PLANOWANIE DZIAŁAŃ

REKULTYWACYJNYCH

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Rekultywacja gruntów – nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym
wartości użytkowych lub przyrodniczych. Działania rekultywacyjne mają swój wymiar administracyjny,
poznawczy, planistyczno-projektowy i wykonawczy.

FAZA PLANOWANIA

Studia kameralne

- obejmują ogólne prace bibliograficzne, kartograficzne, wypisy, analizę przekształceń

architektury krajobrazu, wytyczne do prac terenowych oraz określenie koniecznych dalszych studiów.

Studia kartograficzne

(w tym

planistyczne

) - przeprowadza się w oparciu o mapy i podkłady geologiczne,

hydrologiczne, dokumentację planistyczną (studia i miejscowe plany) i inne. Dostosowaną właściwie
szczegółowość w przypadku opracowań dotyczących krajobrazów zamkniętych, tj. miast, osiedli, parków itp.
uzyskuje się korzystając z materiałów zakresu miejscowego – o skali 1:1000, 1:500. W każdym przypadku
przyjmuje się zasadę, że roboczo należy pracować na mapach w skalach większych, w ostatecznej wersji
pomniejszając opracowanie do skali zasadniczej (np. opracowując obszar w skali 1:2000, studia robocze
należy prowadzić na mapach 1:500).

Studia terenowe

- mają za zadanie wyjaśnić z jakim krajobrazem, o jakich cechach szczegółowych i

rozkładzie przestrzennym tych cech mamy do czynienia, a także dają możliwość weryfikacji tez ustalonych
w trakcie prac kameralnych.

FAZA PROJEKTOWANIA

FAZA REALIZACJI

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

FAZY DZIAŁAŃ REKULTYWACYJNYCH

FAZA PLANOWANIA

Ustalenia wstępne:
- stan środowiska przyrodniczego i jego elementów,
- lokalne i napływowe zagrożenia dla czystości środowiska,
- przekształcenia mechaniczne gruntów w obszarze przeznaczonym do rekultywacji,
- rodzaj występujących zanieczyszczeń i ich koncentracji,
- fizyczny stan zanieczyszczeń w glebie,
- właściwości chemiczne, fizyczne i biologiczne substancji skażających,
- skład granulometryczny gleb i zawartość w nich substancji organicznej,
- wielkość i struktura wewnętrzna obszaru zanieczyszczonego oraz jego historia.

Podstawowe zasady rządzące doborem metod rekultywacyjnych:
- skuteczność,
- możliwie niski koszt,
- szybkość przystosowania terenu do pełnienia nowych funkcji,
- dopasowanie do określonych warunków przyrodniczych,

- dobór gatunków roślin do nasadzeń i siewu

- dopasowanie do skali przedsięwzięcia,
- techniczne i technologiczne przygotowanie realizatora.

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Dobór kierunku rekultywacji:

Decyzja o kierunku rekultywacji należy do właściciela gruntu. Powinna ona uwzględniać założenia planu
zagospodarowania przestrzennego miejscowości, potrzeby lokalne oraz zasady ochrony środowiska. Istotny
jest też koszt działań podejmowanych w ramach danego kierunku rekultywacji.

W rekultywacji gruntów zdegradowanych bądź zdewastowanych wyszczególniane są cztery zasadnicze
kierunki:
- rolniczy,
- leśny,
- wodny,
- specjalny.
Czasem wyznaczane są też inne niż te 4 kierunki rekultywacji. Należą do nich kierunki:
- infrastrukturalny,

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

FAZA PLANOWANIA

© Andrzej GREINERT

Wybór kierunku rekultywacji, a co za tym idzie zagospodarowania danego terenu

nie może być zrealizowany

bez rozpoznania praw rządzących równowagą środowiska przyrodniczego oraz uchwycenia zmian w nim

zachodzących pod wpływem konkretnych działań człowieka

. Znane są przykłady katastrofalnego naruszenia

równowagi hydrograficznej regionów w wyniku błędnych decyzji dotyczących rekultywacji i

zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych.

