1

Systemy rachunku kosztów

Systemy rachunku kosztów

Systemy rachunku kosztów

ƒ

Tradycyjny rachunek kalkulacyjny kosztów – oparty na
rozmiarach produkcji

–

kalkulacja doliczeniowa (zleceniowa), doliczanie kosztów
wydziałowych

–

kalkulacja podziałowa (procesowa)

ƒ

Zarządzanie kosztami nowych produktów i technologii

–

rachunek kosztów docelowych

–

rachunek kosztów Kaizen

ƒ

Podejście procesowe w rachunku kosztów działań

–

rachunek kosztów działań – Activity Based Costing

2

Kalkulacja kosztów produktów

Kalkulacja kosztów produktów

Kalkulacja kosztów produktów

ƒ

Zadanie kalkulacji kosztów produktów:

–

wycena produkowanych dóbr lub świadczonych usług według
kosztu ich wytworzenia

ƒ

Ustalenie kosztu jednostkowego produktu ma na celu:

–

umożliwienie właściwej wyceny składników majątkowych, np.
wyrobów gotowych

–

kontrolę ponoszonych kosztów

–

określenie rentowności poszczególnych produktów

ƒ

Obiekt kalkulacji:

–

jednoznacznie określone i dające się wyrazić liczbowo
produkty pracy

–

zwykle przypisuje się koszt wytworzenia odpowiednio dobranej
jednostce fizycznej produktu (np. sztuka, tona, kilogram, m

2

...)

3

Kalkulacja a organizacja procesu
wytwarzania

Kalkulacja a organizacja procesu

Kalkulacja a organizacja procesu

wytwarzania

wytwarzania

ƒ

Formy organizacji produkcji:

–

niepotokowa

ƒ

wykonywanie określonej operacji na całej partii produkcyjnej

–

potokowa

ƒ

zadania produkcyjne wykonywane są w sposób płynny i ciągły

ƒ

Typy produkcji:

–

produkcja masowa

ƒ

dany asortyment wytwarzany w dużych ilościach w sposób ciągły, stale

wznawiana

–

produkcja seryjna

ƒ

dany asortyment wytwarzany w ilościowo ograniczonych i z góry

ustalonych seriach

ƒ

wyróżnia się produkcję wielkoseryjną, średnioseryjną i małoseryjną

–

produkcja jednostkowa

ƒ

obejmuje wytwarzanie pojedynczych powtarzalnych lub

niepowtarzalnych wyrobów

4

Metody kalkulacji w tradycyjnym rachunku
kosztów

Metody kalkulacji w tradycyjnym rachunku

Metody kalkulacji w tradycyjnym rachunku

kosztów

kosztów

ƒ

Kalkulacja doliczeniowa

–

stosowana w przedsiębiorstwach wytwarzających w kolejnych
okresach różnorodne produkty

–

produkcja ma charakter jednostkowy lub seryjny niepowtarzalny

–

proces produkcyjny i wykorzystanie zasobów ustalane
każdorazowo indywidualnie

ƒ

Kalkulacja podziałowa

–

stosowana w przedsiębiorstwach wytwarzających jednorodny
produkt

–

produkcja ma charakter masowy

ƒ

produkowany jest jeden asortyment wyrobów

ƒ

z tego samego surowca produkowane są różne wyroby przy
zastosowaniu tych samych urządzeń i technologii

5

Założenia kalkulacji doliczeniowej

Założenia kalkulacji doliczeniowej

Założenia kalkulacji doliczeniowej

ƒ

odrębnie kalkuluje się koszt danego obiektu kalkulacji (produktu
finalnego, np. pojedynczego produktu, serii)

ƒ

dla każdego obiektu kalkulacji otwiera się karty kalkulacyjne do
gromadzenia kosztów

ƒ

koszty bezpośrednie odnosi się wprost na dany obiekt kalkulacji
i rejestruje na podstawie dokumentów źródłowych

ƒ

koszty pośrednie są alokowane na podstawie kluczy
rozliczeniowych

–

tradycyjnie przyjmowane klucze rozliczeniowe bazują na założeniu,
że poziom kosztów pośrednich ulega zmianie na skutek zmian
wielkości produkcji

–

najprostszy sposób: jeden wspólny klucz rozliczeniowy dla
wszystkich kosztów pośrednich

–

inny sposób: rozliczanie kosztów pośrednich w przekroju wydziałów

6

Odmiany kalkulacji doliczeniowej

Odmiany kalkulacji doliczeniowej

Odmiany kalkulacji doliczeniowej

ƒ

Kalkulacja zleceniowa

–

stosowana indywidualnie do każdego otwartego na zamówienie
zlecenia produkcyjnego dotyczącego jednego wyrobu lub usługi,
albo konkretnej serii produkcyjnej

