D

D

R

R

O

O

G

G

O

O

W

W

Y

Y

P

P

R

R

Z

Z

E

E

W

W

Ó

Ó

Z

Z

T

T

O

O

W

W

A

A

R

R

Ó

Ó

W

W

N

N

I

I

E

E

B

B

E

E

Z

Z

P

P

I

I

E

E

C

C

Z

Z

N

N

Y

Y

C

C

H

H

m

m

m

g

g

g

r

r

r

i

i

i

n

n

n

ż

ż

ż

.

.

.

K

K

K

r

r

r

z

z

z

y

y

y

s

s

s

z

z

z

t

t

t

o

o

o

f

f

f

T

T

T

.

.

.

K

K

K

o

o

o

c

c

c

i

i

i

o

o

o

ł

ł

ł

e

e

e

k

k

k

1

DROGOWY PRZEWÓZ

TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH

INFORMACJE PODSTAWOWE

mgr in

ż

. Krzysztof T. Kociołek

[e-mail]

Udział przewozów towarów niebezpiecznych w ogólnej ilości przewozów drogowych

szacuje się na ok. 10-15%. Większość przewozów stanowią transporty masowe w cysternach,
z których ponad 70% to paliwa ciekłe. Ocenia się, że w ciągu 5-10 lat nastąpi w naszym kraju
podwojenie ilości tych przewozów. O trendach w przewozie drogowym moga świadczyć
poniższe prognozy:

Aby wzrost przewozów nie oznaczał pogorszenia się stanu bezpieczeństwa na

drogach, niezbędnym jest istnienie dobrego prawa w tej dziedzinie oraz bezwzględne
egzekwowanie go w codziennej praktyce transportowej, a także właściwe kształcenie
uczestników łańcucha transportowego.

2

Ogólne zalecenia dotyczące transportu towarów niebezpiecznych opracowane przez

ONZ dla różnych środków transportu – drogowego, kolejowego, morskiego i lotniczego - są
podstawą do opracowania szczegółowych zasad bezpieczeństwa transportu tych materiałów w
transporcie drogowym w Europie. Komitet Ekspertów Europejskiej Komisji Gospodarczej
ONZ (United Nations Economic Commission for Europe) opracował i opublikował w
Genewie w dniu 30 września 1957 r. Umowę europejską o przewozie drogowym towarów
niebezpiecznych (The European Agreement concerning the International Carriage of
Dangerous Goods by Road - ADR).

Dzisiaj Umowa ta jest ona w 42 krajach standardem gwarantującym bezpieczeństwo

transportu drogowego towarów, których właściwości mogą powodować zagrożenie, Polska
jest sygnatariuszem tej umowy od 1975 r., ale rzeczywistym i rzetelnym jej realizatorem od
roku 2003.

W rozumieniu artykułu 1. Umowy ADR określenie: (…) „towary niebezpieczne”

oznacza takie materiały i przedmioty, których międzynarodowy przewóz drogowy jest
zabroniony lub dozwolony pod pewnymi warunkami ustalonymi w załącznikach A i B;”
(…) Tak ogólna definicja pozwala rozciągnąć stosowanie umowy na wszystkie ładunki w
transporcie drogowym. Uwarunkowanie zgody na ich przewóz spełnieniem przepisów
zawartych w załącznikach A i B, nakłada na wszystkich uczestników procesu transportowego
szczegółowe obowiązki: od producenta, przez nadawcę, przewoźnika do odbiorcy. Wszyscy
muszą postępować tak, by bezpieczeństwo było zachowane na określonym w przepisach
poziomie.

Rodzaje zagrożeń

Zgodnie z ADR wyróżnia się 13 rodzajów zagrożeń stwarzanych podczas transportu

przez ładunek. Zagrożenia ta opisywane są przez „klasy towarów niebezpiecznych”:

Klasa 1

Materiały i przedmioty wybuchowe

Klasa 2

Gazy, przedmioty zawierające gaz pod ciśnieniem,

Klasa 3

Materiały ciekłe zapalne

Klasa 4.1

Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały
wybuchowe stałe odczulone

Klasa 4.2

Materiały samozapalne

Klasa 4.3

Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne

Klasa 5.1

Materiały utleniające

Klasa 5.2

Nadtlenki organiczne

Klasa 6.1

Materiały trujące

Klasa 6.2

Materiały zakaźne

Klasa 7

Materiały promieniotwórcze

Klasa 8

Materiały i przedmioty żrące

Klasa 9

Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

Przed rozpoczęciem transportu, każdy nowy towar – materiał lub przedmiot, po

którym można oczekiwać na podstawie doświadczenia, że posiada właściwości niebezpieczne
- musi być poddany klasyfikacji zgodnie z kryteriami zawartymi w „Podręczniku badań i
kryteriów ONZ”, metodami w nim opisanymi. Wynik badania, w formie certyfikatu

3

klasyfikacyjnego, wydanego przez uprawnioną instytucję badawczą rozstrzyga, czy
zagrożenie jakie stwarza ładunek jest na tyle istotne, by uznać go za niebezpieczny. Jeśli tak,
to towar zaliczany jest do jednej z 13 przedstawionych wyżej klas zagrożeń i otrzymuje
czterocyfrowy numer UN (ONZ) odpowiadający jego niebezpiecznym właściwościom. W
efekcie nadania Numeru UN towarowi przyporządkowane są metody doboru właściwego
sposobu przewozu, odpowiedniego opakowania i procedury postępowania gwarantujące
bezpieczeństwo w normalnych warunkach transportu drogowego.

Dla właściwego doboru opakowania dla transportu towaru niebezpiecznego, niektóre

materiały zaklasyfikowane do klas zagrożeń ADR, mogą być zaliczone do tzw. grup
pakowania, zgodnie ze stopniem stwarzanego przez nie zagrożenia. W większości wypadków
siła (intensywność) zagrożenia ocenia jest w skali trzystopniowej. Grupy pakowania mają
następujące znaczenia:

I grupa pakowania:

materiały stwarzające duże zagrożenie

II grupa pakowania:

materiały stwarzające średnie zagrożenie

III grupa pakowania:

materiały stwarzające małe zagrożenie

Inny, bardzo szczegółowy sposób oceny zagrożeń stosuje się dla materiałów i

przedmiotów wybuchowych, zaliczonych do klasy 1. ADR: siła zagrożenia charakteryzowana
jest przez podklasy 1.1 do 1.6, a ponadto stosowany jest system grup zgodności A, B, C, D, E,
F, G, H, J, K, L, N, S, narzucający ostre reguły ładowania razem, do jednego pojazdu,
materiałów stwarzających różnorodne zagrożenia obejmowane przez klasę 1. ADR.

