NADZÓR KORPORACYJNY – Prof. dr hab. Magdalena Jerzemowska

Teoria praw własności - zasoby są najefektywniej wykorzystywane jeżeli właściciel dysponuje

pełną wiązką praw własności

Wiązka praw własności:

• Posiadanie

• Używanie

• Korzystanie z pożytków

• Wykluczenie osób trzecich z korzystania

• Przeniesienie praw na inne osoby

• Zniszczenie, przeobrażenie, zmiana

Corporate Governance?

Czym jest?

• Nadzór ma na celu zapewnienie, że spółka zarządzana jest właściwie

• Wszystkie spółki potrzebują zarządzania i nadzoru

• CG to nie zarządzanie finansami, ani społeczna odpowiedzialność biznesu, ani etyka biznesu

• Kiedy Adam Smith pisał „The Wealth of Nations” spółki były w Wlk. Brytanii już od 50 lat

zabronioną formą prawną. Dlaczego?

• Kompania Mórz Południowych – 1720 rok

Pierwsze bańki spekulacyjne

• Tulipomania – Holandia 1634-1637

• South Sea Bubble – Wielka Brytania 1711-1720

• Mississippi Bubble – Francja 1719-1720

ANGLIA XVII i XVIII wiek

• Autonomiczna giełda istniała od XVII wieku

• surowe regulacje odnośnie uczestnictwa i profesji giełdy (jobber, broker-makler)

• Bubble Act skasował 202 fikcyjne spółki

System finansowy w Anglii

• rozwój gospodarki (nacjonalizm gospodarczy) i nowej, kapitalistycznej formacji społecznej

umożliwiał Parlament oraz Royal Exchange w Londynie (1570), którą obsługiwali stock

jobbers (1688)

• Akty Nawigacyjne z 1651 r. chroniły Anglię i jej kolonie przed konkurencją innych państw

kolonialnych, były podstawą brytyjskiej polityki handlowej i kolonialnej na długie lata

• w 1693 r. nastąpiło oddzielenie długów państwowych od osobistych długów króla

• w 1694 r. założono Bank Anglii (The Governor and Company of the Bank of England) wg.

koncepcji sir Williama Patersona kupca i ekonomisty

• do 1695 r. powstało ponad 100 spółek akcyjnych, których kapitał nominalny wynosił 4 mln

funtów (1/9 majątku osobistego ogółem)

South Sea Bubble

• działalność kompanii skupiała się prawie wyłącznie na transporcie do Ameryki Południowej

niewolników, kupowanych w Zachodniej Afryce (przez 25 lat - 34 tys.).

• wyrafinowane przedsięwzięcie Roberta Harleya, dzięki któremu zamierzał on pozyskać

mechanizm finansowania pożyczek rządowych poprzez spekulacyjną grę na wzroście kursu

akcji kompanii.

• do gorączki zakupowej z 1720 r. przyczyniły się plotki rozpowszechniane przez

mocodawców kompanii, zgodnie z którymi miała ona osiągnąć w przyszłości "ogromne

zyski". Oprócz tego kompania "sprzedawała" (w rzeczywistości przekazywała za darmo)

akcje znanym osobistościom, które uwiarygadniały całe przedsięwzięcie swoimi nazwiskami.

• Akcje SSB warte 200 tys. funtów sprzedano za 1,5 mln funtów

• Kurs akcji wspiął się z 100 funtów do 1000 funtów. Po osiągnięciu poziomu 1000 funtów

cena 1 akcji kompanii zaczęła z powrotem spadać i osiągnęła ponownie 100 funtów przed

końcem 1720 r. Taka gwałtowna zmiana pociągnęła za sobą falę bankructw, w szczególności

wśród inwestorów, którzy pozaciągali kredyty na kupno tych akcji.

• Rządowi udało się przekonać akcjonariuszy do pokrycia 10 mln funtów krótkoterminowych

zobowiązań państwa, w zamian za emisję nowej serii akcji. W zamian za to rząd Jej

Królewskiej Mości miał wypłacać kompanii wieczystą "rentę", która wynosiła 6% rocznie od

powyższych 10 mln funtów.

• Wszczęte na polecenie Parlamentu śledztwo w sprawie kompanii z 1721 r. wykazało ogromną

skalę nadużyć i nieprawidłowości wśród jej dyrektorów.

Gorączka tulipanowa – krach 1637 r.

• W 24.02.1637 r. kontrakty futures zamieniono na kontrakty opcyjne

• Za zerwanie kontraktu (zawartego po 30.10.1636 r.) należało zapłacić karę w wysokości 3,5%

jego wartości

• Decyzją Parlamentu unieważniono wszystkie kontrakty, co spowodowało krach

HOLANDIA XVII wiek

• Gorączka tulipanowa - krach 1637 r.

• Tulipany przybyły do Antwerpii w 1562 r.

• 3 skarby Holandii to: potężna flota, wielka swoboda i bogactwo tulipanów

• tulipanowe tabele o zmiennym kursie, kontrakty terminowe, premie opcyjne, aceny

• „Semper Augustus” – 5 tys. florenów (60 tys. dolarów)

Mania Tulipanowa

• tulipanowa hossa trwała w przybliżeniu od 1634 r. do 1637 r., wtedy na cebulki zaczęto

wymieniać nawet własny dobytek, np. ziemię, klejnoty, czy meble

• opcja kupna dawała jej posiadaczowi prawo do zakupu cebulek tulipanów (żądania ich

dostawy) po określonej cenie (zbliżonej do aktualnej ceny rynkowej) przez dany okres. Za

prawo to należało zapłacić premię opcyjną wynoszącą od 15 do 20% aktualnej ceny rynkowej

FRANCJA – XVIII w - The Mississippi Company (1684 r.)

- Jej pierwotnym celem był handel z francuskimi koloniami w Ameryce Północnej, potem z

Indiami i Chinami

- w 1715r. powstał pierwszy prywatny bank francuski:

• Był własnością kompanii wspieranej przez regenta

• Cel: zamiana złota na banknoty w celu zintensyfikowania obrotu pieniądza

• Za akcję wartą 500 liwrów płacono 18.000

• Podniesiono dywidendę z 12% na 40%

• 3 mld wartość rynkowa banku – 120 mln wartość majątku, a 21 mln gotówka

The Mississippi Company

• w 1722 r. zrestrukturyzowano spółki

• w 1723 r. Ludwik XV przyznał spółce nowe przywileje (handel kawą, tytoniem, loteria,

prawo emisji akcji i obligacji)

Ocena systemu Lawa

• To najśmielszy i najszerzej zakrojony plan finansowy w historii

• Próba ratowania zbankrutowanego państwa i jego gospodarki

• Obciążało go wysokie ryzyko, innowacyjność i moral hazard

• Wywołana została przez hazard polityczny

Podobieństwa kryzysów

• Wybuchły niespodziewanie w najlepiej rozwiniętych krajach (najlepiej rozwinięte rynki i

systemy finansowe), a następnie rozprzestrzeniły się na cały świat

• Powstały w okresach transformacji, ekspansji i innowacji (rewolucji)

• Miały krajowy i międzynarodowy wymiar, a konsekwencje rujnowały ludzi, instytucje i

powodowały depresje

• Implikowały postęp (J. Stiglitz przewiduje istotne zmiany w gospodarce po kryzysie)

