Jak stajemy się sobą:

Osobowość

TEORIE POZNAWCZE

Wykład nr 5-6

Dr Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała

SWPS 2014/15

Podejście poznawcze

Przełom lat 60. i 70. rewolucja poznawcza



(Rok 1964

„śmiertelne rzężenie behawioryzmu

” - Koch)

(Rok 1974 wykluczenie doniesień poznawczych ze

spotkań Towarzystwa Terapii Behawioralnej)



Podejście behawioralne przetrwało, jednak najbardziej

popularne: zintegrowane behawioralno- poznawcze

2

Podstawy –

TEORIE POZNAWCZEGO UCZENIA SIĘ



Teoria konstruowania poznawczego (G. Kelly):

konstrukty osobiste – 2-biegunowe pojęcia (silny –

słaby; dobry-zły; mądry – głupi), tworzące hierarchiczny

system służą charakteryzowaniu przedmiotu poznania.

Dzięki nim konstruujemy doświadczenie = nadajemy mu

sens



Teorie kontroli: (A) poczucie kontroli (Rotter);

poczucie samoskuteczności (Bandura);

(B) sprawowanie kontroli: (Seligman: teoria wyuczonej

bezradności; Mischel: kontrola umysłu i impulsów

emocjonalnych)



Teoria depresji (Beck)

3

Założenia

1.Interakcjonizm



Rezygnacja z determinizmu środowiskowego.

Przyczynowe współdziałanie organizmu i

otoczenia



2. O roli „zdarzeń ukrytych”: na zachowania

wpływają

zdarzenia psychiczne

, „osobiste”

(mental

events

) ( subiektywne przekonania na dany temat,

które mają status faktów)

Lloyd Homme (1965) – myśli można „zaobserwować” –

ukryte warunkowanie: zastosowanie reguł warunkowania

do zdarzeń ukrytych (procedura wyobrażania sobie czegoś)

4

Rodzaje „zdarzeń” psychicznych



I. Krótkoterminowe



Oczekiwania – treści poznawcze dotyczące

zdarzeń przewidywanych w przyszłości

1.

Co do wyniku (zachowanie

x

rezultat

y

)

2.

Co do skuteczności (potrafię wykonać

x; m.in.

mechanizm systematycznej desensytyzacji w leczeniu

fobii

)

3.

Oceny : z reguły automatyczne, terapii podlegają myśli

autodefetystyczne (depresja:

nie zdam, jestem głupi)

4.

Atrybucje – poszukiwanie odpowiedzi na pytanie:

dlaczego przytrafiło mi się x

. (dlaczego Artur nie

przyszedł na spotkanie)

5

Rodzaje „zdarzeń” psychicznych

c.d.

II Długoterminowe
Dysfunkcjonalne przekonania (schematy poznawcze)

Dysfunkcjonalne przekonania same w sobie nie są

przyczyną zaburzeń (emocje: gniew, smutek, lęk

sygnalizują obecność czynników szkodliwych i

niezaspokojonych potrzeb) i są adaptacyjne.

Dezadaptacyjne jest ich natężenie.
Tzw. triada poznawcza (Beck): negatywny obraz



siebie (

ja bezwartościowy i niekochany

)



świata

(pełen przeszkód, wymagający, przykry)



przyszłości

(problemy nigdy się nie skończą a potrzeby

nigdy nie zostaną zaspokojone)

6

Wyuczona bezradność - Seligman



E: Psy [1] (GE1) poddano serii nie dających się

uniknąć szoków elektrycznych i (GE2) nie poddano takiej

procedurze;



[2] umieszczono w skrzynce wahadłowej, gdzie mogły

uniknąć szoku (skok przez płotek), zapowiadanego

przez sygnał ostrzegawczy. Unikania nauczyły się psy z

GE2 a nie z GE1;



Niezdolność uczenia się unikania wskutek

wcześniejszego doświadczenia sytuacji, w której

unikanie nie było możliwe nazwano „wyuczoną

bezradnością

7

Wnioski:



Wyuczona Bezradność jest uogólnionym

oczekiwaniem braku kontroli powstałym wskutek

wyuczenia się, że nie ma związku pomiędzy

działaniem a następstwem (reakcja i wzmocnienie są

niezależne).



Teoria uwzględnia poznawczą reprezentację sytuacji. Ma

3 komponenty:



motywacyjny (spadek tendencji do inicjowania

zachowań, apatia)



emocjonalny (pogorszenie nastroju, depresja)



poznawczy (obniżenie zdolności radzenia sobie w

innych, kontrolowalnych sytuacjach)

8

Jednostka spostrzegana jest :

•

Całościowo: jako system schematów

•

Jako podmiot działający

•

Jako podmiot konstruujący zdarzenia (nie zaś biernie je odzwierciedlający)

FUNKCJE

•

Konstruowanie poznawcze – nadawanie znaczenia doświadczeniu

•

Ewaluacja – zdarzeń, innych, siebie

•

Programowanie działań

•

Sterowanie przebiegiem działania

SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI

•

Treść – informacje (uczucia, kontakty międzyludzkie vs. bezosobowe aspekty

rzeczywistości)