Materiały i przedmioty klasy 2, gazy, transportowane w różnych stanach skupienia,

zaliczone są do jednej z następujących grup, zgodnie z ich właściwościami niebezpiecznymi:

A

duszące

O

utleniające

F

palne

T

trujące

TO trujące, utleniające
TC trujące, żrące
TF

trujące, palne

TOC trujące, utleniające, żrące
TFC trujące, palne, żrące

Odnośnie do gazów i mieszanin gazów łączących, zgodnie z kryteriami, właściwości

niebezpieczne więcej niż jednej grupy, należy przyjmować dominację grup oznaczonych
literą T przed pozostałymi grupami. Natomiast grupy oznaczone literą F dominują nad
grupami oznaczonymi literami A lub O. W kolumnie powyżej ułożone są więc od najmniej do
najbardziej niebezpiecznych.

Materiały zakaźne klasy 6.2. ADR i promieniotwórcze klasy 7. ADR

charakteryzowane są tylko przez własne numery nadane w „Zaleceniach ONZ” - numery UN.

Dozwolone sposoby przewozu towarów niebezpiecznych

Według ADR dozwolone są trzy przedstawione poniżej sposoby przewozu materiałów

niebezpiecznych w transporcie drogowym. Wybór właściwego sposobu przewozu należy do
nadawcy ładunku, który powinien zabezpieczyć pojazd i jego wyposażenie odpowiednio do

4

zagrożeń, jakie stwarza ładunek. Wybór ten powinien dodatkowo zweryfikować przewoźnik
(jeżeli jest to inny przedsiębiorca) w chwili przyjmowania zlecenia i skierować do przewozu
pojazd spełniający wymagania określone przez przepisy dla numerów UN ładunku
(ładunków), które będą odbierane.

1. Przewóz w sztukach przesyłki

Przez sztukę przesyłki w ADR rozumie się atestowane opakowanie, przystosowane do

transportu towarów niebezpiecznych, zawierające ładunek, lub próżne opakowanie,
nieoczyszczone z pozostałości towaru niebezpiecznego lub przedmiot zaklasyfikowany do
ADR, wraz z wymaganym przez przepisy oznakowaniem rozpoznawczym: nalepkami
ostrzegawczymi i numerem UN, a w przypadku towarów wybuchowych klasy 1, również z
prawidłową nazwą przewozową materiału zawartego w opakowaniu.

Przewóz w sztukach przesyłki dozwolony jest pojazdami skrzyniowymi, w

kontenerach, na platformach lub pojazdami ze specjalnie przystosowanym nadwoziem, pod
warunkiem umocowania sztuk przesyłki (opakowań lub przedmiotów), zabezpieczenia ich
przed uszkodzeniami podczas przewozu, oznakowania pojazdu, wyposażenia go zgodnie z
ADR w wymagany sprzęt gaśniczy, awaryjny i ochrony osobistej.

Pojazd taki nie musi spełniać żadnych szczególnych warunków, co do jego konstrukcji

i wyposażenia technicznego. Wyjątkiem tu są pojazdy przewożące towary wybuchowe klasy
1., które wymagają specjalnej konstrukcji i wyposażenia, dostosowane odpowiednio do
zagrożenia, badane i dopuszczane do przewozu odpowiednim świadectwem Transportowego
Dozoru Technicznego.

2. Przewóz luzem

Dozwolony jest dla niektórych, zwykle stwarzających niewielkie zagrożenie towarów

stałych lub przedmiotów. Polega na załadowaniu towaru „luzem” – bezpośrednio do skrzyni
ładunkowej lub do kontenera, bez stosowania opakowań, ale z zachowaniem szczegółowych
warunków dotyczących szczelności skrzyni ładunkowej lub kontenera i ich odporności na
działanie chemiczne ładunku.

Pojazd realizujący taki sposób przewozu nie musi spełniać żadnych szczególnych

warunków, co do jego konstrukcji i wyposażenia technicznego, jedynie zachowane muszą być
wskazówki przypisane do poszczególnych, transportowanych ładunków, związane z
zabezpieczeniem skrzyni ładunkowej lub kontenera.

3. Przewóz w cysternach

Przewóz w cysternach dozwolony jest:

−

na podstawie szczegółowych przepisów dotyczących ich konstrukcji i dopuszczenia do
przewozu,

−

wyłącznie pojazdami o specjalnym wyposażeniu konstrukcyjnym, na podstawie
ś

wiadectwa dopuszczenia do przewozu towarów niebezpiecznych wydawanego przez

Transportowy Dozór Techniczny.

Dla każdego z towarów niebezpiecznych przepisy ADR podają szczegółowo wymagania,

jakie musi spełniać cysterna (tzw. kod cysterny), wymagania konstrukcyjne w stosunku do
pojazdu (tzw. typ pojazdu), dopuszczalny, maksymalny stopień napełnienia zbiornika,
wymagane oznakowanie pojazdu (lub pojazdów w zestawie – tzw. jednostki transportowej) i

5

ewentualne, szczegółowe wymagania, jakie muszą być spełnione dla zachowania
bezpieczeństwa. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje cystern:

−

do przewozu gazów (również gazów skroplonych),

−

do przewozu materiałów ciekłych niewystępujących w warunkach normalnych w fazie
gazowej,

−

do przewozu materiałów stałych, rozdrobnionych (cysterny – silosy).

Oznakowanie towarów przewożonych w opakowaniach (w sztukach przesyłki)

Wszystkie opakowania - sztuki przesyłki z towarami niebezpiecznymi powinny być

opatrzone nalepkami wskazanymi dla poszczególnych materiałów i odpowiadającymi im
numerami UN. Jeśli towar stwarza kilka różnych zagrożeń to trzy najważniejsze powinny być
uwidocznione przez nalepki, np. toksyczność, właściwości żrące i palność.

