1

Praca z rodzin

ą

Struktura i funkcje rodziny – przegl

ą

d wybranych koncepcji,

RODZINA - to podstawowa grupa społeczna, zło

ż

ona z osób poł

ą

czonych stosunkiem mał

ż

e

ń

skim i rodzicielskim.

Z. Tyszka definiuje rodzin

ę

z punktu widzenia grupy i wi

ę

zi ł

ą

cz

ą

cych członków rodziny, jako "zbiorowo

ść

ludzi powi

ą

zanych

ze sob

ą

wi

ę

zi

ą

mał

ż

e

ń

stwa, pokrewie

ń

stwa, powinowactwa lub adopcji ", natomiast psycholog społeczny

M. Sherif, okre

ś

la rodzin

ę

jako "grup

ę

, która jest formacj

ą

społeczn

ą

i składa si

ę

z pewnej liczby jednostek, pozostaj

ą

cych w

okre

ś

lonych pozycjach, rolach w stosunku do siebie i która ma własny system warto

ś

ci oraz normy reguluj

ą

ce zachowanie

jednostek w sprawach wa

ż

nych dla grupy, a zatem rodzice i dzieci wyst

ę

puj

ą

w okre

ś

lonych rolach i zajmuj

ą

okre

ś

lone

pozycje w strukturze wewn

ę

trznej rodziny."

Z kolei J. Rembowski okre

ś

la rodzin

ę

jako "mał

ą

i jednocze

ś

nie pierwotn

ą

grup

ę

o swoistej organizacji i okre

ś

lonym

układzie ról mi

ę

dzy poszczególnymi członkami, zwi

ą

zan

ą

wzajemn

ą

odpowiedzialno

ś

ci

ą

moraln

ą

,

ś

wiadom

ą

własnej

odr

ę

bno

ś

ci, maj

ą

c

ą

swe tradycje i przyzwyczajenia, zespolon

ą

miło

ś

ci

ą

i akceptuj

ą

c

ą

si

ę

nawzajem."

Potocznie, rodzin

ę

definiuje si

ę

jako par

ę

mał

ż

e

ń

sk

ą

posiadaj

ą

c

ą

dzieci.

Okre

ś

lenie, czym jest rodzina, sprawia wiele trudno

ś

ci, zarówno psychologom, socjologom, jak i pedagogom. Najogólniej

rzecz bior

ą

c, rodzina jest instytucj

ą

ogólnoludzk

ą

spotykan

ą

we wszystkich epokach i kulturach.

Rodzina jest

ś

rodowiskiem

ż

yciowym niemal ka

ż

dego człowieka. Stanowi integraln

ą

cz

ęść

ka

ż

dego społecze

ń

stwa,

a zarazem jego najmniejsz

ą

i podstawow

ą

komórk

ę

. Jest najwa

ż

niejsz

ą

grup

ą

społeczn

ą

, w której człowiek przychodzi na

ś

wiat i z któr

ą

ł

ą

cz

ą

go wielorakie zwi

ą

zki do ko

ń

ca

ż

ycia. Jest grup

ą

mał

ą

, pierwotn

ą

, o przewadze wi

ę

zi osobistych,

odznacza si

ę

mi

ę

dzypokoleniow

ą

i wielopokoleniow

ą

trwało

ś

ci

ą

wi

ę

zi, a członkostwo w niej jest autentyczne, dobrowolne i w

zasadzie nierozerwalne (za wyj

ą

tkiem porzucenia, rozwodu).

Rodzina jest mał

ą

grup

ą

pierwotn

ą

zło

ż

on

ą

z osób, które ł

ą

czy stosunek mał

ż

e

ń

ski i rodzicielski oraz silna wi

ęź

mi

ę

dzyosobnicza (J. Szczepa

ń

ski)

Definicja rodziny w Konstytucji RP:

Art.,18 –stanowi,

ż

e „Mał

ż

e

ń

stwo jako zwi

ą

zek kobiety i m

ęż

czyzny, rodzina, macierzy

ń

stwo i rodzicielstwo znajduj

ą

si

ę

pod

ochron

ą

i opiek

ą

RP”.

W ustawie o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku, szczególne znaczenie ma ochrona rodziny. W

ś

wietle ustawy

art.6 pkt 14 rodzina to osoby spokrewnione lub nie spokrewnione pozostaj

ą

ce w faktycznym zwi

ą

zku, wspólnie

zamieszkuj

ą

ce i gospodaruj

ą

ce.

Wybrane koncepcje pracy z rodzin

ą

:

•

Uj

ę

cie psychoanalityczne

•

Uj

ę

cie systemowe

•

Uj

ę

cie integracyjne

Uj

ę

cie psychoanalityczne – podej

ś

cie to zakłada, i

ż

wielko

ść

wiedzy o rozwoju osobowo

ś

ci oraz jej strukturze

zgromadzonej w pracy socjalnej z klientami powoduje,

ż

e tylko poprzez staranne wysłuchanie ka

ż

dego nowego klienta

pracownik mo

ż

e dopasowa

ć

zrozumienie jego sytuacji do tej wiedzy. W tym podej

ś

ciu wa

ż

ne jest nie tylko bycie z klientem,

ale równie

ż

istniej

ą

ce relacje społeczne i rodzinne, które maj

ą

niekwestionowany wpływ na przebieg prowadzonej pracy

socjalnej. Uj

ę

cie to odnosi si

ę

do teorii wywodz

ą

cych si

ę

od Freuda. Kontekstem ka

ż

dego zachowania jest

ś

rodowisko

społeczne człowieka. Ogromne znaczenie dla tych procesów ma rola konfliktu wyst

ę

puj

ą

ca pomi

ę

dzy poszczególnymi

aspektami osobowo

ś

ci człowieka, jak te

ż

ró

ż

nych osób, nieodł

ą

cznie zwi

ą

zanego z cech

ą

ż

ycia ludzkiego z całym

potencjałem zawartego dobra i zła. Podej

ś

cie psychoanalityczne polega na zajmowaniu si

ę

pewnymi kluczowymi relacjami,

jakie zachodz

ą

pomi

ę

dzy:

- „ja” a innymi znacz

ą

cymi lud

ź

mi

- do

ś

wiadczeniami z przeszło

ś

ci i tera

ź

niejszo

ś

ci

2

- rzeczywisto

ś

ci

ą

wewn

ę

trzn

ą

i zewn

ę

trzn

ą

, przy równoczesnym skupieniu si

ę

na bie

żą

cych relacjach, jak i pochodz

ą

cych z

wewn

ę

trznych do

ś

wiadcze

ń

.

Z punktu widzenia praktyki pracy socjalnej my

ś

l psychoanalityczna jest istotna na wielu płaszczyznach tj. na płaszczy

ź

nie

dialogu, współpracy b

ą

d

ź

ich braku lub wrogo

ś

ci. Dla tej teorii istotnym tematem rozwa

ż

a

ń

jest

ś

wiadomo

ść

i pod

ś

wiadomo

ść

człowieka, w których s

ą

zgromadzone wszystkie impulsy decyduj

ą

ce o

ż

yciu umysłowym człowieka oraz

wyobra

ż

enia i emocje z nimi zwi

ą

zane stale wpływaj

ą

ce na zachowanie człowieka. Wg Freuda na rozwój charakteru

poszczególnych jednostek maj

ą

wpływ zmagania wyst

ę

puj

ą

ce pomi

ę

dzy wymaganiami stawianymi przez rodziców i innych

członków rodziny oraz impulsami pochodz

ą

cymi z pod

ś

wiadomo

ś

ci oraz superego, które jest uto

ż

samiane z sumieniem.

Superego zawiera w sobie aspekt akceptacji w dzieci

ń

stwie autorytetów i ideałów dorosłych, przejmowanych przez „ja”

głownie na poziomie nie

ś

wiadomym. Konkurowanie ze sob

ą

ró

ż

nych sił w

ż

yciu umysłowym jednostki mo

ż

na rozpoznawa

ć

za pomoc

ą

wielu technik tj. sublimacji ( kierowania ni

ż

szych instynktów na wy

ż

sze cele), kształtowaniu reakcji oraz

kształtowaniu mechanizmów obronnych. Kluczem do zrozumienia mechanizmów obronnych jest poj

ę

cie natury

niepokoju, który w

ż

yciu człowieka jest wszechobecny. Niepokój jest cz

ę

sto bolesny i wywiera powa

ż

ny wpływ na

funkcjonowanie człowieka. Im wi

ę

kszy poziom niepokoju w stosunku do mo

ż

liwo

ś

ci jego znoszenia i zdolno

ś

ci radzenia

sobie z nimi, tym wi

ę

ksza jest potrzeba tworzenia mechanizmów obronnych. Nale

ż

y pami

ę

ta

ć

,

ż

e niepokój i mechanizmy

obronne z nim zwi

ą

zane funkcjonuj

ą

w równym stopniu na poziomie jednostki, zwi

ą

zków mał

ż

e

ń

skich, członków rodzin, w

grupach społecznych i instytucjach. Z tym poj

ę

ciem w sposób fundamentalny wi

ążą

si

ę

min. takie mechanizmy obronne jak:

wyparcie, opór, zaprzeczenie, rozszczepienie, projekcja, proces refleksji.