• Powodowane były zastosowaniem innowacyjnych instrumentów finansowych, które nie były

wspierane przez adekwatny rozwój prawa, gospodarki, nauki i społeczeństwa

• Wynikały z podejmowania błędnych decyzji wynikających z niedoinformowania, nie wiedzy,

a także na skutek korupcji i wpływów politycznych

• Powodowane były brakiem przejrzystości (brak odpowiedniej rachunkowości, audytu,

kontroli), insider trading, słabością rynków kapitałowych

• Wynikały z braku adekwatnych metod umożliwiających rozpoznanie oszustw

Trzy rewolucje przemysłowe:

• XVIII wiek / XIX wiek – zastosowanie w procesie produkcji nowych źródeł energii

• XIX wiek / XX wiek – powstanie i rozwój nowych środków transportu i komunikacji oraz

opakowań

• w 1973 r. nastąpiły zmiany technologiczne, polityczne, regulacyjne i ekonomiczne inicjujące

przejście do kapitało-intensywnej produkcji, a także szybki wzrost standardów życiowych,

powstanie zhierarchizowanie spółek, dynamiczny wzrost efektywności, nadprodukcja i

przeinwestowanie

Na rozwój korporacji istotny wpływ wywarły cztery następujące cechy:

• ograniczona odpowiedzialność inwestorów;

• swoboda przepływu kapitałów (obrót walorami);

• cechy wynikające z uzyskania osobowości prawnej, czyli siły wynikającej z atrybutów firmy,

okresu i celu jej działania (w XIX wieku uzyskały osobowość prawną);

• scentralizowane zarządzanie.

Nadzór korporacyjny (model podstawowy) - mechanizm za pomocą którego interesariusze

spółki współpracują ze sobą i promują swoje interesy

• słaby nadzór korporacyjny pomniejsza wpływy kapitału do jego właścicieli i powiększa

ryzyko akcjonariuszy

• dobry nadzór korporacyjny zachęca do dodatkowych inwestycji i pomniejsza koszt kapitału

Ład korporacyjny – prawnicy stosują to sformułowanie do opisywania porządku w spółce,

również prawnego

Czym jest nadzór korporacyjny? Trzy podejścia:

najszersza definicja skupia się na

odpowiedzialności spółki. Dobry nadzór

korporacyjny uwzględnia wszystkich

interesariuszy i odpowiedzialność społeczną sp.

szersza definicja skupia się na wynikach: dobry

nadzór warunkuje efektywności/rentowności sp.

wąska definicja skupia się na wartości dla

akcjonariuszy: słaby nadzór powiększa koszt

kapitału (ogranicza dostęp do kapitału)

NADZÓR KORORACYJNY

• odnosi się do zasad działania, procedur, systemów i struktur za pomocą których rada

nadzorcza nadzoruje i kieruje działaniami spółki mając na względzie interes akcjonariuszy.

• stanowi instrument określający i umożliwiający efektywne relacje pomiędzy członkami rady

nadzorczej, a dyrektorami spółki oraz akcjonariuszami, którym służą.

Nadzór korporacyjny obejmuje:

• Wielkość, strukturę (członków) rady (nadzorczej) i jej komisje;

• Sposób monitorowania i wybierania członków rad (nadzorczych) i komisji;

• Prawa i obowiązki członków rad nadzorczych i zarządu;

• Prawa i obowiązki akcjonariuszy;

• Zasady działania i procedury dotyczące księgowości, prowadzenia audytów i sporządzania

raportów finansowych;

• Zasady działania i procedury dotyczące wynagrodzeń członków zarządu.

Znaczenie nadzoru korporacyjnego dla akcjonariuszy

• silny i skuteczny nadzór korporacyjny służy za system kontroli i równowagi, który

uwzględnia interesy akcjonariuszy bez niepotrzebnego ograniczania funkcji zarządu.

• CEL: maksymalizacja długoterminowej wartości spółki

Celem nadzoru korporacyjnego jest:

• w ujęciu szerokim:

poszukiwanie i zapewnienie prorozwojowej równowagi
pomiędzy interesami wszystkich podmiotów
zaangażowanych w funkcjonowanie przedsiębiorstwa
(OECD, IBnGR)

• w ujęciu węższym:

skłonienie menedżerów do działania w najlepszym
interesie akcjonariuszy (Shleifer&Vishny,
Keasey&Wright)

W dalszych rozważaniach skupimy się na węższym
ujęciu nadzoru korporacyjnego.

Filary corporate governance

I filar – odpowiedzialność – accountability

- Zarząd jest odpowiedzialny przed Radą Nadzorcza

- Rada Nadzorcza odpowiedzialna jest przed Walnym Zgromadzeniem

II filar – rzetelność – fairness

- Ochrona interesów akcjonariuszy

- Równe traktowanie wszystkich akcjonariuszy

- Zapewnienie skutecznego zadośćuczynienia w przypadku naruszenia prawa

III filar – przejrzystość – transparency

- Rzetelne i sporządzone na czas ujawnienie istotnych zdarzeń (sytuacji finansowej),

struktura własności oraz nadzór korporacyjny

IV filar – niezależność – independence

- Opracowanie zasad i procedur minimalizujących lub eliminujących konflikty interesów

- Wprowadzenie dyrektorów niezależnych i niezależnych doradców, na których pozostali

dyrektorzy nie mają wpływu

Korporacja

• prawnicy - prawna struktura biznesu stanowiąca, że przedsiębiorstwo jest odrębne od

właścicieli

• ekonomiści - wiązka kontraktów, które muszą prowadzić do stanu równowagi, by

przedsiębiorstwo funkcjonowało

Modele nadzoru korporacyjnego

- elementy o charakterze komplementarnym wzajemnie ze sobą powiązane, charakter powiązań:

• instytucjonalno – prawnym

• ekonomicznym

• kulturowym

które łącznie determinują sposób w jaki sprawowana jest kontrola, sposób w jaki podejmowane

są decyzje w publicznych spółkach akcyjnych

Struktura zarządu

• model anglo-amerykański (Rada Dyrektorów: dyrektor zarządzający i dyrektor nie zarządzający)

• model kontynentalno-japoński (Rada Nadzorcza i Zarząd)

Modele nadzoru korporacyjnego

• Anglo - Amerykański (US / UK) (Interes właścicieli spółki)

– Separacja własności i kontroli

– Konflikt: menedżerowie vs. akcjonariusze

– Dominacja rynku kapitałowego w systemie finansowym

• Kontynentalno - japoński (Interes interesariuszy spółki)

– Dominujący akcjonariusz (rodzina) kontroluje spółkę

– Konflikt: dominujący vs. mniejszościowy akcjonariusz

– Dominacja banku w systemie finansowym

Model Anglo-Amerykański

Model ‘zewnętrzny’ (UK / US)

• Rozproszona własność akcji

• Duża własność inwestorów instytucjonalnych

• Prymat interesów akcjonariuszy sankcjonowany przez prawo

• Nacisk na ochronę inwestorów mniejszościowych (regulacje)

• Relatywnie duże wymogi stawiane sprawozdawczości

• Dobrze uregulowany i płynny rynek kapitałowy

• Niskie wartości wskaźnika dług/kapitał własny

• Banki dostarczają kapitałów krótkoterminowych i dystansują się od klientów korporacji

• Dobrze funkcjonujący rynek kontroli korporacji

• Jednowarstwowa struktura zarządu

Cechy alternatywne modeli zarządzania spółką

Cecha

Model

anglo-amerykański

(zewnętrzny)