Na opakowaniach zbiorczych i opakowaniach o pojemności większej niż 450 l nalepki

powinny być umieszczone na obydwu stronach opakowania. Na opakowaniach zbiorczych
powinny być umieszczone wszystkie nalepki i numery UN towarów zawartych w opakowaniu
zbiorczym.


Wzory nalepek:

KLASA 1

(Nr 1)

dla podklas 1.1, 1.2 i 1.3

(Nr 1.4)

(Nr 1.5)

(Nr 1.6)

Podklasa 1.4

Podklasa 1.5

Podklasa 1.6

6

KLASA 2
Gazy

(Nr 2.1)

Gazy palne

Symbol (płomień): czarny, biały

lub w innym kontrastującym

kolorze;

tło czerwone; cyfra „2” w dolnym

narożu

(Nr 2.2)

Gazy niepalne i nietrujące

Symbol (butla do gazu): czarny,

biały lub w innym

kontrastującym kolorze;

tło zielone; cyfra „2” w dolnym

narożu

(Nr 2.3)

Gazy trujące

Symbol (czaszka

i piszczele): czarny;

tło białe; cyfra „2”

w dolnym narożu

KLASA 3
Materiały ciekłe zapalne

(Nr 3)

Materiały ciekłe zapalne

Symbol (płomień): czarny lub biały;

tło czerwone; cyfra „3” w dolnym narożu

KLASA 4.1
Materiały stałe zapalne,
samoreaktywne i
materiały wybuchowe
odczulone

KLASA 4.2
Materiały samozapalne

KLASA 4.3
Materiały wytwarzające
w kontakcie z wodą gazy
zapalne

4

4

(Nr 4.1)

Symbol (płomień): czarny;

tło białe z siedmioma

czerwonymi, pionowymi

pasami; cyfra „4” w dolnym

narożu

(Nr 4.2)

Symbol (płomień): czarny;

tło: górna połowa biała,

dolna połowa czerwona;

cyfra „4” w dolnym narożu

(Nr 4.3)

Symbol (płomień): czarny lub

biały; tło niebieskie; cyfra „4”

w dolnym narożu

7

KLASA 5.1
Materiały utleniające

KLASA 5.2
Nadtlenki organiczne

(Nr 5.1)

Symbol (płomień nad kołem):

czarny; tło żółte; numer „5.1”

w dolnym narożu

(Nr 5.2)

Symbol (płomień): czarny lub

biały; tło górna połowa czerwona,

dolna połowa żółta; numer „5.2”

w dolnym narożu

KLASA 6.1
Materiały trujące

KLASA 6.2
Materiały zakaźne

(Nr 6.1)

Symbol (czaszka i piszczele):

czarny; tło białe; cyfra „6”

w dolnym narożu

(Nr 6.2)

Dolna połowa może zawierać napis: „MATERIAŁ

ZAKAŹNY” oraz „W RAZIE USZKODZENIA LUB

WYCIEKU NATYCHMIAST POWIADOMIĆ SŁUśBY

MEDYCZNE”;

symbol (trzy półksiężyce nałożone na koło) i napisy: czarne;

cyfra „6” w dolnym narożu

KLASA 7
Materiały
promieniotwórcze

(Nr 7A)

Kategoria I-Biała

Symbol (trójlistek): czarny;

tło białe; czarny napis w

dolnej połowie nalepki

„PROMIENIOWANIE”;

cyfra „7” w dolnym narożu

(Nr 7B)

Kategoria II-śółta

Symbol (trójlistek): czarny;

tło: górna połowa żółta z

białym obrzeżem, dolna

połowa biała; czarny napis w

dolnej połowie nalepki

(obowiązkowy):

„PROMIENIOWANIE”

„PROMIENIOWANIE”;

cyfra „7” w dolnym narożu

(Nr 7C)

Kategoria III-śółta

Symbol (trójlistek): czarny;

tło: górna połowa żółta z

białym obrzeżem, dolna

połowa biała; czarny napis w

dolnej połowie nalepki

(obowiązkowy):

„PROMIENIOWANIE”

„PROMIENIOWANIE”;

cyfra „7” w dolnym narożu

8

(Nr 7E)

Materiał rozszczepialny klasy 7

tło białe; czarny napis w górnej połowie nalepki

(obowiązkowy): „ROZSZCZEPIALNY”;

napis w czarnej ramce: „WSKAŹNIK

BEZPIECZEŃSTWA KRYTYCZNOŚCIOWEGO”;

cyfra „7” w dolnym narożu

KLASA 8
Materiały żrące

KLASA 9
Różne materiały i
przedmioty
niebezpieczne

(Nr 8)

Symbol (ciecz

wyciekająca z dwóch

probówek, atakująca rękę

i metal): czarny; tło: górna

połowa biała, dolna

połowa czarna z białym

obrzeżem; cyfra „8” w

dolnym narożu

(Nr 9)

Symbol (siedem pionowych

pasów w górnej połowie):

czarny; tło białe; podkreślona

cyfra „9” w dolnym narożu

Towary niebezpieczne zapakowane do opakowań w niewielkich ilościach, nie podlegają
przepisom ADR, ponieważ stwarzają niewielkie zagrożenie w transporcie. Są wtedy
oznakowane nalepkami lub nadrukami na opakowaniach, pokazanymi na przykładzie:

LQ

UN 1170

lub

9

W kształt rombu wpisane są: numer UN, jeśli w przesyłce jest tylko jeden rodzaj

towaru niebezpiecznego lub symbol LQ - limited quantities (niewielkie ilości), jeśli w
opakowaniu występuje kilka różnych towarów niebezpiecznych, zapakowanych w niewielkiej
ilości, do małych opakowań, zgodnie z przepisami ADR.

Oznakowanie pojazdów

Pojazdy transportujące towary niebezpieczne w transporcie drogowym, poza

niewielkimi wyjątkami, dotyczącymi ściśle określonych, małych ilości ładunku w pojeździe
przewożącym sztuki przesyłki, powinny być oznakowane prostokątnymi tablicami koloru
pomarańczowego, umieszczonymi z przodu i z tyłu pojazdu lub zestawu pojazdów (jednostki
transportowej), pionowo, prostopadle do osi pojazdu.

Dla niektórych cystern i podczas przewozu luzem, mogą to być tablice z numerami

zagrożenia i numerem UN. Jeśli pojazd przewożący towar niebezpieczny luzem, kontener lub
cysterna oznakowane są z przodu i z tyłu tablicami bez numerów, to na ich bokach
dodatkowo muszą być tablice z numerami, odpowiednio do transportowanych ładunków. W
przypadku cystern wielokomorowych tablice takie powinny być umieszczone na obu bokach
na wysokości każdej z komór.

33

1088

1

0

c

m

1

0

c

m

M

in

.

3

0

c

m

40 cm

10

Wymagania dotyczące tablic barwy pomarańczowej

Tablice odblaskowe barwy pomarańczowej powinny mieć szerokość 40 cm i

wysokość nie mniejszą niż 30 cm; powinny być otoczone czarnym obrzeżem o szerokości nie
większej niż 15 mm. Tablice powinny być dobrze widoczne. Jeżeli, ze względu na wielkość
lub konstrukcję pojazdu, powierzchnia dostępna do umieszczenia takich tablic jest zbyt mała,
to ich wymiary mogą być zmniejszone do 300 mm szerokości, 120 mm wysokości i do 10
mm szerokości czarnego obrzeża. Tablice barwy pomarańczowej, które nie dotyczą
przewożonych towarów niebezpiecznych lub ich pozostałości, powinny być zdjęte lub
zakryte. Jeżeli tablice są zakryte, to ich zakrycie powinno pozostać skuteczne po 15 minutach
przebywania w ogniu. Jeśli na tablicy występuje numer rozpoznawczy zagrożenia i numer
UN, to powinny być nieścieralne i powinny pozostać czytelne po piętnastominutowym
przebywaniu w ogniu. Tolerancja wymiarów tablic podanych wyżej wynosi ± 10%.

Przykłady oznakowania pojazdów przewożących towary niebezpieczne

1

:

1

K. Grzegorczyk, B. Hancyk, R. Buchcar, „Towary niebezpieczne w transporcie drogowym”, Błonie 2005 oraz

T. Pusty, „Przewóz materiałów niebezpiecznych – poradnik kierowcy”, WKŁ Warszawa 2000

W górnej części tablicy:

Numer rozpoznawczy zagrożenia

przypisany do poszczególnych numerów UN

(dwie lub trzy cyfry,

poprzedzone w razie potrzeby literą „X”);

W dolnej części tablicy

Numer UN (zawsze 4 cyfry)

Tło:

pomarańczowe,

Obramowanie, linia pozioma i cyfry: czarne,

11

Znaczenie numerów rozpoznawczych zagrożenia

Numer rozpoznawczy zagrożenia składa się z dwóch lub trzech cyfr, czasem

poprzedzonych literą „X”. Cyfry najczęściej odpowiadają klasom zagrożeń stwarzanych przez
ładunek i wskazują następujące zagrożenia:

2 emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną
3 zapalność materiałów ciekłych (par) i gazów lub materiał ciekły samonagrzewający
się
4 zapalność materiałów stałych lub materiał stały samonagrzewający się
5 działanie utleniające (wzmagające palenie)
6 działanie trujące lub zakaźne
7 działanie promieniotwórcze
8 działanie żrące
9 zagrożenie samorzutną i gwałtowną reakcją

Powtórzenie pierwszej cyfry wskazuje na nasilenie opisanego przez nią zagrożenia.

Jeżeli zagrożenie właściwe dla danego materiału może być wystarczająco określone

jedną cyfrą, to po takiej cyfrze podaje się zero.

Numer rozpoznawczy zagrożenia poprzedzony literą „X” oznacza, że materiał reaguje

niebezpiecznie z wodą. W odniesieniu do takich materiałów gaszenie wodą może być
stosowane jedynie za zgodą specjalistów.

Pojazdy oznakowane tablicami pomarańczowymi, powinny dodatkowo być oznakowane

nalepkami ostrzegawczymi:

−

przewożące ładunek luzem w skrzyni ładunkowej – na obu bokach i z tyłu pojazdu,

−

przewożące ładunek luzem w kontenerze – na obu bokach z przodu i z tyłu kontenera,

−

przewożące ładunek w cysternie jednokomorowej – na obu bokach i z tyłu cysterny,

−

przewożące ładunek cysternie wielokomorowej – na bokach każdej z komór nalepkami
odpowiednio do zawartości komory i z tyłu cysterny odpowiednio po jednej z nalepek
różnych wzorów występującej na oznakowaniu komór.

−

przewożące ładunek w kontenerze-cysternie – na obu bokach, z przodu i tyłu kontenera-
cysterny,

−

przewożące towary wybuchowe klasy 1. – na obu bokach i z tyłu pojazdu,

−

przewożące towary wybuchowe klasy 7. – na obu bokach i z tyłu pojazdu.

12

Pojazdy przewożące ładunek w podwyższonej temperaturze

Pojazdy-cysterny, kontenery-cysterny, cysterny przenośne, specjalne pojazdy lub

kontenery albo specjalnie wyposażone pojazdy lub kontenery, przewożące ciecze o
temperaturze wyższej niż 100

o

C lub ciała stałe o temperaturze wyższej, niż 240

o

C, dla

których wymagany jest znak dla materiałów o podwyższonej temperaturze, powinny być
zaopatrzone na obu bokach i z tyłu pojazdu, a w przypadku kontenerów, kontenerów-cystern i
cystern przenośnych - na obu bokach oraz z przodu i z tyłu - w znak w kształcie trójkąta o
długości boku co najmniej 250 mm, w kolorze czerwonym, zgodny z poniższym wzorem:

