prof. dr hab. Andrzej Klawiter

Instytut Psychologii - Zakład Logiki i Kognitywistyki

WSTĘP DO KOGNITYWISTYKI

egzamin 2009/2010

OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ EGZAMINACYJNYCH

1. Filozoficzne a kognitywistyczne ujęcie poznania

Filozoficzne ujęcie poznania

Poznanie to zdobywanie wiedzy. Jest to podstawowa forma ludzkiej egzystencji, jednocześnie
jest niczym więcej niż aktywnością umysłu. Poznanie polega na tworzeniu obrazu
rzeczywistości.

Kognitywistyczne ujęcie poznania

Poznanie to wieloaspektowy i wielopoziomowy proces wydobywania informacji z otoczenia
i przetwarzania jej przez organizm dążący w ten sposób do zwiększenia swoich szans na
przetrwanie. Poznanie to proces obliczeniowy.

2. Interdyscyplinarność a multidyscyplinarność

Interdyscyplinarność - wykorzystanie wielu kierunków (cel da się osiągnąć jedynie przez
wykorzystanie wiedzy już istniejącej).
Multidyscyplinarność - wymaga stworzenia nowej wiedzy.

3. Na czym polega multidyscyplinarność kognitywistyki?

"...w oparciu o wyniki uzyskane w dyscyplinach tworzących fundament lub bazę kognitywistyki
tworzona jest nowa wiedza o procesach poznania. Zdobyta w ten sposób wiedza ukazuje procesy
poznawcze z nowej perspektywy..." - A. Klawiter

4. Rdzeń kognitywistycznego programu badania umysłu

Poznanie to wieloetapowy proces obliczeniowy, modelowany jako przetwarzanie informacji w
układach o architekturze sieci neuronowych, a adekwatność tych modeli konfrontowana jest z
neurobiologiczną wiedzą o strukturach i funkcjach systemów oraz podsystemów układu
nerwowego.

"tym, co wspólne podejściu kognitywistycznemu w każdym z dotychczasowych okresów rozwoju
tej nauki jest przekonanie, że badanie umysłu polega na tworzeniu obliczeniowych modeli
procesów poznawczych. Przy ich tworzeniu korzysta się głównie z wiedzy z logiki, informatyki,
biologii i filozofii a następnie poddaje je testom opracowywanym przez psychologów i badaczy z
neuronauki..." - Klawiter

5. Dyscypliny składowe kognitywistyki i wzajemne relacje między nimi

Fundament:

•

Biologia

•

Psychologia

•

Informatyka

•

Logika

•

Filozofia

Baza:

•

Językoznawstwo kognitywne

•

Neuronauka

•

Sztuczna Inteligencja

Wszystko tworzy poziom podstawowy - Kognitywistykę

6. Problem Mary: różnice między ujęciem filozoficznym i kognitywistycznym

Odpowiedź filozofa: wiedza jaką zgromadziła Mary o widzeniu barwnym pozwala na rozwiązanie
tzw. łatwych problemów świadomości, jednak wiedza ta nie pomoże jej w rozwiązaniu problemu
trudnego, czyli nie dostarczy odpowiedzi na pytanie na czym polega posiadanie subiektywnych
wrażeń barwnych.
Odpowiedź kognitywisty, to pytanie: „Na czym polega to, że nie widzimy barw?” rozpada się na
wiele pytań szczegółowych. Rozwiązania kolejnych problemów czynią pytanie wyjściowe coraz
mniej ważnym (ekspandujący charakter zagadnienia).

7. Odmiany ślepoty na barwy

Daltonizm zwykły - nierozróżnianie kolorów zielonego i czerwonego (dość powszechny - co 20
mężczyzna)
Daltonizm całkowity (inaczej achromatopsja) - całkowita ślepota na barwy, chory postrzega świat
tylko w odcieniach szarości.
Daltonizm jest najczęściej uwarunkowany genetycznie (dziedziczony recesywnie przez gen w
sprzężeniu z chromosomem X), ale może też być nabyty.

Ślepota siatkówkowa - wrodzony defekt czopków (uszkodzenie, zmniejszona liczba lub zupełny
brak), informacja wzrokowa dochodzi tylko poprzez pręciki. wynika z tego nadwrażliwość na
światło, problemy z widzeniem ostrym, oczopląs. Zmianie nie ulega jednaka widzenie w ciemności.

Ślepota korowa - uszkodzenie kory wzrokowej (obszar V4). Dzielimy na jednostronną
(pozbawiona barw jest tylko przeciwległa do uszkodzonej półkuli część pola widzenia) oraz na
dwustronną (barw pozbawione jest całe pole widzenia). Ślepota korowa jest najczęściej wynikiem
wylewu lub wypadku. Ze względu na to, ze czopki i pręciki są nienaruszone nie towarzyszą jej
objawy takie jak w ślepocie siatkówkowej.

8. Dlaczego problemy kognitywistyki mają charakter ekspandujący a nie uwierający?

Problemy kognitywistyki mają charakter ekspandujący, ponieważ każda próba rozwiązania
problemu generuje problemy nowe, zwłaszcza z uwagi na multidyscyplinarność tej nauki – wiele
kwestii nie zostało jeszcze rozwiązanych i odkrytych, toteż rozwiązania problemów nie są możliwe,
gdyż nie posiadamy jeszcze wystarczającej wiedzy o składowych tych problemów.

9. Typy podejścia do badania umysłu

1. substancjalne

- czym jest umysł? (Z jakiego rodzaju substancji stworzony jest umysł? Czy

umysł istnieje samoistnie czy niesamoistnie? Czy umysł posiada swoiste cechy tylko dla
niego? Jak się ma umysł do JA [podmiotu]?)

2. strukturalno-funkcjonalne

- jak działa umysł? (Czy umysł jest prosty czy złożony? Czy jest

jednorodnym systemem czy mnogością luźno powiązanych modułów?)