Model

kontynentalno-japoński

(wewnętrzny) np. Polska

Własność akcji

rozproszona

skoncentrowana

Zaangażowanie banku w operacje spółki

nieznaczne

znaczne

Krzyżowe posiadanie akcji

nieznaczne

znaczne

Struktura zarządu

jednowarstwowa

(Rada Dyrektorów: dyrektor

zarządzający i nie zarządzający)

dwuwarstwowa

(Rada Nadzorcza, Zarząd)

Wpływy zarządu

duże

niewielkie

Ochrona akcjonariuszy mniejszościowych

ważna

mniej istotna

Legislacja w zakresie upadłości

nacisk na ochronę przed wierzycielami

nacisk na ochronę wierzycieli

Księgowość i wymogi jawności

surowe

(przy rozporoszonym akcjonariacie

akcjonariusze musieli czekać na

opublikowanie danych spółki, w którą
zainwestowali, by dowiedzieć się, czy

dobrze zrobili inwestując w tą spółkę)

mniej surowe

Rynek kontroli spółek (fuzje, przejęcia)

aktywny

słaby

Zachęty kierownicze

rozległe

niewielkie

Polska – model kontroli wewnętrznej

• małe znaczenie rynku kapitałowego w finansowaniu firmy

• przewaga spółki o skonsolidowanym akcjonariacie

• przewaga konfliktów na linii duży akcjonariusz – drobni akcjonariusze (liczne nadużyciu na

nie korzyść akcjonariuszy mniejszościowych)

• mała kapitalizacja giełdy i liczba notowanych na niej spółek

Główne determinanty zmian nadzoru korporacyjnego

• rosnąca rola inwestorów instytucjonalnych

• integracja rynków kapitałowych (małe rynki tracą na znaczeniu, duża rola większych rynków)

• wzrost aktywności akcjonariuszy

• prywatyzacja (lata 70 duża prywatyzacja w Wlk. Brytanii – Margaret Tucker, w latach 90

Europa)

Główne słabości nadzoru korporacyjnego

• wynagradzanie kadry menadżerskiej

• zarządzanie ryzykiem

• praktyki rady

• uprawnienia akcjonariuszy

Formy własności przedsiębiorstw, 3 główne rodzaje własności:

• działalność gospodarcza

• spółka partnerska (osobowa)

• korporacja (kapitał)

Działalność

gospodarcza

Spółka partnerska

(spółka osobowa)

Korporacja

Własność

pojedynczy właściciel

partnerzy

akcjonariusze

Odpowiedzialność

właściciela

nieograniczona

(całym majątkiem)

nieograniczona

(całym majątkiem)

ograniczona

(do wysokości wkładu)

Łatwy dostęp do

rynku kapitałowego

nie

nie

tak

Rozdzielenie własności

i zarządzania

nie

nie

tak

Podwójne

opodatkowanie

właścicieli

nie

(tylko podatek osobisty)

nie

(tylko podatek osobisty)

tak

(podatek osobisty

i podatek od spółki)

Zalety korporacji

• łatwy dostęp do rynku kapitałowego

• ciągłość działania (bankructwo, przejęcie, likwidacja)

• ograniczona odpowiedzialność właścicieli

• płynna własność korporacji

Wady korporacji

• podwójne opodatkowanie akcjonariuszy

• stosunkowo wysokie koszty prowadzenia spółki

• występowanie potencjalnych konfliktów agencyjnych

Separacja własności i kontroli:

• tysiące właścicieli spółki publicznej, nie jest w stanie podejmować bieżących decyzji

• akcjonariusze są właścicielami spółki

• zarządzający sprawują kontrolę nad spółką

Korporacje i Corporate Governance, przyczyny różnic:

• system kontroli działalności korporacyjnej

• istotna rola korporacji w społeczeństwie

• systemy społeczne

• systemy ekonomiczne

• systemy prawne

Pierwsze spółki akcyjne

• 1600 i 1602 rok pierwsza spisana spółka

• nie spisane powstawały już w starożytności

Mechanizmy wewnętrzne (prawno-administracyjne)

• struktura zadłużenia – kredyty, obligacje, normy zadłużenia

• struktura własności

• wynagrodzenie członków zarządu (płace, premie, plany emerytalne)

• podział władzy między organami spółki

• wewnętrzna kontrola oraz audyt wewnętrzny

• kontrola przez radę nadzorczą (radę dyrektorów)

Mechanizmy zewnętrzne (ekonomiczne)

• wpływ mediów

• rynek pracy menedżerów

• wymagania dotyczące jawności i przejrzystości

• fuzje i przejęcia (zwłaszcza wrogie)

• rynek kontroli nad przedsiębiorstwem

• rynki finansowe: rynek kapitałowy, rynek długu (obligacji)

• rynek towarów i usług, nasilenie konkurencji na tym rynku

• działania grup interesów

• uwarunkowania polityczne, regulacje prawne, zasady ogólne - uniwersalne, regionalne,

krajowe (lokalne)

Teoria agencji (Jensen, Meckling 1976 r.)

Koszty agencji – koszty związane ze sporządzaniem kontraktów zabezpieczających

partykularne interesy grupy, ich egzekwowaniem i monitorowaniem. Obejmują one:

• koszty ograniczenia uprawnień kierownictwa do podejmowania decyzji

• koszty rewizji sprawozdań finansowych i działania przedsiębiorstwa (koszty monitorowania)

• stratę rezydualną, wynikającą z niedoskonałego nadzoru, a powstającą w wyniku odejścia od

zasady maksymalizacji majątku akcjonariuszy

Problem agencji

1. Separacja własności i kontroli

• własność aktywów vs kontrola

• teoria agencji (Jensen, Meckling 1976 r.)

2. Podstawowy problem

• menadżerowie są agentami akcjonariuszy

• menadżerowie mogą realizować własne interesy, jeśli konsekwencje nie są surowe

• akcjonariusze vs menadżerowie

• wierzyciele vs akcjonariusze

Konflikty corporate governance:

1. Typ I problemu agencji

• konflikt interesów pomiędzy menadżerami i akcjonariuszami (klasyczny problem agencji)

2. Typ II problemu agencji

• konflikt interesów pomiędzy akcjonariuszem większościowym a mniejszościowym

(np. rodzina, która może dążyć do uzyskania korzyści kosztem akcjonariuszy

mniejszościowych)

Konflikt pryncypał – agent:

• Pryncypał – akcjonariusz

• Agent – manager

• Konflikt ten, polega na tym, że jeśli akcjonariusze nie mogą skutecznie monitorować

działania managerów to managerowie mogą wykorzystywać aktywa firmy do realizacji

własnych celów kosztem akcjonariuszy

(Typ I) Rozwiązanie problemu pryncypał – agent:

• zachęty – połączenie zachęty dla managerów z interesami akcjonariuszy (np. akcje i opcje

akcyjne)

• monitoring – tworzenie mechanizmów monitorowania zachowań managerów

Czy inwestorzy mogą wpływać na managerów?

