Justyna Maziarz

Administracja

Nr albumu: 237 293

Pomyłki sądowe jako przyczyna błędów

w procesie kryminalnym.

Infantylne pomyłki sądowe, które są dramatem niesłusznie skazanych obywateli,

to nie pierwszyzna. Już nie jeden człowiek odbył karę więzienia lub został pozbawiony życia

za czyny kogoś innego. Co jest tego przyczyną?

W ubiegłym roku dużo słyszało się o niejakim Czesławie Kowalczyku, który

przebywał niesłusznie w więzieniu przez 12 lat. Obciążającym go zeznaniem, była

wypowiedź narzeczonej zamordowanego, która wskazała Pana Kowalczyka jako mordercę.

Dwa tygodnie później wycofała się z zeznań. Na rozprawach przed sądem kilkukrotnie

zapewniała, że się pomyliła i Kowalczyka na miejscu zbrodni wcale nie widziała. Prokurator

nie wziął tego pod uwagę, bo, jak tłumaczył, świadkowie, którzy wskazują na sprawcę,

po czasie często nabierają wątpliwości. Prokurator nie wziął nawet pod uwagę faktu,

że świadek zabójstwa w momencie okazywania sprawcy był od kilkunastu dni na silnych

lekach psychotropowych. Portret pamięciowy, który został stworzony parę godzin

po morderstwie, w ogóle nie pasował do zatrzymanego. Kowalczyk miał alibi, świadków,

którzy mogli je potwierdzić. To wszystko jednak na nic… Wszystko oparto na zeznaniach

jednego świadka, który po chwili się z nich wycofał.

W lipcu 2003, cztery lata po zatrzymaniu, sąd uznał Kowalczyka winnym zabójstwa

i skazał go na zaostrzone dożywocie z prawem do ubiegania się o zwolnienie najwcześniej

po 30 latach. Kto tutaj jest winien? Prokurator, którego zadaniem jest wsadzanie złych ludzi

do więzienia czy sąd, który skazał niewinnego człowieka na podstawie zeznań kobiety, która

była na silnych lekach psychotropowych?

Takich pomyłek w Polsce jest coraz więcej. Według opublikowanego we wrześniu

2013 roku, raportu Forum Obywatelskiego Rozwoju w Polsce co roku sądy niesłusznie

skazują około 300 osób. Zdaniem twórców raportu, takich spraw może być znacznie więcej,

bo w raporcie liczono tylko umorzenia i kasacje Sądu Najwyższego. Według raportu

najczęstszą przyczyną niesłusznych skazań jest niekompetencja sędziów i prokuratorów.

Ich za popełnione błędy nikt niestety nie rozlicza.

Niesłuszne skazanie określane jako niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego

ma swoją podstawę normatywną, która została określona w art. 552 § 1 – 3 k.p.k.

Ustawodawca jednakże nie posługuje się terminem niesłuszne skazanie, choć niewątpliwie, w

tym miejscu precyzuje, co przez ów termin należy rozumieć. Z samego tytułu rozdziału 58,

Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, można

wywnioskować, że chodzi tutaj o niesłuszne skazanie. Dodatkowo ustawodawca w art. 557§1

k.p.k już sam posługuje się określeniem niesłuszne skazanie. Polskie ustawodawstwo nie

posiada legalnej definicji niesłusznego skazania. Nie oznacza to jednak, że owe

sformułowanie jest obce językowi ustawy.

W praktyce aby mówić o niesłusznym skazaniu, konieczne jest ustalenie,

że w konkretnej sprawie zapadł prawomocny wyrok skazujący. Orzeczenie takie musi zostać

następnie uchylone w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia (kasacja albo wznowienie

postępowania), a poprzednio skazana osoba uniewinniona albo postępowanie w jej sprawie

umorzone. Możliwe jest również ponowne rozpoznanie sprawy po uchyleniu prawomocnego

wyroku. Jeżeli w takim postępowaniu odpowiedni sąd uniewinni oskarżonego, umorzy

postępowanie albo skaże oskarżonego na karę łagodniejszą, również ma miejsce niesłuszne

skazanie.

