W

ykorzystanie komórek macie-
rzystych w celach terapeutycz-
nych wcià˝ wydaje si´ pomy-

s∏em cokolwiek futurystycznym, choç
przecie˝ jeden wariant takiego leczenia
jest z powodzeniem stosowany od bli-
sko 40 lat. Dziesiàtki tysi´cy udanych
przeszczepów szpiku kostnego sà dowo-
dem, ˝e mo˝na u˝yç zdrowych komó-
rek macierzystych do regeneracji uszko-
dzonej cz´Êci cia∏a. Poddani takim
zabiegom pacjenci cierpieli najcz´Êciej
na wrodzone zaburzenia uk∏adu odpor-
noÊciowego bàdê krwiotwórczego albo
ich szpik kostny zosta∏ zniszczony w wy-
niku terapii przeciwnowotworowej. W
rezultacie hematopoetyczne komórki
macierzyste szpiku, które dziennie mu-
szà produkowaç miliardy komórek krwi
i systemu immunologicznego, wymaga-
∏y wymiany.

Od 1968 roku przeszczepy szpiku

przywracajà pacjentom zdolnoÊç wy-
twarzania zdrowych komórek krwi i ko-
mórek odpornoÊciowych. W ciàgu ostat-
nich 10 lat, po odkryciach kolejnych
rodzajów komórek macierzystych w
ludzkim organizmie, ros∏y nadzieje na
opracowanie metod regeneracji tak˝e
innych uszkodzonych cz´Êci cia∏a za po-
mocà przeszczepu komórek macierzy-

stych. Jednak im lepiej badacze pozna-
jà w∏aÊciwoÊci somatycznych komórek
macierzystych, tym mniej zgadzajà si´
nawet w kwestiach podstawowych:
czym naprawd´ sà te komórki, gdzie po-
wstajà, do czego sà zdolne i w jaki spo-
sób dzia∏ajà. I choç somatyczne komór-
ki macierzyste nie sà dziÊ przedmiotem
debat politycznych, to w wymiarze na-
ukowym sta∏y si´ bardziej kontrower-
syjne ni˝ komórki zarodkowe.

Na szcz´Êcie wi´kszoÊç naukowców

przynajmniej uznaje podstawowà de-
finicj´: komórka macierzysta (zarówno
somatyczna, jak i zarodkowa) odnawia
si´ podczas ka˝dego podzia∏u komórko-
wego, w nieskoƒczonoÊç zachowujàc
zdolnoÊç wytwarzania komórek po-
tomnych bardziej wyspecjalizowanych
typów. Komórki potomne poczàtkowo
zwykle podlegajà cz´Êciowemu ró˝ni-
cowaniu, pozostajà jednak na tyle ela-
styczne, ˝e potrafià przekszta∏ciç si´
w prekursory komórek ró˝nych innych
typów w obr´bie okreÊlonego narzàdu
lub uk∏adu [ramka na nast´pnej stronie].
Na przyk∏ad komórki potomne mezen-
chymalnych komórek macierzystych wy-
st´pujàcych w szpiku kostnym mogà
przekszta∏ciç si´ w koÊç lub chrzàstk´,
tkank´ t∏uszczowà, ró˝ne rodzaje mi´Êni

WRZESIE¡ 2005 ÂWIAT NAUKI

41

ANDREW LEONARD

Photo R

esear

chers, Inc.

Osobista ekipa naprawcza

Somatyczne komórki macierzyste sà mniej kontrowersyjne
ni˝ ich zarodkowe odpowiedniki, ale nie ma jeszcze pewnoÊci,
czy uda si´ je zastosowaç w lecznictwie

Christine Soares

KRWIOTWÓRCZA KOMÓRKA MACIERZYSTA
(fioletowy) wyst´puje w szpiku kostnym.
Jest to pierwszy typ somatycznych komórek
macierzystych, który uda∏o si´ wykorzystaç
w celach terapeutycznych. S∏u˝y do regeneracji
komórek krwi i uk∏adu odpornoÊciowego
poprzez przeszczep szpiku.

oraz komórki wyÊcie∏ajàce naczynia
krwionoÊne.