• część nieaktywnych akcjonariuszy zgodzi się na wszelkie propozycje managerów

• część aktywnych akcjonariuszy stara się wpływać na managerów, jednakże często ponosi

porażki

Nadzór (monitorowanie)

• wprowadza się nadzór, ponieważ managerowie nie zawsze działają w najlepszym interesie

akcjonariuszy

• Nadzór korporacji:

– wewnętrzny – rada dyrektorów / nadzorcza

– zewnętrzny – audytorzy, analitycy, banki, agencje ratingowe, prawnicy

– rządowy (SEC, IRS) w Polsce KNF, US

Nadzór wewnętrzny – Rada Dyrektorów

• nadzoruje managerów i reprezentuje interesy akcjonariuszy

• ocenia managerów i sporządza kontrakty dotyczące ich wynagradzania mające na celu

powiązanie wynagrodzeń zarządzających z wynikami działania spółki

• w skład rady dyrektorów wchodzą dyrektorzy wykonawczy i nie wykonawczy

Inni nadzorujący

• rynek

• interesariusze (wierzyciele, pracownicy, społeczeństwo)

Polska i kraje Europy Kontynentalnej - zarząd i rada nadzorcza

• zarząd prowadzi sprawy spółki, prezes zarządu reprezentuje spółkę

• rada nadzorcza, co do zasady powołuje i odwołuje zarząd oraz sprawuje funkcje nadzorcze

wynikające z przepisów prawa i statutu spółki, nie zarządza spółką

STRUKTURA RADY

1. Model anglo-amerykański - struktura jednowarstwowa: Rada dyrektorów

• Executive Directors (w tym CEO)

• Non-executive Directors (NEDs)

• Komitet zarządzający

• Inne komitety rady: audytu, nominacji, wynagrodzeń (większość NEDs)

Komitet audytu – kontrola rachunkowości spółki, jest obligatoryjny w Polsce, jeden członek

ma być specjalistą w dziedzinie rachunkowości, od 3 do 5 osób, gdy jest ich za mało to

tworzy go rada nadzorcza

Komitet nominacji – obligatoryjny w USA, przygotowuje plany na sprawy szczególne

(np. zawał prezesa)

2. Model kontynentalny – struktura dwuwarstwowa

• Rada nadzorcza (tylko dyrektorzy zewnętrzni), komitety rady

• Zarząd (tylko dyrektorzy zarządzający)

Dyrektorzy wykonawczy (executive directors)

• określają strategie i zarządzają operacjami spółki

•

Dyrektor generalny (ang. Chief Executive Officer, CEO)

Dyrektorzy nie wykonawczy (non-executive directors)

• dyrektorzy zewnętrzni

• zapewniają obiektywny osąd, doświadczenia zewnętrzne i niezależność (obiektywność)

• realizują interesy akcjonariuszy

• mogą być dyrektorami zarządzającymi w innych firmach

• przewodniczący rady powinien być dyrektorem zewnętrznym

Monitoring międzynarodowy - występują istotne różnice w zakresie rodzajów monitorowania i

motywowania pomiędzy USA i innymi krajami z powodu różnic w:

• kontraktach wynagrodzenia

• standardach rachunkowości

• w środowisku inwestorów instytucjonalnych

• orientacji na bank lub rynek kapitałowy

• otoczeniu prawnym

MOTYWOWANIE MENADŻERÓW

Potencjalne pokusy:

• dobry manager powinien przedkładać potrzeby interesariuszy nad swoje

• jeśli akcjonariusze nie są w stanie skutecznie monitorować zachowania managerów wówczas,

managerowie mogą dążyć do realizacji własnych interesów nawet kosztem akcjonariuszy

Przykłady egoistycznych zachowań managerów:

• lenistwo

• zatrudnianie znajomych, członków rodziny (nepotyzm)

• realizacja nadmiernych korzyści

• budowa imperiów

• unikanie ryzyka lub działań zagrożonych zwolnieniem (asymetria)

• przyjmowanie krótkookresowej perspektywy, szczególnie w okresie przed emeryturą

Rodzaje kompensaty menadżerów

• pensja podstawowa + premia

– pensja podstawowa jest zwykle ustalana na drodze porównań

– na koniec każdego roku często CEO otrzymuje premię której wysokość uzależniona jest od

wyników spółki za ostatni rok

– przyznawanie wysokich premii porównać można z dawaniem wysokich podwyżek

• akcje

– alternatywna forma długoterminowej motywacji zapobiegająca niepowodzeniom w zakresie

nadzoru

– wzrosty cen akcji mogą być postrzegane jako bonusy za wyniki działania w poprzednich

okresach

• opcje akcyjne

– opcje akcyjne dla zarządzających – to najpopularniejsza, zorientowana na rynek forma

motywacji

– opcje akcyjne zachęcają managerów do zarządzania firmą

– uważa się, że opcje akcyjne wiążą cele managerów z celami akcjonariuszy

– opcje akcyjne oferują asymetryczne zachęty

Opcja – instrument dający jej nabywcy prawo do kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja

sprzedaży) w przyszłym terminie po określonej z góry cenie (zwanej ceną wykonania)

określonej ilości instrumentu bazowego tej opcji

Opcje na akcje

• Cel – stymulowanie zarządu do ciągłego podnoszenia wartości firmy

• Zarząd przekonany o potencjale firmy będzie wykonywał opcje, czyli kupował i trzymał akcje

Opcje akcyjne jako koszt

• Koszt emisji opcji akcyjnych dla pracowników i menadżerów powinien być traktowany jako

koszt w sprawozdaniu finansowym

• 3 tego powody:

– poprawa sprawozdawczości i urealnienie kosztów stosowania opcji jako wynagrodzenia

– redukcja liczby opcji uzyskiwanych przez menadżerów pomniejszająca ich wynagrodzenia

– pomniejszenie zachęt CEO do „kreowania czasu” na rynku

Potencjalne problemy związane z wynagrodzeniem opartym na zachętach:

• problemy z zachętami opartymi na wartościach historycznych (księgowych)

– nie zachęcają do ponoszenia kosztów badań i rozwoju, przysparzających korzyści firmie

– możliwość manipulowania księgowym wynikiem finansowym

– CEO mogą zbytnio koncentrować się a manipulowaniu zyskiem krótkoterminowym, a nie na

korzyściach w długim okresie

• problemy z zachętami w formie opcji akcyjnych:

– CEO mogą nie chcieć zwiększać wypłaty dywidend, dążąc do wykorzystania pozyskanych w

ten sposób kapitałów do wzrostu cen akcji

– CEO mają tendencję do wyboru strategii obarczonych wyższym ryzkiem

– opcje akcyjne mogą nie stanowić wystarczającej motywacji

– CEO mogą dążyć do skorelowania ruchów cen akcji z okresem przyznawania im opcji

akcyjnych

• inne problemy z opcjami akcyjnymi dla menadżerów

– na ceny akcji mają wpływ działania spółek oraz czynniki pozostające poza kontrolą

managerów

– przeszacowanie cen wyemitowanych akcji powodować może pomniejszenie ich efektywności

stanowiąc negatywny sygnał

Przykłady

• Disney CEO Michael Eisner – opcje akcyjne sprzyjają raczej kreowaniu wartości w krótkim,

a nie w długim okresie

• Zachowanie menadżerów w Xerox – menadżerowie mogą manipulować zyskami księgowymi

Inne rodzaje kompensaty

• członkostwo klubów, doradztwo finansowe, luksusowe samochody, podróże

• przywileje emerytalne

• pożyczki od spółki

• złote spadochrony (wypłacanie pełnego wynagrodzenie przez pewien okres po odejściu, przy

zakazie przejścia do konkurencji)

Przestępstwa i kary

• Alternatywnym sposobem pomniejszania problemów agencyjnych jest zaostrzenie kar

