Liberalizacja rynku gazu

i energii elektrycznej w UE

dr Jarosław Ćwiek-Karpowicz

Geneza wspólnej polityki

energetycznej w Europie

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali (1951) i

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (1957):

– regulacje w obszarze produkcji węgla i energii

atomowej, ale bez utworzenia wspólnego rynku

• Pierwsza dyrektywa nakładająca na państwa

członkowskie obowiązek utrzymania zapasów paliw
płynnych (1968)

Polityka energetyczna UE po 1991 r.

• Europejska Karta Energetyczna (1991), deklaracja

przewidująca powstanie konkurencyjnego rynku energii

• Traktat o Unii Europejskiej (1992): podstawy prawne dla

jednolitego rynku wewnętrznego, ustanowienie sieci
transeuropejskich (TEN-E)

• Traktat Karty Energetycznej (1994)
• Komisja Europejska publikuje Białe i Zielone Księgi (od

1995), określające cele Wspólnoty w obszarze energii.

Trudne początki liberalizacji

rynku energetycznego

• Dyrektywy elektroenergetyczna (1996) i gazowa (1998) mają

ustanowić wolny rynek i poprawić efektywność

• Drugi pakiet gazowy: dyrektywy (2003-2004) i ich wdrażanie

(2006- ) oraz regulacje RE i PE (2005):

– Rozdzielenie produkcji i dystrybucji (prawne i funkcjonalne, tj.

organizacyjne i decyzyjne)

– Magazynowanie gazu
– Pierwsze mechanizmy solidarnościowe w razie wstrzymania

dostaw (Gas Coordination Group)

– Ustanowienie narodowych regulatorów
– Możliwość wyboru operatora przez komercyjnych (2004) i

prywatnych (2007) odbiorców gazu

Wpływ rozszerzenia UE na wspólną

politykę energetyczną

• Nieformalny szczyt UE w Hampton Court (2005)

– propozycja Blaire’a dotycząca unijnej sieci przesyłu energii
– Polska propozycja „energetycznego NATO”, czyli „paktu

muszkieterów”

• Zielona Księga – Europejska Strategia na rzecz

zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii (2006):

– wewnętrzny rynek energetyczny
– zróżnicowanie źródeł energii
– wspólna zewnętrzna polityka energetyczna – solidarność

państw UE,

– inwestycje w infrastrukturę
– skoncentrowanie rezerw w kilku krajach
– innowacyjność w energetyce
– walka ze zmianą klimatu

Drugi strategiczny przegląd sytuacji

energetycznej

• Czas trwania: listopad 2008 - lipiec 2009
• Główne wnioski:

• Niewystarczające oddzielenie produkcji i dostaw od przesyłu

energii

• Zbyt wąskie kompetencje organów regulujących rynek

energii

• Niski poziom bezpieczeństwa dostaw energii
• Brak elastyczności TEN-E

• Rezultat: sprawozdania i komunikaty KE dotyczące przyszłych

unijnych regulacji

Polityka energetyczna UE w

kontekście unijnej konstytucji

• Plan Działania na lata 2007-2009. Polityka

energetyczna dla Europy (2007):

– ogólny charakter
– dokończenie budowy wewnętrznego rynku energii
– dywersyfikacja źródeł energii i dróg przesyłu

• Traktat lizboński (2009): solidarność, wspieranie

efektywności, połączenia międzysieciowe, rozwój

OZE

Problemy z trzecim pakietem

liberalizacyjnym

• Propozycja KE (IX 2007): rozdział właścicielski (również

dotyczy to firm z państw trzecich działających na rynku UE,

tzw. klauzula Gazpromu) vs. utworzenie niezależnych

operatorów systemowych

• Presja Francji i Niemiec: trzecia propozycja KE (VI 2008):

niezależni operatorzy przesyłowi (również poparcie AT, EL,

BG, LU, LV, SL, przeciwni: DA, IR, NL, SV, UK)

• Zrezygnowano z klauzuli wzajemności (Gazprom), ale spółki

spoza UE mogą inwestować pod warunkiem przyjęcia takiego

rozdziału, jaki stosuje się w danym państwie UE

• Pakiet przyjęty przez RUE (X 2008) i PE (IV 2009)

• Rozdzielenie działalności obrotowej i wytwórczej od

przesyłowej

• Wzmocnienie uprawnień regulacyjnych
• Upowszechnianie inteligentnych systemów pomiarowych
• Wzmocnienie praw konsumenta i ochrona najbardziej

wrażliwych odbiorców

• Zwiększenia możliwości wzajemnej pomocy państw

członkowskich w przypadku zagrożenia dostaw energii

Trzeci pakiet liberalizacyjny –

główne założenia

1. Rozdział właścicielski - najdalej idąca forma zapewnienia, że firmy nie staną w

obliczu konfliktu interesów. Przedsiębiorstwa zintegrowane musiałyby sprzedać

swoje sieci i stworzyć odrębny podmiot, który będzie właściwy w obszarze

zarządzania siecią.