Dokumenty pomocne w identyfikacji zagrożeń

Służby ratownicze w miejscu wypadku ostrzegane są o potencjalnym zagrożeniu przez

oznakowanie pojazdu lub oznakowanie sztuk przesyłki w pojeździe. Natomiast taka skrótowa
informacja nie wystarcza do skutecznego i bezpiecznego prowadzenia akcji ratowniczej.
Konieczne wtedy jest uzyskanie dokładnej, wyczerpującej informacji o rodzaju ładunku,
zagrożeniach, jakie stwarza, o jego ilości, rodzaju opakowań i podstawowych informacji o
postępowaniu ratowniczym w przypadku emisji, pożaru, zagrożenia życia lub zdrowia ludzi.
Dlatego w przepisach ADR określono szczegółowo obowiązki nadawcy towaru i
przewoźnika, co do dokumentacji, jaka musi być przewożona z ładunkiem. Dokumentacja ta
powinna być „przechowywana w kabinie pojazdu w taki sposób, aby była łatwo dostępna”,
oddzielona od innych dokumentów, niezwiązanych z przewożonym ładunkiem, tak by
niemożliwe było ich wymieszanie. W sytuacji, gdy ratownicy w miejscu wypadku nie mogą
uzyskać potrzebnych informacji od kierowcy, powinni odszukać w kabinie omówione niżej
dokumenty.

Dokumenty przewozowe

We wszystkich pojazdach przewożących towary niebezpieczne (w sztukach przesyłki,

luzem, w cysternie) w takich ilościach, że wymagane jest oznakowanie nalepkami
ostrzegawczymi sztuk przesyłki lub pojazdu, wymagany jest podczas przewozu dokument
przewozowy zawierający, co najmniej, następujące informacje:

−

nazwę i adres nadawcy i odbiorcy (odbiorców) ładunku,

−

numery UN wszystkich przewożonych towarów niebezpiecznych, poprzedzone literami
„UN”,

−

ich prawidłowe nazwy przewozowe,

−

numery nalepek ostrzegawczych zagrożeń jakie stwarza ładunek,

−

grupę pakowania ładunku, jeśli jest przypisana do numeru UN,

−

rodzaj i ilość opakowań – sztuk przesyłki,

−

całkowitą ilość przewożonych towarów, osobno dla każdego numeru UN i grupy
pakowania,

−

Informacje dodatkowe charakteryzujące przewóz.

Tak sformułowane informacje nadawca powinien wpisać do dokumentu

przewozowego, a kierowca podczas załadunku sprawdzić, czy są zgodne ze stanem

13

faktycznym i czytelne. Ratownikom dają one szczegółową informację o rodzaju i
intensywności zagrożeń, ilości ładunku i stosowanych opakowaniach. Jest to istotne np. dla
ustalenia, czy sztuki przesyłki nie zaginęły w trakcie wypadku, jaki sprzęt ratowniczy
powinien być zaangażowany itd.

Instrukcja pisemna dla kierowcy

Uzyskanie dokładnej informacji o rodzaju ładunku, zagrożeniach, jakie stwarza i

minimum danych o postępowaniu ratowniczym w przypadku pożaru, zagrożenia życia lub
zdrowia ludzi możliwe jest też na podstawie instrukcji pisemnej dla kierowcy. Jest to
dokument, który powinien przygotować nadawca, w języku zrozumiałym dla kierowcy, w
językach kraju nadawcy i odbiorcy oraz w językach wszystkich krajów tranzytowych.
Kierowca powinien otrzymać instrukcje najpóźniej w chwili załadunku towaru i
przechowywać ją w kabinie pojazdu w miejscu łatwo dostępnym. Zatem – zgodnie z ADR –
każdy pojazd transportujący na terytorium Polski towary niebezpieczne, oznakowany
tablicami pomarańczowymi, powinien przewozić również instrukcje pisemne w języku
polskim, opisujące wszystkie rodzaje zagrożeń, jakie może stwarzać ładunek.

Niewielkie ilości towaru niebezpiecznego w opakowaniach

Przepisy ADR dopuszczają przewóz niewielkich ilości niektórych towarów

niebezpiecznych, we właściwie dobranych opakowaniach jednostkowych, bez stosowania
przepisów ADR. Jedynym wymaganiem jest wówczas umieszczenie na opakowaniach
zbiorczych nalepek informacyjnych. Ograniczone ilości towaru w opakowaniach
jednostkowych są przypisane do poszczególnych numerów UN i do grup pakowania, w taki
sposób, by zagrożenie bezpieczeństwa pozostawało na minimalnym poziomie. Ilości te
wahają się od 5 l dla najmniej niebezpiecznych, do 50 ml, a niektóre towary – najbardziej
niebezpieczne nie podlegają temu zwolnieniu - każda ich ilość w opakowaniach podlega
przepisom ADR. Akcja ratownicza w przypadku wypadku z udziałem takich towarów, w
sytuacji, gdy opakowania są zniszczone a ich zawartość wydostała się za zewnątrz, powinna
być prowadzona ze szczególną ostrożnością i z uwzględnieniem zagrożenia, jakie stwarzają
właściwości ładunku. Ustalić je można, jeśli w nalepkach podany jest numer UN ładunku
objętego zwolnieniem. Jeśli użyto w nalepkach symbol LQ, wówczas jedynym źródłem
wiedzy o potencjalnych zagrożeniach jest producent towaru lub wymagana przepisami „karta
charakterystyki substancji lub preparatu”, którą powinien posiadać również dystrybutor
produktu.

Niewielkie ilości towaru niebezpiecznego w pojeździe

Przewoźnicy towarów niebezpiecznych mogą korzystać ze zwolnień, na jakie system

ADR zezwala, jeśli bezpieczeństwo transportu nie jest zagrożone. Zwolnienie często
stosowane dotyczy przewozu niewielkich ilości towarów niebezpiecznych w pojeździe.
Stosować je można do małych aut o dopuszczalnej masie całkowitej (DMC) poniżej 3,5 tony i
do zestawów zdolnych zabrać 25 ton ładunku.

