G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

www.galeriatolerancji.org.pl

1

antyjudaizm

zespół uprzedzeń o charakterze pseudoteologicznym, które służyły jako

pretekst do prześladowań śydów. Pomimo iż pewne jego przejawy pojawiły

się w okresie przed Chrystusem, to zasadniczo powstał on w czasie

kształtowania się chrześcijaństwa jako postawa wynikająca z chęci

odróżnienia wyznawców nowej religii od judaizmu. Prowadziło to do postaw

zmierzających do wykluczenia śydów ze społeczeństwa, ich izolacji,

uzasadnianej obiegowymi przesądami, to znaczy fałszywymi sądami

na temat ich religii i obyczajów. W średniowieczu stał się dominujący

w nauczaniu Kościoła katolickiego. Od schyłku XIX wieku stopniowo tracił

swe cechy religijne, przybierając postać „nowoczesnego” antysemityzmu.

Współczesny Kościół katolicki potępił go, uznając za przyczynę szerzenia

wśród chrześcijan pogardy do śydów, a przez to za grzech główny.

antysemityzm

ideologia, prąd polityczny, zespół przesądów uzasadniających wrogą

postawę

wobec

śydów.

Związany

z

formowaniem

się

koncepcji

nacjonalizmu,

bazował

na

tradycji

ksenofobii

(wrogości

wobec

przedstawicieli innych narodów) i wielowiekowej tradycji nauczania Kościoła

w duchu antyjudaizmu. Odwoływał się do rasizmu, błędnie wyodrębniając

śydów jako rasę antropologiczną, tzw. rasę semicką. W szerszym znaczeniu

- określenie wrogiej postawy, agresji słownej lub fizycznej, nieprzychylnych

sądów uogólniających i uprzedzeń wobec śydów. Według wielu badaczy

antysemityzm stał się główną ideologiczną przesłanką Holocaustu.

pogrom kielecki

rozruchy antyżydowskie, do których doszło 4 VII 1946 w Kielcach.

Pretekstem do wystąpień była pogłoska o rzekomym uwięzieniu 9-letniego

polskiego chłopca H. Błaszczyka w piwnicy domu (w rzeczywistości

niepodpiwniczonego) przy ul. Planty 7, który był zamieszkany przez śydów.

Faktycznie chłopiec, bez wiedzy rodziców, udał się do podkieleckiej wsi,

a później usprawiedliwiał swą nieobecność zamknięciem go w piwnicy.

Plotka o uwięzieniu chłopca rozpowszechniana w mieście, m.in. przez

G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

www.galeriatolerancji.org.pl

2

milicjantów odbywających wizję lokalną we wskazanym przez chłopca

domu, doprowadziła do zgromadzenia się agresywnego tłumu. Podczas

wielogodzinnego oblężenia budynku zamordowanych zostało w bestialski

sposób 39 śydów (w tym kobiety w ciąży i małe dzieci); zginęło również

2 Polaków. Interwencja sił porządkowych (MO, KBW i wojska) była

nieskuteczna, ponadto część milicjantów i żołnierzy wzięła udział

w

pogromie.

Wieść

o

pogromie

kieleckim

sprowokowała

zajścia

antysemickie również w innych częściach Polski (np. wyrzucanie z pociągów

ludzi o semickim wyglądzie). Władze komunistyczne oskarżyły o dokonanie

pogromu

podziemie

niepodległościowe

i

rozpoczęły

kampanię

propagandową, przyrównując je do organizacji nazistowskich. Po pogromie

odbył się, z naruszeniem prawa, pokazowy proces osób oskarżonych

o udział w rozruchach. 11 VII 1946 Najwyższy Sąd Wojskowy na sesji

wyjazdowej w Kielcach skazał 9 osób na karę śmierci (12 VII wyrok

wykonano), 1 osobę — na karę dożywocia, 2 — na kary wieloletniego

więzienia (po 1989 rodziny wystąpiły z wnioskami o ich rehabilitację).

Jesienią 1946 odbyły się procesy milicjantów i żołnierzy KBW oskarżonych

o bicie śydów i kradzież ich mienia, którzy otrzymali kary więzienia. Z kolei

w grudniu 1946 odbyły się procesy oficerów UB i MO oskarżanych

o dopuszczenie do pogromu. Do dziś przyczyny i przebieg wydarzeń

w Kielcach nie zostały w pełni wyjaśnione. W 1992 Główna Komisja

do Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu przeprowadziła śledztwo,

w wyniku którego przyjęto hipotezę o celowym sprowokowaniu rozruchów

przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, celem odwrócenia uwagi

międzynarodowej

opinii

publicznej

od

sprawy

sfałszowania

przez

komunistyczne władze wyników referendum z 30 VI 1946 lub wywołaniu ich

przez władze sowieckie w celu skompromitowania opozycji polskiej oraz

zastraszenia

działaczy

komunistycznych

pochodzenia

żydowskiego

i wywołania w nich większej niechęci do przeciwników politycznych.