• Sarbanes-Oxley Act (amerykańskie prawo spółek, zaostrzenie kar za przestępstwa

korporacyjne)

Wynagrodzenia (badania amerykańskie)

• W 1988 roku wynagrodzenia CEO wzrosły o 208% (zbadano 903 spółki)

• Ich wynagrodzenia były przeciętnie o 63% wyższe od wynagrodzenia kolejnej osoby w

hierarchii korporacji

• Komplikowanie struktury pakietów wynagrodzeń mające na celu zamazanie ich wysokości

W USA

1934-1940 579.064 USD

1974-1986 556.876 USD

2002 27.000.000 USD

Podsumowanie

• Uważa się, że akcje i opcje akcyjne rozwiązują problemy agencyjne

• Jednakże jest to sprawa dyskusyjna

• Jeśli kompensata poparta na zachętach nie jest doskonała to konieczna jest kontrola

KSIĘGOWI I AUDYTORZY

Sprawozdanie finansowe

• Sporządzone jest na dany dzień i za dany okres (z reguły 12 kolejnych m-cy)

• Sprawozdanie jest roczne jednakże sporządza się je za kwartały/półrocza/miesiące

• Może być jednostkowe i skonsolidowane

• Może być wg polskich (UoR) lub międzynarodowych zasad rachunkowości (MSSF/MSR)

• Określono kiedy będzie publikowane (dostępne inwestorom)

• W praktyce … raport roczny składa się z …

Tauron Polska Energia (jednostkowe 178 stron, skonsolidowane 244 strony)

TPSA (jednostkowe 134 stron, skonsolidowane 154 strony)

Polimex –Mostostal (jednostkowe 176 stron, skonsolidowane 193 strony)

Tele-Polska Holding S.A (jednostkowe 84 stron, skonsolidowane 100 stron)

Orzeł (jednostkowe 121 stron, skonsolidowane 123 strony)

Zatem jak szybko znaleźć interesujące informację?

• Co ważniejsze – bilans, RZiS, czy RPP?

Bilans – daje obraz ogólnej sytuacji firmy, wlk jej majątku na dany dzień

RZiS – informuje o przychodach, kosztach i zyskach na dany dzień

RPP – pokazuje kierunki wpływów i wydatków pieniężnych w danym okresie

• Wartość informacyjna poszczególnych elementów SF jest następująca:

Bilans – 35%

RZiS – 20%

RPP – 45%

lub

Bilans – 20%

RZiS – 10%

RPP – 25%

Noty objaśniające – 20%

Sprawozdanie zarządu – 20%

Opinia i raport biegłego rewidenta – 5%

• Celem sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłego rewidenta pisemnej opinii

wraz z raportem, o tym, czy sprawozdanie finansowe jest zgodne z zastosowanymi zasadami

(polityką) rachunkowości oraz czy rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i

finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki (art.65 ust. 1 UoR)

• Opinia: bez zastrzeżeń, bez zastrzeżeń z objaśnieniami, z zastrzeżeniami oraz dyskwalifikacja

Raport niezależnego biegłego rewidenta dla akcjonariuszy i rady nadzorczej spółki

• Dokonaliśmy przeglądu skonsolidowanego sprawozdania finansowego grupy … na które

składają się …

• Zarząd Podmiotu Dominującego jest odpowiedzialny za sporządzanie rocznego

skonsolidowanego SF zgodnie z obowiązującymi przepisami

• Naszym zadaniem było dokonanie przeglądu tego SF

• Przegląd przeprowadziliśmy stosowanie do obowiązujących w Polsce przepisów prawa oraz

krajowych standardów rewizji finansowej, wydawanych przez KRBR. Standardy te nakładają

na nas obowiązek zaplanowania i przeprowadzania przeglądu w taki sposób, aby uzyskać,

umiarkowaną pewność, iż skonsolidowane śródroczne sprawozdanie finansowe nie zawiera

istotnych nieprawidłowości.

• Przeglądu dokonaliśmy gównie drogą analizy danych sprawozdania finansowego, wglądu w

dokumentację z której wynikają kwoty i informacje zawarte w załączonym śródrocznym

skonsolidowanym sprawozdaniu finansowych oraz wykorzystania informacji uzyskanych od

kierownictwa oraz personelu odpowiadającego za finanse i księgowość grupy

• Na podstawie przeprowadzonego przeglądu nie zidentyfikowaliśmy niczego, co nie

pozwoliłoby stwierdzić, że śródroczne skonsolidowane sprawozdanie finansowe jest zgodne z

wymagającymi zastosowania zasadami (polityką) rachunkowości oraz, że rzetelnie i jasno

przedstawia, we wszystkich istotnych aspektach, sytuację majątkową i finansową grupy na

dzień…

Funkcje historyczne rachunkowości:

• porządkowanie

• raportowanie

• gromadzenie

• archiwizowanie

Rachunkowość na użytek wewnętrzny - rachunkowość zarządcza dostarcza informacji dla

użytkowników wewnętrznych:

• Pomiar stopnia realizacji celów

• Wskazanie potencjalnych problemów

• Rozwój produktów i usług

Narzędzia księgowych

• Budżety

• Raportowanie odchyleń

• Analiza wrażliwości

• Raportowanie przychodów ze sprzedaży

• Planowanie kosztów

• Analiza konkurencji

• Formułowanie prognoz zysków

Rachunkowość na potrzeby zewnętrzne - rachunkowość finansowa dostarcza informacji

użytkownikom zewnętrznym, a mianowicie:

• Bankom i innym wierzycielom

• Akcjonariuszom

• Pracownikom

• Rządowi

• Izbom skarbowym

Rachunkowość finansowa

• Spółka publiczna jest zobowiązana do opublikowania sprawozdania finansowego (wymogi

notowania)

• Spółka musi składać organom podatkowym informacje dotyczące wymiaru podatków

Działania biznesowe firmy

Problemy, które mogą wystąpić w rachunkowości:

• Nieumyślne błędy (błędne kalkulacje, rejestracja danych na niewłaściwych kontach)

• Konieczność dokonywania szacunków

• Księgowi mogą popełniać (utrwalać) przestępstwa

WorldCom Inc.

• Gene Morris zobaczył zapis księgowy w kwocie 500 milinów dolarów dotyczący wydatków

na komputery (brakowało f-r i innych dokumentów, poinformowano o tym odkryciu szefa

Cyntię Cooper)

• Do 23 czerwca ujawniono nieprawidłowości w księgowaniu kosztów oraz inne oszustwa

księgowe na kwotę 3.8 miliarda dolarów (oszustwa księgowe były największe w całej historii

korporacji, spowodowały bankructwo WorldCom)

• Od połowy 1999 r. zaczęto stosować oszustwa w rachunkowości w narastającym zakresie

(Bernard Ebbers-CEO, Scott Sullivan-CFO, David Myers-Comptroller i Buford „Buddy”

Yates-Director of general accounting) w celu ukrycia pomniejszających się zysków i

utrzymania cen akcji spółki.

• Oszustwa głównie polegały na rejestrowaniu niektórych kosztów operacyjnych jako pozycje

kapitału w bilansie, powiększaniu przychodów poprzez fałszywe księgowanie „corporate

unallocated revanue accounts”

• Firma Arthur Andersen wycofała swoją opinię za 2001 r.