•

Proces poznania – sposoby przetwarzania informacji (analityczny vs. ogólne

kategorie)

MECHANIZMY ZAPEWNIAJĄCE INTEGRACJĘ OSOBOWOŚCI

•

pojęcie własnej osoby – względnie stały wizerunek siebie

•

samoświadomość – monitorowanie własnych myśli, uczuć i pragnień

•

proces samoregulacji – stałe korygowanie naszego działania (przebiega poniżej

progu świadomej uwagi)

9

OSOBOWOŚĆ W UJĘCIU POZNAWCZYM

PODSTAWOWE FUNKCJE OSOBOWOŚCI

W UJĘCIU POZNAWCZYM

Konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie znaczenia

(sensu) naszym doświadczeniom

Dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeń,

innych ludzi, i samego siebie

(m.in. oceny celów,

kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i

przyszłości)

Programowanie działań, a więc ustanawianie celów i

dobór strategii działania adekwatnych do wymogów
sytuacji;

Sterowanie przebiegiem działania: procesy

podmiotowej kontroli i samoregulacji (aktywacja i

realizacja celów; monitorowanie

i „dostrajanie” własnych

emocji, stanów motywacyjnych, i zachowań)

10

TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH

G.A. KELLY’EGO



Metafora człowieka jako badacza.



Chcemy być zdolni przewidywać ważne zdarzenia.



Zasadniczo jesteśmy zorientowani na przyszłość.



Możemy myśleć konstruktywnie, formułować alternatywne

teorie, wypróbowywać różne konstrukty, wypracowywać nowe

strategie radzenia sobie z wyzwaniami i konfliktami życia

codziennego.



Mamy zarówno wolność decyzji (nie podlegamy bezradnie presji

zdarzeń, możemy rozstrzygać o ich znaczeniu), jak i ograniczenie

aktywności (nie możemy dokonywać wyborów poza światem

zbudowanych alternatyw).

Podstawowe założenia



Prawda obiektywna nie istnieje, są tylko różne interpretacje

tego samego wydarzenia

Teoria Kelly’ego obejmuje:



wyjątkowość jednostkowej interpretacji świata



wspólne ludziom procesy funkcjonowania poznawczego



Ludzie są niepowtarzalni w interpretacji rzeczywistości (każdy ma

swój własny świat), ale mają podobne systemy konstruktów

Osobowość zbudowana jest z konstruktów osobistych



Konstrukt to sposób interpretowania rzeczywistości



Są to dwubiegunowe pojęcia (np. silny - słaby, inteligentny -

nieinteligentny, wesoły - smutny, podobny do mnie - nie

podobny do mnie)



Służą charakteryzowaniu obiektów naszego poznania (osób,

sytuacji) oraz wydobywaniu podobieństw i różnic między nimi

12

TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH

KONSTRUKT – część wiedzy, używana do interpretowania świata,

kategoryzowania zdarzeń. Doświadczając zdarzeń interpretujemy je,

strukturalizujemy i nadajemy im znaczenie.

•

Trzy elementy niezbędne do utworzenia konstruktu.

•

Dwa z nich muszą być podobne do siebie (biegun podobieństwa),

a trzeci jako różny od nich (biegun przeciwieństwa).

LICZBA KONSTRUKTÓW:

•

Wszystkie konstrukty składają się na system danego człowieka

•

Obraz rzeczywistości może być prosty lub złożony

•

Zależy to od liczby konstruktów w systemie

•

System prosty składa się z niewielu konstruktów, a złożony

z wielu konstruktów wielopoziomowych



Słowne i przedsłowne (świadome i nieświadome),



zanurzone – gdy werbalizacji niedostępny jest jeden z

biegunów konstruktu,



rdzenne (centrale) i peryferyczne,



nadrzędne i podrzędne.



Konstrukty zorganizowane są w system.



Każdy z nich ma zakres stosowalności i obszar najlepiej przez

konstrukt wyjaśniany.



Konstrukty składające się na system są ze sobą powiązane.



Fundamentalnym zadaniem osobowości jest przewidywanie

zdarzeń, możliwe dzięki istnieniu strukturalnych powiązań między

konstruktami



Przewidywanie przyszłości w systemie złożonym jest dokładniejsze



System prosty pozwala na takie same przewidywanie zdarzeń

niezależnie od okoliczności

RODZAJE KONSTRUKTÓW

POMIAR KONSTRUKTÓW

TEST REPERTUARU RÓL (Rep test)

Podstawowa wersja Rep- Testu składa się z dwóch procedur:

1.

Tworzenia listy osób, których osobowość będzie się oceniać,

osoba badana posługuje się Listą Nazw Ról.

2.

Wywoływania konstruktów – osobę badaną prosi się o wykonanie

zadania, które ujawni konstrukty osobiste – w jaki sposób dwie

spośród trzech wybranych osób są do siebie podobne i różne od

trzeciej?