Mechanizmy obronne w praktyce socjalnej oceniane s

ą

negatywnie, jednak s

ą

one pomocne w radzeniu sobie

przez pracownika socjalnego w działaniach skierowanych na osob

ę

, rodzin

ę

czy grup

ę

.

Uj

ę

cie systemowe traktuje rodzin

ę

jako podsystem społeczny podporz

ą

dkowany systemowi cało

ś

ciowemu. W

ramach tego podsystemu analizuje si

ę

rol

ę

ka

ż

dego członka rodziny, układ tych ról umo

ż

liwiaj

ą

cy funkcjonowanie rodziny i

systemu cało

ś

ciowego. Społecze

ń

stwo oczekuje od rodziny zazwyczaj reprodukcji oraz konformizmu wobec norm

społecznych, tzn. socjalizacji jej członków zgodnie z istniej

ą

cymi ustaleniami społecznymi, czyli systemem norm i warto

ś

ci

oraz pracy. Rodzina natomiast ofiarowuje swoim członkom formowanie osobowo

ś

ci, zdobywanie statusu i wsparcie

emocjonalne.

Teoria systemowa postrzega rodzin

ę

jako aktywny system zdolny do wytwarzania nowego

ś

rodowiska poprzez inicjowanie

przez swoich członków nowych zachowa

ń

.

W uj

ę

ciu systemowym nale

ż

y wyró

ż

ni

ć

:

1. System klienta – to osoby członkowie rodziny lub grupy majace problemy do których jest adresowana pomoc

społeczna. System ten wymaga szczególnego monitorowania oraz wprowadzania zmian poniewa

ż

podlega

przeobra

ż

eniom.

2. System podmiotów – to osoby, instytucje, organizacje, których kompetencje wymagaj

ą

modyfikacji szczególnie w

sytuacji niewła

ś

ciwie prowadzonych działa

ń

;

3. System działania – to istniej

ą

ce lub wykreowane osoby, instytucje, organizacje, które w realizacji celów pomocy

społecznej współpracuj

ą

ze sob

ą

;

4. System przeprowadzania zmian – to pracownik socjalny i jego instytucja w odniesieniu do problemów rodziny.

Rol

ą

pracownika socjalnego jest zainteresowanie si

ę

prawami jednostki oraz sposobami dzi

ę

ki, którym

ś

wiadczona przez

niego pomoc społeczna przemieszcza si

ę

przez granice systemów.

Rodzina w uj

ę

ciu systemowym mo

ż

e by

ć

postrzegana jako:

Grupa społeczna, czyli zbiór ludzi poł

ą

czonych ze sob

ą

d

ąż

eniem do wspólnego celu, stanowi

ą

c

ą

odr

ę

bn

ą

cało

ść

.

Analizie podlega

ć

wówczas b

ę

d

ą

: rola społeczna, pozycja społeczna, oraz spójno

ść

(interakcja społeczna).

Instytucja społeczna, czyli kulturowo uwarunkowany regulator zachowa

ń

ludzkich zaspakajaj

ą

cy istotne potrzeby

jednostki i społecze

ń

stwa przy wykorzystaniu zintegrowanych wzorów zachowa

ń

i działa

ń

członków rodziny

realizuj

ą

cych okre

ś

lone funkcje.

3

Funkcje rodziny a struktura

Rodzina jest instytucj

ą

i grup

ą

społeczn

ą

, wychowawcz

ą

, pełni

ą

c

ą

szereg rozmaitych funkcji.

Funkcja rodziny to, według Z. Tyszki, „wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny,

wynikaj

ą

ce z bardziej lub mniej u

ś

wiadamianych sobie przez nich zada

ń

, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez

obowi

ą

zuj

ą

ce normy i wzory, a prowadz

ą

ce do okre

ś

lonych efektów głównych i pobocznych."

Funkcje rodziny wg Z. Tyszki:

1.

funkcja materialno - ekonomiczna – zaspokojenie potrzeb materialnych rodziny, partykularyzacja dochodów

członków rodziny (w wi

ę

kszo

ś

ci zarobkuj

ą

oboje mał

ż

onkowie i dorastaj

ą

ce dzieci, cz

ęść

dochodów trafia do wspólnej

"kasy", reszta - w gestii poszczególnych członków rodziny),

2.

funkcja opieku

ń

czo-zabezpieczaj

ą

ca - zabezpiecza wszystkich członków potrzebuj

ą

cych pomocy, zapewnia jej

członkom codzienne usługi (mieszkanie, wy

ż

ywienie, odzie

ż

) oraz opiek

ę

ludziom starszym lub chorym,

3.

funkcja prokreacyjna – Zaspokaja potrzeby rodzicielskie i emocjonalne, oznacza,

ż

e jest to jedyna grupa społeczna

rozszerzaj

ą

ca si

ę

dzi

ę

ki funkcjom biologicznym, dostarczaj

ą

c nowych członków dla swojej grupy i dla całego

społecze

ń

stwa,

4.

funkcja seksualna - wzrost przedmał

ż

e

ń

skich i pozamał

ż

e

ń

skich kontaktów seksualnych, bardziej cenione, ni

ż

w

przeszło

ś

ci, mał

ż

e

ń

skie współ

ż

ycie seksualne, pod k

ą

tem jako

ś

ci prze

ż

y

ć

i pełnej satysfakcji obojga mał

ż

onków

(wi

ę

ksze wymagania kobiet, konflikty z powodu braku satysfakcji),

5.

funkcja legalizacyjno-kontrolna – dotyczy systemu warto

ś

ciowo – normatywnego legalizuj

ą

cego takie zachowania

jak: współ

ż

ycie seksualne, posiadanie dzieci, ograniczona nieformalna kontrola rodziny nad jej członkami

(autonomizacja członków, zwi

ę

kszony czas przebywania poza domem, zanik norm i sposobów wła

ś

ciwego

post

ę

powania - przest

ę

pczo

ść

),

6.

funkcja socjalizacyjna – przekazuje dorobek kultury społecze

ń

stwa, modele zachowa

ń

, system warto

ś

ci, normy

społeczne itp.oznacza stosunek rodziny do dzieci, które przez

ż

ycie w niej, wrastaj

ą

w społecze

ń

stwo, oraz

dostosowywanie si

ę

mał

ż

onków do siebie, zakres zaw

ęż

ony na skutek działania innych instytucji; nieprawidłowa

socjalizacja sprzyja patologii społecznej; brutalizacja tre

ś

ci płyn

ą

cych ze

ś

rodków masowego przekazu - st

ą

d rola

rodziny w dostarczaniu odpowiedniego systemu warto

ś

ci i zainteresowa

ń

, umo

ż

liwiaj

ą

cych dokonanie, przez młodych

ludzi, odpowiedniej selekcji, emancypacja dzieci, a zwłaszcza młodzie

ż

y (wi

ę

ksza swoboda, niezale

ż

no

ść

,

zmniejszenie

ś

wiadomego wpływu rodziców na dzieci oraz wpływów wewn

ą

trzrodzinnej, spontanicznej socjalizacji);

ró

ż

nicowanie si

ę

postaw

ż

yciowych i działa

ń

wychowawczych matek i ojców (indywidualizacja oddziaływa

ń

),

7.

funkcja klasowa -przynale

ż

no

ść

do okre

ś

lonej struktury społecznej,

8.

funkcja kulturalna –dziedzictwo kulturowe rodziny, społecze

ń

stwa, narodu.