• 26.06.2001 r. SEC rozpoczęła śledztwo, a pod koniec 2003 r. poinformowała o oszustwach

zwiększających wartość aktywów na sumę 11 miliardów dolarów

• 15.03.2005 r. Bernard Ebbers został uznany winnym oszustw księgowych (11 miliardów

dolarów) i skazany na 25 lat więzienia

• Pozostali menedżerowie również zostali skazani

• W grudniu 2005 r. MCI połączyła się z Microsoft

Rachunkowość kreatywna

• prezentowanie danych w sprawozdaniu finansowym, w taki sposób, aby odbiorca

interpretował je w sposób zamierzony przez autora

• warunkuje je oszukańcze i nierzetelne prezentowanie tych danych

• wszelkie przypadki księgowania operacji finansowych przedsiębiorstwa sprzeczne z zasadami

księgowania, czy też ze stanem faktycznym

Wistle blowing – „donosiciel” osoba, która zauważa nieprawidłowość w firmie, powinna ją

zgłosić audytorowi.

Audyt – Zadania audytorów wewnętrznych:

• Nadzorowanie finansowych i operacyjnych procedur stosowanych w firmie

• Sprawdzanie dokładności zapisów księgowych

• Doskonalenie kontroli wewnętrznej

• Zapewnienie zgodności z regulacjami rachunkowości

• Wykrywanie oszustw

Zewnętrzni audytorzy - rewizja sprawozdań finansowych oraz procedur ich sporządzania w

celu sprawdzenia ich rzetelności i prawdziwości. Audytor może:

• Przeprowadzać rozmowy z pracownikami firmy

• Dokonywać własnych obserwacji (badań) aktywów firmy

• Przeprowadzać badanie próbkowe transakcji ujętych w bilansie spółki

• Potwierdzać / sprawdzać informacje z klientami firmy

• Przeprowadzać własną analizę sprawozdania finansowego

Raport niezależnego audytora – audytorzy zewnętrzni muszą zagwarantować akcjonariuszom

rzetelność informacji finanso wych przekazywanych przez spółkę.

Wielka czwórka (Big Four) – największe firmy audytorskie

• PwC (Price Waterhouse Coopers)

• Deloitte & Touche

• Ernst & Young

• KPMG

Artus Anders w 2002 r. odpadł od wielkiej szóstki, a Price Waterhouse połączył się z Coopers i

tak z wielkiej szóstki powstała wielka czwórka.

Rozwój rewizji finansowej od 1930 r.

• Pod koniec 1930 r. i 1940 r. firmy księgowe rozkwitły z uwagi na duże zapotrzebowanie na

usługi w zakresie rewizji finansowej

• W latach 1970 i 1980 rynek tych usług zaczął się zmieniać – audytorzy zmuszeni byli

konkurować o klientów, stali się mniej zantagonizowani

Zmieniająca się rola rachunkowości - zarządzanie zyskami

• Tradycyjna rola: dostarczanie informacji użytkownikom wewnętrznym i zewnętrznym

• Nowa rola: centra zysków ukierunkowane na zwiększenie wyników finansowych poprzez

zastosowanie metod księgowych.

• Zarządzanie zyskami w celu:

– Zrealizowania celów wewnętrznych i zewnętrznych

– Kreowania zysków (window dress – „ubieranie przedsiębiorstwa” kształtowanie wizerunku

firmy przez rachunkowość finansową, im w lepszym świetle przedstawimy firmę tym

atrakcyjniejsze będą akcje spółki i ludzie będą chętniej je kupować)

– wygładzania zysków

Cele wewnętrzne i zewnętrzne - księgowi są pod presją realizacji celów, ponieważ:

• Realizacja celów wewnętrznych może prowadzić do wzrostu bonusów dla CEO i innych

menedżerów

• Realizacja celów zewnętrznych pozwala uniknąć spadków cen akcji

Od manipulacji do oszustwa

• Ważne pytania: do jakiego stopnia spółki mogą manipulować danymi księgowymi zanim

przekroczą granicę oszustwa? Gdzie znajduje się ta linia?

• Wywiera się naciski na komórki rachunkowe, aby stosowały uproszczenia a nawet

oszukiwały

• Ostatnie przykłady oszustw księgowych: WorldCom, Enron, Rite Aid, Adelphia, Tyco

Audytorzy jako konsultanci

• Potencjalne problemy pojawiają się kiedy firmy rachunkowe świadczą jednocześnie usługi

audytorskie i doradcze

• Celem The Public Company Accounting Reform and Investor Protection Act of 2002 było

rozdzielenie funkcji audytora i konsultanta (USA)

Perspektywa międzynarodowa

• Cechami systemu wysokiej jakości są szerokie uprawnienia akcjonariuszy i silna ich ochrona

• Stany Zjednoczone mają najlepsze regulacje prawne w zakresie przeciwdziałania

manipulacjom zyskami i ich wygładzania

• IASB opracowuje zbiór globalnie akceptowanych standardów rachunkowości

Podsumowanie

• Księgowi nadzorują procesy ewidencji i sprawozdawczości finansowej, które są

weryfikowane przez wewnętrznych i zewnętrznych audytorów

• Audytorzy stanowią ważne ogniowo systemu corporate goverance

• Audytorzy powinni pamiętać, że księgowi niekiedy preparują dane księgowe

• Audytorzy nie mogą być jednocześnie rewidentami i konsultantami firmy

Polska
Ustawa o biegłych rewidentach (Dz.U. nr 77 poz.649 z dnia 22.05.2009)

• Dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia postanowień dyrektywy 2006/43/we

parlamentu europejskiego i rady z dnia 17.05.2006 r. w sprawie ustawowych badań rocznych

SF i skonsolidowanych SF, zmieniającej dyrektywy rady 78/660/EWG w sprawie rocznych

sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek i 83/349/EWG w sprawie

skonsolidowanych SF banków i innych instytucji finansowych oraz uchylającej dyrektywę

rady 84/263/EWG w sprawie zatwierdzania osób odpowiedzialnych za dokonywanie

ustawowych kontroli dokumentów rachunkowych za dokonywanie ustawowych kontroli

dokumentów rachunkowych (Dz.Urz. UE L 157/87 z 9.08.2006 z późn. zm.)

Komisja nadzoru audytowego (KNA)

W dniu 2.07.2009 r. minister finansów, powołała komisję nadzoru audytowego (KNA).

Sprawuje ona nadzór nad:

• Wykonywaniem zawodu biegłego rewidenta

• Działalnością podmiotów uprawnianych do badania sprawozdań finansowych

• Działalnością krajowej izby biegłych rewidentów

• Kadencja trwa 4 lata (2009 r. – 2013 r.)

• Do zadań komisji należy między innymi:

Zatwierdzanie niektórych określonych w ustawie: uchwał organów KIBR i rozpatrywanie

odwołań od uchwał, od których stosuje się przepisy Kodeks postanowień administracyjnych

(między innymi uchwał związanych z wpisami i skreśleniami z rejestru biegłych rewidentów i

z listy podmiotów uprawnionych do badania)

• Zatwierdzanie rocznych planów kontroli przeprowadzanych przez Krajową Komisję Nadzoru

w podmiotach uprawnionych

• Przeprowadzanie i uczestniczenie w kontrolach wyszczególnionych w ustawie

• Rejestrowanie biegłych rewidentów i firm audytorskich z państw trzecich

• Prowadzenie współpracy międzynarodowej (w tym w szczególności z Komisją Europejską,

organami nadzoru z innych państw trzecich)

Warunki i zasady wykonywania rewizji finansowej

Art. 56.