2. Niezależny operator systemu (ISO) - przedsiębiorstwa mogłyby zachować nadzór

właścicielski nad sieciami przesyłowymi. Aby zliberalizować rynek państwa

członkowskie mogłyby np. zobowiązać takie przedsiębiorstwa do przekazania

zarządzania sieciami wyznaczonemu, oddzielnemu podmiotowi - niezależnemu

operatorowi systemu (tzw. ISO).

3. Niezależny operator przesyłowy (ITO) - pozwala on na zachowanie integralności

obrotu i przesyłania energii, ale jednocześnie zobowiązuje takie podmioty do

przestrzegania dokładnie określonych reguł zapewniających, że te dwie części

przedsiębiorstwa będą działać w praktyce niezależnie. Ich przestrzegania pilnować

będzie organ nadzorczy, a firmy będą opracowywać program zgodności

(compliance programme), którego wypełniania pilnować będzie przedstawiciel ds.

zgodności (compliance officer).

Rozdzielenie działalności wytwórczej od obrotowej na tych samych zasadach

(rozdział prawny i funkcjonalny dla przedsiębiorstw obsługujących ponad 100 tys.)

Rozdzielenie działalności sieciowej

od wytwórczej i obrotowej

Wzmocnienie uprawnień

regulacyjnych

• Organ niezależny nie tylko od interesów przemysłu

energetycznego lub gazowniczego

• Odrębne środki budżetowe i autonomiczność w

wykonaniu przyznanego budżetu

• Powoływanie członków zarządu i kierownictwa na

ustaloną kadencję (od 5 do 7 lat) z możliwością
odnowienia

Wzmocnienie uprawnień

konsumenckich

• Zmiany dostawcy prądu lub gazu nie mogą trwać

dłużej niż 3 tygodnie

• Większa dostępność informacji o prawach

konsumenta energii

• Obowiązek państwa ochrony odbiorców wrażliwych

(których nie stać na opłacenie rachunków)

• Obowiązek państw wdrożenia inteligentnych

pomiarów zużycia energii (liczniki elektroniczne ze
zdalnym przesyłem danych)

Nowe instytucje unijne odp. za

liberalizację rynku energii

• Agency for Cooperation of European

Regulators (ACER) – zrzeszenie krajowych
regulatorów

• European Network Transmission System

Operators (ENTSO) – zrzeszenie krajowych
operatorów systemów przesyłowych

•

Czasowy zakaz zatrudniania kadry kierowniczej. Pracownicy zatrudnieni na

stanowiskach kierowniczych w sieciowej części przedsiębiorstwa nie będą mogli

podejmować pracy w spółce wytwórczej i obrotowej przez okres 3 lat przed i 4 lat

po okresie zatrudnienia u operatora przesyłowego

•

Umowy handlowe i finansowe zawierane pomiędzy spółką zintegrowaną, a

niezależnym operatorem przesyłowym będą zatwierdzane przez krajowy organ

regulacyjny

•

Klauzule, które mają zapobiec przejęciu kontroli nad systemami przesyłowymi

państw członkowskich przez przedsiębiorstwa spoza UE, jeśli nie spełniają one

określonych warunków. Krajowy regulator rynku energetycznego będzie mógł

odmówić udzielenia koncesji przesyłowej spółce kontrolowanej przez podmiot z

kraju trzeciego, jeśli nie spełnia on warunków dotyczących rozdzielenia działalności

sieciowej od handlowej oraz jeśli wejście na rynek takiego podmiotu mogłoby

zagrozić bezpieczeństwu dostaw na rynku państwa członkowskiego lub w UE

Pozostałe zmiany związane z

trzecim pakietem

Działania UE na rzecz rozbudowy

infrastruktury energetycznej

• Reforma TEN-E (decyzja PE i RUE z 6.09.2006

ustanawiająca wytyczne sieci energetycznych)

• Priority Interconnection Plan - Komunikat KE z

23.02.2007

• Energy infrastructure priorities for 2020 and

beyond – Blueprint for an integrated European
energy network – Komunikat KE z 17.11.2010

• Nowe regulacje?

Energy infrastructure priorities for 2020 and beyond

–

Blueprint for an integrated European energy network
EC Communication 17/11/2010

• Regionalna sieć
(V4 + Chorwacja):
połączone
terminale LNG

• 1 tys. km nowych
gazociągów do
2014 r. za 8 mld zł
(obecnie jest
prawie 10 tys.)

•Dofinansowanie ze
środków UE

Rozbudowa gazociągów w Polsce