Chocia˝ tkanki, które rozwijajà si´ z

komórek macierzystych szpiku kostne-
go, znacznie si´ od siebie ró˝nià, majà
jednà wspólnà cech´: kiedy formuje si´
ludzkie cia∏o, powstajà one z warstwy
Êrodkowej rozwijajàcego si´ zarodka,
inaczej zwanej mezodermà (listkiem me-
zodermalnym). To niezwykle istotna
sprawa, poniewa˝ naukowcy badajàcy
komórki macierzyste wcià˝ si´ spiera-
jà, czy dojrza∏e komórki macierzyste ule-
gajà transró˝nicowaniu, tzn. czy mogà
produkowaç nowe, funkcjonalne tkanki,
pochodzàce normalnie z innych listków
zarodkowych ni˝ ten, z którego same
si´ wywodzà. Odpowiedê przesàdzi, czy
uda si´ urzeczywistniç niektóre ambit-
ne plany terapii regeneracyjnych.

Tradycyjnie uwa˝ano, ˝e somatyczne

komórki macierzyste potrafià wytwa-
rzaç komórki ró˝nych rodzajów jedynie
w obr´bie w∏asnej linii zarodkowej. W
zwiàzku z tym okreÊlano je raczej jako

multipotencjalne, a nie pluripotencjal-
ne jak w przypadku zarodkowych ko-
mórek macierzystych. Jednak w ostat-
nich latach wiele grup badawczych
informowa∏o o przekroczeniu tej grani-
cy, m.in. o przekszta∏ceniu krwiotwór-
czych komórek macierzystych w komór-
ki wàtroby, neuronalnych komórek
macierzystych w komórki naczyƒ krwio-
noÊnych, a mezenchymalnych komórek
macierzystych w neurony.

W 2002 roku Catherine Verfaillie z

University of Minnesota po raz pierw-
szy zaobserwowa∏a w szpiku kostnym
somatyczne komórki macierzyste nowe-
go typu zdolne przekszta∏caç si´ w ko-
mórki wszystkich trzech listków zarod-
kowych. Nazwa∏a je multipotencjalnymi
komórkami progenitorowymi doros∏ych
(MAPC – multipotent adult progenitor
cell). Badaczka przypuszcza, ˝e MAPC
wykazujà takà plastycznoÊç jak embrio-
nalne komórki macierzyste i sà pozosta-
∏oÊcià z rozwoju zarodkowego, s∏u˝àcà
do naprawy doros∏ego cia∏a ludzkiego.

Dzi´ki takim uniwersalnym somatycz-

nym komórkom macierzystym mo˝na by
rozwiàzaç problem regeneracji narzà-
dów, w których lokalnych komórek pro-
genitorowych nie wykryto (np. w sercu)
lub znaleziono niewiele i trudno je pozy-
skiwaç (np. w mózgu). Niestety, inni ba-
dacze powtarzajàcy doÊwiadczenia ze-
spo∏u Verfaillie nie zawsze otrzymywali
podobne wyniki, tak wi´c rzeczywiste
mo˝liwoÊci MAPC pozostajà niepewne.
Dalsze eksperymenty by∏y zimnym prysz-
nicem dla tych, którzy twierdzili, ˝e potra-
fià zmusiç somatyczne komórki macierzy-
ste innych typów do transró˝nicowania.

Nawet w tkankach, które pochodzà

ze wspólnego listka zarodkowego, prze-
szczepione komórki macierzyste nie za-
wsze pracujà wystarczajàco wydajnie.
W szczególnoÊci próby zmuszenia ko-
mórek macierzystych krwi lub szpiku
kostnego do wytworzenia nowej tkanki
w sercu przynios∏y sprzeczne wyniki.

W badaniach klinicznych przeprowa-

dzonych na pacjentach po zawale ser-

42

ÂWIAT NAUKI WRZESIE¡ 2005

ANDREW SWIFT

W szpiku kostnym ˝yjà krwiotwórcze
komórki macierzyste, najpowszechniej
wykorzystywany model somatycznych
komórek macierzystych. Z nich
rozwijajà si´ prekursory komórek krwi
i komórek uk∏adu odpornoÊciowego.
Komórki podÊcieliska dajà poczàtek
komórkom t∏uszczowym i kostnym
oraz sà prekursorami niedawno
odkrytych mezenchymalnych komórek
macierzystych i multipotencjalnych
komórek progenitorowych doros∏ych
(MAPC – multipotent adult progenitor
cells) lub sà z nimi to˝same. Ponadto
komórki uwa˝ane za macierzyste
zosta∏y odkryte w wielu innych
narzàdach i tkankach: mózgu,
oczach, skórze, mi´Êniach, miazdze
z´bowej, naczyniach krwionoÊnych
i uk∏adzie pokarmowym.