1. Biegły rewident, wykonując czynności rewizji finansowej, jest obowiązany do przestrzegania

zasad etyki zawodowej biegłych rewidentów, w tym w szczególności uczciwości, obiektywizmu,

zawodowych kompetencji i należytej staranności oraz zachowania tajemnicy.

Warunki i zasady wykonywania czynności rewizji finansowej

3. Bezstronność i niezależność nie jest zachowana, jeżeli biegły rewident:

1) posiada udziały, akcje lub inne tytuły własności w jednostce, w której wykonuje czynności

rewizji finansowej, lub w jednostce z nią powiązanej;

2) jest lub był w ostatnich 3 latach przedstawicielem prawnym (pełnomocnikiem), członkiem

organów nadzorujących, zarządzających, administrujących lub pracownikiem jednostki, w której

wykonuje lub wykonywał czynności rewizji finansowej, albo jednostki z nią powiązanej;

3) w ostatnich 3 latach uczestniczył w prowadzeniu ksiąg rachunkowych lub sporządzaniu

sprawozdania finansowego jednostki, w której wykonywał czynności rewizji finansowej;

4) osiągnął chociażby w jednym roku, w ciągu ostatnich 5 lat, co najmniej 40% przychodu

rocznego z tytułu świadczenia usług na rzecz jednostki, w której wykonywał czynności rewizji

finansowej, lub jednostki z nią powiązanej; nie dotyczy to pierwszego roku działalności biegłego

rewidenta;

5) jest małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej do drugiego stopnia lub jest

związany z tytułu opieki, przysposobienia lub kurateli z osobą będącą członkiem organów

nadzorujących, zarządzających lub administrujących jednostki, w której wykonuje czynności

rewizji finansowej, albo zatrudnia do wykonywania czynności rewizji finansowej takie osoby;

6) uczestniczy w podejmowaniu decyzji przez jednostkę, w której wykonuje czynności rewizji

finansowej w zakresie mającym związek ze świadczonymi usługami

7) z innych powodów, po przeprowadzeniu czynności zmierzających do wyeliminowania

powstałych zagrożeń, nie może sporządzić bezstronnej i niezależnej opinii lub raportu.

Czynności rewizji finansowej w jednostkach zainteresowania publicznego (R 8)

Art. 86.

1. W jednostkach zainteresowania publicznego działa komitet audytu, którego członkowie są

powoływani przez radę nadzorczą lub komisję rewizyjną spośród swoich członków.

3. W jednostkach zainteresowania publicznego, w których rada nadzorcza składa się z nie więcej

niż 5 członków, zadania komitetu audytu mogą zostać powierzone radzie nadzorczej.

Do zadań komitetu audytu należy w szczególności:

7. Do zadań komitetu audytu należy w szczególności:

1) monitorowanie procesu sprawozdawczości finansowej;

2) monitorowanie skuteczności systemów kontroli wewnętrznej, audytu wewnętrznego oraz

zarządzania ryzykiem;

3) monitorowanie wykonywania czynności rewizji finansowej;

4) monitorowanie niezależności biegłego rewidenta i podmiotu uprawnionego do badania

sprawozdań finansowych, w tym w przypadku świadczenia usług, o których mowa w art. 48 ust.

Ustawa o biegłych…

8. Komitet audytu rekomenduje radzie nadzorczej lub innemu organowi nadzorującemu podmiot

uprawniony do badania sprawozdań finansowych do przeprowadzenia czynności rewizji

finansowej jednostki.

9. Podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych pisemnie informuje komitet audytu

o istotnych kwestiach dotyczących czynności rewizji finansowej, w tym w szczególności o

znaczących nieprawidłowościach systemu kontroli wewnętrznej jednostki w odniesieniu do

procesu sprawozdawczości finansowej.

Art. 88. UoBR…

Podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych wykonujący czynności rewizji

finansowej w jednostce zainteresowania publicznego jest obowiązany w szczególności do:

1) zamieszczania na swojej stronie internetowej, w ciągu 3 miesięcy od zakończenia roku

obrotowego, sprawozdania zawierającego w szczególności:

a) informacje dotyczące formy organizacyjno-prawnej oraz struktury własnościowej,

b) w przypadku gdy podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych należy do sieci,

opis danej sieci, jak również rozwiązania prawne i strukturalne w danej sieci

c) opis struktury zarządzania podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych,

d) opis systemu wewnętrznej kontroli jakości podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań

finansowych oraz oświadczenie zarządu na temat skuteczności jego funkcjonowania,

e) wskazanie, kiedy odbyła się ostatnia kontrola w zakresie systemu zapewnienia jakości,

przeprowadzona przez Krajową Komisję Nadzoru,

f) wykaz jednostek zainteresowania publicznego, dla których podmiot uprawniony do badania

sprawozdań finansowych wykonywał czynności rewizji finansowej w poprzednim roku

obrotowym,

g) oświadczenie o stosowanej przez podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych

polityce w zakresie zapewnienia niezależności, zawierające również potwierdzenie, że została

przeprowadzona wewnętrzna kontrola przestrzegania zasad niezależności,

h) oświadczenie o stosowanej przez podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych

polityce w zakresie doskonalenia zawodowego biegłych rewidentów,

i) informacje o osiągniętych przychodach, z podziałem na poszczególne czynności rewizji

finansowej i usługi, o których mowa w art. 48 ust. 2,

j) informacje o zasadach wynagradzania kluczowych biegłych rewidentów oraz członków

zarządu

– wraz ze wskazaniem biegłego rewidenta odpowiedzialnego w imieniu podmiotu uprawnionego

do badania sprawozdań finansowych za sporządzenie tego sprawozdania

Komisja europejska

Zielona księga – polityka badania sprawozdań finansowych: lekcje wyciągnięte z kryzysu

[Bruksela, dnia 13.10.2010 KOM (2010) 561 wersja ostateczna]

Regulacje nadzoru korporacyjnego

- krajowe

- międzynarodowe

Dobre praktyki nadzoru korporacyjnego to

mechanizm alternatywny wobec norm prawnych, którego celem jest standaryzacja przy

jednoczesnym uniknięciu wad związanych z istnieniem bezwzględnie obowiązujących reguł

ustawowych.

Podejście „przestrzegaj lub wyjaśnij”

Spółka, która decyduje się odstąpić od zaleceń przewidzianych w kodeksie ładu korporacyjnego

musi podać szczegółowe i konkretne powody, dla których to uczyniła

Główna zaleta – elastyczność

• Umożliwia ono spółkom dostosowanie praktyk w zakresie ładu korporacyjnego do własnej

indywidualnej sytuacji (do wielkości, struktury akcjonariatu i specyfiki danego sektora

działalności)

• Zachęcając spółki do refleksji nad adekwatnością własnych praktyk ładu korporacyjnego oraz

stawiając przed nimi cel do osiągnięcia – sprawia, że stają się one bardziej odpowiedzialne.

Płaszczyzny regulacji ładu korporacyjnego

• Powszednie obowiązujące ustawy

- Kodeks spółek handlowych z 2000 r.

- Ustawy regulujące rynek kapitałowy (z 29.07.2005 r.) - przede wszystkim ustawa o ofercie

publicznej i warunkach wprowadzenia instrumentów finansowych do zorganizowanego

systemu obrotu oraz o spółkach publicznych

- UoR z 1994 r.

- Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 1996 r.

- Ustawy szczególne ze względu na przedmiot działalności spółki, np. prawo bankowe, prawo

ubezpieczeniowe

• Zasady nadzoru korporacyjnego OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju-

organizacja zrzeszająca najbardziej rozwinięte gospodarczo państwa świata, jej zadaniem jest

koordynowanie współpracy w zakresie rozwoju gospodarczego, wzrostu zatrudnienia i stopy

życiowej w krajach członkowskich oraz wzmacniania stabilizacji finansowej)

Zasady nadzoru korporacyjnego OECD (2004 r.)

• Celem jest stworzenie punktu odniesienia dla tworzenia i rozwijania ram prawnych corporate

governance, które odzwierciedlać będą cechy ekonomiczne społeczne, prawne i kulturowe

poszczególnych krajów

• Mają one charakter ewolucyjny gdyż dla zapewnienia konkurencyjności korporacje muszą

być innowacyjne i nieustannie dostosowywać praktykę nadzoru korporacyjnego do nowych

wymagań i nadarzających się możliwości. O zakresie i uwarunkowaniach zastosowania tych

zasad przy rozwijaniu własnych ram konceptualnych nadzoru korporacyjnego oraz kosztach u

korzyściach wynikających z ich implementacji decydują rządy i uczestnicy rynku

Zasady nadzoru korporacyjnego OECD (2004 r.)

I. Zapewnienie podstawy dla skutecznych ram nadzoru korporacyjnego

II. Prawa wspólników / akcjonariuszy oraz najważniejsze funkcje właścicielskie

III. Równoprawne traktowanie wspólników / akcjonariuszy

IV. Rola interesariuszy w procesach nadzoru korporacyjnego

V. Jasność i przejrzystość

VI. Zakres odpowiedzialności organu spółki

II. Prawo wspólników / akcjonariuszy oraz najważniejsze funkcje właścicielskie

Ramy nadzoru korporacyjnego powinny chronić prawo wspólników / akcjonariuszy oraz ułatwić

wykonywanie praw wspólników / akcjonariuszy (A-G)

Badania ekspertów wykazały, że główne mankamenty nadzoru korporacyjnego to:

• Słabość rady dyrektorów i rad nadzorczych

• Audyt

• System zarządzania ryzykiem

• Standardy rachunkowości

• Słabe zaangażowanie akcjonariuszy, szczególnie instytucjonalnych

Regulacje nadzoru korporacyjnego w UE

• Zalecenia dotyczące wynagrodzenia dyrektorów spółek notowanych na giełdzie

(2004/613/WE, Dz.U. UE l nr 385 2004/913/WE, Dz.U EL lL nr 385) uzupełnione

zaleceniem z 30.04.2009 r. (2009/913/WE)

• Zalecenia o roli dyrektorów nie wykonawczych (nie zarządzających) w organach spółek

(2005/162/WE, Dz.U UE L nr 52)

Zielona księga – Unijne ramy ładu korporacyjnego

• Ład korporacyjny i społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw stanowiła najważniejsze

elementy budujące zaufanie społeczeństwa do jednolitego rynku

• Ład korporacyjny stanowi jedną z metod ograniczania szkodliwych praktyk polegających na

przyjmowaniu perspektywy krótkoterminowej i podejmowaniu nadmiernego ryzyka

• Celem zielonej księgi jest ocena skuteczności obecnych ram ładu korporacyjnego

obowiązujących w europejskich przedsiębiorstwach pod kątem powyższych zagadnień

W zielonej księdze CG skupiono się na trzech kwestiach mających kluczowe znaczenia dla

dobrego ładu korporacyjnego

• Rada dyrektorów – sprawnie działające, skuteczne rady są potrzebne jako przeciwwaga dla

kadry kierowniczej wyższego szczebla. Oznacza to, że rady potrzebują członków niebędących

dyrektorami wykonawczymi, reprezentujących szerokie spectrum poglądów i umiejętności

oraz posiadających odpowiednie doświadczenie zawodowe. Członkowie rady muszą być

także gotowi do poświecenia tej pracy odpowiedniego czasu. Szczególne znaczenie mają

funkcja przewodniczącego rady oraz odpowiedzialność rady za zarządzanie ryzykiem.

Ważne pytania

• Czy UE powinna przyjąć zróżnicowane podejście i w jaki sposób najlepiej uwzględnić

potencjalne trudności dotyczące stosowania niektórych praktyk z zakresu ładu

korporacyjnego w spółkach różniących się typem i wielkością?

• Czy w zakresie ładu korporacyjnego w spółkach nienotowanych na rynku regulowanym

potrzebne jest działanie UE? Czy UE powinna skupić się na wspieraniu rozwoju i stosowania

dobrowolnych kodeksów dla spółek nienotowanych na rynku regulowanym?

Dyrektywa o ujawnieniu informacji niefinansowych

Pod koniec września 2014 r. Rada Europejska przyjęła tekst dyrektywy dotyczącej ujawnienia

informacji niefinansowych

• Poszczególne kraje członkowskie mają dwa lata na implementację przepisów na rodzimym

rynku. Pierwsze sprawozdania uwzględniające raportowanie wg tej dyrektywy zostaną

sporządzane za 2017 r.

• Dyrektywa dostarcza wytycznych ułatwiających ujawnianie informacji niefinansowych przy

uwzględnieniu najlepszych praktyk biznesowych, rozwiązań międzynarodowych i podobnych

inicjatyw w UE

• Dyrektywa dotyczy ograniczonego spectrum podmiotów. Muszą je stosować przedsiębiorstwa

– jednostki zainteresowania publicznego zatrudniające powyżej 500 pracowników (około

6000 w UE)

• Podejście przy tworzeniu te dyrektywy można uznać za pro biznesowe, gdyż zawiera ona

wytyczne, które nie są ograniczone zamkniętym katalogiem

Regulacje nadzoru korporacyjnego w Stanach Zjednoczonych

• Sarbanes-Oxley Act. 2002 r.

• Key Agreed Principles to Strengthen Corporate Governance for U.S Publiclz Traded

Companies, 2008 r.

Polska

• Dobre praktyki w spółkach publicznych w 2002 r.:

Zasady ogólne

Cel spółki

Rządy większości i ochrana mniejszości

Uczciwe intencje i nienadużywanie uprawnień

Kontrola skarbowa

Niezależność opinii zamawianych przez spółkę

Ustawa o biegłych rewidentach (Dz.U nr 77.poz. 649 z dnia 22.05.2009 r.) - dokonuje w zakresie

swojej regulacji wdrożenia postanowień Dyrektywy 2006/43/WE Parlamentu Europejskiego i

Rady z dnia 17.05.2006 r. w sprawie ustawowych badań rocznych

• Monitorowanie wykonywania czynności rewizji finansowej

• Monitorowanie niezależności biegłego rewidenta / podmiotu uprawnionego do badania SF w

tym przypadku świadczenia usług o których mowa w art. 48 ust.2

Dobre praktyki spółek notowanych na GPW

Preambuła – I. Rekomendacje dotyczące dobrych praktyk spółek giełdowych

II. Dobre praktyki realizowane przez zarządy spółek giełdowych

III. Dobre praktyki stosowane przez członków rad nadzorczych

IV. Dobre praktyki stosowane przez akcjonariuszy