3. adaptacyjno-funkcjonalne

- jak i do czego wykorzystujemy umysł? Czy posiadanie umysłu

zwiększa szanse organizmu na przetrwanie? Jak umysł kategoryzuje obiekty w otoczeniu?
(-> Dennet o 4P: Pożywienie, Partner, Przeciwnik, Przyjaciel)

10.Problem psychofizyczny (umysł-ciało) i problemy pochodne (umysł-mózg; umysł-organizm)

Problem psychofizyczny polega na udzieleniu odpowiedzi na pytanie: jaka relacja zachodzi
pomiędzy naszymi stanami mentalnymi, a procesami zachodzącymi w naszych ciałach? Wyróżnić
możemy dwa stanowiska w tej sprawie:
Dualizm kartezjańsk

i - czyli klasyczne podejście, traktujące o tym, że umysł/dusza ze względu na

swoją nieśmiertelność jest niezależną i obiektywnie (ale nie fizycznie) istniejącą substancją, inną
niż to, z czego zbudowany jest świat materialny.

Redukcjonizm fizykalny - czyli podejście mówiące, ze każde zjawisko psychologiczne (również
stany mentalne) ma swoje neuronalne korelaty - nazywa się to mind-brain identity theory.

11.Umysł z perspektywy filozoficznej, informatycznej oraz biologicznej

Filozoficznej

•

Thomas Hobbes - umysł jako kalkulator (organ do przeprowadzania obliczeń
arytmetycznych)

•

David Hume - próba stworzenia mechaniki (na wzór Newtonowskiej mechaniki klasycznej)
umysłu (zasady styczności, podobieństwa, przyczyny i skutku)

Informatycznej

•

umysł redukowalny do uniwersalnego modelu obliczeń, takiego jak maszyna Turinga

•

umysł możliwy do symulowania przez sztuczne sieci neuronowe

Biologicznej

●

umysł jako przejaw skomplikowanych struktur biologicznych mózgu - działania sieci
neuronów

12.Ewolucyjne ujęcie umysłu

"Umysł jest wynalazkiem usprawniającym funkcjonowanie organizmu w otoczeniu, a zatem
dającym większe szanse na przetrwanie. Gdyby umysł nie ułatwiał przetrwania, organizm po prostu
by się go pozbył." - A. Klawiter, informacja osobista
Potwierdza to przykład żachwy, która zjada swój mózg, gdy ten przestaje być potrzebny.
Ponadto Dennett dostarcza nam „Wieżę umysłów”, która powstała na podstawie stwierdzenia, iż
skoro organizmy ewoluują, to umysły pewnie też.

13.Problem kognitywny a problem kognitywistyczny

Problem kognitywny - zadanie rozwiązywane przez umysł, polega na wydobyciu, przetworzeniu
lub przekazaniu informacji.
Problem kognitywistyczny - pytanie o strukturę, sposoby funkcjonowania oraz posługiwania się
umysłem. Problem kognitywistyczny to zadanie rozwiązywane przez badacza umysłu.

14.Filozoficzne projekty naukowego badania umysłu: Hobbes, Hume

Thomas Hobbes: wysnuł przekonanie, że umysł ludzki jest maszyną do przetwarzania informacji.
W swojej pierwotnej postaci miało ono postać tzw. metafory komputerowej, zgodnie z którą umysł
ludzki to komputer, a jego badanie polega na odkrywaniu programów, za pomocą których radzi on
sobie z rozmaitymi zadaniami poznawczymi.
"w jakiejkolwiek dziedzinie jest miejsce na dodawanie i odejmowanie, tam również jest miejsce na
rozumowanie; gdzie zaś nie ma miejsca na te działania, tam i rozum nie ma nic do czynienia ..."
Uważał, że umysł operuje na "ciągach nazw ogólnych".

David Hume: koncepcja aspirująca do opisu mózgu jako przewodnika bądź mapy. Badanie umysłu
ludzkiego uznał za główne zagadnienie filozofii.
"Jakże możemy twierdzić, że warto trudzić się, by prawdziwie przedstawić system planetarny i
określić położenie i porządek owych odległych ciał, skoro okazujemy lekceważenie dla uczonych,
opisujących z tak dobrym skutkiem poszczególne strony tak blisko nas obchodzącego umysłu?"
Starał się też stworzyć mechanikę umysłu (na wzór mechaniki Newtonowskiej). Za prawa umysłu
uznawał zasady powiązań między pojęciami (ideami). Wśród nich wyróżniał:

•

podobieństwo

•

styczność w czasie i przestrzeni

•

przyczynę i skutek

15.Na czym polegała rewolucyjność psychofizyki?

Psychofizyka jako pierwsza dyscyplina nauki podjęła się eksperymentalnego, ścisłego badania
zależności miedzy procesami fizycznymi i umysłowymi.

16.Istota psychofizycznego ujęcia umysłu

Umysł, to (wg. paradygmatu psychofizycznego) kompleks detektorów, czyli biologicznych narzędzi
pomiarowych, służących do identyfikowania natężenia bodźców fizycznych. Podejście to wywodzi
się z założenia mówiącego o tym, że działanie umysłu polega na nieświadomym przetwarzaniu
informacji (Fechner). Przyczyn można doszukiwać się również w chęci skonkretyzowania
psychologii (poprzez ujęcie wszystkiego w język matematyki i wykorzystanie badań
eksperymentalnych). Dla psychofizyka umysł to urządzenie typu wejście-wyjście, a on musi je
tylko opisać.

Dobrym przykładem może być zaproponowane przez psychofizyków prawo Webera-Fechnera:
natężenie wrażenia zmysłowego jest wprost proporcjonalne do logarytmu natężenia bodźca
fizycznego S=k log I

gdzie wrażenie to stan detektora wywołany przez bodziec.

17.Istota psychologizmu

Psychologizm - dążenie do ustanowienia psychologii podstawową nauką o poznaniu

18.Behawioryzm i jego odmiany

•

Behawioryzm skrajny

- eliminatywizm - nie da się badać umysłu (bo jego działanie nie

poddaje się obserwacji, a więc naukowemu badaniu), trzeba więc badać zachowania (w myśl
zasady "pozbądźmy sie tego co nieweryfikowalne");

•

Behawioryzm umiarkowany

- umysł to dające się ustalić w oparciu o obserwowalne

zachowania dyspozycje organizmu do reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu .

19.Ograniczenia psychofizycznych i behawiorystycznych podejść do badania umysłu

Kłopot z nimi polega na tym, że niezależnie od ilości wiedzy, jaką uda się z pomocą tych podejść
zgromadzić, zagadką wciąż pozostaje istota świadomości fenomenalnej (odczuwającej), czyli
inaczej - problem qualiów. Poza tym podejście behawiorystyczne sprawdzało się tylko dla prostych
zachowań.