Magazyn komórek macierzystych

Szpik kostny

Krwiotwórcza
komórka macierzysta

Erytrocyty

Eozynofil

Bazofil

Megakariocyt

Monocyt

Komórka

t∏uszczowa

Komórka kostna

(osteoblast)

MAPC

P∏ytki krwi

Neutrofil

Komórka NK

Limfocyt B

Limfocyt T

Komórka

dendrytyczna

Komórka

podÊcieliska

Multipotencjalna

komórka

macierzysta

Komórka

progenitorowa

szpiku

Mezenchymalna

komórka

macierzysta

Limfoidalna

komórka

progenitorowa

ca w niektórych wypadkach zaobserwo-
wano umiarkowanà regeneracj´ tkan-
ki. Taka poprawa widoczna by∏a nawet
wtedy, gdy nie by∏o ˝adnych dowodów,
˝e to w∏aÊnie przeszczepione komórki
macierzyste przekszta∏ca∏y si´ w komór-
ki mi´Ênia sercowego. Do wyjaÊnienia
tego paradoksu mo˝e przyczyniç si´ fakt,
˝e komórki macierzyste potrafià wy-
dzielaç pomocne substancje chemiczne
b´dàce czynnikami wzrostu oraz wspo-
magaç formowanie nowych naczyƒ
krwionoÊnych. Innymi s∏owy, prze-
szczepione komórki macierzyste szpiku

kostnego prawdopodobnie same nie sà
êród∏em nowych komórek serca, ale
przygotowujà grunt dla dotychczas nie-
odkrytych w∏asnych komórek progenito-
rowych tego narzàdu.

Przeciwnicy dalszego testowania tych

metod na ludziach twierdzà, ˝e doko-
nywanie przeszczepów, zanim w pe∏ni
poznamy mechanizmy regeneracyjne,
niepotrzebnie nara˝a pacjentów na po-
wstanie rozrostów typu nowotworowe-
go lub zaburzeƒ rytmu serca. Jednak je-
Êli wziàç pod uwag´ brak innych metod
leczenia niewydolnoÊci serca, to wyda-

je si´ bardzo prawdopodobne, ˝e bada-
nia b´dà kontynuowane. W rezultacie
kolejnym po tradycyjnych przeszcze-
pach szpiku kostnego cz´stym zastoso-
waniem terapeutycznym dojrza∏ych ko-
mórek macierzystych mo˝e staç si´
naprawa serca.

Niewiele d∏u˝ej trzeba b´dzie czekaç

na leczenie przypad∏oÊci mniej groênych
dla ˝ycia. Prowadzona obecnie próba
kliniczna ma na celu sprawdzenie bez-
pieczeƒstwa stosowania materia∏u do
rekonstrukcji piersi wytworzonego z ko-
mórek macierzystych tkanki t∏uszczo-

WRZESIE¡ 2005 ÂWIAT NAUKI

43

MA

TT COLLINS

W

szelkie terapie z wykorzystaniem komórek macierzystych majà
na celu naÊladowanie lub udoskonalanie wrodzonych zdolnoÊci re-

generacyjnych cia∏a. Dlatego najprostszym sposobem leczenia mo˝e
byç rekrutacja i aktywacja komórek macierzystych znajdujàcych si´ w
naszych tkankach. Najwi´cej wysi∏ków podejmuje si´ obecnie, by poznaç
misterny j´zyk biochemiczny sterujàcy zachowaniem komórek macierzy-
stych podczas naturalnego gojenia si´ ran. Jego opanowanie mog∏oby w
niektórych przypadkach wyeliminowaç potrzeb´ terapeutycznego po-
dawania pacjentom komórek wyhodowanych w warunkach laboratoryj-
nych. Odpowiednie biochemiczne „has∏a” pomaga∏yby nawet odzyskaç
wigor komórkom starszych pacjentów. Takich potencjalnych korzyÊci
jest wiele – lecz sà tak˝e zagro˝enia.

