486

Czas. Stomat., 2005, LVIII, 7

Zapalenia przyzębia to grupa różnorodnych

przewlekłych chorób, które klinicznie manife-

stują się zaczerwienieniem dziąsła, krwawieniem

podczas zgłębnikowania, obecnością kieszonek

przyzębnych na skutek utraty przyczepu łącz-

notkankowo-nabłonkowego, a także widoczną

w badaniu radiologicznym utratą kości wyrost-

ka zębodołowego. U podłoża zapalenia przyzę-

bia znajduje się zaburzona równowaga pomiędzy

immunologiczno-zapalną odpowiedzią gospoda-

rza i zakażeniem bakteriami Gram- ujemnymi.

Zaawansowane formy zapalenia przyzębia do-

tyczą relatywnie niewielkiego odsetka populacji,

pomimo że związane z płytką zapalenie dzią-

seł i lekkie do umiarkowanych postaci zapale-

nia przyzębia są szeroko rozpowszechnione (2).

Prawdopodobnie inne niż płytka bakteryjna i nie

do końca poznane czynniki ryzyka odgrywają

istotną rolę w patogenezie ciężkich postaci zapa-

leń przyzębia. Potwierdzają to epidemiologicz-

ne i molekularne badania flory bakteryjnej jamy

ustnej wskazujące, że chociaż płytka bakteryjna

jest niezbędna dla zapoczątkowania i rozwoju

zapalenia przyzębia, odmienności przebiegu i

charakteru zapalenia u poszczególnych pacjen-

tów nie można wytłumaczyć wyłącznie ilością i

jakością płytki bakteryjnej (17).

W badaniach ostatnich lat dowiedziono, że dla

Streszczenie

W patogenezie zapaleń przyzębia poza płytką bak-

teryjną ważną rolę odgrywają również inne czynniki

ryzyka, wśród nich czynniki genetyczne.

W pracy na postawie piśmiennictwa omówiono

wpływ polimorfizmu genów cytokin interleukiny-1

(IL-1), czynnika martwicy nowotworów α (TNF-α),

interleukiny-4 (IL-4) oraz interleukiny-10 (IL-10) na

wystąpienie i przebieg zapaleń przyzębia.

Zebrano również wyniki badań dotyczących zależ-

ności pomiędzy polimorfizmem genów kodujących po-

wierzchniowe receptory Fc oraz N-acetylotransferazę

typu 2 (NAT2) a zmianami destrukcyjnymi w przyzę-

biu.

Czynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębia – przegląd

piśmiennictwa

Genetic factors in the pathogenesis of periodontitis – a literature review

Agnieszka Droździk

Z Zakładu Periodontologii Katedry Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii PAM w Szczecinie

Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Banach

Summary

Apart from dental plaque, other risk factors, includ-

ing genetic factors, also play an important role in the

pathogenesis of periodontitis.

In this literature review, the effect of gene polymor-

phisms of the cytokines interleukin-1 (IL-1), tumour

necrosis factor α (TNF-α), interleukin-4 (IL-4) and in-

terleukin-10 (IL-10) on the onset and severity of peri-

odontitis has been discussed.

Results of studies on the relationship between gene

polymorphisms of Fc receptors and N-acetyltransfer-

ase 2 (NAT2) and periodontal tissue destruction have

also been reported.

HASŁA INDEKSOWE:

zapalenie przyzębia, genetyczne czynniki ryzyka, cy-

tokiny, polimorfizm

KEYWORDS:

periodontitis, genetic risk factors, cytokines, polymor-

phism

487

2005, LVIII, 7

Czynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębia

wielu przewlekłych chorób, niezależnie od etio-

logii, istnieją czynniki modyfikujące, które nie

powodują bezpośrednio choroby, ale wpływają

na jej przebieg. W przypadku zapalenia przyzę-

bia czynniki modyfikujące podatność gospoda-

rza i przebieg zapalenia podzielono na właściwe

czynniki ryzyka (palenie tytoniu, stres, cukrzyca,

osteoporoza, wrodzone i nabyte defekty immu-

nologiczne) oraz determinanty (wiek, płeć, status

społeczny oraz czynniki genetyczne) (6).