20.Proces poznawczy z perspektywy obliczeniowej

Komputacyjna teoria umysłu opiera się na założeniu, że myślenie jest procesem obliczeniowym,
gdzie wiara i pragnienia są informacją ucieleśnioną w konfiguracji symboli (np. neuron w mózgu).
Pozwala wyjaśnić zachowanie w kategoriach przekonań i pragnień.

21.Rewolucja poznawcza w psychologii

Początkowo zagadnienie umysłu znajdowało się w kompetencji filozofów. Trwało to mniej więcej
do połowy XIXw. kiedy to fizycy zaczęli badać umysł.
Nastąpiła wówczas I rewolucja wiedzy o poznaniu i powstała psychologia eksperymentalna,
utworzona przez takich badaczy jak Helmholtz (dla niego umysł, to system, którego działanie
można opisać jako nieświadome przetwarzanie informacji, które można opisać matematycznie),
Wundt, Weber, Fechner (umysł, to urządzenie pomiarowe, którego działanie da się opisać zarówno
językiem matematyki, jak i stosując metody eksperymentalne). Dominowało psychofizyczne ujęcie
umysłu. Potem pojawił się behawioryzm a przeciwnicy owego nurtu psychologicznego
doprowadzili do II rewolucji wiedzy o poznaniu w latach 40-50 XXw.
Pojawiły się nowe trendy w nauce. Zainteresowanie dyscyplinami obliczeniowymi, neurobiologią,
cybernetyką, informatyką i sztuczna inteligencją. Powstała neuronauka, psychologia poznawcza.
Rewolucja ta przyniosła nowe teorie o poznaniu, odchodząc od paradygmatu psychofizycznego.
Skończyło się to powstaniem kognitywistyki, próbującej ująć wszystkie powstałe nauki
(konferencja w MIT 1956r).

22.Badanie mózgu a badanie neuronalnego podłoża procesów poznawczych

Badanie mózgu polega na badaniu jego poszczególnych obszarów ( np. kora, płaty, itd.) natomiast
badanie neuronalnego podłoża procesów poznawczych, polega na badaniu korelacji między
procesami poznawczymi (percepcją, rozwiązywaniem problemów, zapamiętywaniem,
odtwarzaniem, podejmowaniem decyzji itp.) a stanem fizycznym sieci neuronowych. Odbywa sie to
dzięki zastosowaniu np. fMRI (funkcjonalnego rezonansu magnetycznego), PET (tomografii
pozytronowej) i innych technik neuroobrazowania, pozwalających na przybliżone określenie
rejonów mózgu, pojawiających się podczas wypełniania danych funkcji poznawczych. Co więcej,
zdobyta podczas "zwykłego" badania mózgu wiedza (np anatomiczna) pozwala na lepsze
przypisywanie funkcji określonym strukturom, a nie tylko rejonom mózgu (np. hipokamp).
Nieocenionym narzędziem jest również wiedza, jaką neurokognitywiści zdobywają, poprzez
badania funkcji poznawczych u pacjentów z uszkodzeniami (lezjami) różnych obszarów mózgu.

23.Poziomy badania umysłu według Marr'a

•

Poziom teorii obliczeniowej

(co się dzieje w umyśle?)

•

co jest celem obliczania?

•

dlaczego jest ono właściwe dla danego przypadku?

•

jaka jest logika strategii działania mającej doprowadzić do celu?

•

Poziom reprezentacji i algorytmu

(w jaki sposób realizowane są cele umysłu?)

•

jak da się zrealizować zadanie informacyjne poprzez jawne ustalenie reprezentacji
(tego co dane na wejściu i na wyjściu) oraz sposobu w jaki przebiega przekształcanie
informacji wejściowej w wyjściową (ustalenie algorytmu)?

•

Poziom sprzętowej implementacji

(co stanowi fizyczny nośnik procesów przebiegających

w umyśle?)

•

W jakiego rodzaju „materiale” realizowane są reprezentacje i algorytmy?

24.Tradycyjne, filozoficzne rozumienie świadomości

Świadomość jest uniwersalną cechą życia psychicznego człowieka, stąd to, co nieświadome nie jest
składnikiem ludzkiej psychiki. Dopiero Freud przywrócił to, co nieświadome do łask.

25.Eksternalizm a internalizm w badaniu świadomości

Dwie strategie w badaniu świadomości:

•

eksternalizm

: badanie świadomości polega na tworzeniu mapy mózgu/umysłu i

lokalizowaniu na niej obszarów odpowiedzialnych za występowanie zjawisk odbieranych
jako świadome. Perspektywa widza;

•

internalizm

: badanie świadomości polega na tworzeniu przewodnika po tych przejawach

życia psychicznego, w których realizacji przytomnie uczestniczymy. Perspektywa
uczestnika.

26.Natura fenomenologicznego ujęcia świadomości

Życie psychiczne rozpatrywać można na trzech poziomach:
- poziomie strumienia świadomości;
- poziomie przeżyć;
- poziomie elementów, tj. Najprostszych składników
Fenomenologia koncentruje się na poziomi przeżyć, czyli bada podstawowe cechy przeżyć (istoty),
ich budowę, oraz zależności między nimi (strumienie przeżyć)

27.Intencjonalność przeżycia psychicznego

Intencjonalność świadomego aktu mentalnego polega na jego skierowaniu KU CZEMUŚ (nie
możemy np. myśleć "o niczym", nasze myśli traktują zawsze o jakichś obiektach). Przedmiot, ku
któremu przeżycie jest kierowane, nie może sam być treścią myśli (no bo mieć 10 tonowy autobus
w głowie byłoby rzeczą co najmniej dziwną), jest on więc w przeżyciu reprezentowany przez
noemat (stanowiący sens/znaczenie tego przedmiotu).

28.Subiektywność przeżycia psychicznego

Każde przeżycie jest nie tylko przeżyciem czegoś, ale także jest przeżyciem czyimś (nie ma
widzenia, słyszenia, wyobrażania sobie, pragnienia itp. bezpodmiotowego). To, że przeżycie jest
zawsze przeżyciem jakiegoś podmiotu, to jego subiektywność. Podmiot, podobnie jak przedmiot,
jest poza przeżyciem, w przeżyciu reprezentowany jest przez egomat, czyli sens podmiotowy.