Aby zrozumieç korzyÊci, wyobraêmy sobie nast´pstwa intensywnego

wysi∏ku fizycznego, prowadzàcego do silnego bólu mi´Êni. Komórki mi´-
Êni wysy∏ajà chemiczne sygna∏y ratunkowe, naprowadzajàc komórki
macierzyste na mikroskopijne ubytki we w∏óknach mi´Êniowych, a ko-
mórki macierzyste bezzw∏ocznie przyst´pujà do naprawy uszkodzeƒ.

Na poczàtku bie˝àcego roku nowo odkrytemu bia∏ku nazwanemu Del-

ta badacze przypisali rol´ odm∏adzania komórek macierzystych mi´Êni my-
szy. Zespó∏ Thomasa Rando ze Stanford University po∏àczy∏ uk∏ady krà-
˝enia starych i m∏odych myszy tak, aby krew myszy m∏odych przep∏ywa∏a
przez organizmy starszych. Rando stwierdzi∏, ˝e pewien czynnik z krwi
m∏odych myszy – w∏aÊnie bia∏ko Delta – przywraca „m∏odzieƒczà” aktyw-
noÊç komórkom macierzystym zwierzàt starszych.

Badacze majà za sobà tak˝e udane próby regeneracji mi´-

Êni zwierzàt metodà eksperymentalnej terapii genowej po-
legajàcej na dostarczeniu genu kodujàcego insulinopodobny
czynnik wzrostu 1 (Igf1). (DoÊwiadczenia by∏y na tyle owocne,
˝e wywo∏a∏y obawy o zastosowanie takiego „genetycznego
dopingu” przez sportowców). Igf1 aktywuje komórki macie-
rzyste, a tak˝e przywo∏uje je z odleg∏ych zakàtków do miej-
sca uszkodzenia tkanki. Dlatego niektórzy badacze uwa˝ajà,
˝e do regeneracji tkanek serca uszkodzonego przez zawa∏
nie jest konieczny przeszczep komórek macierzystych, lecz
jedynie odpowiednia dawka Igf1 wystarczajàca do pobu-
dzenia naprawczej aktywnoÊci komórek macierzystych obec-
nych w krwiobiegu lub tkankach serca. Ta idea mo˝e spraw-
dziç si´ tak˝e w innych tkankach lub narzàdach, pod
warunkiem ˝e naukowcy poznajà sygna∏y, które aktywujà
odpowiednie komórki macierzyste.

Jeszcze istotniejsza jest zapewne wiedza o tym, jak ograniczyç ak-

tywnoÊç komórek macierzystych, gdy naprawa zostanie zakoƒczona.
Z∏à stronà tych komórek mo˝e bowiem okazaç si´ ich zwiàzek z pewny-
mi nowotworami. Co najmniej jeden rodzaj bia∏aczki jest wywo∏ywany
przez niekontrolowany rozrost komórek macierzystych szpiku kostne-
go. Podejrzewa si´ równie˝, ˝e komórki macierzyste sà odpowiedzialne
za rozwój niektórych nowotworów mózgu, ˝o∏àdka i piersi.

Wed∏ug jednej z teorii mo˝e si´ to zdarzyç, gdy komórki macierzyste,

zwykle „uÊpione”, wejdà w niekoƒczàcy si´ cykl naprawy tkanek. W
stanie d∏ugotrwa∏ej aktywacji stajà si´ podatne na mutacje i mogà si´
przekszta∏ciç w koszmarnego potworka: komórk´ nowotworowà majà-
cà potencja∏ rozrostowy komórki macierzystej.

Jednak badacze znajdujà sposoby, by zwiàzek mi´dzy komórkami ma-

cierzystymi i nowotworowymi obróciç na korzyÊç pacjenta. ZdolnoÊç
komórek macierzystych do odnajdowania okreÊlonych tkanek w organi-
zmie zosta∏a wykorzystana w doÊwiadczeniach nad dostarczaniem „ge-
nów samobójczych” do zwierz´cych guzów nowotworowych bez niszcze-
nia zdrowych tkanek. Podobieƒstwa mi´dzy komórkami nowotworowymi
i macierzystymi zaowocowa∏y niedawno opracowaniem testu u∏atwiajà-
cego wyszukiwanie w krwiobiegu komórek obu typów. Wreszcie szero-
ko zakrojone próby zrozumienia j´zyka aktywacji komórek macierzy-
stych mogà doprowadziç do odkrycia hase∏ hamujàcych aktywnoÊç
komórek nowotworowych.

Pacjencie, lecz si´ sam

Pobudzanie znajdujàcych si´ w ciele pacjenta komórek macierzystych mo˝e byç najlepszà terapià

wej. W ciàgu ostatnich dwóch lat zosta-
∏y odkryte komórki macierzyste skóry i
w∏osów, które mogà byç u˝yte w zabie-
gach kosmetycznych. Naukowcy badajà-
cy uz´bienie majà nadziej´, ˝e uda im
si´ zaprzàc komórki macierzyste z z´-
bów i ich sàsiedztwa do regeneracji
szkliwa i koron, choç wyhodowanie no-
wego z´ba od podstaw wykracza praw-
dopodobnie poza mo˝liwoÊci somatycz-
nych komórek macierzystych [patrz:
„Z´by z probówki”, strona 26].

Obecnie wydaje si´, ˝e komórki te

dzia∏ajà najlepiej, gdy podane zostanà
do tkanek pochodzàcych z tego samego
listka zarodkowego, z którego si´ wywo-
dzà, z zadaniem wyprodukowania ma-
∏ej iloÊci nowej tkanki lub wsparcia na-
turalnej regeneracji. Na przyk∏ad w
grudniu ub.r. niemieccy lekarze poinfor-
mowali o uzupe∏nieniu sporego ubytku w
czaszce ma∏ej dziewczynki dzi´ki zasto-
sowaniu kombinacji przeszczepu koÊci
i komórek macierzystych z jej w∏asnej
tkanki t∏uszczowej.

Coraz popularniejsze staje si´ wstrzy-

kiwanie komórek macierzystych otrzy-
manych z tkanki t∏uszczowej w celu
przyÊpieszenia gojenia uszkodzeƒ tkan-
ki kostnej i chrz´stnej u koni. Tak˝e w
przypadku cz∏owieka komórki te sà ∏a-
twiejsze do uzyskania ni˝ mezenchymal-
ne komórki macierzyste ze szpiku kost-
nego. Badacze zaobserwowali jednak,
˝e wykazujà one znaczny spadek ˝ywot-
noÊci wraz ze starzeniem si´ ich „gospo-
darzy”, podobnie jak wszystkie inne so-
matyczne komórki macierzyste. Tak wi´c
w starszym wieku, kiedy regeneracja jest
coraz bardziej potrzebna, w∏asne ko-
mórki macierzyste mogà nie byç najlep-
szym rozwiàzaniem. Gdzie wobec tego
majà si´ zwróciç pacjenci?

Jednym z potencjalnych êróde∏ „m∏o-

dych” komórek macierzystych do celów
terapeutycznych sà darowane tkanki p∏o-
dów z poronieƒ bàdê aborcji. Takie ko-
mórki macierzyste klasyfikowane sà ja-
ko „doros∏e”, poniewa˝ wyst´pujà w
tkance ju˝ zró˝nicowanej. Ale ich m∏o-
dy wiek daje naukowcom nadziej´, ˝e
po przeszczepie z ∏atwoÊcià zaadaptujà
si´ do nowego otoczenia i podejmà ener-
gicznà produkcj´ nowych komórek.

Czas wielkiej próby, zarówno dla za-

rodkowych komórek macierzystych, jak
i samej idei leczenia mózgu za pomocà
komórek, nadejdzie w przysz∏ym roku,
jeÊli spó∏ka StemCells Inc. z Kalifornii

44

ÂWIAT NAUKI WRZESIE¡ 2005

ANDREW SWIFT

ODWRÓCENIE RÓ˚NICOWANIA powoduje zmian´
charakterystyki dojrza∏ej komórki, na przyk∏ad w∏ókna
mi´Êniowego, do bardziej pierwotnej postaci – komórki macierzystej.
Odtàd mo˝e ona dawaç poczàtek komórkom innego typu:
komórkom koÊci czy t∏uszczowym. Opanowanie tego procesu sprawi,
˝e êród∏em nieograniczonych iloÊci komórek macierzystych
do regeneracji tkanek stanà si´ normalne komórki cia∏a.

Dzi´ki pracom nad odró˝nicowaniem komórek mo˝liwa b´dzie
przemiana mi´Ênia w koÊç i regeneracja narzàdów

C

ó˝ potrafi maleƒka traszka, czego wielki cz∏owiek nie umie? Ten drobny p∏az jest zdolny do
regeneracji ca∏ej utraconej koƒczyny lub narzàdu dzi´ki w∏aÊciwoÊciom normalnych, zró˝-

nicowanych komórek cia∏a – koÊci, skóry, mi´Êni itd. – które mogà cofnàç si´ ze stanu dojrza-
∏ego do postaci komórek macierzystych. U traszek takie zjawisko zachodzi w rejonie zranienia
i rozpoczyna natychmiastowà odbudow´ utraconej cz´Êci cia∏a.

Komórki ssaków przeciwnie – gdy ju˝ osiàgnà dojrza∏oÊç (w koÊci, skórze czy mózgu), zwykle

nie majà odwrotu. Mówimy, ˝e sà ostatecznie zró˝nicowane. GdybyÊmy mogli odwróciç zró˝nico-
wanie, lekarze nie musieliby szukaç rzadkich i trudno uchwytnych komórek macierzystych w cie-
le pacjenta ani zmuszaç komórek macierzystych jednej tkanki do regeneracji innej. Wówczas,
przyk∏adowo, normalne komórki trzustki mo˝na by przekszta∏ciç w prekursory komórek produ-
kujàcych insulin´, których brakuje chorym na cukrzyc´ typu 1, a prawid∏owe komórki nerwo-
we mog∏yby wytwarzaç nowe neurony potrzebne do naprawy mózgu czy rdzenia kr´gowego.

Badania nad tà koncepcjà zacz´∏y si´ niedawno i dotychczasowe wyniki sà intrygujàce a za-

razem zach´cajàce. Mark Keating z Harvard Medical School i jego wspó∏pracownicy wykazali
w 2001 roku, ˝e odwrócenie ró˝nicowania komórek ssaków jest mo˝liwe w mysich komórkach
mi´Êni poddanych dzia∏aniu wyciàgu z regenerujàcych si´ koƒczyn traszki. Wp∏yw ten przypi-
sali bia∏kom, które aktywowa∏y jeden lub wi´cej genów w komórkach mi´Êni.

W zesz∏ym roku grupa badawcza ze Scripps Research Institute tak˝e opisa∏a odró˝nicowanie

mi´Ênia myszy i przekszta∏cenie budujàcych go komórek w kostne lub t∏uszczowe. Do tego ce-
lu naukowcy u˝yli ma∏ej czàsteczki chemicznej odkrytej metodà prób i b∏´dów, którà nazwali re-
wersynà. Wcià˝ jednak nie sà pewni, jak ona dzia∏a.

Inni badacze skupiajà si´ na naturalnym Êrodowisku: tzw. niszach zajmowanych przez ko-

mórki macierzyste w organizmie. Tam poszukujà sygna∏ów informujàcych komórki, co i kiedy ma-
jà robiç. Allan Spradling i Toshie Kai z Carnegie Institution w Waszyngtonie u˝yli tak zdobytej
wiedzy, by sterowaç komórkami macierzystymi odpowiedzialnymi za wytwarzanie jaj przez sa-
mice muszki owocowej. Dzi´ki manipulacji bodêcami sygna∏owymi typowymi dla niszy tych ko-
mórek wywo∏ywali ich ró˝nicowanie, a nast´pnie odwracali ten proces.

Takie wyniki podsycajà spekulacje, ˝e w∏aÊnie sygna∏y Êrodowiskowe sà kluczowe dla two-

rzenia i utrzymywania macierzystego charakteru komórek. Dov Zipori z Instytutu Weizmanna w
Rehovot w Izraelu napisa∏ w niedawno opublikowanym artykule przeglàdowym, ˝e komórka
macierzysta jest nie tyle bytem, ile stanem, który mo˝e osiàgnàç ka˝da komórka znajdujàca si´
w odpowiednich warunkach.