9.

funkcja rekreacyjno-towarzyska

10. funkcja emocjonalno - ekspresyjna – kontakty towarzyskie, wzrost rangi uczu

ć

wy

ż

szych (miło

ść

), małe wsparcie

emocjonalne człowieka ze strony pozarodzinnych grup wspólnotowych; zapewnienie przez rodzin

ę

, poczucia

bezpiecze

ń

stwa, higieny psychicznej, równowagi emocjonalnej jednostki, umo

ż

liwienie ekspresji osobowo

ś

ci

(niepowtarzalnych cech jednostki) i aprobowanie jej; im mniej konfliktowa i zdezorganizowana, tym skuteczniejsza jej

funkcja emocjonalno - ekspresyjna.

Funkcje rodziny s

ą

ś

ci

ś

le zwi

ą

zane z jej struktur

ą

tzn. układem ról i pozycji społecznej oraz rzutuj

ą

na charakter

wi

ę

zi ł

ą

cz

ą

cych jej członków. Jako

ść

i poziom wypełnianych przez rodzin

ę

funkcji decyduje o ko

ń

cowych skutkach jej

funkcjonowania, wyra

ż

aj

ą

cych si

ę

w poziomie i stylu

ż

ycia jej członków, w konfiguracji stosunków mi

ę

dzypokoleniowych,

aspiracji i planów

ż

yciowych, uznawanych systemów warto

ś

ci, stylu i jako

ś

ci

ż

ycia.

Struktur

ę

rodziny okre

ś

la :

1)

liczba i rodzaj pokrewie

ń

stwa członków rodziny (liczba dzieci i innych krewnych),

2)

układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie,

4

3)

siła wi

ę

zi instytucjonalnych i psychicznych ł

ą

cz

ą

cych poszczególnych członków rodziny,

ś

wiadcz

ą

ca o wi

ę

kszej

lub mniejszej spójno

ś

ci (kohezji) rodziny,

4)

podział czynno

ś

ci oraz struktura wewn

ą

trzrodzinnej władzy i autorytetów, ł

ą

cz

ą

ca si

ę

do

ść

ś

ci

ś

le z układem

pozycji społecznych,

5)

wewn

ą

trzrodzinny rozkład miło

ś

ci i wzgl

ę

dów.

Bior

ą

c pod uwag

ę

wy

ż

ej wymienione elementy struktury rodziny, mo

ż

emy wyró

ż

ni

ć

:

•

rodzin

ę

mał

ą

(dwupokoleniow

ą

, podstawow

ą

) - preferowan

ą

we współczesnej Europie i Ameryce Północnej

- pełn

ą

(mał

ż

onkowie i ich dzieci),

- niepełn

ą

(mał

ż

e

ń

stwo przeddzietne, bezdzietne lub postparentalne; matka z dzieckiem lub dzie

ć

mi; ojciec z

dzieckiem lub dzie

ć

mi; same dzieci pozostaj

ą

ce pod opiek

ą

pełnoletniego brata lub siostry),

•

rodzin

ę

du

żą

(w Polsce przewa

ż

nie w szcz

ą

tkowej postaci) - tradycyjn

ą

, patriarchaln

ą

, o

ś

ci

ś

le instytucjonalnym

charakterze, zrzeszaj

ą

c

ą

przynajmniej kilka rodzin małych oraz samotnych ludzi; wszyscy członkowie s

ą

bezwzgl

ę

dnie podporz

ą

dkowani głowie rodziny,

•

zredukowan

ą

rodzin

ę

du

żą

(poszerzon

ą

rodzin

ę

mał

ą

) - najcz

ęś

ciej jest to m

ąż

,

ż

ona, ich dzieci i rodzice,

niekiedy dodatkowo niedorosłe lub nie usamodzielnione rodze

ń

stwo którego

ś

ze współmał

ż

onków; nie zawsze

władza spoczywa w r

ę

kach najstarszego m

ęż

czyzny w rodzinie,

•

rozproszon

ą

rodzin

ę

du

żą

- kategoria, kr

ą

g lub grupa rozproszonych krewnych (w zale

ż

no

ś

ci od stopnia ich

wspólnoty i za

ż

yło

ś

ci ; mał

ż

e

ń

stwo oraz rodziny ich bli

ż

szych i dalszych krewnych (a tak

ż

e ewentualnie krewni

stanu wolnego) mieszkaj

ą

oddzielnie i prowadz

ą

osobne gospodarstwa domowe; cz

ę

sto, zwłaszcza bli

ż

si krewni

(mimo przestrzennego rozproszenia), tworz

ą

do

ść

spójny kr

ą

g rodzinny, oparty na wi

ę

zi pokrewie

ń

stwa i

powinowactwa.

Społeczne konsekwencje zachodz

ą

cych w rodzinie przemian uwa

ż

a si

ę

:

•

wzrost liczby konfliktów mał

ż

e

ń

skich i rozwodów (malej

ą

ca spójno

ść

rodziny, jej dezorganizacja i dezintegracja),

•

wzrost zatrudnienia kobiet dla ciekawszego

ż

ycia, samorealizacji, nie tylko z pobudek ekonomicznych,

•

relatywne zmniejszenie warto

ś

ci dzieci dla rodziców (dobra konkurencja),

•

indywidualizacja form aktywno

ś

ci w rodzinie i zainteresowa

ń

,

•

dyferencjacja (zró

ż

nicowanie) norm i warto

ś

ci u poszczególnych członków rodziny - nawzajem w stosunku do

siebie,

•

zmniejszenie si

ę

wi

ę

zi rodzinno - s

ą

siedzkich, zmiana wi

ę

zi rodzinno - towarzyskich,

•

malej

ą

ca liczba

ś

lubów, wzrost liczby mał

ż

e

ń

stw i rodzin niesformalizowanych (konkubinat, kohabitacja),

•

zmniejszenie przyrostu naturalnego, oddzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej w rodzinie - zmniejszenie

dzietno

ś

ci (

ś

rodki antykoncepcyjne),

•

nasilenie si

ę

ruchliwo

ś

ci geograficznej z powodów ekonomicznych i politycznych,

•

wzrost zagro

ż

e

ń

ekologicznych i społecznych (patologia społeczna jednostek, spatologizowane rodziny),

•

równouprawnienie rodzin : małej (dwupokoleniowej) wobec du

ż

ej (wielopokoleniowej).

Rodzina problemowa – system rodziny, geneza, dynamika i skutki problemów, potrzeby, pełnienie ról

społecznych,

4 główne typy rodzin wg Jacka Piekarskiego:

ś

rodowiskowo wzorcowe – obejmuje ono wył

ą

cznie wzorcowe cechy,

ś

rodowiskowo przeci

ę

tne – obejmuje zestawienie cech dominuj

ą

cych w danej zbiorowo

ś

ci o niejednoznacznej z

punktu widzenia pedagogicznego warto

ś

ci wszystkich przyj

ę

tych kryteriów,

ś

rodowiskowo niekorzystne wychowawczo – obejmuje wył

ą

cznie cechy negatywne,

ś

rodowiskowo dysharmonijne – wzorce współwyst

ę

puj

ą

z konfiguracjami czynników okre

ś

lonych jako negatywne.

5

Ś

rodowisko wzorcowe charakteryzuje si

ę

:

1. wysokim standardem materialnym,

2. dobr

ą

sytuacj

ą

mieszkaniow

ą

,

3. wła

ś

ciwymi warunkami rozwoju i zdobycia nowych do

ś

wiadcze

ń

(szerokie kontakty towarzyskie i kulturalne),

4. partnerskim charakterem

ż

ycia rodzinnego,

5. stylem wychowania nacechowanym konsekwencj

ą

i jednomy

ś

lno

ś

ci

ą

, wyst

ę

powaniem pozytywnych wzmocnie

ń

oraz

brakiem drastycznych kar,

6. d

ąż

eniem do rozwoju przy uwzgl

ę

dnianiu mo

ż

liwo

ś

ci dziecka,

7. wysokim rozwojem intelektualnym oraz zaanga

ż

owaniem w rozwój

ż

yczliwo

ś

ci i wra

ż

liwo

ś

ci dla innych.