29.Dwustronność świadomości

Dwustronność świadomości, czyli posiadanie strony przedmiotowej (intencjonalność, czyli
nakierowanie na jakiś obiekt – czegoś jesteśmy świadomi), oraz strony podmiotowej
(subiektywność - bo my jesteśmy i my postrzegamy subiektywnie).

30.Odmiany świadomości według Neda Blocka

•

Świadomość fenomenalna - jest to stan, w jakim znajdujemy się, kiedy coś przeżywamy
(doświadczamy, doznajemy), np. coś widzimy, coś słyszymy, odczuwamy ból, itp. Jednym
słowem, doświadczamy jak to jest mieć przeżycie (what it is like). Jest ona najbardziej
zagadkową i najczęściej dyskutowaną odmianą świadomości.

•

Świadomość jako dostęp - jest to stan, w którym posiadamy reprezentację (informację),
jaką możemy swobodnie posługiwać się w wypowiedziach słownych, rozumowaniach i w
bezpośrednim racjonalnym kontrolowaniu działania. Ten typ świadomości daje się badać
naukowo. Jest ona obliczeniowym korelatem świadomości fenomenalnej.

•

Samoświadomość ("świadomość Ja") - jest to stan polegający na posiadaniu pojęcia
(reprezentacji) ja i zdolności do posługiwania się tym pojęciem w myśleniu o sobie.
Elementarnym testem na posiadanie świadomości ja jest zdolność do rozpoznawania się w
lustrze.

•

Świadomość monitorująca ("świadomość refleksyjna") - jest to stan, w którym mamy
dostęp do własnych przeżyć. Dostęp ten zwykle jest ograniczony i polega na zdolności do
„wewnętrznego skanowania” reprezentacji, które pojawiają się w umyśle.

31.Czym jest świadome doznanie?

Inaczej quale (l. mn. qualia; czyt: kwale, kwalia) Pokrótce: to subiektywne przeżycie podmiotu
percypującego jakiś obiekt. Np. patrząc na liść, widzimy jego "zieloność". Prawdopodobnie
doznania wywoływane są przez procesy fizyczne, jednak sposób, w jaki się to odbywa, pozostaje
zagadką. Z tego powodu problem podłoża doznań świadomych jest nazywany w kognitywistyce i
filozofii umysłu "trudnym problemem świadomości".

32.Łatwe problemy świadomości

Są to problemy dotyczące obiektywnego funkcjonowania aparatu poznawczego, możliwe do
rozwiązania dzięki postępowi w nauce.
Przykłady:

•

Jak człowiek odróżnia bodźce i odpowiednio na nie reaguje?

•

Jak mózg integruje informacje z wielu różnych źródeł i używa ich do kontroli zachowania?

•

Jak podmiot ludzki potrafi werbalizować swoje stany wewnętrzne?

33.Trudny problem świadomości

Jak to się dzieje, że procesy fizyczne wywołują przeżycia subiektywne? Dlatego "trudny",
ponieważ nie jesteśmy w stanie podać istoty procesu łączącego sensownie zjawiska fizyczne (w
mózgu) z procesami w umyśle. Nazwę ukuł

David Chalmers

, a brak opisywalnego związku miedzy

ww rodzajami procesów, Levine nazywa "luką we wnioskowaniu"; stoi ona także u podłoża
argumentu "what is it like to be a ...", który sformułował Thomas Nagel. Dlatego właśnie nigdy nie
dowiemy się, jak to jest być nietoperzem.

34.Obliczeniowe ujęcia świadomości

•

Świadomość jako przejaw działania systemu obliczeniowego, potrafiącego zrealizować
dostępne człowiekowi operacje poznawcze (test Turinga)

•

Świadomość to „pojęcie kuferek”, mieszczące wiele kategorialnie różnych zjawisk, z
których każde, po odpowiedniej analizie, da się ująć w terminach sztucznej inteligencji
(Minsky)

•

Świadomość jako przejaw działania wielorakich sieci neuronowych (koneksjonizm -
Churchland)

35.Neurobiologiczne podejścia do badania świadomości

Głównie opierają się one na poszukiwaniu Neuronalnych Korelatów Świadomości, czyli tych
obszarów tkanki nerwowej, których uaktywnienie jest konstytutywnym warunkiem powstania
procesu świadomego. Przedmiotem poszukiwań mogą być na przykład obszary odpowiedzialne za
obecność qualiów wzrokowych – można badać występowanie takich qualiów np. u pacjentów z
neurologicznymi uszkodzeniami różnych obszarów kory wzrokowej lub dróg nerwowych (np.
badania Ramachandrana).
Dominuje tu pogląd, że ponad 90% aktywności mózgu jest kompletnie niezwiązanych ze
świadomością. Badania na małpach spowodowały hipotezę, że rozpoznawanie twarzy jest zależne
od tylko jednego neuronu. Zachodzi pewna korelacja między dowolnym stanem świadomości a
jego neuronalnym korelatem – każda zmiana subiektywnego stanu świadomości skorelowana jest
ze zmianą stanu neuronalnego.

36.Czym są neuronalne korelaty świadomości?

NKŚ (NCC) to najmniejszy zespół neuronów wystarczający dla pojawienia się świadomego
przeżycia. Zachodzi jawna korelacja pomiędzy dowolnym stanem świadomości a jego neuronalnym
korelatem – każda zmiana subiektywnego stanu świadomości skorelowana jest ze zmianą stanu
neuronalnego.