Pod wyłączenie to podlega transport w pojeździe niewielkich ilości towarów

niebezpiecznych zapakowanych w certyfikowane wg przepisów ADR opakowania,
oznakowane zgodnie z wymaganiami (sztuki przesyłki), bez konieczności oznakowania
pojazdu tablicami pomarańczowymi i dodatkowego wyposażenia awaryjnego, przez
kierowców bez kursowego szkolenia ADR, bez instrukcji pisemnych dla kierowcy.
Oczywiście nadawca ładunku odpowiada za właściwe opakowanie i oznakowanie sztuk
przesyłki.

14

Wzór pisemnej instrukcji kierowcy:

Data utworzenia:

Data aktualizacji:

Podstawa opracowania:

Nalepki

Nr rozpoznawczy
zagro

ż

enia:

INSTRUKCJA PISEMNA DLA KIEROWCY

Kraj
(J

ę

zyk)

POLSKA

ŁADUNEK:

Prawidłowa nazwa
przewozowa

Przepis szczególny:

---

Numer UN

Grupa Pakowania

Klasa:

Opis ładunku:

RODZAJ ZAGRO

ś

ENIA:

Zagro

ż

enie

dominuj

ą

ce:

Zagro

ż

enie

dodatkowe:

Kontakt z ogniem:

Kontakt z wod

ą

:

Inne uwagi:

OCHRONY OSOBISTE:

Drogi oddechowe:

Ochrona r

ą

k:

Ochrona oczu:

Ochrona ciała:

Ochrona nóg:

Pozostałe:

PODSTAWOWE CZYNNO

Ś

CI KIEROWCY:

-

Zatrzyma

ć

pojazd i wył

ą

czy

ć

silnik oraz instalacje elektryczn

ą

w poje

ź

dzie

-

Zawiadomi

ć

policj

ę

i stra

ż

po

ż

arn

ą

-

Nie u

ż

ywa

ć

ś

wiatła nieosłoni

ę

tego, nie pali

ć

-

Oznakowa

ć

miejsce wypadku i ostrzec innych u

ż

ytkowników drogi i osoby postronne

-

Poinformowa

ć

osoby postronne o zagro

ż

eniu i skierowa

ć

je na stron

ę

nawietrzn

ą

-

Nie pozwala

ć

zbli

ż

a

ć

si

ę

osobom do oznaczonego miejsca zdarzenia

DODATKOWE I SPECJALNE CZYNNOSCI KIEROWCY:

-

Po nało

ż

eniu odzie

ż

y ochronnej rozlany materiał zasypa

ć

ziemi

ą

, piaskiem lub absorbentem

-

Je

ś

li to mo

ż

liwe zatrzyma

ć

wyciek

-

Je

ś

li to mo

ż

liwe zapobiec przedostaniu si

ę

cieczy do instalacji kanalizacyjnej wodnej lub ziemi

-

W razie du

ż

ych wycieków ciecz obwałowa

ć

ziemi

ą

PO

ś

AR:

Niewielki po

ż

ar gasi

ć

od strony nawietrznej ga

ś

nic

ą

pianow

ą

,

ś

niegow

ą

lub proszkow

ą

. Nie gasi

ć

po

ż

aru ładunku

PIERWSZA POMOC:

-

Usun

ąć

poszkodowanego ze ska

ż

onego

ś

rodowiska, zapewni

ć

dost

ę

p

ś

wie

ż

ego powietrza

-

Zdj

ąć

zanieczyszczon

ą

odzie

ż

, skór

ę

zmy

ć

mydłem

-

Zachlapane oczy natychmiast przemy

ć

wod

ą

przez okres 20 minut

-

W przypadku zaniku oddechu stosowa

ć

sztuczne oddychanie

-

Wezwa

ć

pomoc lekarsk

ą

INFORMACJE DODATKOWE:

Policja

997

Stra

ż

Po

ż

arna

998

S.O.S Tel.
Komórkowy

112

Nadawca:

Opracował:

15

Szkolenie osób zaangażowanych w przewóz towarów niebezpiecznych

Zagadnienie szkoleń kierowców uregulowane jest w następujących aktach prawnych:

−

ustawą z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów
niebezpiecznych,

−

rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów
dokształcających dla kierowców przewożących towary niebezpieczne.

Osoby, inne niż kierowcy, którzy skończyli szkolenia kursowe i posiadają zaświadczenia

ADR, zatrudnione przy przewozie towarów niebezpiecznych lub czynnościach związanych z
tym przewozem, w tym przy załadunku lub rozładunku, powinny zostać przeszkolone przez
przedsiębiorcę lub na jego koszt w zakresie odpowiednim do odpowiedzialności i
obowiązków tych osób.

Umowa ADR wymienia następujące formy szkoleń:

−

Szkolenie ogólne polega na ogólnym zapoznaniu z wymaganiami zawartymi w
przepisach o przewozie towarów niebezpiecznych,

−

Szkolenie stanowiskowe – jest to szczegółowe szkolenie w zakresie przepisów, ściśle
odpowiadające odpowiedzialności i obowiązkom,

−

Szkolenie z zakresu bezpieczeństwa – jest to szkolenie na temat zagrożeń
stwarzanych przez towary niebezpieczne; celem tego szkolenia jest zapoznanie
pracowników z bezpiecznymi sposobami postępowania oraz procedurami
ratowniczymi,

−

Szkolenie z zakresu klasy 7.

Szkolenie kursowe kierowców prowadzone jest na obowiązkowych kursach, których

warunki i sposób prowadzenia jest szczegółowo określony przez prawo. Kursom tym
podlegają:

−

kierowcy pojazdów przewożących towary niebezpieczne, odpowiednio oznakowane
tablicami pomarańczowymi,

−

kierowcy pojazdów przewożących towary niebezpieczne w cysternach stałych lub
odejmowalnych, pojazdach bateriach o pojemności całkowitej przekraczającej 1000
litrów oraz w kontenerach-cysternach, cysternach odejmowalnych lub MEGC o
pojemności jednostkowej przekraczającej 3000 litrów,

−

kierowcy pojazdów przewożących materiały lub przedmioty wybuchowe
klasy 1,

−

kierowcy pojazdów przewożących materiały promieniotwórcze klasy 7.

Jeśli kierowca wykonuje tylko przewozy towarów niebezpiecznych w ilościach

niewymagających oznakowania pojazdu, to musi przejść szkolenie stanowiskowe tak jak
inne osoby zaangażowane w przewóz towarów niebezpiecznych.