Rodzina problemowa to taka rodzina która nie spełnia swoich zada

ń

wzgl

ę

dem dzieci. Rodzina problemowa w

ś

wietle

systemu reguł funkcjonuje jak ka

ż

dy system- zło

ż

ony z cz

ęś

ci składowych – powi

ą

zanych ze sob

ą

w szczególny sposób- dla

osi

ą

gniecia wspólnego celu. W rodzinie problemowej brak jest :

Akceptacji siebie - członkowie rodziny maj

ą

niskie poczucie własnej warto

ś

ci, poczucie winy, nie akceptuj

ą

c siebie

trudno im budowa

ć

dobre relacje z innymi członkami rodziny oraz innymi lud

ź

mi,

Wzajemno

ś

ci – nie wszyscy członkowie rodziny wywi

ą

zuj

ą

si

ę

ze swoich obowi

ą

zków i nie dotrzymuj

ą

umów,

Otwartej komunikacji - istniej

ą

tematy, które w czasie komunikowania si

ę

komunikowania si

ę

członków rodziny s

ą

pomijane lub trzymane w sekrecie; członkowie rodziny boj

ą

si

ę

odsłania

ć

swoje słabe strony,

Otwarto

ś

ci na otoczenie- członkowie rodziny

ż

yj

ą

w zamkni

ę

ciu i izolacji, strzeg

ą

aby wyst

ę

puj

ą

cy problem nie ujrzał

ś

wiatła dziennego, ukrywaj

ą

go przed otoczeniem.

Dysfunkcjonalna rodzina staje si

ę

ź

ródłem napi

ęć

, frustracji zarówno dla dorosłych członków jak i dla dzieci.

Dysfunkcjonalno

ść

rodziny mo

ż

e dotyczy

ć

ró

ż

nego zakresu realizowanych zada

ń

, mo

ż

e to by

ć

:

•

dysfunkcja całkowita, oznaczaj

ą

ca,

ż

e w rodzinie wyst

ę

puje kompletne niepowodzenie w realizacji zada

ń

rodziny i

musz

ą

j

ą

w tym zast

ą

pi

ć

wyspecjalizowane rodziny,

•

dysfunkcja cz

ęś

ciowa, oznaczaj

ą

ca,

ż

e rodzina nie potrafi realizowa

ć

prawidłowo pewnych jej zada

ń

i podstawowych

funkcji,

Ta dysfunkcjonalno

ść

mo

ż

e z kolei obejmowa

ć

:

•

niepowodzenia w realizacji zada

ń

wychowawczych,

•

niepowodzenia w walce z kryzysem mał

ż

e

ń

skim,

•

niepowodzenia zwi

ą

zane z walk

ą

o nie wykluczenie rodziny z okre

ś

lonego kr

ę

gu rodzinnego,

•

niepowodzenia w zaspokajaniu potrzeb dziecka b

ą

d

ź

te

ż

dotycz

ą

cych innych zada

ń

i sfer

ż

ycia rodzinnego (S. Kawula).

W rodzinie problemowej zaburzony jest kontakt miedzy rodzicami a dzie

ć

mi. Rodzice przejawiaj

ą

nieprawidłowe postawy :

Postawa unikaj

ą

ca- zauwa

ż

a si

ę

oboj

ę

tno

ść

uczuciow

ą

rodziców, przebywanie z dzieckiem nie sprawia im

przyjemno

ś

ci, jest odczuwane przez nich jako trudno

ść

. Kontakt z dzieckiem jest lu

ź

ny, pozornie dobry i maskowany

nadmiern

ą

swobod

ą

.

Postawa odtr

ą

caj

ą

ca – dziecko odbierane jako ci

ęż

ar ograniczaj

ą

cy swobod

ę

rodziców. Rodzice maj

ą

do dziecka

dystans. Stosuj

ą

kary nieproporcjonalne do stopnia przewinienia dziecka. Okazuj

ą

dziecku swoje niezadowolenie,

krytykuj

ą

je dokuczaj

ą

.

Postawa

zbyt

wymagaj

ą

ca

–

rodzice

posiadaj

ą

zbyt

wysokie

aspiracje

w stosunku do własnego dziecka, chc

ą

je ukształtowa

ć

według idealnego wzorca, nie licz

ą

c si

ę

z mo

ż

liwo

ś

ciami i

zdolno

ś

ciami dziecka.

Postawa nadmiernie chroni

ą

ca - rodzice z jednej strony pozwalaj

ą

dziecku na wszystko z drugiej strony za

ś

s

ą

w

ci

ą

głym strachu i l

ę

ku o jego zdrowie i bezpiecze

ń

stwo.

6

W rodzinie problemowej zaspokajane s

ą

głównie potrzeby rodziców. Zaburzona jest wi

ęź

emocjonalna mi

ę

dzy

członkami rodziny a relacje nie s

ą

oparte na równo

ś

ci praw. W rodzinie Istnieje podział na osoby wa

ż

niejsze którym nale

ż

y

si

ę

podporz

ą

dkowa

ć

. Zasady funkcjonowania takiej rodziny s

ą

narzucane, sztywne, cz

ę

sto nieuzasadnione, bł

ę

dy nie

naprawiane i wybaczane lecz wypominane, członkowie rodziny problemowej nie maj

ą

mo

ż

liwo

ś

ci wyra

ż

a

ć

swoich

spostrze

ż

e

ń

, uczu

ć

, my

ś

li i pragnie

ń

. System rodziny nie wspiera swych członków a raczej hamuje.

Model typologii postaw rodzicielskich wła

ś

ciwych i niewła

ś

ciwych wg. Ziemskiego

1) akceptacja >> odtr

ą

cenie

2) współdziałanie >> unikanie

3) rozumna swoboda >> nadmiernie chroni

ą

ca

4) uznanie praw >> nadmiernie wymagaj

ą

ca

Typy post

ę

powania rodzicielskiego według Makarovica:

1) przewaga matki + przewaga nagród >> monarcha

2) przewaga nagród + przewaga dziecka >> demokrata

3) przewaga dziecka + przewaga sankcji >> anarchista

4) przewaga sankcji + przewaga matki >> tyran

Model zachowania rodzicielskiego według Slatera:

ciepło, uzale

ż

nienie

brak tolerancji, surowo

ść

chłód, separowanie si

ę

pobła

ż

liwo

ść

, tolerancja

Bł

ą

d wychowawczy – wg A. Guryckiej bł

ę

dem wychowawczym nazywamy zdarzenie, które zachodzi w okre

ś

lonej sytuacji

wychowawczej i jest takim zachowaniem wychowawczym, które ma niekorzystny wpływ na dora

ź

ne funkcjonowanie dziecka

oraz na jego dalszy lub bli

ż

szy rozwój. Bł

ą

d wychowawczy popełniany jest zawsze nie

ś

wiadomie.

Przyczyny popełniania bł

ę

dów wychowawczych tkwi

ą

w:

wła

ś

ciwo

ś

ci osobowo

ś

ciowe wychowawcy,

prywatne teorie na temat wychowania,

czynniki sytuacyjne.

Wyró

ż

niamy 9 podst. bł

ę

dów wychowawczych:

rygoryzm,

agresja,

hamowanie aktywno

ś

ci

oboj

ę

tno

ść

,

eksponowanie siebie,

uleganie,

zast

ę

powanie,

idealizacja dziecka,

niekonsekwencja.

Podstawowe elementy systemu zdrowej, funkcjonalnej rodziny (J. Bradshaw) - pi

ęć

wolno

ś

ci:

1. Cało

ść

jest czym

ś

wi

ę

kszym ni

ż

suma jej elementów.

2. System jest dynamiczny – stale szuka otwarto

ś

ci i mo

ż

liwo

ś

ci rozwoju, przystosowuj

ą

c si

ę

do napływaj

ą

cych informacji i

stresu.

3. Zasady s

ą

jawne i negocjowalne.

7

4. Równowaga pomi

ę

dzy wspólnot

ą

a odr

ę

bno

ś

ci

ą

jest oparta na wzajemnym szacunku.

5. Gdy poziom niepokoju zwi

ą

zany ze zjawiskami interpersonalnymi i intrapsychicznymi jest niewielki, automatycznie

zaczynaj

ą

działa

ć

siły zwi

ą

zane z wyodr

ę

bnianiem si

ę

.

Dobre , funkcjonalne zasady stosowane w zdrowym systemie rodzinnym:

•

Problemy s

ą

zauwa

ż

alne i rozwi

ą

zywane

•

Promowanych jest pi

ęć

wolno

ś

ci. Wszyscy członkowie rodziny mog

ą

wyra

ż

a

ć

swoje spostrze

ż

enia, uczucia, my

ś

li,

pragnienia i fantazje.

•

Wszystkie relacje s

ą

oparte na dialogu i równo

ś

ci. Ka

ż

dy członek rodziny jest tak samo ceniony jako osoba.

•

Komunikacja jest bezpo

ś

rednia, adekwatna i oparta na konkretnych, obserwowalnych faktach.

•

Członkowie rodziny mog

ą

zaspokaja

ć

swoje potrzeby.