37.Strukturalno-funkcjonalna koncepcja świadomości Dennetta

Umysł (rozumiany jako mózg) to zespół sieci neuronowych, a więc systemów przetwarzających
informacje równolegle. Tymczasem świadomość, to „maszyna joyce’owska” wytwarzająca
strumień stanów mentalnych, uporządkowanych przez relacje następstwa czasowego. To poczucie
liniowego uporządkowania strumienia świadomości jest tylko pożyteczną iluzją, wytworzoną przez
aktualnie zawiązane koalicje maszyn równoległych. A zatem strukturalnie umysł jest maszyną
równoległą, ale funkcjonalnie działa szeregowo

38.Heterofenomenologiczna metoda badania świadomości

Heterofenomenologia – jako intersubiektywna metoda badania świadomości. Według
fenomenologii, nie możemy zajrzeć do cudzego umysłu. Każde przeżycie może być przeżywane
tylko przez jeden podmiot. Zdaniem Dennetta, to, że nie możemy zobaczyć cudzych przeżyć, nie
wyklucza tego, że można zdobyć wiedzę o nich. Uzyskać ją można na podstawie raportów
językowych podmiotu. Trzecioosobowe badanie świadomości nie wymaga jej przeżywania.

39.Stalinowskie i orwellowskie modyfikacje aktów mentalnych

Szkice przygotowywane są w oparciu o dwie strategie:

•

stalinowską

, polegającą na tworzeniu szkiców z sytuacji, które nigdy nie zostały

zarejestrowane; umysł je zainscenizował i wmontował PRZED szkicami z sytuacji
zarejestrowanych.

•

orwellowską

, polegającą na przerabianiu szkiców, które wcześniej już pojawiły się w

świadomości; umysł „pisze na nowo” historię zdarzeń, już PO ich uprzednim
zarejestrowaniu

40.Model teatru kartezjańskiego

Są tacy, którzy uważają, że w umyśle (mózgu) – podobnie jak w społeczeństwie – nikt nie powinien
pozostać bez przywódcy. W obydwu istnieje centralna dyspozytornia, w której zbiegają się
wszystkie informacje i w której – na ich podstawie – podejmowane są ostateczne decyzje. Takim
miejscem w mózgu, w którym fizyczne bodźce zamieniane są na świadome przeżycia była dla
Kartezjusza szyszynka. Stąd, pogląd ten to dla Dennetta kartezjański materializm, a centralna
dyspozytornia to teatr kartezjański.

41.Model wielokrotnych szkiców

W umyśle (mózgu) nie ma centralnej dyspozytorni, a więc nie ma też „redaktora naczelnego”
decydującego o tym, co „opublikować” jako kolejny akt świadomości. Trzeba przyjąć, że
informacja może być rozproszona i niezależnie przetwarzana w różnych ośrodkach w mózgu. Efekt
takiego przetwarzania to szkic utworzony na podstawie innych szkiców. Repertuar szkiców
składowych jest zmienny, a one same są wielokrotnie zmieniane. Nie ma ostatecznej, najlepszej
wersji szkicu.

42.Poznanie: jego natura, mechanizm oraz implementacje

Na problem poznania składają się trzy pytania:

1. Czym jest poznanie? czyli pyt. o naturę poznania
2. Jak przebiega poznanie? pyt. o mechanizm poznania
3. W czym przebiega poznanie? pyt. o implementację poznania

Dla kognitywistyki kluczowe zagadnienie to mechanizm poznania (czyli jakiego rodzaju "maszyną"
jest poznający umysł).

43.Maszyna Turinga jako model procesu poznania

Maszyna Turinga – proste, abstrakcyjne urządzenie do efektywnego przeprowadzania obliczeń.
Budowa maszyny Turinga: taśma o nieskończonej liczbie pól, w każdym polu znajduje sie symbol
ze skończonej listy, głowica, tablica instrukcji (program)

Zasada działania maszyny Turinga:

•

głowica odczytuje symbol z pola, nad którym się znajduje, pozostawia go lub wpisuje inny i
przesuwa sie o jedno pole w prawo lub w lewo

•

działanie maszyny opisane jest przez instrukcję o postaci: aktualny stan głowicy, odczytana
wartość pola, nowa wartość pola, nowy stan głowicy, kierunek przesunięcia

Maszyna Turinga jako symulacja procesu poznania: jeśli przyjąć, że poznanie da się sprowadzić do
procesów obliczania (prekursor - Hobbes), to za model procesu poznania uznać można maszynę
Turinga.

44.Komputerowa metafora umysłu

Metafora komputerowa: mózg = hardware, umysł = software.
Umysł jako program do rozwiązywania problemów.

•

Umysł to komputer będący urządzeniem do rozwiązywania problemów, dających się
sformułować symbolicznie ;

•

„Ogólny rozwiązywacz problemów” (General Problem Solver) – Newella i Simona

45.Umysł jako maszyna darwinowska

Procesy poznawcze podlegają zależnościom darwinowskim. Nie jesteśmy w stanie wskazać
przyczyny jednego zjawiska, bowiem zachodzi dobór naturalny na poziomie informacji. Denett
rozróżniał 4 kategorie przydatności informacji (4P):

•

Partner

•

Pożywienie

•

Przyjaciel

•

Przeciwnik

Termin "maszyna darwinowska" został po raz pierwszy zaproponowany przez W. Kelvina. The
brain as a Darwin machine

46.Umysł jako bycie-w-świecie

•

Podstawową formą bycia-w-świecie nie jest poznawanie lecz działanie podmiotu w
otoczeniu. Ten sposób odnoszenia się podmiotu do obiektów w otoczeniu to bycie-w-
świecie (Heidegger) ;

•

Podstawowa informacja zbierana przez podmiot dotyczy tych cech przedmiotów, które są
mu „najbliższe”, czyli tych, których używa (narzędzi). Informacji o narzędziu nie da się
uzyskać w typowym procesie percepcji

Umysł jako maszyna Heideggerowska - szukająca użyteczności w przedmiotach.

Użyteczność - własność przedmiotu na podstawie której preceptor rozpoznaje przedmiot jako
narzędzie dla określonego użytkownika np. kubek jako przedmiot służący do picia.

47.Relacja reprezentacji i jej odmiany

Reprezentacja to relacja między przedmiotem, a tym, na co on wskazuje. Obiekt, który wskazuje
to reprezentant, natomiast to, co wskazywane to denotat. Przykłady reprezentacji: rzeźba,
malowidło, mapa, gest, zapis muzyczny, znak drogowy, model, wyrażenie językowe, itp.
Ze względu na naturę reprezentacji (na czym oparty jest związek reprezentacji) wyróżniamy trzy
koncepcje:

•

kauzalną

- związek reprezentacji oparty jest o występujące w świecie zewnętrznym relacje

przyczynowe

•

semiotyczną

- związek reprezentacji oparty jest o relacje o charakterze znakowym

•

mentalistyczną

- związek reprezentacji oparty jest o prawidłowości działania umysłu

48.Semiotyczna koncepcja reprezentacji

Reprezentowanie to relacja o charakterze znakowym.
„Znak (reprezentamen), jest to coś, co komuś zastępuje coś innego pod pewnym względem lub w
pewnej roli. Znak zastępuje coś, mianowicie swój przedmiot” (C.S.Peirce)

49.Podział znaków według Peirce'a

Wyróżniamy trzy rodzaje znaków:

•

Znaki ikoniczne

- reprezentują ze względu na podobieństwo do denotowanego przedmiotu

(np. portret). Podobieństwo jest jednak terminem nieostrym a co więcej relacja ta nie stosuje
sie do bliźniaków albo sobowtórów.

•

Wskaźniki

- reprezentują ze względu na relację przyczynową między nim a denotowanym

przedmiotem (np. dym jako wskaźnik ognia)

•

Symbole

- reprezentują ze względu na użycie lub ustalony konwencjonalnie związek

50.Mentalistyczna koncepcja reprezentacji

•

Reprezentowanie jest możliwe tylko dlatego, że akty mentalne mają cechę intencjonalności
(coś jest reprezentacją czegoś ze względu na jakis umysł).

•

Intencjonalność to własność polegająca na odnoszeniu się do czegoś, „posiadaniu”
przedmiotu (Brentano, Husserl).

•

Pierwotnie intencjonalne są tylko akty mentalne.

•

Przedmioty fizyczne pełniące funkcje reprezentowania na mocy zależności przyczynowych
lub symbolicznych posiadają intencjonalność wtórną, czyli pochodna względem pierwotnej
intencjonalności aktu mentalnego.

51.Kognitywistyczne ujęcie reprezentacji

•

Dwuznaczność pojęcia reprezentacji: niekiedy za reprezentację uznaje się sam akt mentalny,
niekiedy zaś coś, co powiązane jest aktem mentalnym i pełni rolę reprezentanta.

•

Zgodnie z rozumieniem pierwszym

reprezentant to stan umysłu (akt mentalny) traktowany

jako reprezentujący stanu świata (reprezentacjonalizm naiwny).

•

Zgodnie z rozumieniem drugim

reprezentant to własność lub aspekt stanu mentalnego lub

stowarzyszony ze stanem mentalnym stan fizyczny (np. stan mózgu), za pośrednictwem
którego stan mentalny odnosi się do stanu świata (reprezentacjonalizm właściwy). Stany
mózgu są reprezentantami świata

52.Reprezentacjonistyczna teoria umysłu i jej odmiany

Podstawowa idea RTU: Stany mentalne, takie jak: spostrzeżenia, wyobrażenia, myśli, pragnienia
itp. cechują się intencjonalnością, a więc odnoszą się(denotują) do przedmiotów

•

Te intencjonalne stany mentalne odnoszą się do przedmiotów w sposób zapośredniczony.
To znaczy, że posiadają cechę lub aspekt lub stowarzyszony stan fizyczny, które powiązane
są przyczynowo lub symbolicznie ze stanem świata.

Odmiany RTU:

•

Ujęcie klasyczne:

stany świata reprezentowane są w umyśle przez informację, która ma

charakter symboliczny. Poznanie to procesy przetwarzania informacji symbolicznej

•

Ujęcie koneksjonistyczne

: stany świata reprezentowane są w umyśle przez stany sieci

neuronowej. Poznanie to przetwarzanie informacji w sieciach neuronowych, czyli w sposób
równoległy i rozproszony

Reprezentacjonistyczne podejście to de facto szukanie neuronalnych korelatów.

53.Krytyki reprezentacjonistycznej teorii umysłu

•

Idea reprezentacji przejęta została z naiwnego rozumienia filozoficznego pojęcia
reprezentacji i dziedziczy tę naiwność

•

Obliczeniowe operacje umysłu na reprezentacjach mają charakter niepotwierdzonych
empirycznie postulatów teoretycznych

•

Umysł działający zgodnie z RTU byłby skrajnie nieefektywny (rzeczywiste sytuacje są zbyt
złożone obliczeniowo, aby umysł mógł sprawnie i szybko na nie reagować)

54.Nie-pojęciowa reprezentacja mentalna

Reprezentacje mentalne nie muszą koniecznie występować w formie pojęć (semantycznej).
Przemawiają ku temu następujące argumenty:

•

umysły prostsze od ludzkiego też posiadają zdolność reprezentowania, choć nie wytwarzają
pojęć

•

w aktach percepcyjnych stany świata z pewnością nie są reprezentowane za pośrednictwem
pojęć

•

w analogii do sieci neuronowych, które nie działają na poziomie pojęć, a jednak tworzą
pojęcia

Wyróżniamy dwie odmiany reprezentacji nie-pojęciowych:

•

reprezentowanie obrazowe, piktorializm

- Reprezentant w stanie mentalnym (takim np.

jak stan percepcyjny) reprezentuje w sposób analogiczny do obrazu, mapy czy fotografii

•

reprezentowanie wskaźnikowe

- Stan mentalny reprezentuje, gdyż przyporządkowany mu

stan fizyczny (np. system pobudzeń w sieci neuronowej) jest skutkiem wystąpienia innego
stanu fizycznego

55.Piktorializm a deskrypcjonizm

Piktorializm:

•

W aktach spostrzegania wzrokowego widziane przedmioty nie są reprezentowane przez
pojęcia lecz przez obrazy;

•

Argumenty za obrazową naturą reprezentacji wzrokowej:

•

eksperymenty z rotacją trójwymiarowych figur w umyśle (mental rotation)

Deskrypcjonizm:

•

Reprezentacje i oparte na nich procesy umysłu mają naturę pojęciową;

•

Stany świata reprezentowane są w umyśle za pomocą zdań języka myśli, a nie obrazów;

56.Teoria podwójnego kodowania

Teoria podwójnego kodowania Paivio

•

Umysł posługuje się dwoma klasami reprezentacji mentalnych - reprezentacjami
językowymi i obrazami mentalnymi

•

W pamięci występują dwa, funkcjonalnie niezależne, systemy: pamięć językowa i pamięć
obrazowa