Komórki macierzyste na zamówienie

Komórka mi´Ênia

Komórka macierzysta

Osteoblast

(komórka kostna)

Adipocyt

(komórka t∏uszczowa)

O

dw

ró

ce

nie

ró˝

ni

c

ow

ania

otrzyma zgod´ amerykaƒskiego rzàdu na przeprowa-
dzenie kontrowersyjnego badania klinicznego. Firma ta,
której wspó∏za∏o˝ycielem jest Fred Gage z Salk Insti-
tute, odkrywca neuronalnych komórek macierzystych,
planuje dokonaç ich przeszczepu do mózgów dzieci cier-
piàcych na chorob´ Battena.

Przyczynà tego Êmiertelnego schorzenia jest niezdol-

noÊç komórek mózgu do produkcji niektórych enzymów
rozk∏adajàcych odpadki komórkowej przemiany materii.
JeÊli z komórek macierzystych powstanà nowe, zdrowe
komórki mózgu produkujàce brakujàcy enzym, b´dzie to
mia∏o prze∏omowe znaczenie w terapii tej choroby i po-
dobnych schorzeƒ. Proponowane badanie ma byç pierw-
szym przeprowadzonym przez naukowców z krajów
zachodnich przeszczepem neuronalnych komórek ma-
cierzystych do ludzkiego mózgu – Êrodowiska, które jak
niektórzy si´ obawiajà, oka˝e si´ „trudne” dla takiej te-
rapii. Mózg, rdzeƒ kr´gowy i pozosta∏e cz´Êci uk∏adu
nerwowego, w odró˝nieniu od skóry, wàtroby i wielu
innych tkanek, nie regenerujà si´ naturalnie po uszkodze-
niu i nikt dok∏adnie nie wie dlaczego. Skoro istniejà do-
ros∏e neuronalne komórki macierzyste, to powinny one
odtwarzaç uszkodzonà tkank´ nerwowà. Poniewa˝ te-
go nie robià, zacz´to przypuszczaç, ˝e proces ten jest
hamowany przez nieznane czynniki.

O prze∏omie w badaniach tego zjawiska poinformo-

wali na poczàtku bie˝àcego roku naukowcy z Schepens
Eye Research Institute w Bostonie. Manipulujàc gena-
mi odpowiedzialnymi za wysy∏anie sygna∏ów hamujà-
cych do komórek macierzystych, doprowadzili do rege-
neracji uszkodzonych nerwów ocznych m∏odych myszy.
Eksperyment ten potwierdza skutecznoÊç nowego po-
dejÊcia do terapii z u˝yciem komórek macierzystych.
Koncentruje si´ ono na poznaniu j´zyka sygna∏ów bio-
chemicznych kierujàcych zachowaniem komórek ma-
cierzystych, by umo˝liwiç rekrutacj´ komórek w∏asnych
pacjenta w celu wykonania naprawy na ˝àdanie [ramka
na stronie 43].

Badanie sygna∏ów wysy∏anych i otrzymywanych przez

komórki macierzyste w ich naturalnym Êrodowisku
wzbogaca równie˝ podstawowà wiedz´ naukowców o
istocie „macierzystoÊci”. JeÊli sprowadza∏aby si´ ona do
aktywacji konkretnych genów w okreÊlonym czasie, to
ka˝dà komórk´ cia∏a mo˝na by przekszta∏ciç w komór-
k´ macierzystà zale˝nie od potrzeb [ramka na poprzed-
niej stronie].

Prowadzone obecnie badania, zarówno nad doj-

rza∏ymi, jak i zarodkowymi komórkami macierzysty-
mi, zapewne ju˝ nied∏ugo rozstrzygnà, czy to mo˝liwe.
Na razie wydaje si´, ˝e somatyczne komórki macierzy-
ste nie wykazujà takiej wszechstronnoÊci jak zarodko-
we i nawet w obr´bie spokrewnionych z nimi tkanek sà
mniej ˝ywotne. Mimo to udowodniono, ˝e niektóre typy
somatycznych komórek macierzystych sà niezmiernie
przydatne do indukowania umiarkowanej regeneracji i
niewielkich napraw. Ró˝norodne doÊwiadczenia pro-
wadzone na ca∏ym Êwiecie dajà nadziej´, ˝e w przy-
sz∏oÊci b´dziemy mogli w wi´kszym stopniu wykorzysty-
waç ich potencja∏.

n