Niezależnie od prowokacji, przyczyn pogromu należy szukać także

w głębokim szoku oraz demoralizacji społeczeństwa polskiego, które zostały

spowodowane

permanentnym

stanem

zagrożenia

w

latach

wojny

i bezpośrednio po jej zakończeniu, a również tym, że było świadkiem

Holokaustu. W styczniu 1996 r. minister spraw zagranicznych D. Rosati

G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

www.galeriatolerancji.org.pl

3

w posłaniu do Światowego Kongresu śydów potępił pogrom kielecki jako akt

polskiego antysemityzmu i poprosił o wybaczenie. W lipcu 1996 r. odbyły się

uroczyste obchody 50. rocznicy pogromu kieleckiego, w których

uczestniczyli przedstawiciele narodu żydowskiego (m.in. E. Wiesel) i władz

polskich (premier W. Cimoszewicz).

rasa

termin odnoszony do grup ludzkich wyróżniających się określonym

zespołem cech przekazywanych dziedzicznie, np. barwa skóry, oczu

i włosów, kształt twarzy i czaszki. Współczesne badania genetyczne

podważyły zasadność takiego podziału, kwestionując nawet podział

antropologiczny

ludzi

według

koloru

skóry.

Genetyka

wykazała,

że w obrębie każdego koloru skóry występuje tak duże zróżnicowanie

genetyczne, że nie można mówić tu o rasie.

holokaust

[grec. holokaustikós - całopalenie, ofiara spalona całkowicie na ołtarzu] –

spolszczenie terminu angielskiego Holocaust używanego na określenie

prześladowań i zagłady europejskich śydów przez III Rzeszę i ich

sojuszników w latach II wojny światowej. Kontekst religijny tego słowa

powoduje, iż jest ono odrzucane przez wielu badaczy i teologów żydowskich,

którzy dla określenia tragedii narodu żydowskiego używają hebrajskiego

słowa Szoa, Szoah, co oznacza całkowitą zagładę, zniszczenie. W Polsce

używa się do określenia tragedii narodu żydowskiego także terminu

Zagłada.

mord rytualny

przesąd, bazujący na przekonaniu o mordowaniu dzieci chrześcijańskich

przez śydów w celach rytualnych. śydzi mieli rzekomo dokonywać tych

mordów, by powtórzyć Pasję Chrystusa oraz pozyskać krew potrzebną

do wyrobu macy spożywanej podczas święta Pesach. Oskarżenia śydów

o dokonywanie mordów rytualnych rozpowszechniły się w średniowieczu

G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

www.galeriatolerancji.org.pl

4

w państwach Europy Zachodniej (pierwsze miało miejsce w Norwich w Anglii

w 1144) i trwały przez wieki. Ich skutkiem często były procesy sądowe,

które wywoływały masowe pogromy ludności żydowskiej. Ostatnie

oskarżenia śydów o mordy rytualne w Polsce miały miejsce po drugiej

wojnie światowej, m.in. w Krakowie (1945) i Kielcach (1946). Stały się one

przyczyną krwawych wystąpień antyżydowskich, w następstwie których

Polskę opuściły tysiące ocalonych z Holokaustu śydów.

ludobójstwo

[łac. genoccidio] – polski odpowiednik angielskiego terminu genocide,

oznaczający wymordowanie całej społeczności lub narodu. Jego twórcą

w znaczeniu prawnym jest polski prawnik pochodzenia żydowskiego Rafał

Lemkin, który w czasie II wojny światowej w obliczu dokonywanych przez

Niemców zbrodni domagał się jej ukarania przez państwa alianckie. Po raz

pierwszy zbrodnia ludobójstwa została zdefiniowana w akcie oskarżenia jako

„eksterminacja rasowych i narodowych grup ludności cywilnej [...] w celu

zniszczenia określonych ras oraz warstw narodów i ludów, grup rasowych

i religijnych, a w szczególności śydów, Polaków, Cyganów i in.”,

sformułowanym przeciwko głównym zbrodniarzom wojennym III Rzeszy

na procesie norymberskim. W 1948 r. Zgromadzenie NZ uchwaliło

Konwencję w Sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa, która

weszła w życie w 1951. W jej rozumieniu ludobójstwem są następujące

czyny dokonane w zamiarze zniszczenia w całości lub w części grup

narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych: a) zabójstwo członków

grupy; b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia

psychicznego członków grupy; c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy

warunków

życia

obliczonych

na

spowodowanie

ich

całkowitego

lub częściowego zniszczenia fizycznego; d) stosowanie środków, które mają

na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy; e) przymusowe

przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy. Ludobójstwo, nawet

jeśli zostało popełnione na własnym terytorium jakiegoś państwa, nie jest

wewnętrzną sprawą tego państwa, lecz zbrodnią międzynarodową. Każde

z państw może zwrócić się do organów ONZ o interwencję i wszczęcie

zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych akcji zmierzającej do zapobieżenia

G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

www.galeriatolerancji.org.pl

5

ludobójstwu i przerwania aktów ludobójstwa. Zbrodnie przeciwko ludzkości

podlegają osądowi Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze.

Materiał pochodzi z warsztatów dla trenerów, poprowadzonych przez Katarzynę

śytkiewicz – Ludwiniak, realizowanych w ramach Galerii Tolerancji.