•

Pobudzenie reprezentacji obecnych w pamięci jednego rodzaju uaktywnia reprezentacje w
pamięci drugiego rodzaju

57.Sensepcja a percepcja

Sensepcja (z ang. sensation) - zespół pobudzeń neuronalnych, powstających na granicy między
organizmem a środowiskiem (np. wzbudzenie neuronów siatkówki oka - sensept wzrokowy); z
reguły jest nieuświadamiany (z reguły, bo co z senseptem dotykowym)? Sensepty mogą
wywoływać reakcje bólowe - jest to mechanizm obronny organizmu informującego o granicznie
silnych bodźcach. Procesy sensepcyjne w stosunku do percepcyjnych były ewolucyjnie
wcześniejsze.
Percepcja - odbiór przez podmiot bodźców z otoczenia celem "rozeznania sie w nim", tj ustalenia
położenia obiektów w świecie zewnętrznym w stosunku do podmiotu i siebie nawzajem; z reguły
percept jest uświadamiany (z reguły - por. zjawisko blindsight)

58.Odmiany perceptorów monomodalnych

Perceptor monomodalny

organizm, który zbiera informacje o obiektach umożliwiających mu przetrwanie
(4P - pożywienie, partner, przyjaciel, przeciwnik) za pomocą jednego systemu percepcyjnego
(modalności percepcyjnej)

Rodzaje perceptorów monomodalnych

•

wzrokowiec

•

słuchowiec (sowa płomykówka)

•

węchowiec

•

sonarowiec (nietoperz)

•

telomerowiec (pająk)

59.Proces widzenia w ujęciu psychologii postaci

Psychologia postaci (Gestalt)(Max Wertheimer, Wolfgang Köhler, Kurt Koffka) koniec XIX w do
lat 20 XX w

•

zasada ujmowania zjawisk jako całości - sprzeciw wobec psychologii asocjacjonistycznej,
wg której dane sensoryczne wiązane są w zespoły. Wg gestaltystów percepcja jest ogólna od
razu.

•

zasada izomorfizmu psychofizycznego - struktura perceptu odpowiada strukturze bodźca
(złożonemu bodźcowi odpowiada złożony percept)

60.Podstawowe prawa psychologii postaci

•

Prägnanz

("właściwy", "dobry") - odróżnienie figury (czyli tego "właściwego") od tła

pozwala ograniczyć ilość przetwarzanych informacji (zjawisko to jeszcze bardziej wyraźne
w procesie słyszenia pod postacią tzw. cocktail party effect);

•

domknięcie

- mamy skłonność do "uzupełniania" konturów figur narysowanych linią

przerywaną;

•

podobieństwo

- mamy tendencję do grupowania razem podobnych do siebie elementów;

•

bliskość

- grupujemy elementy znajdujące się w niewielkiej od siebie odległości;

•

symetria

- wiązanie ze sobą dwóch obiektów symetrycznych;

•

prawo dobrej kontynuacji

(+- to samo co domknięcie);

•

emergencja

- zaprzeczenie zasadzie widzenia, która mówi, że o odróżnieniu przedmiotu od

tła decydują kontury,tutaj przedmioty wyłaniają się z tła (patrz: rysunek z
dalmatyńczykiem);

•

reifikacja

- widzenie znanych kształtów tam, gdzie by nam pasowały (np. trójkąt Kanizsy);

•

multistabilność

- przy dwuznacznych rysunkach (iluzjach) przeskakiwanie wzroku z jednej

możliwości na drugą (średnio co 3 sek.)(np. sześcian Neckera, waza/2 twarze);

•

niezmienniczość

- pomimo rotacji przestrzenych widzimy cały czas ten sam przedmiot

61.Podstawowe pojęcia psychologii ekologicznej Gibsona

Percepcja jako forma adaptacji organizmu do otoczenia, niezbędna do przetrwania

•

Percepcja jest formą adaptacji organizmu do otoczenia.

•

Percepcje to nie to samo co doznania zmysłowe (bierne reakcje na bodźce fizyczne badane
w tradycyjnych eksperymentach, krytykowanych przez Gibsona), to aktywne procesy
wydobywania informacji z otoczenia

•

światło promieniste - źródło doznań zmysłowych, dzięki niemu możemy widzieć

•

światło otoczeniowe (odbite od powierzchni) - źródło informacji o przedmiotach w
otoczeniu

•

rola niezmienników w percepcji - percepcja polega również na dostrzeganiu niezmienników,
inwariantów w tym co się zmienia (natomiast doznania zmysłowe są zmienne)

•

percepcja jako rozpoznawanie ofert (affordances)- przedmioty wysyłają nam sygnały, co
możemy z nimi zrobić (bezpośrednia interakcja z przedmiotem)

62.Zasady optyki ekologicznej

Optyka ekologiczna - teoria percepcji, która kładzie nacisk na bogactwo informacji bodźcowych i
przedstawia podmiot postrzegający, jako aktywnego badacza środowiska; opracowana przez Jamesa
Gibsona.

63.Etapy percepcji wzrokowej według Marr'a

Marr zaprezentował następujące podejście typu bottom-up do percepcji wzrokowej:

1. Pierwotny szkic

•

surowy pierwotny szkic

•

detekcja krawędzi (przejścia przez zero)

2. wyróżnienie elementów

(primitives): plamka, pręt, etc.

•

pełny pierwotny szkic

•

grupowanie elementów w jednostki wyższych rzędów

3. Dwuipółwymiarowy szkic

•

stereopsja (system widzenia stereoskopowego)

4. wybiórczość

kierunkowa [???]

5. ruch pozorny (zjawisko phi)

6. kontury kształtu (dostarcza wiadomość o głębi)

7. faktura powierzchni(dostarcza wiadomość o głębi)

8. cieniowanie

(dostarcza wiadomość o głębi)

9. oświetlenie, jasność i barwa

(dostarcza wiadomość o głębi)

10. Reprezentacja w postaci trójwymiarowego modelu (kształtu przedmiotu)

•

przejście od współrzędnych związanych z obserwatorem do współrzędnych
związanych z przedmiotem

11. wyróżnienie głównej osi przedmiotu
12. modelowanie kształtu jako zespołu walców (dokładniej: uogólnionych stożków)

64.Sensept słuchowy a percept słuchowy

sensept słuchowy to wzór pobudzeń na błonie podstawnej, wywołanych oddziaływaniem sygnału
akustycznego.
percept słuchowy to dźwięk, który słyszymy - zawiera np. ruchową charakterystykę obiektu.