Badania bliźniąt sugerują, że różnice w prze-

biegu klinicznym i nasileniu przewlekłego za-

palenia przyzębia są uwarunkowane wpływem

czynników genetycznych w ponad 50% przy-

padków (25). Odpowiedni genotyp może wa-

runkować podatność na zapalenie przyzębia, jak

również może być odpowiedzialny za klinicz-

ne zaawansowanie, a także skuteczność ich le-

czenia zarówno chirurgicznego, jak i niechirur-

gicznego. Badania genetyczne związane z cho-

robami przyzębia dotyczą również wzajemnych

interakcji czynników genetycznych oraz pato-

genów. Ustalono m.in. całkowitą sekwencję ge-

nomu ponad 60 gatunków bakterii, w tym rów-

nież bakterii chorobotwórczych dla przyzębia

(Porphyromonas gingivalis, Actinobacillus ac-

tinomycetemcomitans, Treponema denticola,

Fusobacterium nucleatum) ( 28).

Trudności w badaniach genetycznych wynika-

ją ze złożonej natury zapaleń przyzębia, tj. trud-

ności w klasyfikacji fenotypów, licznych współ-

zależności pomiędzy gospodarzem, bakteriami,

czynnikami środowiskowymi i genetycznymi.

Rozwój metod biologii molekularnej sprawił,

że możliwe stało się określenie swoistych ge-

nów związanych ze zwiększoną podatnością na

zapalenia przyzębia, które należą do chorób o

złożonej patogenezie będącej wyrazem interak-

cji pomiędzy wieloma genami i czynnikami śro-

dowiskowymi. Uwarunkowania genetyczne w

przypadku tych chorób nie są wystarczające do

ich rozwoju, a objawy zwykle pojawiają się u

dorosłych (10). Rola czynników genetycznych

w zapaleniach przyzębia została potwierdzona

w wielu badaniach, nie udało się jednak opisać

pojedynczego genu, dziedziczącego się zgodnie

z zasadami Mendla.

Szczególnie dobrze udokumentowane jest ro-

dzinne występowanie zlokalizowanego agresyw-

nego zapalenia przyzębia (LAgP), które zastąpi-

ło młodzieńcze zlokalizowane zapalenie przy-

zębia w klasyfikacji z 1989 roku opracowanej

przez Światowe Warsztaty Periodontologiczne

(26). Sugerowano, że ten typ zapalenia przyzębia

dziedziczy się z chromosomem X dominująco

(32). Największe i najbardziej przekonywujące

badania dotyczące LAgP przeprowadzone przez

Marazitę i wsp. (21), obejmujące ponad sto

kau-

kaskich i afro-amerykańskiech rodzin potwier-

dziły autosomalne dominujące dziedziczenie tej

jednostki. Odmiennie, w populacjach niektórych

krajów północnej Europy i Ameryki Południowej

wyniki badań wskazują na dziedziczenie rece-

sywne (20), co może sugerować występowanie

różnych pod względem genetycznym form zlo-

kalizowanego agresywnego zapalenia przyzębia

lub też wpływ odmiennych czynników środowi-

skowych

.

W populacji japońskiej i chińskiej, jako

czynnik ryzyka rozwoju przewlekłego i agresyw-

nego zapalenia przyzębia zaproponowano po-

limorfizm genu receptora witaminy D (VDR)

(41). Wang i wsp. (38) zasugerowali zależność

genetyczną zapaleń przyzębia z regionem ko-

dującym antygeny głównego układu zgodności

tkankowej (HLA) na chromosomie 6 oraz ge-

nami regionu chromosomu 9q32-33. Wśród ge-

nów tego ostatniego regionu znajdują się geny

cyklooksygenazy 1, kluczowego enzymu w bio-

syntezie prostaglandyn typu konstytutywnego,

natomiast wzmiankowany region chromosomu

6 zawiera geny zaangażowane w odpowiedź im-

munologiczną. Badania przeprowadzone przez

Holla i wsp. (11) dotyczące polimorfizmu genów

HLA klasy III, w tym geny dla czynnika martwi-

cy nowotworów β (TNF-β), enzymu przekształ-

cającego angiotensynę (ACE), dla endoteliny-1

(ET-1) dowiodły związku różnych kombinacji

powyższych genotypów z przewlekłym zapale-

niem przyzębia (CP).

Wiele dotychczasowych badań nad patogene-

488

A. Droździk.

Czas. Stomat.,

zą chorób wieloczynnikowych, w tym zapaleń

przyzębia, poświęconych było określeniu roli

genów kandydatów, tj. genów, które determi-

nują fizjologiczne procesy związane z wystę-

powaniem i ciężkością przebiegu choroby (33).

Szczególnie intensywne badania dotyczą poli-

morfizmów pojedynczych genów (single-nuc-

leotide polymorphism-SNP). Genetyczny poli-

morfizm to sekwencja nukleotydów w określo-

nej pozycji cząsteczki DNA dająca przynajmniej

dwie różne postacie strukturalne pojawiające się

w populacji z częstością większą niż 1% (18).

