SYSTEMOWE PODEJŚCIE

DO PROBLEMATYKI

ŚRODOWISKOWEJ

1.

ŚRODOWISKO JAKO
SYSTEM

2.

PODEJŚCIE
SYSTEMOWE

3.

MODELE RELACJI
CZŁOWIEK -
ŚRODOWISKO

1.ŚRODOWISKO

JAKO SYSTEM

•

ŚRODOWISKO

- wszystko, co znajduje

się w otoczeniu jakiegoś obiektu żywego
lub nieożywionego i co z tym obiektem
jest we wzajemnych oddziaływaniach =
kategoria relacyjna.

•

SYSTEM

- zbiór wzajemnie powiązanych

elementów, wyodrębnionych z otoczenia
ze względu na te powiązania.

Środowisko = system

•

podsystemy (elementy)

•

relacje

•

zasoby

•

cel

•

mechanizmy regulacyjne

•

granice

•

hierarchia

•

emergentne właściwości

Cechy charakterystyczne

systemu

•

złożoność wynikająca z dużej
ilości różnorodnych części

•

złożoność wynikająca ze
skomplikowania i nieliniowości
relacji między składowymi
systemu

System złożony

•

chaos deterministyczny

•

efekt motyla

•

skutki odległe w czasie i
przestrzenni

•

synergia (synergizm)

•

stabilność dynamiczna

Cechy systemów złożonych

Chaos deterministyczny

xn = a*xn-1

– a*xn-1

2

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

43

46

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

91

94

97 100

a = 2

a = 2,5

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

43

46

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

91

94

97 100

a = 3

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

43

46

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

91

94

97 100

a = 3,5

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1

1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

43

46

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

91

94

97 100

a = 3,75

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1

1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

43

46

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

91

94

97 100

a = 4

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

43

46

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

91

94

97 100

•

ciemna strona chaosu – rzeczywistość
skomplikowana, trudna do
zrozumienia (i sterowania),
nieprzewidywalna

•

jasna strona chaosu – skomplikowanie
wynikające z prostych praw,
wyłaniający się porządek („załamanie”
chaosu)

Chaos deterministyczny

Efekt motyla

E. Lorenz, Does

the flap of

butterfly's wings

in Brazil set off a

tornado in Texas?,

przemówienie na

139 zjeździe AAAS,

1972

Czas
Przestrzeń

Reakcja

systemu

system prosty

system złożony

Reakcja systemu prostego i

złożonego

Grupa

Względne ryzyko śmierci na raka

płuc

Niepalący, nieeksponowani na
azbest

1

Niepalący, eksponowani na
azbest

5,17

Palący, nieeksponowani na
azbest

10,85

Palący, eksponowani na azbest

53,24

Zjawisko synergizmu

2.PODEJŚCIE

SYSTEMOWE

Dążenie do opisywania rzeczywistości w kategoriach
systemów, ich części składowych oraz powiązań,
zarówno pomiędzy częściami składowymi systemu,
jak i między różnymi systemami. Rzeczywistość jest
zbyt złożona, by można było ją w pełni poznać.
Postuluje zastąpienie badanego, złożonego obiektu
jego modelem, w którym odwzorowuje się jedynie
najważniejsze, zagregowane części i zależności, w
taki sposób, by zachowanie modelu odpowiadało w
przybliżeniu zachowaniu rzeczywistego systemu.

Podejście systemowe

•

od redukcjonizmu do holizmu

•

od mechanicyzmu (odwracalność) do
nieodwracalności

•

od nauki obiektywnej do epistemicznej

•

od wiedzy pewnej do przybliżonej

•

od prawdy absolutnej do stwierdzeń
kontekstowych

Podstawowe cechy podejścia

systemowego

•

W nauce nie ma wąsko ograniczonych
dziedzin, są tylko wąsko ograniczeni
naukowcy, w przyrodzie zaś wszystkie
dziedziny wiążą się ściśle z sąsiednimi i
zachodzą na siebie.

Hans Seyle

•

Współczesna nauka tak dobrze radzi sobie
z rozkładaniem problemów na części, że
często później zapomina złożyć je w całość.

Alvin Toffler

Od redukcjonizmu do holizmu

1.

Uznaj za pewnik, że świat jest o wiele bardziej złożony niż
nasze wyobrażenie o nim.

2.

Patrz z różnych perspektyw.

3.

Twój obecny model mentalny (dotyczący konkretnego
problemu/zadania) jest jedynie najlepszym na chwilę obecną.
Szukaj lepszego.

4.

Miej szerokie zainteresowania.

5.

Pokochaj (no może polub chociaż) niepewność,
podważalność.

6.

Szukaj faktów, które podważają Twój model.

7.

Patrz długodystansowo.

8.

W konfrontacji z problemem szukaj faktów oraz założeń jakie
czynisz osądzając fakty

9.

Szukaj zależności zdarzeń, pętli, nieliniowości.

Podejście systemowe

– ujęcie „potoczne”

•

współczesne i przyszłe problemy często są efektem
poprzednich rozwiązań

•

krótkookresowe usprawnienia często prowadzą do
problemów w długiej perspektywie czasowej

•

rozwiązanie może być gorsze niż sam problem

•

łatwe rozwiązanie może w ogóle nie być rozwiązaniem

•

szybkie rozwiązanie – na poziomie symptomów danego
problemu – często wiedzie do nowych problemów

•

działania, które przynoszą najlepsze efekty, wcale nie są
oczywiste w pierwszej chwili

•

niski koszt i wysoka efektywność rozwiązań problemów
rzadko idą w parze

Wnioski z analizy systemowej

Podejście systemowe usuwa
dualistyczne spojrzenie na
przyrodę i ludzkość. Ludzkość jest
częścią przyrody. Niezbędne jest
wzajemne dostosowywanie
przyrody i ludzkości jako
koewoluującej całości.

Wnioski z analizy systemowej

3. MODELE RELACJI

CZŁOWIEK -

ŚRODOWISKO

Proces poznania naukowego

Eksperyment,

obserwacja

PRAWO NAUKOWE

dobrze przetestowane

i akceptowane wzorce danych)

Tworzenie lub

rewizja hipotez

Nowe

przewidywania

TEORIA NAUKOWA

(dobrze przetestowana

i zaakceptowana hipoteza)

MODEL GOSPODARKI I SPOŁECZEŃSTWA

W RAMACH SYSTEMU ŚRODOWISKO

Społeczeństwo

Społeczeństwo

Gospodarka

ŚRODOWISKO

SYSTEM ŚRODOWISKO –

SPOŁECZEŃSTWO - GOSPODARKA

Środowisko

Gospodarka

Społeczeństwo

otoczenie

Storczyk z rodzaju Phalaneopsis