65.Etapy percepcji słuchowej

1. Słyszenie akustyczne

•

słyszenie elementarne - wyodrębnianie dźwięków, identyfikowanie cech dźwięków
m.in. takich jak głośność, wysokość, barwa

2. słyszenie scen słuchowych

- porządkowanie dźwięków w struktury, tzw. strumienie +

pomijanie "tła"

3. Słuchanie przestrzeni

•

przestrzeń egocentryczna - zorientowana na słuchacza

4. słuchowa percepcja odległości

- po dźwięku poznajemy jak daleko znajduje się jego źródło

5. lokalizacja źródła dźwięku

- aby wydobyć informację, z której strony dociera do nas

dźwięk, potrzebne jest 2 uszu, bo obliczane to jest na podstawie różnicy czasu, kiedy dźwięk
dociera

6. Słuchanie przedmiotu

•

słuchanie podstawowych słuchowych cech przedmiotu, czyli rozpoznawanie
ruchowej charakterystyki przedmiotu (zbliżanie się, oddalanie, prędkość,
przyspieszanie, zatrzymywanie)

7. słuchanie dodatkowych cech przedmiotu

8. rozpoznawanie zmian w przedmiocie

(napełnianie, opróżnianie, rozbijanie,

rozpłaszczanie)

9. rozpoznawanie trwałych cech przedmiotu:

ciężar, kształt, wielkość, sprężystość,

sztywność

66.Słyszenie a słuchanie

"Mówimy (...) o słyszeniu i o słuchaniu. Choć - jak to zwykle z wyrażeniami języka potocznego
bywa - odróżnienie między słyszeniem a słuchaniem jest chwiejne i wiele w nim niekonsekwencji,
to jednak stosunkowo łatwo uchwycić można intuicje znaczeniowe, które zdają się trafnie
odzwierciedlać różnicę pomiędzy procesem przetwarzania informacji „czysto” słuchowej, czyli
słyszeniem, a procesem „wzbogacania” uzyskanych w ten sposób danych o treści pozasłuchowe,
czyli słuchaniem właśnie. Odmienność tą ilustrują choćby wypowiedzi: „Lech nie słyszał wykładu”
(bo wykładowca mówił zbyt cicho) i „Lech nie słuchał wykładu” (bo jego uwaga zaprzątnięta była
czym innym, np. starał się ustalić o czym rozmawiają siedzący obok niego koledzy albo
rozwiązywał krzyżówkę)." - A. Klawiter

67.Kategoryzacja a konceptualizacja

Kategoryzowanie to wyodrębnianie grup obiektów utworzonych z reprezentantów. Kategoryzować
możemy percepty i pojęcia abstrakcyjne.
Odmiany kategoryzacji:

•

percepcyjna (ostatni etap redukcji informacji o percepcie w modelu Marra)

•

pojęciowa

Konceptualizacja to proces tworzenia abstrakcyjnego odpowiednika kategorii (pojęcia) -
"kategoryzacja II rzędu"

Podstawowe funkcje pojęć:

•

denotowanie kategorii

•

kompozycyjność (możliwość składania złożonych pojęć z prostych)

•

symboliczność

68.Percepcyjne a pojęciowe reprezentowanie przedmiotu

1. Percept

:

•

organizacja przestrzenna perceptu odwzorowuje strukturę przestrzenną zewnętrznej
sytuacji

●

trwanie perceptu zależne od trwania bodźca ( P nie jest wierną relacją z tego co się dzieje,
ale jakaś zależność istnieje)

●

nieodwoływalność zidentyfikowanych cech perceptu

2. Pojęcie

:

•

nieobrazowe (a symboliczne) reprezentowanie relacji przestrzennych

●

trwanie pojęcia niezależne od trwania jego denotatu (pozwala nam to swobodnie operować
pojęciami)

●

odwoływalność cech pojęcia(można nimi manipulować, przekształcać)

69.Emocje – zakłócenie procesu poznawczego czy niezależny system (moduł) umysłu

Platon uważał, że emocje to czynnik zakłócający czynności poznawcze, a w szczególności
utrudniający (a niekiedy wręcz uniemożliwiający) rozumowanie. "Im bardziej istota ludzka
wyzwala się od wpływu emocji, tym jest bardziej racjonalna".
Obecnie emocje uważa się za kolejny aspekt działania umysłu, który podlega intensywnym
badaniom.

70.Emocje a uczucia

•

w tradycji filozoficznej emocje traktowane są jako pewien rodzaj przeżyć – uczucia

•

uczucia są niezależne od procesów poznawczych, takich jak percepcje czy propriocepcje

•

podczas gdy percepcje (spostrzeżenia) informują o tym co jest na zewnątrz, propriocepcje o
stanach i ruchach własnego ciała, to uczucia odnoszą się do “wewnętrznych” stanów istoty
ludzkiej

71.Koncepcja emocji Jamesa-Langego i jej współczesne odmiany

•

James odrzuca tradycyjny pogląd, według którego emocje są wywołane przez wcześniejsze
rozpoznanie faktów w świecie i prowadzą do stosownych reakcji organizmu

•

ujęcie tradycyjne:

rozpoznanie sytuacji (niedźwiedź)– wystąpienie reakcji

emocjonalnej na sytuację (strach) – reakcja organizmu (ucieczka)

•

ujęcie James'a:

rozpoznanie sytuacji (niedźwiedź) – reakcja organizmu (ucieczka) –

wystąpienie reakcji emocjonalnej (strach)

72.Klasyfikacje emocji

Wyróżniamy dwa rodzaje systemów emocjonalnych:

•

afektywny

- ewolucyjnie starszy i bardziej "sztywny", odpowiedzialny jest za procesy

obronne organizmów

•

empatyczny

- przeznaczony do obsługi kontaktów społecznych. To on ostrzega lub zachęca

do ich nawiązywania. W pierwszej kolejności realizowane jest to poprzez wykrywanie
stanów emocjonalnych istot współgatunkowych.

Za Dawidem Wienerem