Szkolenia kursowe prowadzone są przez jednostki szkolące działające na podstawie

wpisu do Rejestru prowadzonego przez Marszałka Województwa.

Kursy dokształcające ADR dzielą się na kilka rodzajów w zależności od tego czy

kierowca po raz pierwszy uczestniczy w danym kursie czy odnawia uprawnienia (w okresach
pięcioletnich doskonali wiedzę) oraz w zależności od tego co kierowca przewozi.

16

Rodzaje kursów

Kurs początkowy:

-

podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich
klas,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w
cysternach,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7.

Kurs doskonalący:

-

podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich
klas,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w
cysternach,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7.

Cel kursów to przygotowanie teoretyczne i praktyczne kierowców do wykonywania
bezpiecznego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych różnych klas oraz do
zapobiegania i usuwania zagrożeń powstałych w związku z dokonanymi przewozami tych
towarów.

Czas trwania dokształcających

Początkowe:

-

podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich
klas – trwa 24 godziny lekcyjne,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w
cysternach – trwa 16 godzin lekcyjnych,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1 –
trwa 8 godzin lekcyjnych,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7 –
trwa 8 godzin lekcyjnych.

Doskonalące:

-

podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich
klas – trwa 16 godzin lekcyjnych,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w
cysternach – trwa 8 godzin lekcyjnych,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1 –
trwa 5 godzin lekcyjnych,

-

specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7 –
trwa 5 godzin lekcyjnych.

Godzina lekcyjna na wszystkich kursach ma wymiar 45 minut, a czas trwania kursu

dokształcającego w ciągu jednego dnia nie może przekroczyć 8 godzin lekcyjnych (czyli kurs
podstawowy musi trwać minimum 3 dni).

17

Uczestnicy kursu

Warunkiem przyjęcia kierowcy na kurs dokształcający początkowy podstawowy jest:

ukończenie 21 lat życia i spełnienie wymogów określonych w odrębnych przepisach w
stosunku do kierowców przewożących towary niebezpieczne. Natomiast warunkiem przyjęcia
na kursy specjalistyczne w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych w cysternach,
towarów niebezpiecznych klasy 1 oraz klasy 7 jest posiadanie przez kierowcę ważnego
zaświadczenia ADR o ukończeniu kursu podstawowego lub ukończenie z wynikiem
pozytywnym podstawowego początkowego kursu dokształcającego. Kurs doskonalący
przeznaczony jest dla kierowców przewożących towary niebezpieczne, którzy w roku
poprzedzającym datę upływu ważności zaświadczenia ADR ukończą kurs początkowy.

Ramowy program kursów dokształcających

1) Kurs początkowy podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów

niebezpiecznych wszystkich klas obejmuje:
a) wymagania ogólne dotyczące przewozu towarów niebezpiecznych,
b) główne rodzaje zagrożeń,
c)

działania zapobiegawcze i środki bezpieczeństwa właściwe dla różnych
rodzajów zagrożeń,

d) ochronę towarów niebezpiecznych przed działaniami osób trzecich,
e) obowiązki kierowcy związane z przewozem towarów niebezpiecznych,
f) czynności podejmowane przez kierowcę po zaistnieniu wypadku, w

szczególności w zakresie pierwszej pomocy, bezpieczeństwa ruchu drogowego,
używania sprzętu gaśniczego i środków ochrony indywidualnej,

g) postępowanie kierowcy w czasie przejazdu przez tunele, w szczególności w

przypadku pożaru,

h) środki ostrożności, które powinny być podjęte podczas załadunku i rozładunku

towarów niebezpiecznych,

i)

zakazy ładowania razem różnych towarów do tego samego pojazdu lub
kontenera,

j)

manipulowanie i układanie sztuk przesyłki,

k) oznakowanie oraz umieszczanie nalepek ostrzegawczych,
l)

przeznaczenie i sposób działania wyposażenia technicznego pojazdów,

m) informacje na temat realizacji transportu kombinowanego,
n) informacje na temat odpowiedzialności cywilnej, administracyjnej i karnej,
o) informacje na temat ochrony środowiska i kontroli przewozu odpadów;

2) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w

cysternach obejmuje:
a) zachowanie się pojazdów na drodze, z uwzględnieniem przemieszczania się

ładunku,

b) szczególne wymagania dotyczące pojazdów,
c) ogólne wiadomości teoretyczne na temat różnych systemów napełniania i

opróżniania cystern,

d) dodatkowe przepisy szczególne dotyczące używania pojazdów, w szczególności

ś

wiadectw dopuszczenia, znaków dopuszczenia, oznakowania tablicami barwy

pomarańczowej oraz umieszczania nalepek ostrzegawczych;

3) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych

klasy 1 obejmuje:
a) specyficzne zagrożenia stwarzane przez materiały i przedmioty wybuchowe, w

tym wyroby pirotechniczne,

18

b) zakazy pakowania i ładowania razem różnych materiałów i przedmiotów klasy

1;

4) kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych

klasy 7 obejmuje:
a) specyficzne zagrożenia związane z promieniowaniem jonizującym,
b) wymagania szczególne dotyczące pakowania, manipulowania, ładowania razem

i układania materiałów promieniotwórczych,

c) szczególne środki bezpieczeństwa, które powinny być podjęte w razie wypadku

z materiałem promieniotwórczym.

Kursy dokształcające doskonalące powinny obejmować zagadnienia dotyczące

nowych lub zmienionych regulacji prawnych oraz nowych rozwiązań merytorycznych
dotyczących przewozu drogowego towarów niebezpiecznych objętych ramowym programem
kursu początkowego.