Polimorfizm pojedynczych nukleotydów może

być wynikiem delecji, insercji lub substytucji po-

szczególnych nukleotydów i należy do najpopu-

larniejszych markerów genetycznych ludzkiego

genomu.

Szczególnym zainteresowaniem cieszą

się badania polimorfizmu genów związanych z

regulacją czynności układu immunologicznego,

zwłaszcza genów cytokin, które odgrywają klu-

czową rolę w regulacji procesów immunologicz-

no-zapalnych. Poszczególne cytokiny nie działa-

ją w izolacji, ale raczej jako złożony układ, dzięki

któremu możliwe jest współdziałanie elementów

wrodzonej i nabytej odporności w obronie prze-

ciw infekcjom.

Wśród najczęściej badanych czynników gene-

tycznych związanych z chorobą przyzębia wy-

mienia się genotyp interleukiny 1 (IL-1). Ta pro-

zapalna cytokina odgrywa obok czynnika mar-

twicy nowotworów α (TNF-α) i interferonu γ

(IFN-γ) fundamentalną rolę w zapaleniach przy-

zębia, przyczyniając się do destrukcji kości i

tkanki łącznej. Interleukina-1 jest produkowana

przez komórki gospodarza (keratynocyty, ma-

krofagi, fibroblasty) w odpowiedzi na lipopo-

lisacharydy uwalniane ze ściany komórkowej

bakterii Gram-ujemnych (17). Klaster genu IL-1

zawiera geny IL-1A, IL-1B oraz IL-1RN, które

kodują odpowiednio białka IL-1α, IL-1β oraz

IL-1ra.

Pierwsze obserwacje dotyczące znaczenia

polimorfizmu pojedynczych nukleotydów po-

wyższych genów zostały opublikowane przez

Kornmana i wsp. (16). Autorzy ci stwierdzi-

li, że swoisty genotyp składający się z allelu 2

IL-1A

889

i IL-1B

+3954

może być genetycznym

wskaźnikiem określającym nasilenie zapalenia

przyzębia. U osób niepalących papierosów po-

między 40 a 60 rokiem życia z ciężkim zapale-

niem przyzębia 78% charakteryzowało się tym

genotypem, podczas gdy tylko 26% chorych z

postacią łagodną posiadało tę cechę. Powyższy

genotyp zwiększał prawdopodobieństwo cięż-

kiego przebiegu choroby 18,9-krotnie w odnie-

sieniu do osób z łagodnym zapaleniem przyzę-

bia. W późniejszych badaniach wykazano, że

chorzy przewlekle leczeni z powodu zapalenia

przyzębia i posiadający złożony genotyp obej-

mujący allele 2 genów IL-1 są 2,7-krotnie bar-

dziej narażeni na utratę zębów w porównaniu do

osób z odmiennym układem alleli. Co więcej,

wśród chorych palaczy posiadających allel 2 IL-

1A oraz IL-1B ryzyko utraty zębów wzrastało

7,7- krotnie (22).

Na podstawie badań wykonanych przez

Kormana opracowano komercyjne testy gene-

tyczne wykorzystujące polimorfizm genów kodu-

jących IL-1α i IL-1β. Jednakże zauważyć należy,

że powyższe badania wykazują wiele niedosko-

nałości. Zostały wykonane na nielicznej grupie

badanych obejmującej jedynie 18 chorych, nie-

palących, z zaawansowanym zapaleniem przyzę-

bia. Ponadto badania retrospektywne nie umoż-

liwiają dokładnego oszacowania ryzyka względ-

nego zachorowania. Brak jest również danych o

prognostycznym znaczeniu testów genetycznych

oraz ocenie osób z dodatnim genotypem bez ob-

jawów klinicznych choroby. Dlatego też wyniki

powyższych testów genetycznych powinny być

interpretowane z dużą ostrożnością (8).

W ostatnio wykonanych badaniach próbowano

ustalić związek pomiędzy genotypem IL-1 a za-

paleniami agresywnymi. Diehl i wsp. (4) badając

afro-amerykańskie i kaukaskie rodziny stwier-

dzili, że złożony genotyp składający się z allelu

1 IL-1A oraz IL-1B (określony wcześniej jako

związany z niskim ryzykiem wystąpienia prze-

wlekłego zapalenia przyzębia) jest czynnikiem

ryzyka rozwoju uogólnionego i zlokalizowane-

489

2005, LVIII, 7

Czynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębia

go agresywnego zapalenia przyzębia. W później-

szych badaniach Parkhill i wsp. ( 29) wykazali,

że łącznie z paleniem papierosów genotyp IL-1β

oraz złożony genotyp IL-1β i antagonisty recep-

tora IL-1ra są związane z wysokim ryzykiem roz-

woju agresywnego zapalenia przyzębia.