•

Członkowie rodziny mog

ą

by

ć

indywidualno

ś

ciami.

•

Rodzice robi

ą

to co mówi

ą

,

ż

e zrobi

ą

. Dbaj

ą

o samodyscyplin

ę

.

•

Role w rodzinie s

ą

wybierane i zmieniaj

ą

ce si

ę

.

•

Atmosfera jest radosna i pełna spontaniczno

ś

ci.

•

Zasady wymagaj

ą

uzasadniania.

•

Naruszenie warto

ś

ci drugiej osoby budzi poczucie winy.

•

Bł

ę

dy s

ą

wybaczane i postrzegane jako okazja do uczenia si

ę

.

•

System rodzinny słu

ż

y jednostkom.

•

Rodzice s

ą

w kontakcie ze zdrowym poczuciem wstydu. (J. Bradshaw)

Dzieci z grupy wysokiego ryzyka wywodz

ą

si

ę

z rodzin, w których:

a) wyst

ę

puj

ą

ró

ż

nego rodzaju patologie społeczne (alkoholizm, przest

ę

pczo

ść

, prostytucja, negatywny stosunek do pracy,

itd.);

b) struktura została zaburzona z powodu rozpadu mał

ż

e

ń

stwa b

ą

d

ź

istnienia nieprawidłowych wzorców rodziny;

c) zaznacza si

ę

prymitywizm, znajduje on odzwierciedlenie nie tylko w poziomie wykształcenia rodziców (opiekunów), ale

równie

ż

w:

przyjmowanych przez nich postaw wychowawczych,

braku podstawowej wiedzy dotycz

ą

cej wychowania i potrzeb dziecka,

sposobie sp

ę

dzania czasu wolnego,

sposobach rozwi

ą

zywania konfliktów oraz

preferowanych warto

ś

ciach (tolerowaniu i akceptowaniu zachowa

ń

dewiacyjnych);

d) istniej

ą

gł

ę

boko skrywane lub nawet nie u

ś

wiadamiane problemy i konflikty, których

ź

ródła si

ę

gaj

ą

rodzinnego

pochodzenia; badania potwierdziły fakt przekazu negatywnych warto

ś

ci, norm i wzorców z pokolenia na pokolenie – to

zjawisko jest szczególnie wyra

ź

nie widoczne w preferowanych w

ż

yciu warto

ś

ciach oraz funkcjonuj

ą

cych wzorcach rodziny;

e) uwidacznia si

ę

brak wsparcia i kontroli rodziców, co w konsekwencji powoduje obni

ż

enie ich wpływów i odej

ś

cie dziecka

do grupy rówie

ś

niczej. Gdy w rodzinie nie panuje odpowiednia atmosfera, struktura rodziny jest zachwiana, warunki

materialne i kulturowe rodziny s

ą

nieodpowiednie, dziecku brak pozytywnych wzorców do na

ś

ladowania oraz brak wsparcia

w sferze emocjonalnej, szuka ono takiego

ś

rodowiska gdzie zostanie docenione i zauwa

ż

one. Jest to najcz

ęś

ciej grupa

rówie

ś

nicza – nieformalna, która przewa

ż

nie ma negatywny wpływ na jednostk

ę

, skutkiem, czego jest popełnianie czynów

niepo

żą

danych przez społecze

ń

stwo, co jest jednoznaczne z niedostosowaniem społecznym.

Dochodzimy, wi

ę

c do wniosku, i

ż

rodzina jest tym podstawowym i najwa

ż

niejszym gruntem wychowawczym, który

przy prawidłowym funkcjonowaniu wprowadza dziecko w

ś

wiat dorosłych, uczy wypełnia

ć

role społeczne i najbardziej

wpływa na dostosowanie si

ę

jednostki do wymogów społecze

ń

stwa.

Pierwszym sygnałem tego,

ż

e co

ś

niewła

ś

ciwego dzieje si

ę

z rodzin

ą

s

ą

kłopoty, które sprawia jedno z dzieci.

Rodzice wzywani do szkoły dowiaduj

ą

si

ę

,

ż

e ucze

ń

po raz kolejny wdał si

ę

w bójk

ę

albo te

ż

uciekł z lekcji. Najcz

ęś

ciej

8

zaskoczeni rodzice usiłuj

ą

wytłumaczy

ć

sobie te wybryki wyj

ą

tkow

ą

nadpobudliwo

ś

ci

ą

czy te

ż

„trudnym charakterem”

młodego

człowieka.

Nie

dostrzegaj

ą

najmniejszego

zwi

ą

zku

mi

ę

dzy

własnym

zachowaniem

a zachowaniem dziecka. Badania dowodz

ą

jednak,

ż

e trudno

ś

ci wychowawcze sprawiane przez dzieci z tak zwanych

„normalnych” rodzin stanowi

ą

objaw tych samych dysfunkcji, które s

ą

typowe dla rodzin patologicznych. Wynikaj

ą

one

z zaburze

ń

w komunikacji poszczególnych członków rodziny mi

ę

dzy sob

ą

oraz z niezaspokajania istotnych potrzeb dziecka.

Tam zatem, gdzie pojawiaj

ą

si

ę

pierwsze sygnały nie respektowania przez dziecko wzorców zachowa

ń

przyj

ę

tych

w społecze

ń

stwie (agresja, nadpobudliwo

ść

), tam w istocie mamy do czynienia z zachwianiem bezpiecze

ń

stwa, niskim

poziomem odporno

ś

ci na frustracje, niezrównowa

ż

eniem emocjonalnym. Tego rodzaju zaburzenia mog

ą

stanowi

ć

podstaw

ę

do poszukiwania rozwi

ą

za

ń

ekstremalnych czy ryzykownych i tym samym otwiera

ć

przestrze

ń

dla pojawiania si

ę

najrozmaitszych zagro

ż

e

ń

.

Dysfunkcjonalna rodzina generuje wi

ę

c narkomani

ę

, alkoholizm, niepo

żą

dane ci

ąż

e nastolatek, zachowania

przest

ę

pcze. St

ą

d niezmiernie istotne jest wychwytywanie pierwszych sygnałów szczególnie tam, gdzie pozornie wszystko

jest w porz

ą

dku.

Do zachowania równowagi systemu niezb

ę

dne jest, aby poszczególne elementy cało

ś

ci działały wła

ś

ciwie. Kłopoty

dziecka stanowi

ą

najcz

ęś

ciej wyraz zaburze

ń

emocjonalnych rodziców. Oni to, bowiem, jak okre

ś

la Bradshaw, s

ą

architektami rodziny. To wła

ś

nie na wzajemnym odnoszeniu si

ę

rodziców do siebie opiera si

ę

wzorzec komunikacji w

rodzinie. Dzieci ucz

ą

si

ę

b

ą

d

ź

jawnych i jednoznacznych kontaktów, b

ą

d

ź

te

ż

odwrotnie – nie wyra

ż

aj

ą

swoich uczu

ć

i ukrywaj

ą

je. Rodzina, pisze Bradshaw, „potrzebuje Matki i Ojca, którzy s

ą

zaanga

ż

owani w zasadniczo zdrowy wzajemny

zwi

ą

zek i którzy czuj

ą

si

ę

na tyle bezpieczni,

ż

eby wychowywa

ć

swoje dzieci, nie obci

ąż

aj

ą

c ich swoimi problemami”

Gdy rodzice nie spełniaj

ą

tych warunków, na miejsce autentycznych relacji pojawiaj

ą

si

ę

role. W ich odgrywaniu

nie ma nic złego, je

ś

li ich układ jest elastyczny i podlega naturalnym zmianom. Ka

ż

da rodzina prze

ż

ywa przecie

ż

kłopoty i

problemy w komunikowaniu si

ę

wzajemnym. Bywa tak,

ż

e jeden z jej członków dla zapewnienia równowagi odgrywa czyj

ąś

rol

ę

. Tam jednak, gdzie relacje zostaj

ą

usztywnione, a role pozostaj

ą

stałe, nic nie funkcjonuje prawidłowo. Je

ś

li jedno z

rodziców nie spełnia swoich zada

ń

, wówczas jego miejsce zajmuje dziecko, staj

ą

c si

ę

zast

ę

pczym rodzicem. Taka

sytuacja ma miejsce, gdy - na przykład - matka nadmiernie wyr

ę

cza si

ę

córk

ą

w opiece nad jej młodszym rodze

ń

stwem.