ƒ

Kalkulacja asortymentowa

–

stosowana w jednostkach wytwarzających produkcję
średnioseryjną lub wieloseryjną

–

stosowana okresowo dla każdego produkowanego w okresie
asortymentu, bez względu na liczbę zleceń produkcyjnych

7

Przepływ kosztów w kalkulacji doliczeniowej

Przepływ kosztów w kalkulacji doliczeniowej

Przepływ kosztów w kalkulacji doliczeniowej

Materiały bezpośrednie

Materiały bezpośrednie

Płace bezpośrednie

Płace bezpośrednie

Energia elektryczna

Energia elektryczna

Materiały pośrednie

Materiały pośrednie

Płace pośrednie

Płace pośrednie

Amortyzacja

Amortyzacja

Pozostałe koszty
wydziałowe

Pozostałe koszty
wydziałowe

OBIEKT

KOSZTÓW

wydział

OBIEKT

KOSZTÓW

wydział

OBIEKT

KOSZTÓW

produkt,

zlecenie,

seria lub

asortyment

OBIEKT

KOSZTÓW

produkt,

zlecenie,

seria lub

asortyment

odniesienie kosztów bezpośrednich

odniesienie kosztów bezpośrednich

alokacja kosztów

pośrednich

8

Pomiar kosztów w kalkulacji doliczeniowej

Pomiar kosztów w kalkulacji doliczeniowej

Pomiar kosztów w kalkulacji doliczeniowej

ƒ

Pomiar zużycia materiałów bezpośrednich

–

dokumentowane np. w systemie komputerowym lub dowodem
pobrania materiałów, w którym określony jest rodzaj i ilość
materiałów pobranych z magazynu i zidentyfikowane zostaje
zlecenie do obciążenia

ƒ

Pomiar zużycia robocizny bezpośredniej

–

na podstawie np. elektronicznych lub manualnych kart pracy, w
których ustalona jest wartość płacy bezpośredniej obciążająca
konkretne zlecenie

ƒ

Pomiar kosztów pośrednich produkcyjnych

–

na każdy obiekt kosztów (wydział produkcyjny) alokowane są
koszty zużytych zasobów, z wyodrębnieniem kosztów rodzajowych

–

suma kosztów wydziałowych poniesionych w danym okresie jest
odnoszona przy wykorzystaniu kluczy rozliczeniowych na karty
kalkulacyjne zleceń produkcyjnych

9

Klucze rozliczeniowe kosztów pośrednich

Klucze rozliczeniowe kosztów pośrednich

Klucze rozliczeniowe kosztów pośrednich

ƒ

Najczęściej stosowane klucze rozliczeniowe:

–

ilość lub waga produkowanych wyrobów

–

płace bezpośrednie

–

roboczogodziny pracy bezpośredniej

–

czas pracy maszyn i urządzeń (maszynogodziny)

ƒ

Współczynnik narzutu kosztów pośrednich

Współczynnik narzutu kosztów

pośrednich

Koszty pośrednie produkcyjne

Liczba klucza rozliczeniowego kosztów

=

ƒ

Koszty pośrednie alokowane na obiekt kosztów

Współczynnik narzutu

kosztów pośrednich

=

Koszty pośrednie alokowane

na obiekt kosztów

Wykorzystana ilość

nośnika kosztów

x

10

Przykład: karta kalkulacyjna zlecenia

Przykład: karta kalkulacyjna zlecenia

Przykład: karta kalkulacyjna zlecenia

Wartość

Stawka narzutu na
jednostkę nośnika

Liczba nośnika
kosztów

Nośnik kosztów

Pośrednie koszty
produkcyjne

480

8 zł/rh

60 rh

roboczogodziny

Wydział I

26 200

RAZEM

160
440

10 zł/godz.
10 zł/godz.

16 godz.
44 godz.

209-531
342-222

Krojenie wg formy
Szycie

Wartość

Stawka godzinowa

Czas

Nr dowodu

Płace bezpośrednie

25 000

120

25

3

1 000 mb

40 mb

RW 122347
RW 122987

Materiał tekstylny
Materiał usztywniający

Wartość

Cena jednostkowa

Ilość

Nr dowodu
pobrania

Materiały bezpośrednie

POZYCJE KALKULACYJNE

Data rozpoczęcia ............................
Data zakończenia............................
Ilość sztuk........................................

Nr zlecenia 2531

Pozycja: 1 000 szt. koszul z nadrukiem

Karta kalkulacyjna zlecenia

11

Założenia kalkulacji podziałowej

Założenia kalkulacji podziałowej

Założenia kalkulacji podziałowej

ƒ

cechą charakterystyczną kalkulacji podziałowej jest ciągłość
procesu produkcyjnego

ƒ

proces produkcyjny może przechodzić przez jeden lub kilka
wydziałów

ƒ

kalkuluje się koszt poniesiony w danym okresie na jednostkę
wytworzonej produkcji

ƒ

przy ustalaniu kosztu jednostkowego wyróżnia się pozycje
kalkulacyjne:

–

materiały bezpośrednie

–

płace bezpośrednie

–

pośrednie koszty produkcyjne

12

Przepływ kosztów w kalkulacji podziałowej

Przepływ kosztów w kalkulacji podziałowej

Przepływ kosztów w kalkulacji podziałowej

Materiały bezpośrednie

Materiały bezpośrednie

Płace bezpośrednie

Płace bezpośrednie

Pośrednie koszty
produkcyjne

Pośrednie koszty
produkcyjne

OBIEKT

KOSZTÓW

wyrób gotowy

OBIEKT

KOSZTÓW

wyrób gotowy

Produkcja w toku

Wydział A

Produkcja w toku

Wydział A

Produkcja w toku

Wydział B

Produkcja w toku

Wydział B

13

Odmiany kalkulacji podziałowej

Odmiany kalkulacji podziałowej

Odmiany kalkulacji podziałowej

ƒ

Kalkulacja podziałowa prosta

–

polega na podzieleniu w danym okresie kosztów przez sumę
wytworzonych jednostek kalkulacji np. wyrobów gotowych

Jednostkowy koszt wytworzenia

Koszty wytworzenia poniesione w danym okresie

Liczba jednostek kalkulacji

=

–

ma zastosowanie w przedsiębiorstwach, produkujących masowo
jeden wyrób lub różne wyroby, które w jednakowym stopniu
wykorzystują zasoby przedsiębiorstwa

ƒ

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami

–

ma zastosowanie przy produkcji niejednorodnej, gdy produkowane
wyroby w różnym stopniu wykorzystują zasoby przedsiębiorstwa

–

wymaga zastosowania współczynników, które wyrażają różnice w
kosztach między produktami

14

Przykład kalkulacji podziałowej prostej

- nie wystąpił zapas

Przykład kalkulacji podziałowej prostej

Przykład kalkulacji podziałowej prostej

-

-

nie wystąpił zapas

nie wystąpił zapas

50

5 000

Wyroby gotowe przekazane do magazynu

38

3 800

Koszty transferowane z wydziału A

5
3
4

500
300
400

Materiały bezpośrednie
Płace bezpośrednie
Pośrednie koszty produkcyjne

Koszt na jednostkę

produkcji

Koszty okresu

Pozycje kalkulacyjne

Produkcja 100 sztuk

RAPORT PRODUKCJI – WYDZIAŁ B

38

3 800

Koszty transferowane do wydziału B

38

3 800

20

7

11

2 000

700

1 100

Materiały bezpośrednie
Płace bezpośrednie
Pośrednie koszty produkcyjne

Koszt na jednostkę

produkcji

Koszty okresu

Pozycje kalkulacyjne

Produkcja 100 sztuk

RAPORT PRODUKCJI – WYDZIAŁ A

15

Przykład kalkulacji podziałowej prostej

- występuje produkcja w toku

Przykład kalkulacji podziałowej prostej

Przykład kalkulacji podziałowej prostej

-

-

występuje produkcja w toku

występuje produkcja w toku

ƒ

Pytanie: jaka część poniesionych kosztów dotyczy produkcji
zakończonej a jaka produkcji w toku?

–

należy ustalić procentowy stopień zaawansowania procesu
produkcyjnego

–

przeliczyć wyroby niezakończone na wyroby gotowe

–

otrzymujemy informację o wyprodukowanej w danym okresie ilości
tzw. jednostek przeliczeniowych wyrobów gotowych

ƒ

Jednostki przeliczeniowe

–

to ekwiwalentna ilość jednostek, które mogłyby być przetworzone w
100%, przy danym zaangażowaniu środków produkcji w
rozpatrywanym okresie

ƒ

Ekwiwalentna wielkość produkcji

–

to wielkość produkcji w danym okresie wynikająca z sumy jednostek
przeliczeniowych i jednostek zakończonych

16

Zasady sporządzania kalkulacji podziałowej
ze współczynnikami

Zasady sporządzania kalkulacji podziałowej

Zasady sporządzania kalkulacji podziałowej

ze współczynnikami

ze współczynnikami

ƒ

ustalić współczynnik dla każdego wyrobu

ƒ

ustalić liczbę umownych jednostek współczynnikowych jako
iloczynu jednostek fizycznych i odpowiadających im
współczynników