Próbowano również ustalić związek polimor-

fizmu genów cytokin przeciwzapalnych, tj. in-

terleukiny-4 (IL-4) oraz interleukiny-10 (IL-

10), obie głównie produkowane przez limfocyty

Th2. IL-4 pobudza proliferację limfocytów B i

w konsekwencji syntezę immunoglobulin klasy

IgG i IgE, stymuluje różnicowanie limfocytów

T oraz hamuje odpowiedź zapalną makrofagów,

np. syntezę IL-1 (7). Miejscowy niedobór IL-4

może więc zwiększać predyspozycję do wystą-

pienia zapalenia przyzębia (34). Wykazano, że

polimorfizm w regionie promotora i intronu genu

IL-4 jest związany z agresywnym zapaleniem

przyzębia.

Pozytywny polimorfizm (PP+ i IP+) odnoto-

wano u 27,8% pacjentów z agresywnym zapale-

niem, natomiast w grupie kontrolnej i w grupie z

zapaleniem przyzębia przewlekłym żadna z osób

badanych nie była nosicielem tego markera (27).

IL-10 pobudza limfocyty B, nasila ich prolife-

rację i różnicowanie, odgrywając istotną rolę w

regulacji komórkowej i humoralnej odpowiedzi

immunologicznej (9). Gen kodujący IL-10 wy-

kazuje polimorfizm w regionie regulatorowym

w pozycjach -1087, -819, -592. Haplotyp GCC

związany jest ze wzrostem syntezy IL-10 w od-

powiedzi na czynniki zapalne (3), natomiast ha-

plotyp ATA wydaje się zwiększać podatność na

przewlekłe zapalenie przyzębia u kobiet (31).

Podobnie jak IL-1 kluczową rolę w patogene-

zie chorób przyzębia odgrywa czynnik martwi-

cy nowotworów α (TNF-α). Produkowany jest

głównie przez monocyty/makrofagi we wcze-

snej fazie odpowiedzi zapalnej. TNF-α stymulu-

je bezpośrednio resorpcję kości przez osteoklasty

(13), a także nasila uwalnianie enzymów tkanko-

wych – metaloproteinaz niszczących zewnątrz-

komórkową macierz dziąsła, ozębną i kość wy-

rostka zębodołowego. Dlatego wysoka synteza

TNF-α związana jest z zaawansowaną destruk-

cją tkanek obserwowaną w przebiegu zapalenia

przyzębia. Polimorfizm genetyczny w regionie 5’

tego genu kodującego TNF-α związany jest z od-

powiedzią na zakażenie i może odgrywać istotną

rolę w niektórych postaciach zapalenia przyzębia

(10). Soga i wsp. (35) badając polimorfizmy po-

jedynczych nukleotydów genu TNF-α w pozycji

-1031, -863, -857, stwierdzili, że częstość wystę-

powania przynajmniej jednego wariantowego al-

lela wśród pacjentów z ciężkim przewlekłym za-

paleniem przyzębia była znacząco wyższa, niż w

grupie osób zdrowych.

Tematem wielu badań dotyczących uwarunko-

wań genetycznych w chorobach przyzębia jest

polimorfizm powierzchniowych receptorów Fc

wiążących immunoglobuliny. Receptory te są

elementem, poprzez który ludzkie komórki fa-

gocytujące komunikują się ze środowiskiem ze-

wnętrznym (30). Wśród komórek posiadających

receptory powierzchniowe dla przeciwciał klasy

IgG (FcγR) znajdują się leukocyty występujące

w obrębie nacieku zapalnego w przebiegu zapa-

lenia przyzębia. Przy współudziale receptorów

FcγR bakterie opłaszczone przez przeciwciała

mogą być fagocytowane. Z kolei antygeny bak-

teryjne mogą ulegać fagocytozie przy udziale

receptorów FcγR przez komórki prezentujące

antygen (monocyty, makrofagi, limfocyty B).

Dodatkowo bakterie opsonizowane przez prze-

ciwciała klasy IgG mogą aktywować limfocyty

T i komórki NK poprzez FcγR i stymulować je

do uwalniania cytokin (42). Istnieją trzy zasad-

nicze typy receptorów Fc dla immunoglobuliny

G: FcγRI (CD64), FcγRII (CD32) oraz FcγRII

(CD16). Największe powinowactwo do immu-

noglobulin ma receptor FcγRI, który jest jedy-

nym receptorem wiążącym wolne przeciwciała.

