Chrześcijaństwo wobec Islamu

W chwili kiedy islam pojawił się na świecie, chrześcijaństwo istniało już ponad sześć wieków i

było rozpowszechnione na Bliskim Wschodzie w różnych odłamach, jak melkici (prawosławni),

nestorianie czy jakobici (monofizyci). Z tego powodu ani Nowy, ani Stary Testament nie

zawierają wypowiedzi na temat islamu i stosunek chrześcijaństwa do islamu zmieniał się z

biegiem czasu.

Początkowo chrześcijanie nie zauważali odrębności islamu jako religii i uznali ją za jedną z

licznych wtedy odmian czy sekt chrześcijańskich. Prześladowani przez Bizancjum nestorianie i

jakobici witali walczących z Cesarstwem Arabów jako wyzwolicieli.

Pierwszy znany na razie dłuższy i systematyczny tekst, w którym jest mowa o islamie, to część

dzieła De haeresibus, czyli O herezjach, autorstwa św. Jana z Damaszku (zm. ok. 750) – islam

nazywany jest tam „herezją Izmaelitów”. Przez wiele wieków chrześcijaństwo – także łacińskie

(zachodnioeuropejskie) – czerpało wiedzę o islamie z tego dzieła i wyrażony tam pogląd, że

islam jest jedną z herezji chrześcijańskich, na wiele wieków zdominował podejście chrześcijan

do tej religii. Uważano, że Mahomet to heretyk i schizmatyk, jakich wielu, a islam jako herezja

zaczerpnięta została z nauk chrześcijańskich, które przekazał Mahometowi mnich Bahira.

Później dodawano różne wydumane historie o tym, że Koran został zesłany ludziom na rogach

białego byka, a Prorok był czarownikiem, który przyciągał wiernych, zezwalając im na

rozwiązłość seksualną. Czasem nazywano go Antychrystem.

W chrześcijaństwie wschodnim odbiór islamu ulegał większej i szybszej ewolucji w związku z

częstszymi kontaktami. Zauważalne jest jednak zróżnicowanie podejść między chrześcijanami

żyjącymi w granicach kalifatu a żyjącymi w Cesarstwie Bizantyjskim. Wśród pierwszych

polemika z muzułmanami jest ostrożniejsza, ale też bardziej rzeczowa, podczas gdy w

Bizancjum dochodzą stopniowo do głosu teologowie wrogo i złośliwie nastawieni do islamu

(przy czym widoczna jest prawidłowość: im mniej wiedzy, tym więcej jadu i pogardy).

Mimo pewnej ewolucji zasadnicze elementy wizji islamu pozostały w Europie bez zmian prawie

do XVIII w. Wiodącym oskarżeniem było to, iż Mahomet był uzurpatorem, a jego nauki

rozpowszechniły się gwałtem i przez obietnice wolności seksualnej. Mimo pojawiających się od

XII w. przekładów Koranu, które nie były dokładne i zawierały błędy, wiedza o islamie była

niewielka, a teksty na jego temat nie powstały w celu rzetelnego opisania go, lecz jako polemiki.

Nastawienie polemiczne nasilało się w wyniku wydarzeń politycznych, takich jak np. wojny

krzyżowe czy zdobycie Konstantynopola przez Turków w XV w. Mimo to znane są przykłady

pozytywnego podejścia do muzułmanów: np. papież Grzegorz VI w XI w. nazwał emira

1 / 3

Chrześcijaństwo wobec Islamu

marokańskiego swoim bratem w Abrahamie, a Piotr Czcigodny w XII w. uważał, że do

muzułmanów należy podchodzić z miłością i słowem w celu ich nawrócenia. Św. Franciszek z

Asyżu preferował dawanie świadectwa wobec muzułmanów życiem chrześcijańskim. W XV w.

istniały też tendencje dążące do pojednania i połączenia wyznawców obu religii na płaszczyźnie

doktrynalno-politycznej – Jerzy z Trapezuntu (zm. 1484), Jan z Segowii (zm. 1458), Mikołaj z

Kuzy (zm. 1464). Ten ostatni w swoim dziele Cribatio Alkorani usiłował znaleźć chrześcijańskie

„jądro” świętej księgi muzułmanów (jednak pod koniec ostatniego tomu zrozumiał, że tego

zrobić się nie da).

W wyniku konfrontacji z Turcją osmańską chrześcijanie w Europie postrzegali muzułmanów

jako wrogą „nację”, z którą można tylko walczyć. Także w dziełach literackich wizerunek

Mahometa i propagowanej przez niego religii był zdecydowanie negatywny, co można

zauważyć np. u Dantego, Lutra, ale też i Woltera.

Od XIX w. zaczęło pojawiać się więcej rzetelnych opisów islamu autorstwa badaczy, którzy nie

mieli już nastawienia polemicznego. Prace takich uczonych jak Silvestre de Sacy, Snouck

Hurgronje, Ignaz Goldziher, W. W. Bartold przyczyniały się do prostowania wielu

nieprawdziwych wyobrażeń na temat islamu. Nie bez znaczenia zapewne był tu fakt zmiany

układu sił – w tym czasie to chrześcijańska Europa była zdecydowanie silniejsza i coraz mocniej

zaznaczała swoją obecność w świecie muzułmańskim przez proces kolonizowania jego

terytoriów.

W łonie samego chrześcijaństwa także zachodziły przemiany w spojrzeniu na islam, a wierzący

chrześcijanie wnieśli wiele cennych prac, pomagających zrozumieć islam. Znaczącą rolę

odegrał tu Louis Massignon, znawca islamu, który w pierwszej połowie XX w. głosił pogląd, że

trzy wielkie religie monoteistyczne mają wspólne korzenie i wywodzą się od Abrahama – stąd

wzięła się nazwa „religie abrahamowe”. Przygotowało to grunt pod przełomowy moment w

postrzeganiu islamu przez chrześcijaństwo, jakim był Sobór Watykański II, który nie wypowiadał

się wprawdzie o tym, czy Koran jest Słowem Bożym, czy nie, prosił jednak chrześcijan, aby

spojrzeli na islam ze zrozumieniem w swoich sercach. W deklaracji Nostra aetate z 1965 r.

czytamy:

Kościół spogląda z szacunkiem również na muzułmanów, oddających cześć jedynemu Bogu,

żywemu i samoistnemu, miłosiernemu i wszechmocnemu, Stwórcy nieba i ziemi, Temu, który

przemówił do ludzi; Jego nawet zakrytym postanowieniom całym sercem usiłują się

podporządkować tak jak podporządkował się Bogu Abraham, do którego wiara islamu chętnie

nawiązuje. Jezusowi, którego nie uznają wprawdzie za Boga, oddają cześć jako prorokowi i

czczą dziewiczą Jego Matkę Maryję a nieraz pobożnie Ją nawet wzywają. Ponadto oczekują

2 / 3

Chrześcijaństwo wobec Islamu

dnia sądu, w którym Bóg będzie wymierzał sprawiedliwość wszystkim ludziom wskrzeszonym z

martwych. Z tego powodu cenią życie moralne i oddają Bogu cześć głównie przez modlitwę,

jałmużny i post1.

Był to przełom nie tylko w katolicyzmie. Teksty soborowe na temat islamu wpłynęły także na

inne kościoły chrześcijańskie, których przywódcy w większości nie przejawiają już wrogości do

tej religii. Chociaż nadal nie ma jednomyślności na temat islamu wśród teologów czy uczonych

chrześcijańskich, to jednak wśród zwierzchników Kościołów chrześcijańskich przeważa raczej

tendencja do podejmowania inicjatyw na rzecz dialogu międzyreligijnego.

Znaczące gesty wobec islamu wykonał w czasie swojego pontyfikatu Jan Paweł II. Wielokrotnie

spotykał się z muzułmanami, a w trakcie swoich pielgrzymek przemawiał do nich, jak to miało

miejsce w Akrze (Ghana) w 1980 r. podczas spotkania z przywódcami muzułmańskimi czy w

Casablance (Maroko) w 1985 r. z młodzieżą muzułmańską. Bez precedensu była natomiast

wizyta Jana Pawła II w meczecie Omajjadów 6 maja 2001 r. – prawdopodobnie pierwszy raz

zwierzchnik Kościoła katolickiego odwiedził meczet.

Agata S. Nalborczyk

3 / 3