F

Fo

or

ru

um

m C

Cz

zy

yt

te

elln

niik

kó

ów

w

23

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 1/98

Oglądając czasami losowania gier liczbowych prowadzonych przez

LOTTO (Multilotka, Dużego Lotka i Expres Lotka) postanowiłem
skonstruować prosty układ losujący. Kładąc główny nacisk na prosto−
tę układu zbudowałem prototyp, którego schemat przedstawia rry

ys

su

u−

n

ne

ek

k 1

1.

Jak widać układ zawiera tylko 5 tanich i ogólnie dostępnych ukła−

dów scalonych (wliczając stabilizator napięcia) i kilka elementów bier−
nych.

Zasada działania

Bramki U1A i U1B wraz z elementami R1, R2 i C1 tworzą przerzut−

nik monostabilny wyzwalany przy pomocy przycisku STOP. Długość

generowanego impulsu zależy od elementów R1 i C1 i wpływa na
czas wyświetlanego wyniku. Po około 5 sekundach od włączenia
układu napięcie na kondensatorze C1 jest zbliżone do napięcia 6V.
Powoduje to, iż generator zbudowany na bramkach U1C i U1D zosta−
je odblokowany (na wejście bramki U1C podany stan wysoki) i na je−
go wyjściu uzyskujemy impulsy prostokątne, które są zliczane w kas−
kadowo połączonych licznikach dwójkowych U2A i U2B. Pominę
analizę, dlaczego zamiast standardowego wyboru wejście zliczające−
go CL wybrałem wejście EN, gdyż temat ten był już wielokrotnie po−
ruszany na łamach Elektroniki dla Wszystkich. Zliczone impulsy re−
prezentują liczby w formacie BCD na wyjściach tych układów, które

Automat losujący

F

ORUM

C

ZYTELNIKÓW

Forum Czytelników ma służyć celom edukacyjnym, wymianie doświadczeń i pomysłów.
Zasady są następujące:
– publikujemy wyłącznie projekty opracowane samodzielnie i nigdzie dotychczas nie publikowane

(należy dołączyć stosowne oświadczenie z własnoręcznym podpisem);

– oprócz tekstu i rysunków, prosimy przysłać działający model lub jego fotografie (model odeślemy);
– publikacja projektu nie oznacza jego pozytywnej oceny przez redakcję EdW, lecz stanowi punkt

wyjścia do publicznej dyskusji nad proponowanym rozwiązaniem. Etap dyskusji nazywany „Do−
grywką”, trwa dwa miesiące. W tym czasie oczekujemy nie tylko listów z uwagami krytycznymi, ale
przede wszystkim propozycji innych, lepszych rozwiązań (tym razem wystarczy schemat z opisem
działania układu);

– nagroda za opublikowany projekt wynosi 100 zł (brutto) za stronę artykułu w EdW. Nagroda nie

zostanie przyznana, jeśli „Dogrywka” wykaże, iż projekt stanowi plagiat. Jeśli w ”Dogrywce” zosta−
ną zaproponowane lepsze rozwiązania, wówczas część nagrody (w proporcji uznanej przez redakcję
EdW) zostanie przyznana autorom lepszych rozwiązań.

Prosimy też o załączenie do projektu fotografii paszportowej i kilku zdań życiorysu.
Prosimy nie przysyłać opisów urządzeń, które powstały tylko na papierze, a nie zostały zrealizowane
w praktyce. Znamy się trochę na elektronice i wiemy, że większość takich układów nie będzie działać.
Stąd nasza prośba o model lub przynajmniej fotografię modelu.

Nazywam się P

Pa

aw

we

ełł F

Fe

ec

ck

ko

o, chodzę do piątej klasy tech−

nikum elektronicznego w Nowym Sączu. Elektronika za−
wsze dla mnie była czymś, co bardzo mnie inspirowało
i pobudzało do dalszych eksperymentów. Dzięki Elektroni−
ce dla Wszystkich mogę sprawdzić się przy rozwiązywaniu
różnych elektronicznych problemów w ramach tzw. Szko−
ły Konstruktorów oraz samodzielnie budować układy, któ−
re Wy starannie i obiektywnie oceniacie. Takie podejście
do czytelników bardzo mocno mobilizuje nas do wytężonej
i ciężkiej (w pozytywnym słowa tego znaczeniu) pracy.