Pamiętać należy, że

wybór danego kierunku rekultywacji ogranicza w dużej mierze zakres adaptacji terenu

,

po ewentualnej zmianie decyzji o użytkowaniu terenu w przyszłości. Szczególnie wykonanie nasadzenia

leśnego, czy konstrukcja zbiornika wodnego wymagają założenia długotrwałości użytkowania.

W przeciwnym razie poniesione nakłady zostaną bezpowrotnie utracone, a ponowne dostosowanie terenu do

nowych potrzeb nie mniej, a może nawet i bardziej uciążliwe.

KIERUNKI REKULTYWACJI

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

© Andrzej GREINERT

CELE REKULTYWACJI

Celem prowadzonej rekultywacji może być przystosowanie terenu do:

- użytkowania gospodarczego, w tym zalesienia lub uprawy rolniczej,

- utworzenia miejskiego założenia zielonego,

- utworzenia terenów sportowo-rekreacyjnych,

- uformowania zbiornika wodnego,

- przeprowadzenia szlaków komunikacyjnych,

- lokalizacji budynków mieszkaniowych i użyteczności publicznej,

- lokalizacji budowli technicznych,

- przeprowadzenia elementów sieci przesyłowych

- …….

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Dla praktycznego wykonania prac rekultywacyjnych, koniecznym jest

zaplanowanie czynności,

harmonogramu prac oraz urządzeń i narzędzi niezbędnych do użycia

w ich trakcie. Ich dobór zależny jest od

szeregu czynników, z których najistotniejszymi są:

- lokalizacja terenu rekultywowanego,

- powierzchnia terenu rekultywowanego,

- układ terenu (struktura, kształt),

- rzeźba terenu,

- zamierzony kierunek zagospodarowania,

- dostępność urządzeń i narzędzi,

- dostępność siły roboczej i jej koszt,

- koszt jednostkowy różnych technik i prac,

- planowany czas wykonania zadania.

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

PLANOWANIE DZIAŁAŃ REKULTYWACYJNYCH

Najczęściej działania rekultywacyjne obejmują prace specjalistyczne (rekultywacyjne) oraz typowe –
agrotechniczne, porządkowe, urządzeniowe:

- głębokie spulchnienie gruntu (orka rekultywacyjna, orka z pogłębiaczem, głębokie przekopanie),

- rozbicie brył ziemnych,

- założenie drenażu i wykonanie studzienek zbiorczych, stawów i rowów melioracyjnych,

- założenie systemu nawadniania,

- nawożenie organiczne, mineralne i wapnowanie (nawożenie podstawowe),

- wyrównanie powierzchni gruntu,

- ubicie powierzchni gruntu,

- wyznaczenie przebiegu ścieżek, dróg i lokalizacja pozostałych elementów infrastruktury terenu,

- usunięcie niepożądanych roślin (chwastów),

- wysiew nasion roślin,

- sadzenie sadzonek roślin,

- uprawa pielęgnacyjna gruntu – aeracja, przekopywanie kwietników jednorocznych, usuwanie resztek

roślinnych i śmieci, nawożenie uzupełniające (następcze), wyrównywanie kretowin i innych nierówności
powierzchni gruntu,

- pielęgnacja roślinności.

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

PLANOWANIE DZIAŁAŃ REKULTYWACYJNYCH

- poprawa powierzchni gleby (gruntu bezglebowego),

- odkamienianie, odgruzowanie,

- głęboka uprawa w celu spulchnienia podglebia (orka rekultywacyjna),

- glinowanie i iłowanie gleb piaskowych, spieszczanie i rozluźnianie materią organiczną gleb zwięzłych.

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

REKULTYWACYJNE TECHNIKI ULEPSZANIA GLEB

Poprawa powierzchni terenu – jest zabiegiem wyjątkowym, stosowanym tylko w razie absolutnej
konieczności z racji nieuchronnego wywołania przekształceń mechanicznych. Polega na zmianie rzeźby terenu,
przez np. zasypywanie wąwozów i małych zagłębień. W obszarach zurbanizowanych ma to na celu
przystosowanie terenów do uprawy mechanicznej, bądź pod zabudowę, czy konstrukcję terenów sportowo-
rekreacyjnych.