Pozostałe dwa receptory mają mniejsze powino-

wactwo do przeciwciał i wiążą tylko IgG połą-

czone z antygenem (39). Dotychczas nie wyka-

zano związku pomiędzy polimorfizmem geno-

wym receptora FcγRI i zapadalnością na zapale-

nie przyzębia, mimo że receptor ten uczestniczy

w reakcjach toczących się w zmienionym zapal-

490

A. Droździk.

Czas. Stomat.,

nie przyzębiu (42). Gen jednego z trzech typów

receptora FcγRIIa wykazuje polimorfizm, kodu-

jąc receptor o dużym (genotyp H/H 131) i o ma-

łym (genotyp R/R 131) powinowactwie do prze-

ciwciał IgG (30). U osób homozygotycznych z

genotypem H/H 131, w odróżnieniu do homozy-

got R/R 131, fagocytoza opsonizowanych przez

IgG2 bakterii przez granulocyty obojętnochłon-

ne jest efektywniejsza (1).

Pierwsze doniesienie dotyczące związku po-

między polimorfizmem genu receptora FcγRIIa

a zapaleniem przyzębia opublikowali Kobayashi

i wsp. (14). Autorzy ci w badaniach populacji ja-

pońskiej stwierdzili większą częstość występo-

wania genotypu FcγRIIa-R/R 131 u pacjentów z

przewlekłym zapaleniem przyzębia z okresami

zaostrzeń. Również w badaniach dotyczących

pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia

przeprowadzonych przez Yamamoto i wsp. (40)

genotyp R/R131 został uznany za czynnik ryzyka

wystąpienia i ciężkości przebiegu zapalenia u pa-

cjentów palących papierosy. Natomiast badania

częstości występowania powyższego genotypu

przeprowadzone przez Wilsona i wsp. (39) u pa-

cjentów ze zlokalizowanym agresywnym zapa-

leniem przyzębia wskazały genotyp FcγRIIa-R/

R131 jako czynnik ryzyka rozwoju LAgP u rasy

czarnej. Natomiast Loos i wsp. (19) wskazali

na odmienny genotyp, tj. FcγRIIa-H/H131 jako

czynnik ryzyka rozwoju i ciężkiego przebiegu

zarówno przewlekłego, jak i agresywnego zapa-

lenia przyzębia. Na podstawie uzyskanych wy-

ników Loos i wsp. uważają, że w wyniku sil-

nego wiązania IgG2 do nadmiernie aktywnego

receptora FcγRIIa (H131) dochodzi do zwięk-

szonej aktywacji granulocytów obojętnochłon-

nych. Prawdopodobnie nadmiernie aktywowane

neutrofile uwalniają zwiększone ilości czynni-

ków uszkadzających tkanki przyzębia (enzymy

lizosomalne, metaloproteinazy) w porównaniu

do słabiej aktywowanych, tj. pochodzących od

chorych z genotypem FcγRIIa-R/R131.

Badano również wpływ polimorfizmu re-

ceptorów FcγRIIIa i FcγRIIIb na zapadalność

i przebieg zapalenia przyzębia (36,37). Gen re-

ceptora FcγRIIIa, który występuje na monocy-

tach, makrofagach i komórkach NK występuje

w dwóch odmianach wariantowych FcγRIIIa-

V158 i FcγRIIIa- F158. Pierwsza z nich wyka-

zuje większe powinowactwo do immunoglobuli-

ny IgG1 i IgG3, co więcej forma ta może wiązać

IgG4 w odróżnieniu do odmiany FcγRIIIa- F158.

Chociaż allel FcγRIIIa- F158 częściej występo-

wał u japońskich pacjentów z przewlekłym za-

paleniem przyzębia i z okresami zaostrzeń (37),

to allel V158 został uznany jako czynnik ryzyka

wystąpienia zaawansowanego zapalenia u japoń-

skich i niemieckich pacjentów z przewlekłym

zapaleniem przyzębia na podstawie badań prze-

prowadzonych przez Kabayashi i wsp. (15) oraz

Meisela i wsp. (23).

Polimorfizm receptora FcγRIIIb, uwarunko-

wany występowaniem dwóch alleli, tj. FcγRIIIb-

NA1 i FcγRIIIb-NA2, związany jest z substytucją

czterech aminokwasów w obrębie regionu wią-

żącego fragment Fc immunoglobulin. Receptor

FcγRIIIb-NA2 wiąże kompleksy IgG1 i IgG3 z

mniejszym powinowactwem od FcγRIIIb-NA1.

W populacji japońskiej stwierdzono związek al-

lela FcγRIIIb-NA2 z agresywnym zapaleniem

przyzębia (12) oraz większą częstość zaostrzeń u

pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia

(14). Natomiast badania przeprowadzone przez

Fu i wsp. (5) sugerują, że powyższy allel oraz

genotyp NA2/NA2 są czynnikami ryzyka wystą-

pienia zlokalizowanego agresywnego zapalenia

przyzębia u afroamerykanów.

Jak wyżej wspomniano, jednym z właści-

wych czynników ryzyka wystąpienia zapale-

nia przyzębia jest palenie papierosów. Ryzyko

z nim związane jest zależne od polimorfizmu

N-acetylotransferazy typu 2 (NAT2) uczestni-

czącej w metabolizmie występujących w dymie

tytoniowym ksenobiotyków. W badaniach prze-

prowadzonych przez Meisela i wsp. (24) wśród

pacjentów z ciężką postacią zapalenia przyzębia

dominował fenotyp wolnego acetylatora, uważa-

ny za czynnik rozwoju innych, zależnych od pa-

lenia chorób, w szczególności nowotworów.

Przytoczone obserwacje wskazują na ważną

491

2005, LVIII, 7

Czynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębia

rolę czynników genetycznych w patogenezie za-

paleń przyzębia. Bez wątpienia istnieją obec-

nie technologiczne możliwości analizowania i

zrozumienia patogenetycznych podstaw chorób

o nie w pełni wyjaśnionej etiologii, takich jak

zapalenie przyzębia, na poziomie molekularno-

-genetycznym. Zapalenie przyzębia powinno

być postrzegane jako zaburzenie uwarunkowa-

ne wielogenowo, w którym wiele współdziałają-

cych odmiennych genów wpływa na możliwość

jego wystąpienia.

Piśmiennictwo

1. Abadi J., Zhong D., Dobroszycki J., Pirofski

L. A.: Fcgamma RIIA polymorphism in human im-

munodeficiency virus-infected children with in-

vasive pneumococcal disease. Pediatr. Res., 1997,

42, 3, 259-262. – 2. Albandar J. M., Rams T. E.:

Global epidemiology of periodontal diseases an

overview. Periodontol., 2000, 2002, 29, 1, 7-10. – 3.

Berglundh T., Donati M., Hahn-Zoric M., Hanson

L.A., Padyukov L.: Association of the -1087 IL-10

gene polymorphism with severe chronic periodon-

titis in Swedish Caucasians. J. Clin. Periodontol.,

2003, 30, 3, 249-254. – 4. Diehl S. R.,Wang Y.,

Brooks C. N., Burmeister J. A., Califano J. V., Wang

S., Schenkein H. A.: Linkage disequilibrium of in-

terleukin-1 genetic polymorphisms with early-onset

periodontitis. J. Periodontol., 1999, 70, 4, 418-430.

– 5. Fu Y., Korostoff J. M., Fine D. H., Wilson M. E.:

Fcgamma receptor genes as risk markers for locali-

zed aggressive periodontitis in African-Americans.

J. Periodontol., 2002, 73, 5, 517-523. – 6. Genco R.

J.: Current view on risk factors for periodontal dise-

ase. J. Periodontol., 1996, 67 (10 suppl), 1041-1049.

– 7. Gonzales J. R., Kobayashi T., Michel J., Mann

M., Yoshie H., Meyle J.: Interleukin-4 gene polymor-

phisms in Japanese and Caucasian patients with ag-

gressive periodontitis. J. Clin. Periodontol., 2004;

31, 5, 384-389. – 8. Greenstein G., Hart T. C.: A cri-

tical assessment of interleukin-1 (IL-1) genotyping

when used in a genetic susceptibility test for seve-

re chronic periodontitis. J. Periodontol., 2002; 73:

231-247. – 9. Hajeer A. H., Lazarus M., Turner D.,

Mageed R. A., Vencovsky J., Sinnott P., Hutchinson

I. V., Ollier W. E.: IL-10 gene promoter polymor-

phism in rheumatoid arthritis. Scand. J. Rheumatol.,

1998; 27, 2, 142-145. – 10. Hart T. C., Kornman K.

S.: Genetic factors in the pathogenesis of periodonti-

tis. Periodontol., 2000, 1997, 14, 202-215.