Bywa i tak,

ż

e córka zamiast odgrywa

ć

rol

ę

, faktycznie zast

ę

puje matk

ę

. Wielu badaczy dopatruje si

ę

w tym mechanizmu

stosunków kazirodczych. Zdarzaj

ą

si

ę

sytuacje, kiedy dziecko odci

ą

ga rodziców od ich własnych konfliktów i bierze na siebie

wszystkie winy. Pocz

ą

tkowo odgrywa rol

ę

kozła ofiarnego, ale z czasem faktycznie mo

ż

e si

ę

nim sta

ć

. „Kozioł ofiarny

naprawd

ę

staje si

ę

łobuzem”. Na tym polega niebezpiecze

ń

stwo odgrywania ról; zamiast tego powinno si

ę

budowa

ć

autentyczne relacje pomi

ę

dzy członkami rodziny.

Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny jest, zatem wynikiem zaburze

ń

relacji mi

ę

dzy rodzicami. Trzeba dziecko i

jego kłopoty traktowa

ć

w odniesieniu do rodziny; w niej przede wszystkim szuka

ć

ź

ródła niepowodze

ń

, a nie poza ni

ą

.

Pracownik socjalny pracuj

ą

c z rodzin

ą

współpracuje z innymi instytucjami i organizacjami pomagaj

ą

cymi rodzinom.

Niezmiernie wa

ż

na jest znajomo

ść

miejsc, osób, mo

ż

liwo

ś

ci udzielenia pomocy w

ś

rodowisku lokalnym. Przekazywanie i

zbieranie informacji od poszczególnych osób i instytucji, konsekwentne egzekwowanie

ś

wiadcze

ń

wynikaj

ą

cych z zada

ń

i

kompetencji instytucji.

Instytucje i organizacje działaj

ą

ce na rzecz rodziny

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie jest samodzieln

ą

jednostk

ą

organizacyjno-bud

ż

etow

ą

, która wykonuje zadania

wynikaj

ą

ce z ustaw:

•

ustawy z 12 marca 2004r. o pomocy społecznej,

•

ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych,

•

zadania wynikaj

ą

ce z innych ustaw i uchwał.

Rodziny zast

ę

pcze jest form

ą

całkowitej, okresowej opieki dla dzieci opuszczonych, pozbawionych opieki rodzicielskiej,

które z powodu przeszkód prawnych lub wieku nie mog

ą

by

ć

przysposobione.

Rodziny zast

ę

pcze dziel

ą

si

ę

na :

9

1.

Spokrewnione z dzieckiem

2.

Nie spokrewnione z dzieckiem

3.

Zawodowe nie spokrewnione z dzieckiem

4.

Wielodzietne

5.

Specjalistyczne

Sprawuj

ą

ce opiek

ę

nad dzie

ć

mi niedostosowanymi społecznie

Sprawuj

ą

ce opiek

ę

nad dzie

ć

mi, które z racji stanu zdrowia wymagaj

ą

szczególnej opieki i piel

ę

gnacji.

6.

Rodziny pełni

ą

ce funkcj

ę

pogotowia rodzinnego

pełni

ą

ce rol

ę

pogotowia rodzinnego, s

ą

form

ą

pomocy o charakterze interwencyjnym i stanowi

ą

alternatyw

ę

dla instytucji

pogotowia opieku

ń

czego.

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci skrót TPD jest ogólnopolskim, pozarz

ą

dowym stowarzyszeniem prowadz

ą

cym działalno

ść

po

ż

ytku publicznego przez dzieci.

W ramach działalno

ś

ci słu

ż

y dzieciom, które wymagaj

ą

ratunku i pomocy, a tak

ż

e rodzicom, władzom samorz

ą

dowym i

pa

ń

stwowym w wypełnianiu ich obowi

ą

zków wobec dzieci.

Podstawowe kierunki pracy TPD:

1.

Organizacja zast

ę

pczych

ś

rodowisk rodzinnych dla dzieci osieroconych.

2.

Opieka i pomoc udzielana dzieciom rodzin biednych, w tym dotkni

ę

tych bezrobociem, patologicznych, wielodzietnych,

rozbitych itp. (pomoc materialna, do

ż

ywianie, poradnictwo itp.)

3.

Opieka i pomoc rodzinom wychowuj

ą

cym dzieci przewlekłe chore i niepełnosprawne.

4.

Działalno

ść

opieku

ń

czo-wychowawcza w miejscu zamieszkania przez terenowe koła przyjaciół dzieci (

ś

wietlice,

ogniska wychowawcze,).

5.

Organizacja wakacji dla dzieci z rodzin ubogich i niewydolnych wychowawczo oraz dla dzieci niepełnosprawnych i

przewlekle chorych.

6.

Działalno

ść

słu

żą

ca przeciwdziałaniu wypadkowo

ś

ci dzieci w ruchu drogowym.

7.

Działalno

ść

w zakresie podnoszenia poziomu kultury pedagogicznej rodziców i społecze

ń

stwa.

Towarzystwo posiada na tereniu kraju rozbudowan

ą

struktur

ę

organizacyjn

ą

. Ma swoje oddziały na szczeblach gminnych,

miejskich, powiatowych i wojewódzkich.

Dom Dziecka jest placówk

ą

socjalizacyjn

ą

przeznaczon

ą

dla dzieci w wieku od urodzenia do 18-tego roku

ż

ycia. Zadaniem

Domu Dziecka jest zapewnienie dzieciom i młodzie

ż

y pozbawionym trwale lub okresowo opieki rodziny własnej,

całodobowej opieki i wychowania, odpowiednich do potrzeb warunków rozwoju, a tak

ż

e przygotowanie do samodzielnego

ż

ycia.

Dom Dziecka podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny, znalezienia rodziny przysposabiaj

ą

cej lub

umieszczenia w rodzinnej opiece zast

ę

pczej:

•

utrzymuj

ą

c kontakty z rodzicami lub innymi członkami rodziny wychowanków w celu tworzenia warunków powrotu do

rodziny,

•

współpracuj

ą

c z o

ś

rodkami adopcyjno – opieku

ń

czymi w celu pozyskania dla wychowanków zast

ę

pczych form

wychowania rodzinnego.

Rodzinny Dom Dziecka. Placówki rodzinne od 1999r. s

ą

instytucjami pomocy społecznej, funkcjonuj

ą

cymi obecnie na

podstawie art. 80 ust. 1 pkt 2, ust. 3, 5, 7, 8, ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r. oraz Rozporz

ą

dzenia

Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 lutego 2005r. w sprawie placówek opieku

ń

czo-wychowawczych. Placówka rodzinna

zapewnia dzieciom cz

ęś

ciowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców;

10

1.

Całodobow

ą

opiek

ę

i wychowanie w warunkach zbli

ż

onych do domu rodzinnego.

2.

Opiek

ę

do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia.

Wioska Dzieci

ę

ca. Zało

ż

enia ideowe placówki okre

ś

laj

ą

cztery nadrz

ę

dne zasady wychowawcze:

•

Ka

ż

de dziecko w wiosce ma matk

ę

i rodze

ń

stwo.

•

Naturalne rodze

ń

stwa nie s

ą

rozdzielane.

•

Ka

ż

da rodzina wioskowa posiada swój dom, nie przestaj

ą

c by

ć

zarazem integraln

ą

cz

ęś

ci

ą

społeczno

ś

ci wioskowej.

•

W swych zało

ż

eniach warunki te rozwin

ąć

maj

ą

poczucie bezpiecze

ń

stwa i własnego miejsca.

Wioski Dzieci

ę

ce SOS w Polsce to niepubliczne, rodzinne placówki opieki całkowitej nad dzie

ć

mi osieroconymi i

opuszczonymi, które prowadzi Stowarzyszenie SOS Wioski Dzieci

ę

ce w Polsce. Twórc

ą

idei Wiosek Dzieci

ę

cych SOS był

Hermann Gmeiner, który zało

ż

ył pierwsz

ą

Wiosk

ę

dzieci

ę

c

ą

SOS w Imst – Austra w 1949r. Obecnie istnieje około 400

Wiosek w ponad 130 krajach

ś

wiata. W naszym kraju funkcjonuj

ą

trzy Wioski Dzieci

ę

ce w Biłgoraju, Kra

ś

niku i Siedlcach

oraz Dom Młodzie

ż

y SOS w Lublinie.

O

ś

rodek Adopcyjny. O

ś

rodek Adopcyjno-Opieku

ń

czy jest publiczn

ą

, specjalistyczn

ą

placówk

ą

o charakterze

diagnostyczno-konsultacyjnym.

