

34

Zdrowie publiczne

Cele zdrowia publicznego

• biologiczny

• fizyczny

• psychiczny

dobrostan wszystkich członków społeczeństwa

niezależnie od płci, zamożności, grupy etnicznej,
orientacji seksualnej, kraju pochodzenia czy poglądów
politycznych.

Jako podstawowa nauka dla zdrowia publicznego przedstawiana jest epidemiologia

(Gregg MB, ed. Field epidemiology. 2nd ed. New York, NY: Oxford University Press; 2001.)

Socjologia, epidemiologia

społeczna

Epidemiologia

Higiena

35

35

35

Zdrowie publiczne

jest to troska o zachowanie i

umacnianie zdrowia w wymiarze makrospołecznym,
lokalnym i środowiskowym polegająca na naukowym
rozpoznaniu stanu zdrowia i potrzeb zdrowotnych
zbiorowości oraz głównych zagrożeń zdrowia i ryzyka
zdrowotnego, a także na inicjowaniu i organizowaniu
skoordynowanych wysiłków instytucji rządowych i
samorządowych, organizacji pozarządowych i innych
instytucji publicznych i prywatnych, w celu osiągnięcia
oczekiwanych przez społeczeństwo pożądanych efektów
polityki zdrowotnej państwa i strategii określonej w
Narodowym Programie Zdrowia oraz zapewnienia
bezpieczeństwa zdrowotnego.

Nowa definicja tzw. Nowe Zdrowie Publiczne

36

36

36

Nowe Zdrowie Publiczne =

promocja zdrowia + ochrona zdrowia

2015-11-03

7

37

37

37

Główne działania z zakresu zdrowia publicznego

- kształtowanie zdrowego stylu życia

- realizacja programów promocji zdrowia

- zapobieganie zakaźnym i niezakaźnym chorobom o

znaczeniu społecznym

- kontrola czynników ekologicznych wpływających na

zdrowie populacji

- tworzenie sprzyjających zdrowiu warunków bytowania,

pracy i nauki

- zapewnienie powszechnego u równego dostępu do

opieki medycznej

38

38

Proces planowania w ochronie zdrowia

1. Ocena

rozpowszechnienia

2.

Przyczynowość

3.

Efektywność na

poziomie populacji

4.

Wydajność

5. Implementacja

6. Monitoring

Interwencje

Na poziomie

Zdrowia

Publicznego

39

39

Proces planowania w ochronie zdrowia

1. Ocena

rozpowszechnienia

2.

Przyczynowość

3.

Efektywność na

poziomie populacji

Efektywność oceniana jest w kategoriach
proporcjonalnego zmniejszenia chorobowości
lub umieralności będącego efektem określonej
interwencji.

Efektywność w populacji zdeterminowana jest:

1)

Wydajnością procedury w warunkach
„idealnych” (diagnoza, opieka
długoterminowa, stosowanie się do
zaleceń)

2)

Zdolności do badania i rozpoznawania
jednostki chorobowej (trafność) i stopnia
dostępności do badań/interwencji na
poziomie populacji

40

40

Proces planowania w ochronie zdrowia

1. Ocena

rozpowszechnienia

2.

Przyczynowość

3.

Efektywność na

poziomie populacji

4.

Wydajność

Wydajność – jest miarą określającą
zależność pomiędzy osiągniętymi
wynikami (np. QALY) a nakładami w
kategoriach wydanych pieniędzy,
wykorzystanych zasobów i czasu.

41

41

Miary efektu

• Ryzyko przypisane (różnica ryzyka) –zapadalność na chorobę

przypisana określonej ekspozycji (attributable risk, risk difference)

Palacze

–częstość raka oskrzela

Z

Ex

= 90 / 100 000 / rok

Nie palący –częstość raka oskrzela

Z

0

= 6 / 100 000 / rok

RP = 90 - 6 = 84 /100 000 / rok

RP = Z

Ex

- Z

0

42

42

• Frakcja etiologiczna w populacji (Population Attributable Fraction PAF)
-dostarcza informacji jaka część z choroby występującej w populacji

może zostać wyeliminowana jeśli działanie jakiegoś czynnika

sprawczego zostanie wyeliminowane z populacji

-jest podstawową miarą stosowaną do podejmowania decyzji na temat

interwencji na poziomie zdrowia publicznego.

Palacze

–częstość raka oskrzela

Z

Ex

= 90 / 100 000 / rok

Nie palący –częstość raka oskrzela

Z

0

= 6 / 100 000 / rok

RW = 90/6 = 15

p

ex

= 30% =0.3

p

ex

* ( RW

– 1 )

p

ex

* ( RW

– 1 ) + 1

FEP =

FEP =

0.3 * (15 - 1)

0.3 * (15

– 1) + 1

= 80.8%

Miary efektu