11. Holla L. I., Fassmann A, Vasku A., Znojil

V., Vanek J., Vacha J.: Interactions of lymphotox-

in alpha (TNF- beta), angiotensin-converting en-

zyme (ACE), and endothelin-1 (ET-1) gene poli-

morphisms in adult periodontitis. J. Periodontol.,

2001, 72, 1, 85-89. – 12. Kobayashi T., Sugita N.,

Van der Pol W. L., Nunokawa Y., Westerdaal N. A.,

Yamamoto K., Van de Winkel J. G., Yoshie H.: The

Fcgamma receptor genotype as a risk factor for gen-

eralized early-onset periodontitis in Japanese pa-

tients. J. Periodontol., 2000, 71, 9, 1425-1432. – 13.

Kobayashi T., Takahashi N., Jimi E., Udagawa N.,

Takami M., Kotake S., Nakagawa N., Kinosaki M.,

Yamaguchi K., Shima N., Yasuda H., Morinaga T.,

Higashio K., Martin T. J., Suda T.: Tumor necrosis

factor alpha stimulates osteoclast differentiation by a

mechanism independent of the ODF/RANKL-RANK

interaction. J. Exp. Med., 2000, 191, 2, 275-286. –

14. Kobayashi T., Westerdaal N. A., Miyazaki A., Van

der Pol W. L., Suzuki T., Yoshie H., Van de Winkel

J. G., Hara K.: Relevance of immunoglobulin G Fc

receptor polymorphism to recurrence of adult peri-

odontitis in Japanese patients. Infect. Immun., 1997;

65, 9, 3556-3560. – 15. Kobayashi T., Yamamoto K.,

Sugita N., Van der Pol W. L., Yasuda K., Kaneko S.,

Van de Winkel J. G., Yoshie H.: The Fcgamma re-

ceptor genotype as severity factor for chronic peri-

odontitis in Japanese patients. J. Periodontol., 2001,

72, 10, 1324-1331. – 16. Kornman K. S., Crane A.,

Wang H. Y., di Giovine F. S., Newman M. G., Pirk

F. W., Wilson T. G. Jr, Higginbottom F. L., Duff G.

W.: The interleukin-1 genotype as a severity factor

in adult periodontal disease. J. Clin. Periodontol.,

1997, 24, 1, 72-77. – 17. Kornman K. S., di Giovine

F. S.: Genetic variations in cytokine expression a

risk factor for severity of adult periodontitis. Ann.

Periodontol., 1998, 3, 1, 327-338. – 18. Lipski S.:

Farmakogenomika i farmakogenetyka podstawą

wytwarzania i stosowania skutecznych i bezpiecz-

nych leków. Farm. Pol., 2002, 58, 8, 355-362. – 19.

Loos B. G., Leppers-Van de Straat F. G., Van de

Winkel J. G., Van der Velden U.: Fc gamma receptor

polymorphisms in relation to periodontitis. J. Clin.

Periodontol., 2003, 30, 7, 595-602. – 20. Lopez N. J.:

Clinical, laboratory, and immunological studies of a

family with a high prevalence of generalized pre-

pubertal and juvenile periodontitis. J. Periodontol.,

1992, 63, 5, 457-468.

492

A. Droździk.

Czas. Stomat.,

21. Marazita M. L., Burmeister J. A., Gunsolley

J. C., Koertge T. E., Lake K., Schenkein H. A.:

Evidence for autosomal dominant inheritance and

race-specific heterogenity in early-onset periodon-

titis. J. Periodontol., 1994, 65, 6, 623-630. – 22.

Mc Guire M. K., Nunn M. E.: Prognosis versus ac-

tual outcome. IV. The effectiveness of clinical pa-

rameters and IL-1 genotype in accurately predict-

ing prognoses and tooth survival. J. Periodontol.,

1999, 70, 1, 49-56. – 23. Meisel P., Carlsson L. E.,

Sawaf H., Fanghaenel J., Greinacher A., Kocher T.:

Polymorphisms of Fcgamma – receptors RIIa, RIIIa,

and RIIIb in patients with adult periodontal diseas-

es. Genes Immun., 2001, 2, 5, 258-262. – 24. Meisel

P., Timm R., Sawaf H., Fanghanel J., Siegmund W.,

Kocher T.: Polymorphism of the N-acetyltransfer-

ase (NAT2), smoking and the potential risk of peri-

odontal diseases. Arch. Toxicol., 2000, 74, 6, 343-

348. – 25. Michalowicz B. S., Aeppli D., Kuba R. K.,

Bereuter J. E., Conry J. P., Segal N. L., Bouchard T.

J. Jr, Pihlstrom B. L.: A twin study of genetic vari-

ation in proportional radiographic alveolar bone

height. J. Dent. Res., 1991, 70, 11, 1431-1435. – 26.

Michalowicz B. S.: Genetic and heritable risk fac-

tors in periodontal disease. J. Periodontol., 1994;

65 (5 suppl), 479-488. – 27. Michel J., Gonzales J.

R., Wunderlich D., Diete A., Herrmann J. M., Meyle

J.: Interleukin-4 polymorphisms in early onset peri-

odontitis. J. Clin. Periodontol., 2001, 28, 5, 483-488.

– 28. Nares S.: The genetic relationship to periodon-

tal disease. Periodontol., 2000, 2003, 32, 36-49. – 29.

Parkhill J. M., Hennig B. J., Chapple I. L., Heasman

P. A., Taylor J. J.: Association of interleukin-1 gene

polymorphisms with early-onset periodontitis. J.

Clin. Periodontol., 2000, 27, 9, 682-689. – 30. Rascu

A., Repp R., Westerdaal N. A., Kalden J. R., Van de

Winkel J. G.: Clinical relevance of Fcgamma recep-

tor polymorphism.: Ann. NY. Acad. Sci., 1997, 815,

282-295.

31. Scarel-Caminaga R. M., Trevilatto P. C.,

Souza A. P., Brito R. B., Camargo L. E., Line S.

R.: Interleukin 10 gene promoter polymorphisms

are associated with chronic periodontitis. J. Clin.

Periodontol., 2004, 31, 6, 443-448. – 32. Schenkein

H. A., Van Dyke T. E.: Early-onset periodonti-

tis: systemic aspects of etiology and pathogenesis.

Periodontol., 2000, 1994, 6, 7-25. – 33. Schenkein

H. A.: Finding genetic risk factors for periodontal

diseases: is the climb worth the view? Periodontol.,

2000, 2002, 30, 79-90. – 34. Shapira L., Van Dyke

T. E., Hart T. C.: A localized absence of interleu-

kin-4 triggers periodontal disease activity: a novel

hypothesis. Med. Hypotheses, 1992, 39, 4, 319-322.

– 35. Soga Y., Nashimura F., Ohyama H., Maeda H.,

Takashiba S., Murayama Y.: Tumor necrosis factor-

alpha gene (TNFα) -1031/ -863, -857 single-nucleo-

tide polymorphism (SNPs) are associated with severe

adult periodontitis in Japanese. J. Clin. Periodontol.,

2003, 30, 6, 524-531. – 36. Sugita N., Kobayashi T.,

Ando Y., Yoshihara A., Yamamoto K., Van de Winkel

J. G., Miyazaki H., Yoshie H.: Increased frequency of

Fcγ RIIIb-NA1 allale in periodontitis-resistant sub-

jects in an elderly Japanese population. J. Dent. Res.,

2001, 80, 3, 914-918. – 37. Sugita N., Yamamoto

K., Kobayashi T., Van der Pol W. L., Horigome T.,

Yoshie H., Van de Winkel J. G., Hara K.: Relevance

of Fcgamma RIIIa-158V-F polymorphism to recur-

rence of adult periodontitis in Japanese patients.

Clin. Exp. Immunol., 1999, 117, 2, 350-354. – 38.

Wang S., Sun C., Gillanders E., Wahg Y. F., Duffy

D., Bock C., Freas-Lutz D., Zhang Y. J., Lopez N.,

Schenkein H. A., Diehl S.: Genome scan for suscep-

tibility loci to the complex disorder early onset peri-

odontitis. Am. J. Hum. Genet., 1996, 59, abstr. 1386.

– 39. Wilson M. E., Kalmar J. R.: FcγRIIA (CD32): a

potential marker defining susceptibility to localized

juvenile periodontitis. J. Periodontol., 1996, 67, 3,

323-331. – 40. Yamamoto K., Kobayashi T., Grossi

S., Ho A. W., Genco R. J., Yoshie H., De Nardin E.:

Association of Fcgamma receptor IIa genotype with

chronic periodontitis in Caucasians. J. Periodontol.,

2004, 75, 4, 517-522.

41. Yoshihara A, Sugita N., Yamamoto K.,

Kobayashi T., Miyazaki H., Yoshie H.: Analysis

of vitamin D and Fcγ receptor polymorphisms in

Japanese patients with generalized early-onset peri-

odontitis. J. Dent. Res., 2001, 80, 12, 2051-2054. –

42. Yuan Z. N., Schreurs O., Gjermo P., Helgeland

K., Schenck K.: Topical distribution of Fcgamma RI,

Fcgamma RII and Fcgamma RIII in inflamed human

gingiva. J. Clin. Periodontol., 1999, 26, 7, 441-447.

Otrzymano: dnia 25.I.2005 r.

Adres autorów: 70-11 Szczecin, ul. Powstańców Wlkp.

72.