W ramach działalno

ś

ci:

1

Poszukuje rodzin zast

ę

pczych i rodzin adopcyjnych dla dzieci osamotnionych.

2

Prowadzi profesjonalne szkolenia i kursy dla rodzin zast

ę

pczych (mi

ę

dzy innymi metod

ą

PRIDE - pomagaj

ą

c

ą

zdoby

ć

umiej

ę

tno

ś

ci w odpowiedzialnym zadaniu, jakim jest opieka nad dzie

ć

mi w rodzinie zast

ę

pczej. Program ten pomaga

rozwin

ąć

umiej

ę

tno

ść

wspierania dzieci - równie

ż

w ich kontaktach z rodzin

ą

naturaln

ą

).

3

Zaprasza na spotkania indywidualne wspieraj

ą

ce w podj

ę

ciu dobrych decyzji w procesie adopcyjnym.

4

Udziela pomocy psychologicznej i pedagogicznej rodzinom naturalnym, zast

ę

pczym i adopcyjnym.

5

Udziela pomocy prawnej w ustanawianiu rodziny adopcyjnej i rodziny zast

ę

pczej.

6

Udziela pomocy rodzinom i samotnym kobietom, które nie mog

ą

wychowywa

ć

własnego dziecka,

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna jest placówk

ą

publiczn

ą

, która

zatrudnia wykwalifikowanych pracowników: psychologów, pedagogów, logopedów. Z poradni

ą

współpracuje pedagog

szkolny. Ich głównym zadaniem jest

ś

wiadczenie bezpłatnych, powszechnych usług w zakresie m.in.:

•

Profilaktyki niepowodze

ń

szkolnych,

•

Diagnozy i terapii wszelkich zaburze

ń

i odchyle

ń

rozwojowych dzieci i młodzie

ż

y,

•

Diagnozy i terapii specyficznych problemów w pisaniu i czytaniu,

•

Terapii dzieci z trudno

ś

ciami w nauce matematyki,

•

Profilaktyki, diagnozy i terapii opó

ź

nie

ń

rozwoju mowy.

Pedagog szkolny. Zakres działalno

ś

ci pedagoga:

•

Współudział w realizacji zada

ń

wychowawczych szkoły,

•

Prowadzenie profilaktyki wychowawczej,

•

Organizowanie i prowadzenie pracy korekcyjno-wyrównawczej,

•

Indywidualna pomoc uczniom,

•

Organizowanie opieki wychowawczej nad uczniami w celu kompensowania braków

ś

rodowiska rodzinnego.

Pedagog rodzinny. Drugim wa

ż

nym ogniwem w systemie opieki pedagogicznej nad dzieckiem i jego rodzina jest pedagog

rodzinny. Do zada

ń

pedagoga rodzinnego nale

ż

y zaliczy

ć

m.in.:

•

Dokonywanie diagnozy sytuacji rodzinnej.

•

Ustalenie potrzeb i zakresu pomocy ze strony słu

ż

b, instytucji, organizacji wspieraj

ą

cych rodzin

ę

.

•

Prowadzenie mediacji z rodzicami.

11

•

Organizowanie udziału rodziny w terapii.

•

Dora

ź

na interwencja i pomoc w rozwi

ą

zywaniu konfliktów i problemów wychowawczych.

•

Prowadzenie konsultacji i poradnictwa otwartego.

Kuratorzy rodzinni. Działalno

ść

kuratorów przebiega na dwóch płaszczyznach:

•

pierwsza ma charakter diagnostyczny i polega na dokładnym poznaniu ka

ż

dego podopiecznego i jego uwarunkowa

ń

ś

rodowiskowych,

•

druga obejmuje system działa

ń

zmierzaj

ą

cych do osi

ą

gni

ę

cia rezultatów wychowawczych.

Do obowi

ą

zków kuratora rodzinnego nale

żą

:

•

Udzielanie podopiecznym pomocy w organizowaniu nauki, pracy i czasu wolnego w

ś

rodowisku rodzinnym.

•

Sprawowanie kontroli nad wykonywaniem obowi

ą

zków przez rodziców, których władza rodzicielska została

ograniczona.

•

Udzielanie pomocy nieletnim zwalnianym z wszelkiego rodzaju zakładów o charakterze wychowawczym i poprawczym

oraz opuszczaj

ą

cym rodziny zast

ę

pcze.

Pracownik socjalny a system pomagaj

ą

cy rodzinie

Ka

ż

da rodzina prze

ż

ywa trudne chwile, które wymagaj

ą

wysiłku, mobilizacji, współdziałania, wyrzecze

ń

. Kryzys w

rodzinie mo

ż

e zosta

ć

przezwyci

ęż

ony, gdy skutecznie rodzina zmobilizuje swoje siły lub otrzyma wsparcie z zewn

ą

trz.

Formy wsparcia:

•

pierwotna sie

ć

społeczna -pomoc rodziny, przyjaciół, znajomych,

•

wtórna sie

ć

społeczna (interwencja kryzysowa) - profesjonalna pomoc z urz

ę

du, z racji pełnionych funkcji

zawodowych.

Wsparcie społeczne charakteryzuje si

ę

tym,

ż

e:

•

jego celem jest zbli

ż

enie uczestników do rozwi

ą

zania problemu, przezwyci

ęż

enie trudno

ś

ci,

•

w toku interakcji zachodzi wymiana emocji, informacji, instrumentów działania i dóbr materialnych,

•

wymiana w toku interakcji mo

ż

e by

ć

jednostronna, b

ą

d

ź

wzajemna, a kierunek relacji mo

ż

e by

ć

stały lub zmienny,

•

interakcja i wymiana zostaje podj

ę

ta w sytuacji problemowej i trudnej.

Relacje zachodz

ą

ce podczas udzielanego wsparcia:

•

człowiek – człowiek ( relacje rodzinne rówie

ś

nicze, s

ą

siedzkie, zawodowe),

•

człowiek - grupa (rodzina własna, stowarzyszenie społeczne i polityczne,

ś

rodowisko s

ą

siedzkie i lokalne, ko

ś

cioły),

•

człowiek – instytucje (instytucje pomocy społecznej, medycznej, instytucje usług i słu

ż

b porz

ą

dkowych, instytucje

samorz

ą

dowe i samopomocowe itp.),

•

człowiek - szersze układy (obejmuj

ą

ce

ś

rodowisko gminy, dzielnicy miasta, regionu kulturowego).

Cele pracy z rodzin

ą

•

pomoc w rozwi

ą

zywaniu

ż

yciowych problemów rodziny,

•

pomoc w konstruktywnym rozwi

ą

zywaniu konfliktów i kryzysów w rodzinie,

•

wspieranie integracji rodziny, wspieranie wi

ę

zi uczuciowych w rodzinie,

•

neutralizowanie patogennego oddziaływania rodziny na dzieci,

•

odbudowanie funkcji opieku

ń

czych i wychowawczych rodziny wobec dzieci,

•

pomoc w integracji rodziny z jej otoczeniem społecznym.

Formy pracy socjalnej:

12

1.

Pomoc dora

ź

na (ratownictwo) - wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego działania np. pomoc dla

powodzian

2.

Opieka -

ś

wiadczona w tych sytuacjach, w których ludzie nie potrafi

ą

b

ą

d

ź

nie maj

ą

sił, aby samodzielnie

przezwyci

ęż

y

ć

trudno

ś

ci. Opiera si

ę

na dokładnej diagnozie potrzeb np. zakłady dla przewlekle chorych, domy

małego dziecka

3.

Pomoc - działania maj

ą

ce wspiera

ć

pomy

ś

lny rozwój osób i wszystkich członków społeczno

ś

ci np.

ś

wietlice

młodzie

ż

owe, poradnie rodzinne.

4.

Kompensacja społeczna - wyrównywanie braków

ś

rodowiskowych np. domy dziecka, rodziny zast

ę

pcze.

Praca socjalna z rodzin

ą

mo

ż

e opiera

ć

si

ę

na jednej z wymienionych form, b

ą

d

ź

mo

ż

e zawiera

ć

elementy ratownictwa,

opieki, pomocy i kompensacji.

Formy pomocy rodzinie:

•

poradnictwo,

•

praca w

ś

rodowisku,

•

kontrakt socjalny,

•

interwencja kryzysowa,

•

mediacje.

Pomoc rodzinie w sytuacji kryzysu:

•

Zapewnienie nale

ż

ytej opieki rodzinom znajduj

ą

cym si

ę

w trudnej sytuacji

ż

yciowej.