Na podstawie raportu Przyczyn Niesłusznych Skazań w Polsce można stwierdzi

to w pierwszej kolejności niekompetencja po stronie profesjonalnych uczestników

postępowania. Należy tutaj zaznaczyć, że ujawnione przypadki naruszeń prawa, które

doprowadziły do stwierdzenia niesłusznego skazania nie świadczą oczywiście o wszystkich

sędziach, adwokatach czy też prokuratorach. Niestety, wskazują one, że profesjonaliści mylą

się niekiedy w sposób niedopuszczalny i paradoksalny. Jako przykład posłużyć mogą

przypadki: wymierzenia kary powyżej ustawowego zagrożenia za przypisane przestępstwo,

pociągnięcia do odpowiedzialności karnej, podczas gdy zarzucany czyn stanowił wykroczenie

albo sprawca powinien odpowiadać jako nieletni, błędnej interpretacji przepisów prawa,

abstrahującej od wypracowanego orzecznictwa. Wystąpiły również sytuacje, w których brak

należytej staranności przy identyfikacji oskarżonego doprowadził do skazania osoby innej niż

sprawca przestępstwa, gdzie poprzestano na fałszywym oświadczeniu zatrzymanej osoby

(np. w/w przypadek pana Czesława Kowalczyka). W kontekście poczynionych uwag można

przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, iż niesłuszne skazania nie są, paradoksalnie,

spowodowane głównie nierzetelnym dowodem prowadzącym do mylnych wniosków.

Najsłabszym ogniwem procesu jest zazwyczaj człowiek, sędzia, obrońca, prokurator, a nie

sam dowód lub źródło dowodowe. To za sprawą błędu człowieka – sędziego, prokuratora czy

obrońcy – polegającego na braku staranności, rutynowym i nieprofesjonalnym podejściu do

wykonywanych czynności – najczęściej dochodzi do niesłusznego skazania.

Przyczyny pomyłek są również utożsamiane z nieprzeprowadzeniem wszystkich

dowodów, przez co obraz sprawy wyłaniający się z zebranego i ujawnianego materiału

dowodowego jest niepełny i fałszywy. Najczęściej z pomyłkami sądowymi kojarzą się błędy

niezawinione przez sąd i od niego niezależne, które są korygowane w drodze postępowania.

Zdarza się również tak, że nie uwzględnia się wszystkich istniejących dowodów lub faktów,

które mogą świadczyć o niewinności oskarżonego.

Przyczyną niesłusznego skazania może być również niestaranne dokonywanie

czynności faktycznych, takich jak identyfikacja podejrzanego, przez co orzeczenie skazujące

zapadło w stosunku do osoby innej niż odpowiedzialnej za swój czyn. Prawdopodobnie żadna

czynność dowodowa nie generuje tylu błędów, co okazanie. Kwestia jest poważna i trudna

tym bardziej, że uczestnicy wymiaru sprawiedliwości, wartość rozpoznania na ogół cenią

sobie znacznie wyżej, niż mogłoby to wynikać z wiedzy o charakterze naukowym.

Na koniec warto przytoczyć słowa Mieczysława Cioska, który mówi, że: człowiek nie

jest tak racjonalny i logiczny oraz bezbłędny w swojej percepcji świata, jak to się zwykle

sądzi, a jego sądy o sobie i o świecie oraz jego spostrzeżenia, a także reguły wnioskowania są

często błędne, subiektywnie zdeformowane i selektywne.

1

O tym właśnie należy pamiętać, aby

tych właśnie słów nie zapominać…

1

M. Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna. Wyd. Praw. PWN, W-wa 2001 s. 105

Literatura:

1. D. Szabo, Kryminologia i Polityka Kryminalna, PWN, Warszawa 1987.

2. Kowalski vs. Temida: oskarżony, ofiara czy już skazany? Patologie wymiaru

sprawiedliwości. Zeszyt naukowy, pod redakcją K. Witkowska – Rozpara,

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009.

3. Ł. Chojnacki, Ł. Wiśniewski, Przyczyny niesłusznych skazań w Polsce¸ Forum

Obywatelskiego Rozwoju, Warszawa 2012.

4. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Postępowania Karnego.

Netografia:

http://www.wprost.pl/ar/385151/Nieslusznie-skazani-Czeslaw-Kowalczyk/

http://www.for.org.pl/pl/a/2236,Raport-Przyczyny-nieslusznych-skazan-w-Polsce