ƒ

ustalić koszt wytworzenia umownej jednostki współczynnikowej
(umownego przedmiotu kalkulacji), który otrzymamy przez
podzielenie kosztów produkcji przez liczbę umownych jednostek
kalkulacyjnych

ƒ

obliczyć jednostkowy koszt wytworzenia wyrobów (obiektu
kalkulacji), które otrzymujemy jako iloczyn kosztu wytworzenia
umownej jednostki współczynnikowej przez odpowiadający mu
współczynnik

17

Przykład kalkulacji podziałowej ze
współczynnikami

Przykład kalkulacji podziałowej ze

Przykład kalkulacji podziałowej ze

współczynnikami

współczynnikami

ƒ

Przedsiębiorstwo produkuje czekoladę w tabliczkach 100 g i 150 g.
Przeciętna produkcja miesięczna to 50 000 tabliczek 100 g oraz 20 000
tabliczek 150 g.

ƒ

Miesięczne koszty wytworzenia wynoszą 48 000 zł, z tego:

–

surowiec

30 000 zł

–

koszty przerobu

18 000 zł

ƒ

Jaki jest koszt wytworzenia tabliczek czekolady?

48 000

Razem

1,5

20 000

Tabliczka
150 g

1,0

50 000

Tabliczka
100 g

Koszty

wytworzonej

produkcji

Koszt obiektu

kalkulacji

Koszt

jednostki

współczyn-

nikowej

Liczba

jednostek

współczyn-

nikowych

Współczyn-

nik

Jednostki

fizyczne

Obiekt

kalkulacji

18

Przykład kalkulacji podziałowej ze
współczynnikami (1)
-

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

Przykład kalkulacji podziałowej ze

Przykład kalkulacji podziałowej ze

współczynnikami (1)

współczynnikami (1)

-

-

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

ƒ

Przedsiębiorstwo wytwarza produkt A i produkt B. Produkty różnią się

wagą i pracochłonnością.

–

należy ustalić odrębne współczynniki przeliczeniowe dla kosztów materiałów

bezpośrednich i kosztów przerobu

ƒ

Zakładamy, że ustalone zostały współczynniki przeliczeniowe i koszty w

danym okresie dla poszczególnych pozycji kalkulacyjnych:

Materiały bezpośrednie

Koszty przerobu

–

Produkt A

1

3

–

Produkt B

2

4

–

Koszty poniesione

w ciągu okresu

40 000

8 000

ƒ

Kalkulacja ekwiwalentnych jednostek produkcji:

–

Produkt A:

200 szt. przerobionych w 100% = 200

–

Produkt B:

60 szt. przerobionych w 100% = 60

100 szt. przerobionych w 40% = 40

19

Przykład kalkulacji podziałowej ze
współczynnikami (2)
-

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

Przykład kalkulacji podziałowej ze

Przykład kalkulacji podziałowej ze

współczynnikami (2)

współczynnikami (2)

-

-

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

8 000

-

8

1 000

-

-

Razem

3 200

32

8

400

4,0

100

Produkt B

4 800

24

8

600

3,0

200

Produkt A

Koszty przerobu

40 000

-

100

400

-

-

Razem

20 000

200

100

200

2,0

100

Produkt B

20 000

100

100

200

1,0

200

Produkt A

Materiały bezpośrednie

7

6

5

4

3

2

1

Koszt

jednostek

ekwiwa-

lentnych

(kol. 2 x 6)

Koszt

jednostkowy

(kol. 3 x 5)

Koszt

jednostki

współczyn-

nikowej*

Liczba

jednostek

współczyn-

nikowych

(kol. 2 x 3)

Współ-

czynnik

Jednostki

ekwiwa-

lentne

Pozycje

kalkulac./

obiekt

kalkulacji

*koszty produkcyjne/liczba jednostek współczynnikowych

20

Przykład kalkulacji podziałowej ze
współczynnikami (3)
-

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

Przykład kalkulacji podziałowej ze

Przykład kalkulacji podziałowej ze

współczynnikami (3)

współczynnikami (3)

-

-

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

różne współczynniki dla pozycji kalkulacyjnych kosztów

ƒ

Rozliczenie kosztów okresu:

Produkt A:

200 szt. przerobionych w 100% to: 200 szt. x (100+24) =

24 800

Produkt B:

60 szt. przerobionych w 100% to: 60 szt. x (200+32) =

13 920

100 szt. przerobionych w 40% to: 40 szt. x (200+32) =

9 280

Razem koszty okresu:

48 000