•

Rozwój usług profilaktyczno-wspieraj

ą

cych.

•

Pomoc rodzinom dotkni

ę

tym zjawiskiem przemocy.

•

Poradnictwo rodzinne.

•

Upowszechnianie informacji o instytucjach i placówkach działaj

ą

cych na rzecz rodziny.

Efektywno

ść

pracy socjalnej zale

ż

y od prowadzenia stałej współpracy z wieloma instytucjami. Przesuni

ę

cie akcentu

działa

ń

socjalnych z rozdawnictwa na podejmowanie działa

ń

zaradczych wymaga tworzenia sprawnie działaj

ą

cego systemu

rozpowszechniania informacji i współpracy mi

ę

dzyinstytucjonalnej. Rozwój usług prowadzonych przez instytucje pomocy

społecznej zakłada stał

ą

współprac

ę

z innymi podmiotami, ale tak

ż

e korzystanie z istniej

ą

cych instytucji w tym organizacji

pozarz

ą

dowych. Wzmocnienie współpracy z trzecim sektorem (organizacje pozarz

ą

dowe) daje mo

ż

liwo

ść

wi

ę

kszego

oddziaływanie słu

ż

b pomocy społecznej, ale tak

ż

e rozwój

ś

wiadczonych usług.

Współpraca mi

ę

dzyresortowa w działaniach na rzecz rodziny:

•

pomoc społeczna,

•

edukacja,

•

s

ą

downictwo,

•

policja,

•

słu

ż

ba zdrowia,

•

Centrum Integracji Społecznej,

•

Ochotnicze Hufce Pracy,

•

organizacje pozarz

ą

dowe.

Rola i funkcje organizacji pozarz

ą

dowych:

•

Funkcja pomocy bezpo

ś

redniej - zaspokajanie potrzeb społecznych ludzi.

•

Funkcja reprezentacji interesów - poł

ą

czona jest z tworzeniem trwałych i wielokierunkowych kanałów przepływu

informacji.

•

Funkcja wychowawcza - ucz

ą

ludzi warto

ś

ci społecznych.

•

Funkcja aktywizowania - uruchamia potencjał społeczny.

•

Funkcja innowacyjna - kreowanie i realizowanie nowatorskich zmian w

ż

yciu społecznym.

Organizacje pozarz

ą

dowe maj

ą

mo

ż

liwo

ść

:

13

•

Docierania do indywidualnych potrzeb jednostek i odpowiadania na nie.

•

Uwzgl

ę

dniania w działaniach subiektywnych odczu

ć

, opinii osób zainteresowanych.

•

Utrzymywania stałego, bie

żą

cego kontaktu z osobami potrzebuj

ą

cymi wsparcia.

•

Prowadzenia działa

ń

elastycznie, dostosowywania ich do zmieniaj

ą

cej si

ę

sytuacji.

•

Podejmowania działa

ń

nowatorskich, innowacyjnych.

•

Niezale

ż

nego my

ś

lenia i działania.

Diagnozowanie

ś

rodowiska rodzinnego

W diagnozowaniu rodziny stosujemy 2 główne strategie badawczo-diagnostyczne:

strategia cało

ś

ciowa,

strategia zogniskowana.

Diagnoza

ś

rodowiska rodzinnego to bardzo zło

ż

ony proces. Pod k

ą

tem rodziny mo

ż

emy bada

ć

dziecko w wielu

aspektach np. trudno

ś

ci dziecka w uczeniu si

ę

, kłopoty wychowawcze. Mo

ż

emy te

ż

bada

ć

rodziców np. problem alkoholowy.

Ju

ż

na samym pocz

ą

tku naszej działalno

ś

ci musimy sobie zada

ć

pytanie co chcemy zbada

ć

? Co stanie si

ę

przedmiotem

naszej obserwacji, jakie zjawisko. Pierwszym krokiem jest zebranie danych, ustalenie faktów nast

ę

pnie za

ś

ustalenie

diagnoz cz

ą

stkowych po czym dochodzimy do oceny globalnej, konkluzji.

Czynniki brane pod uwag

ę

przy diagnozowaniu rodziny:

a) kulturowe:

poziom wykształcenia rodziców,

poziom umiej

ę

tno

ś

ci czytania,

rodzaj i liczba ksi

ąż

ek,

sposób sp

ę

dzania czasu wolnego,

b) ekonomiczne:

dochód rodziny,

warunki mieszkaniowe,

g

ę

sto

ść

zamieszkania,

c) motywacyjne:

stosunek rodziców do post

ę

pów dziecka w szkole,

pomoc w nauce szkolnej,

stosunek do zamierze

ń

zawodowych dzieci,

d) emocjonalne:

stosunek uczuciowy rodziców do dzieci,

harmonia współ

ż

ycia rodzinnego i troska o dobro dziecka.

Diagnozuj

ą

c rodzin

ę

powinni

ś

my zwróci

ć

uwag

ę

na:

Cele rodziny

dora

ź

ne

długoterminowe

cele rodziny formułowane przez poszczególne osoby

cele podzielane przez cał

ą

rodzin

ę

zapatrywanie si

ę

na te cele wszystkich członków rodziny

Kultura rodziny

uwarunkowania historyczne

unikalna kultura rozwijana w ka

ż

dej rodzinie

Struktura rodziny

zasady uniwersalne- zwi

ą

zane z hierarchi

ą

władzy

wzajemne oczekiwania

14

własne podsystemy

Rozwój rodziny – ró

ż

ne stadia rozwojowe

wczesny okres mał

ż

e

ń

ski przed urodzeniem dzieci

okres niemowl

ę

ctwa

okres przedszkolny i szkolny, dojrzewanie i pocz

ą

tek dorosło

ś

ci

okres odchodzenia dzieci z domu

okres pustego gniazda, po odej

ś

ciu dzieci

okres emerytalny

Zasoby rodziny

materialne

psychospołeczne

Interakcje z innymi systemami

lokalne instytucje

rodzina rozszerzona

grupy osób bliskich

Granice rodziny

granice pomi

ę

dzy rodzin

ą

a jej otoczeniem

jak przyjmuje nowego członka rodziny, jak traktuje współmał

ż

onka po rozwodzie

Klimat rodziny

pozytywny- mobilizuje

depresyjny – napi

ę

cia frustracje, izolacja

Inne warunki rodzinne

rodzinny rezonans

„symptomy” członka rodziny – podtrzymuj

ą

ż

ycie rodziny

Diagnozuj

ą

c sytuacj

ę

dziecka mo

ż

emy posłu

ż

y

ć

si

ę

na przykład wywiadem z rodzicami. Powinien on zawiera

ć

szczegółowe pytania podzielone na grupy:

I grupa to piel

ę

gnacja wzrostu dziecka.

-

warunki materialne: praca i zarobki rodziców

-

warunki mieszkaniowe: ile osób zamieszkuje, podstawowy sprz

ę

t, czy dziecko ma swój pokój, swoje miejsce do

zabawy czy nauki

-

umiej

ę

tno

ść

rodziców w zapobieganiu zagro

ż

eniom, higiena zdrowotna,

ż

ywienie

-

stan zdrowia rodziny, potrzeby

II grupa to wyrównywanie braków organicznych dziecka

-

czy dziecko ma ruch

III grupa to nabywanie ról społecznych w rodzinie

-

wdra

ż

anie dziecka do

ż

ycia

-

obowi

ą

zki domowe – dziecko ma, nie ma, ma w nadmiarze

IV grupa to stosunek dziecka do nauki

-

czy samodzielnie odrabia zadania

-

czy ma trudno

ś

ci w szkole

-

czy lubi sw

ą

szkoł

ę

-

jakie przedmioty sprawiaj

ą

mu trudno

ś

ci

-

jakie przedmioty lubi

V grupa to kształtowanie postaw prospołecznych

-

atmosfera rodzinna

15

-

czy rodzice przebywaj

ą

z dzie

ć

mi

-

konflikty, awantury

-

styl wychowawczy

-

współdziałanie rodziców w wychowaniu

VI grupa to budzenie zainteresowa

ń

-

czy jest ksi

ę

gozbiór

-

na jakie zaj

ę

cia dziecko ucz

ę

szcza

VII grupa to kr

ą

g warto

ś

ci kulturowych

-

umiej

ę

tno

ść

dokonywania wyborów co dobre a co złe

-

motywy post

ę

powania

VIII grupa to wprowadzenie do uczestnictwa w

ż

yciu kultury