Egzamin

Kurs kończy się egzaminem przed powołaną przez jednostkę prowadzącą kurs

trzyosobową komisją, w skład której wchodzi przedstawiciel Marszałka Województwa
pełniący funkcję Przewodniczącego Komisji. Egzaminy przeprowadza się w formie testu
pisemnego, składającego się z pytań pochodzących z katalogu pytań egzaminacyjnych,
przygotowanego przez Transportowy Dozór Techniczny. Jednostka ta podaje do publicznej
wiadomości przykładowe pytania egzaminacyjne dla każdego rodzaju kursu dokształcającego
na stronie www.tdt.pl

Ilość pytań w teście:

1)

kurs podstawowy - 30 pytań i trwa 90 minut,

2)

kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w

cysternach - 18 pytań i trwa 60 minut,

3)

kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1 -

15 pytań i trwa 45 minut,

4)

kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7 -

15 pytań i trwa 45 minut.

Każdy z egzaminów uważa się za zdany w przypadku udzielenia przez

egzaminowanego co najmniej 2/3 poprawnych odpowiedzi. W przypadku nie zdania
egzaminu, zainteresowanemu przysługuje prawo do jednego egzaminu poprawkowego, w
terminie 3 miesięcy od dnia rozpoczęcia kursu.

19

Wzór zaświadczenia ADR

Doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych

Umowa europejska ADR i polskie przepisy wprowadziły od 1 stycznia 2003 roku dla

każdego przedsiębiorcy wykonującego przewóz lub związany z nim załadunek lub

20

rozładunek, obowiązek prowadzenia nadzoru wewnętrznego nad tymi czynnościami. W tym
celu muszą wyznaczyć (zatrudnić) na swój koszt doradcę do spraw bezpieczeństwa w
zakresie przewozu towarów niebezpiecznych (DGSA).

Do zadań doradcy należy w szczególności:

1)

doradztwo w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych,

2)

stwierdzanie zgodności realizacji przewozu z wymaganiami określonymi w ustawie i
umowie ADR,

3)

sporządzanie rocznego sprawozdania z działalności przedsiębiorcy w zakresie przewozu
towarów niebezpiecznych oraz z czynności z tym związanych,

4)

sporządzanie raportów powypadkowych, jeżeli w związku z przewozem towarów
niebezpiecznych doznały obrażeń osoby, wystąpiła szkoda majątkowa lub nastąpiło
skażenie środowiska.

Przedsiębiorca, który mimo obowiązku nie posiada doradcy podlega karze pieniężnej w

wysokości 5000 zł. Taką samą karą sankcjonowane jest nie złożenie w terminie
sprawozdania rocznego z działalności przedsiębiorcy.

Doradcą może być, osoba, która:

1)

ukończyła 21 lat życia,

2)

posiada wykształcenie wyższe,

3)

nie była karana za przestępstwo umyślne,

4)

ukończyła z wynikiem pozytywnym kurs początkowy dla kandydatów na doradców,

obejmujący szkolenie w zakresie zagrożeń związanych z przewozem towarów
niebezpiecznych oraz przepisów obowiązujących w tym zakresie,

5)

złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin dla kandydatów na doradców przed komisją

egzaminacyjną powołaną przez wojewódzkiego inspektora transportu drogowego.

Po pozytywnym zaliczeniu egzaminu kandydat otrzymuje świadectwo przeszkolenia

doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie transportu towarów niebezpiecznych.

Kontrola przewozu towarów niebezpiecznych

Przewóz towarów niebezpiecznych oraz wymagania związane z tym przewozem

podlegają kontrolom. Kontrole mogą prowadzić:

1)

inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego - na drogach, parkingach oraz na terenie

przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,

2)

funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej - na terenie przedsiębiorcy posiadającego

towary niebezpieczne,

3)

policjanci - na drogach i na parkingach,

4)

funkcjonariusze Straży Granicznej - na drogach i parkingach,

5)

inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy - na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary

niebezpieczne,

6)

funkcjonariusze służby celnej,

7)

ż

ołnierze śandarmerii Wojskowej i wojskowych organów porządkowych - w stosunku do

pojazdów Sił Zbrojnych,

8)

uprawnieni pracownicy Państwowej Agencji Atomistyki - na parkingach oraz na terenie

przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,

9)

uprawnieni pracownicy Transportowego Dozoru Technicznego - na parkingach oraz na

terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,

21

10)

uprawnieni pracownicy Inspekcji Ochrony Środowiska - na parkingach oraz na terenie
przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,

11)

uprawnieni pracownicy zarządów dróg - w miejscach określonych w ich uprawnieniach.

Osoby przeprowadzające kontrolę obowiązane do sprawdzenia:

1)

klasyfikacji towaru niebezpiecznego,

2)

stosowania opakowania, cysterny lub pojazdu,

3)

oznakowania opakowań i ich zawartości,

4)

przestrzegania zakazów pakowania razem określonych towarów,

5)

przestrzegania zakazów ładowania razem określonych towarów,

6)

sposobu rozmieszczenia i zabezpieczenia towarów na pojeździe,

7)

stanu technicznego opakowań i cystern użytych do przewozu,

8)

stanu technicznego pojazdu użytego do przewozu, jego oznakowania i wyposażenia,

9)

sposobu przewozu,

10)

kwalifikacji kierowcy,

11)

kwalifikacji innych osób wykonujących czynności związane z przewozem drogowym
towarów niebezpiecznych,

12)

dokumentów wymaganych przy tym przewozie.

Osoby przeprowadzające kontrolę są obowiązane podczas każdej kontroli wypełnić listę

kontrolną. Wypełnioną listę kontrolną przekazuje się wojewódzkiemu inspektorowi transportu
drogowego, a jej kopię kontrolowanemu.

Literatura:

1.

„Towary niebezpieczne w transporcie drogowym ADR 2007 – 2009”, Krzysztof
Grzegorczyk, Bolesław Hancyk, Rafa Buchar, Wydawnictwo Buch-Car, Błonie 2007 r.

2.

“Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych. Poradnik dla strażaków OSP”, Praca
zbiorowa, SA PSP Kraków 2005 r.

3.

Umowa europejska 2007, http://www.unece.org/trans/danger/publi/adr/adr_e.html.

4.

„Zasady postępowania ratowniczego 2004. Poradnik dla ratowników na potrzeby
pierwszej fazy akcji ratowniczej podczas zdarzeń z materiałami niebezpiecznymi”
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, FIREX, Warszawa 2005 r.

5.

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych.
(Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm.).