F

Fo

or

ru

um

m C

Cz

zy

yt

te

elln

niik

kó

ów

w

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 1/98

24

połączone zostały z wejściami dekode−
rów wyświetlaczy. Impulsy z generatora
doprowadzone zostały także do wejścia
BI dekoderów 4543, co powoduje, że
w czasie losowania liczb wyświetlacze są
okresowo wygaszane i zapalane. Duża
częstotliwość tych zmian powoduje wra−
żenie mniej intensywnego ich świecenia.
Diody D6 i D7 wraz z przełącznikiem
P i rezystorem R4 służą do skrócenia cyk−
lu zliczania tych liczników do 80 (dla Mul−
tilotka) lub 49 (dla Dużego Lotka). W mo−
mencie osiągnięcia przez licznik stanu 81
na wyjściach Q3 licznika U2B oraz Q0
licznika U2A panuje stan wysoki, który
powoduje zatkanie diod D6 i D7. Zatkane
diody wymuszają stan wysoki na we−
jściu RESET licznika U2A, co powoduje
że, impulsy są zliczane od zera.

Kiedy chcemy wylosować liczbę nacis−

kamy przycisk STOP. W konsekwencji
kondensator C1 zostaje rozładowany, na
wyjściu bramki U1B panuje stan niski blo−
kujący generator (z bramek U1C i U1D).
Stan liczników jest taki jak w momencie
bezpośrednio przed naciśnięciem przycis−
ku. Liczba zliczonych impulsów jest prze−
kazywana do dekoderów U3 i U4. Na wy−
jściu bramki U1D panuje stan niski, który
podany na wejście BI dekoderów wy−
świetlaczy powoduje mocne ich świece−

nie. Aby zmniejszyć moc strat w tych de−
koderach, w szereg z zasilaniem anod wy−
świetlaczy włączono 5 diod prostowni−
czych (D1−D5). Stan ten trwa do momen−
tu, gdy napięcie na kondensatorze C1
osiągnie wartość umożliwiającą przejście
wyjścia bramki U1A w stan niski. W tym
momencie generator zostaje odblokowa−
ny i impulsy są znów zliczane w licznikach
U2A i U2B. Cały cykl się powtarza.

Dla zaawansowanych:
możliwości zmian

Użycie uniwersalnych sterowników

wyświetlaczy umożliwia zastosowanie
w roli wskaźników zarówno wyświetla−
czy LED ze wspólną anodą (jak w urzą−
dzeniu modelowym) jak i katodą (po

zmienienie kierunku umieszczenia diod
D1−D5 oraz dołączeniu ich do masy) oraz
wyświetlaczy ciekłokrystalicznych. Przy
stosowaniu wyświetlaczy LCD należy na
wejście wygaszające BI dekoderów 4543
oraz na elektrodę wspólną podać sygnał
prostokątny o częstotliwości od 30 do
200 Hz. Po dodaniu jednej diody oraz
przełącznika dwupozycyjnego trzystano−
wego dwusekcyjnego możliwe jest wy−
posażenie automatu losującego w jesz−
cze jeden zakres – dla losowań Expres
Lotka. Szczegóły wykonania pozosta−
wiam zaawansowanym konstruktorom.

W egzemplarzu modelowym w roli

liczników zastosowano układ 4520 – dwa
liczniki BCD, co wiązało się z koniecznoś−
cią zastosowania dwóch diod skracają−
cych cykl zliczania z 16 do 10.

P

Pa

aw

we

ełł F

Fe

ec

ck

ko

o

R

Ry

ys

s.. 1

1.. S

Sc

ch

he

em

ma

att iid

de

eo

ow

wy

y

R

Ry

ys

s.. 2

2.. S

Sc

ch

he

em

ma

att m

mo

on

ntta

ażżo

ow

wy

y