Odkamienianie gleby – jest szczególnie ważne dla zastosowania pełnej mechanizacji prac uprawowych.
Zawartość kamieni w glebach nizinnych, utworzonych z utworów polodowcowych a także w terenach
podgórskich jest nieraz bardzo duża. Równie duża zawartość (a często nawet wyższa) notowana jest w
obszarach miejskich, z uwagi na domieszki materiałów budowlanych. Jest to zabieg ważny również z punktu
widzenia ekologicznego, przeciwdziałając szybkiej migracji zanieczyszczeń w głąb profilu glebowego (do wód
gruntowych).

Spulchnianie głębszych warstw glebowych – jest bardzo ważne na tych glebach, gdzie wskutek stosowania
ciężkiego sprzętu powstała pod warstwą orną zbita warstwa podglebia, trudno przepuszczalna dla wody i zbyt
twarda dla rozwoju korzeni. Występuje głównie w glebach cięższych, gliniastych i ilastych, aczkolwiek cięższe
gatunki gleb piaszczystych również podlegają temu negatywnemu zjawisku. Spulchnienie głębszej części
profilu glebowego powoduje, że gleba nabiera korzystnych właściwości fizycznych oraz staje się aktywniejsza
biologicznie.

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

REKULTYWACYJNE TECHNIKI ULEPSZANIA GLEB

Poprawianie składu granulometrycznego gleb –

w przypadku zbyt luźnych materiałów

(piasków

luźnych, rzadziej słabogliniastych) działanie to można zrealizować przez dodatek glin lub iłów, aczkolwiek
trzeba się liczyć z wysokimi kosztami zarówno samej aplikacji jak transportu materiału. Z drugiej strony
jednak materiał iłowy jest często pryzmowany jako odpadowy na hałdach kopalni odkrywkowych, czy
przy placach budów. Poprzez jego zastosowanie w formie dodatku do gleby lekkiej, piaszczystej uzyskuje
się trwałe polepszenie właściwości gleby [Reuter 1978, Greinert A. 1996, 1997]. Trzeba jednak kilku lat,
aby ił lub glina wprowadzone do gleby piaskowej utworzyły z piaskiem jednolity materiał glebowy.
Na terenach zurbanizowanych wskazane byłoby, w związku z tą możliwością zastosowania, selektywne
składowanie materiałów zwięzłych podczas prac budowlanych. Metodę tą można stosować także jako
uzupełniającą przy fitoremediacji. W tym przypadku materiał zwięzły ma za zadanie zmniejszyć
koncentrację metali ciężkich poniżej progu toksyczności dla roślin zastosowanych do fitoremediacji
i podnieść żyzność gleby.

W przypadku gleb (gruntów) zbyt zwięzłych

dla prawidłowego przeprowadzenia działań rekultywacyjnych

lub zagospodarowania terenu, stosowane jest ich rozluźnienie (rozpulchnienie). Samo działanie
agrotechniczne może co prawda przynieść efekt w postaci uzyskania oczekiwanej porowatości, to jednak
nigdy nie jest to efekt trwały. Dla przedłużenia jego trwałości koniecznym jest dodatek materiałów,
utrzymujących pożądaną strukturę gleby (gruntu). Najczęściej są nimi nawozy organiczne – obornik,
komposty, ziemie ogrodnicze. Można jednak użyć w tym celu również materiału pozyskanego z
bagrowania rzek i jezior lub piaszczystego gruntu pozostałego na placach budów lub kumulowanego na
hałdach. Najlepiej połączyć organikę z rozluźniającym grunt materiałem mineralnym.

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

REKULTYWACYJNE TECHNIKI ULEPSZANIA GLEB

PRZYGOTOWANIE GRUNTU

Podstawowe zabiegi agrotechniczne i agrochemiczne:

- orka

- włókowanie

- bronowanie

- kultywatorowanie

- wałowanie

- przekopanie

- grabienie

- aeracja

- wapnowanie gleb

- nawożenie mineralne

- nawożenie organiczne

- chemiczne zwalczanie chwastów, chorób i szkodników

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH