124

7.10. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007–2015

Program oparty został na przeprowadzonej w 2003 roku analizie stanu

zdrowia społeczeństwa, która wykazała, że mimo wzrostu przeciętnego

dalszego trwania życia i zmniejszającego się zagrożenia chorobami ukła-

du krążenia nadal dzieli nas znaczny dystans od „starych” krajów Unii

Europejskiej. Zmiany demograficzne skłoniły do dodania nowych celów

dotyczących zapobiegania niepełnosprawności i braku aktywności ludzi

starszych, problemów macierzyństwa i dzietności polskich małżeństw.

Jednym z podstawowych celów stało się wyrównywanie różnic teryto-

rialnych i społecznych w zakresie sytuacji zdrowotnej. Program nawią-

zuje do Światowej Deklaracji Zdrowia przyjętej przez Światowe Zgro-

madzenie Zdrowia w 1998 roku, w której potwierdzono, że „zdrowie jest

jednym z podstawowych praw jednostki ludzkiej”, do strategii „Zdrowie

dla wszystkich w XXI wieku”, określającej kierunki polityki zdrowotnej

w regionie europejskim ŚOZ, a także do opracowanej przez Komisję UE

– Europejskiej Strategii Zdrowia.

Ogólnym celem programu jest poprawa zdrowia i jakości życia ludzi

oraz zmniejszanie różnic terytorialnych w stanie zdrowia populacji przez:

kształtowanie prozdrowotnego stylu życia ludzi;

►

tworzenie sprzyjającego zdrowiu środowiska życia, pracy i nauki;

►

aktywizowanie jednostek samorządu terytorialnego i organizacji poza-

►

rządowych.
NPZ określa kierunki polityki zdrowotnej państwa, a ministra zdrowia

czyni koordynatorem działań wszystkich sektorów gospodarki w sprawach

związanych ze zdrowiem, samorządów terytorialnych i organizacji pozarzą-

dowych. Program stwarza płaszczyznę do podejmowania zintegrowanych

działań w zakresie zdrowia publicznego i daje szansę na bardziej skutecz-

ną realizację zadań prozdrowotnych. Przyjęty został przez Radę Ministrów

Uchwałą Nr 90/2007 w dniu 15 maja 2007 roku.

7.10.1. Strategiczne cele Narodowego Programu Zdrowia

Program wytycza 9 głównych celów strategicznych ukierunkowanych na

najważniejsze, zdaniem ekspertów, zagrożenia zdrowotne populacji Polski.

Cel 1.

Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności

z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu

Mimo zanotowanego w ostatniej dekadzie obniżenia umieralności z po-

wodu chorób układu krążenia, są one nadal najczęstszą przyczyną przed-

125

wczesnej umieralności zarówno mężczyzn, jak i kobiet, a także absencji

chorobowej, hospitalizacji i inwalidztwa. Poziom przedwczesnej umieral-

ności z powodu chorób krążenia w Polsce jest o ponad 80% wyższy od

przeciętnego w krajach UE. Ta niekorzystna sytuacja jest szczególnie wi-

doczna w przypadku chorób naczyń mózgowych.

Rycina 7.2. Przedwczesna umieralność, przed 65. rokiem życia, z powodu chorób
układu krążenia – współczynniki standaryzowane na 100 tys. ludności (wg PZH).

Do opanowania epidemii tych chorób konieczne są:
Poprawa sposobu żywienia ludności i ograniczenie występowania oty-

►

łości oraz cukrzycy.

Zwiększenie aktywności fizycznej ludzi.

►

Ograniczenie palenia tytoniu i spożycia alkoholu.

►

Wczesna diagnostyka czynników ryzyka zawału serca i udaru mózgu

►

przez oznaczenia stężenia cholesterolu i jego frakcji oraz triglicerydów

w surowicy krwi.

Zwalczanie nadciśnienia tętniczego oraz migotania przedsionków serca.

►

Leczenie udaru mózgu za pomocą terapii trombolitycznej.

►

Edukacja społeczeństwa na temat sposobów zapobiegania tym chorobom.

►

Działania te pozwalają oczekiwać, że do roku 2015 nastąpi:
redukcja przedwczesnej umieralności o 30% u osób przed 65. rokiem

►

życia;

126

zmniejszenie umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca

►

(w tym zawału serca) o 15–20%;

ograniczenie liczby wczesnych zgonów z powodu udarów mózgu o 20%

►

oraz uzyskanie u co najmniej 70% chorych po udarach mózgu samo-

dzielności w podstawowych czynnościach życia codziennego.
Cel 2.

Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności

z powodu nowotworów złośliwych

Choroby nowotworowe są drugą co do częstości występowania przy-

czyną przedwczesnych zgonów w Polsce z uwagi na późne ich wykrywanie

i małą skuteczność leczenia. Palenie tytoniu jest uznane za najważniejszy

czynnik ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych, głównie raka oskrzeli

i płuc. Według raportów Unii Europejskiej Polska znajduje się na ostatnim

miejscu w Europie, jeśli chodzi o dostępność leczenia onkologicznego.

Rycina 7.3. Przedwczesna umieralność, przed 65. rokiem życia, z powodu nowotwo-
rów złośliwych – współczynniki standaryzowane na 100 tys. ludności (wg PZH).

Do poprawy sytuacji konieczne jest:
Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu.

►

Poprawa sposobu żywienia ludności i zapewnienie diety bogatej w wa-

►

rzywa, rośliny strączkowe i przetwory zbożowe z pełnego ziarna.

Usprawnienie wczesnej diagnostyki chorób nowotworowych, a szcze-

►

gólnie regularne badania mammograficzne (rak piersi) i cytologiczne

127

(rak szyjki macicy) oraz wykorzystanie skutecznych szczepionek prze-

ciw wirusom brodawczaka.

Realizacja Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych

►

(2005).
Oczekuje sie, że w wyniku realizacji tych działań nastąpi zmniejszenie

o 5% umieralności z powodu nowotworów ogółem.

Cel 3.

Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypad-

ków i ograniczenie ich skutków

Urazy powstałe w wyniku wypadków stanowią w krajach rozwiniętych

coraz większy problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny z uwagi na

wysokie koszty leczenia i rehabilitacji ofiar wypadków. W Polsce licz-

ba zgonów z powodu różnego rodzaju urazów oraz zatruć wynosi około

28 tysięcy rocznie. Corocznie zdarza się ponad 50 tysięcy wypadków dro-

gowych, w których ginie ponad 5 tysięcy osób, a około 70 tysięcy zostaje

rannych. Liczba wypadków, których sprawcami są pijani kierowcy, stanowi

około 11%.

Około 145 tysięcy wypadków rocznie notuje sie w szkołach, w tym

90 śmiertelnych i 1200 ciężkich. W grupie wiekowej 11–15 lat urazów wy-

magających pomocy medycznej doznaje w szkole lub w domu co czwarty

nastolatek.

Rycina 7.4. Przedwczesna umieralność, przed 65. rokiem życia, z powodu wypad-
ków – współczynniki standaryzowane na 100 tys. ludności (wg PZH).

128

Oczekuje się, że wprowadzone drastyczne kary dla kierowców będących

pod wpływem alkoholu i środków psychotropowych pozwolą zmniejszyć

liczbę ofiar śmiertelnych w wyniku wypadków drogowych o 20% w stosun-

ku do 2005 roku, a liczba urazów powstałych w szkole na skutek lepszego

nadzoru zmniejszy się o 50%.

Cel 4.

Poprawa zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom

psychicznym

W 2004 roku 27% dorosłych mieszkańców Europy wykazywało zabu-

rzenia psychiczne, zwykle typu depresji i zaburzeń polekowych. Przewiduje

się, że w krajach bogatych w roku 2020 depresja będzie najczęstszym za-

chorowaniem. Zaburzenia psychiczne kosztują 3–4% dochodu narodowego

i najczęściej stają się przyczyną wcześniejszych emerytur i rent.

Grupą szczególnie wymagającą pomocy jest młodzież, wśród której na-

rasta przemoc oraz używanie środków psychotropowych. Nasila się wystę-

powanie depresji, myśli samobójczych i stresu. Oczekuje się, że w wyniku

działań nastawionych na dostarczanie wiedzy i umiejętności rozwiązywa-

nia problemów życiowych oraz kształtowanie zachowań korzystnych dla

zdrowia psychicznego nastąpi zmniejszenie zapadalności i rozpowszech-

nienia zaburzeń psychicznych, w tym liczby samobójstw, objawów poleko-

wych oraz depresji w populacji ogólnej.

Cel 5.

Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie

negatywnych skutków schorzeń układu kostno-stawowego

Do chorób tych zalicza się grupę około 200 chorób układu ruchu

o przewlekłym charakterze. Wśród nich można wyróżnić dwie główne

grupy: zapalne choroby reumatyczne (reumatoidalne zapalenie stawów,

toczeń rumieniowaty, dna moczanowa i inne) oraz choroby reumatycz-

ne niezapalne (choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa i stawów obwodo-

wych, osteoporoza i inne). Szacuje się, że liczba osób dotkniętych dole-

gliwościami reumatycznymi w Polsce wynosi około 9 milionów, a liczba

osób niepełnosprawnych z orzeczoną rentą inwalidzką ponad 1,5 miliona.

Podejmowane działania powinny dotyczyć zwiększenia dostępności do

usług rehabilitacyjnych oraz zapobiegania niepełnosprawności z powodu

chorób reumatycznych.

Cel 6.

Zapobieganie zachorowalności i przedwczesnej umieralności

z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego

W Polsce na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) choruje

co dziesiąta osoba powyżej 30. roku życia. Liczba chorych sięga 2 milio-

nów osób (około 5% kobiet i 10% mężczyzn ogólnej populacji), a liczba

przedwczesnych zgonów wynosi około 15 tysięcy osób rocznie. W Polsce

chorym na POChP co roku przyznawanych jest około 20 tysięcy rent inwa-

129

lidzkich i większość z nich dotyczy osób w wieku produkcyjnym, między

50. a 60. rokiem życia. Chorzy ci często leczeni są w domach, co zaniża

faktyczne koszty ponoszone przez społeczeństwo, szczególnie że choroba

zmusza do porzucenia pracy nie tylko chorego, ale i członka rodziny, który

musi się nim opiekować.

Celem zmniejszenia zapadalności i przedwczesnej umieralności z powo-

du POChP konieczne są działania ukierunkowane na:

Zdecydowane zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu.

►

Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia

►

i pracy.

Usprawnienie wczesnej diagnostyki zmian płucnych i zapewnienie

►

czynnej opieki.

Cel 7.

Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym

i zakażeniom

Mimo spadku zapadalności na większość chorób zakaźnych pozostają

one nadal poważnym problemem zdrowotnym. Wirusowe zapalenia wątro-

by typu C, zatrucia i zakażenia pokarmowe oraz gruźlica występują w Pol-

sce częściej niż w większości krajów Unii Europejskiej. Narasta liczba za-

każeń szpitalnych i antybiotykooporność.

Konieczne jest prowadzenie szczepień z jednoczesną analizą ich sku-

teczności. Należy być przygotowanym na zwalczanie chorób do Polski

zawleczonych. Konieczna jest szybka poprawa stanu sanitarnego kraju, ja-

kości żywności i jej przechowywania oraz regularne okresowe szczepienia

zapobiegawcze. Oczekiwane efekty to:

Zmniejszenie liczby zatruć pokarmowych i zakażeń żołądkowo-jelito-

►

wych.

Zmniejszenie zapadalności na choroby zakaźne, szczególnie na wiru-

►

sowe zapalenie wątroby typu C, zmniejszenie liczby zakażeń HIV oraz

zakażeń przenoszonych drogą płciową.

Znaczne obniżenie liczby zakażeń szpitalnych.

►

Cel 8.

Zmniejszenie różnic społecznych i terytorialnych w stanie

zdrowia

Nierówności dotyczą głównie stanu zdrowia w środowiskach ubogich,

ze znaczną skalą bezrobocia, oraz w regionach z gorszymi wskaźnikami

jakości środowiska naturalnego oraz utrudnieniami w dostępie do placówek

opieki zdrowotnej. Wyrównanie istniejących różnic wymaga zmian w alo-

kacji środków na cele społeczne i zdrowotne. Powinien to być cel wszyst-

kich organów administracji rządowej i samorządowej, a także organizacji

pozarządowych.

130

7.10.2. Cele operacyjne dotyczące zwalczania czynników ryzyka i działań

w zakresie promocji zdrowia

Cel 1.

Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu

Palenie tytoniu jest najważniejszym czynnikiem ryzyka w chorobach

nowotworowych, głównie w raku płuc i oskrzeli, oraz ważnym w choro-

bach układu krążenia. Mimo pewnych sukcesów w ograniczeniu palenia

tytoniu w Polsce w latach 90. nieodzowne jest

utrzymanie tempa spadku

konsumpcji papierosów na poziomie 1–3% rocznie.

Palenie tytoniu nadal

w większym stopniu dotyczy mężczyzn niż kobiet, a także mniej wykształ-

conych niż wykształconych.

Cel 2.

Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz

zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem

Nadużywanie alkoholu zwiększa występowanie zaburzeń psychicznych,

zachowań gwałtownych oraz przemocy w rodzinie. W latach 2003–2004

nastąpił 15% wzrost konsumpcji rejestrowanej. Należy dążyć do spadku

rzeczywistego spożycia alkoholu poniżej 6 litrów na mieszkańca rocznie,

co zmniejszy ryzyko przedwczesnych zgonów z powodu wypadków i ura-

zów, a także ograniczy zapadalność na zaburzenia psychiczne i behawioral-

ne nawet o 20%.

Cel 3.

Poprawa sposobu żywienia ludności, jakości zdrowotnej żyw-

ności oraz zmniejszenie występowania otyłości

Konieczne jest wdrażanie diety zmniejszającej ryzyko występowania

chorób układu krążenia oraz przeciwdziałanie epidemii otyłości i cukrzy-

cy. Wymaga to odpowiedniej struktury spożywanych tłuszczów jadalnych,

zwiększenia spożycia chudego mięsa, ryb, owoców, warzyw, roślin strącz-

kowych, przetworów zbożowych z pełnego ziarna, przetworów mlecznych

o obniżonej zawartości tłuszczu oraz zmniejszenia spożycia cukru i soli

kuchennej.

Cel 4.

Zwiększenie aktywności fizycznej ludzi

Poziom sprawności i wydolności fizycznej jest jednym z naważniejszych

czynników decydujących o występowaniu chorób układu krążenia. Pola-

ków cechuje mała aktywność fizyczna. Zaledwie około 30% ludzi młodych

oraz 10% dorosłych uprawia różne formy aktywności fizycznej, a powinno

uprawiać co najmniej 60% młodych oraz 35% dorosłych.

Cel 5.

Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i zwią-

zanych z tym szkód zdrowotnych

Istnieje pilna potrzeba nasilenia działań w zakresie ograniczenia dostęp-

ności narkotyków oraz rozbudowy systemu pomocy i leczenia, w szcze-

131

gólności leczenia substytucyjnego. Pod tym względem zajmujemy jedno

z ostatnich miejsc w Europie.

Cel 6.

Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku

życia i pracy oraz ograniczenie ich skutków zdrowotnych, a także po-

prawa stanu sanitarnego kraju

Wyeliminowanie ze środowiska czynników szkodliwych jest niemożli-

we, należy więc dążyć do zmniejszania zanieczyszczenia środowiska zgod-

nie z kierunkiem działań Unii Europejskiej.

7.10.3. Cele operacyjne dotyczące wybranych populacji

Cel 7.

Poprawa opieki zdrowotnej nad matką, noworodkiem i ma-

łym dzieckiem

Rycina 7.5. Umieralność niemowląt, współczynniki na 1000 urodzeń żywych (wg PZH).

W porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej w Polsce, przy po-

dobnym wskaźniku wcześniactwa, dużo więcej dzieci wykazuje małą doj-

rzałość i dużo więcej wad wrodzonych. Najczęstszą przyczyną zgonów

niemowląt są stany chorobowe w okresie okołoporodowym, czyli w trakcie

trwania ciąży matki i w okresie pierwszych 6 dni życia noworodka. Nie-

dostateczna jest wczesna zgłaszalność kobiet do lekarzy. Efektem działań