PROSTOTA/ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZA

Złożony system poznawczy zawiera wiele konstruktów

niepokrywających się ze sobą, co umożliwia osobie bardziej

finezyjne różnicowanie osób i zdarzeń (Bieri, 1955),



umożliwia większą trafność przewidywania,



zdolność do rozumienia i podejmowania ról innych osób,



podejmowanie prób stworzenia obrazu osoby mimo niespójności

informacji vs odrzucanie wszelkich niespójnych informacji,



związany z otwartością na doświadczenie,



może działać jako bufor w obliczu stresu.

1.

Kategoria motywacji jest zbędna:

„Tymczasem, przychodząc na świat, organizm żywo wkracza w

rzeczywistość psychologiczną, pełen energii i walczący.”

(Kelly,1958)

2.

Podstawowy postulat teorii konstruktów – procesy psychologiczne

ludzi są ukierunkowane przez to, w jaki sposób antycypują oni zdarzenia.

3.

Obserwując powtarzające się zdarzenia modyfikujemy konstrukty, tak

aby, prowadziły one do bardziej trafnych przewidywań.

4.

Człowiek dąży do potwierdzenia trafności i rozszerzenia swoich

konstruktów i tym samym lepszego antycypowania zdarzeń.

Nadrzędna zasada KONSTRUKTYWNEGO ALTERNATYWIZMU

DYNAMIKA

LĘK – rozpoznanie faktu, że zdarzenia, w obliczu których się staje,

znajdują się poza zakresem stosowalności systemu konstruktów –

„nie pasuje do konstruktu”.

STRACH – rozpoznanie, że do systemu konstruktów wchodzi nowy

konstrukt.

ZAGROŻENIE – świadomość zbliżającej się całościowej zmiany

struktury rdzennej.

PROSTOTA/ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZA

•

Podstawą formowania się konstruktów są obserwacje

powtarzających się wzorców zdarzeń.

•

Podkreśla znaczenie tworzenia się konstruktów przedsłownych w

niemowlęctwie.

•

Oddziaływanie kultury na proces uczenia się oczekiwań.

Przynależność ludzi do tej samej grupy kulturowej opera się na

tym, że pewne sposoby konstruowania zdarzeń są im wspólne,

oraz na tym, że mają oni tego samego rodzaju oczekiwania

względem zachowania.

WZRASTANIE I ROZWÓJ

– najsłabszy punkt teorii

•

Nieprawidłowa reakcja na lęk.

•

Trzymanie się swojego systemu konstruktów pomimo

powtarzających się błędnych przewidywań.

ZMIANA OSOBOWOŚCI – Terapia ustalonej roli

•

Cel: stworzenie klientowi okazji do myślenia o sobie w nowy

sposób, rekonstrukcja osobowości.

•

„Scenariusz osobowości” – uruchomienie procesów

prowadzących do zmiany w systemie konstruktów.

•

Odgrywanie roli.

PSYCHOPATOLOGIA

Meta- mechanizmy poznawcze

Aspekty formalne systemu poznawczego (jak jest zbudowany

system)



Złożoność poznawcza – ilość funkcjonalnie niezależnych

wymiarów (konstruktów) do poznawania świata i siebie.



Poziom integracji wymiarów – na ile spójny jest system którym

posługuje się jednostka (spójny logicznie – spójny

psychologicznie)

Od prostoty do złożoności.
System prosty posługuje się kilkoma ważnymi wartościami do

rozumienia i opisywania innych i siebie (reguła zgodności

afektywnej jako sposób budowania spójności systemu.

System złożony posługuje się wieloma niezależnymi

wymiarami do rozumienia świata i siebie (reguła zgodności

deskrytywnej jako sposób budowania trafnej reprezentacji)

21

Motywacja epistemiczna A. W.

Kruglanski



Sposób w jaki budujemy teorię odzwierciedlającą otaczający świat w

tym siebie.



Cykle epistemiczne: od rozmrożenia poznawczego przez poznawanie

do zamrożenia epistemicznego.



Motywacja do poznawania opiera się o trzy potrzeby:



Potrzeba struktury niespecyficznej

– uzyskanie jakiejkolwiek

„etykietki” jako przeciwieństwo chaosu.



Potrzeba struktury specyficznej

– uzyskanie trafnej i preferowanej

wiedzy:

1.

Szukanie danych potwierdzających

2.

Wątpienie w możliwość dopuszczania zmian



Potrzeba wieloznaczności

– tolerowanie warunkowych

kontekstowych rozwiązań, odwracanie aktywności poznawczej od

dążenia do struktury jakiejkolwiek, szukanie nowych rozwiązań

zgodnie z napływającymi danymi



Potrzeby epistemiczne wyznaczają proces domykania poznawczego

22

Jak rozwiązywana jest konfrontacja z

niezgodnością?



Gdy dominuje potrzeba struktury niespecyficznej:

1.

Dostępność trwałość jako główny czynnik określający wybór

2.

Zabieganie o to, aby niezgodność została rozwiązana bez względu na

to jak będzie rozwiązana

3.

Istnieje ryzyko podważenia struktury oraz prawdopodobieństwo

wystąpienia silnego afektu negatywnego



Gdy dominuje potrzeba struktury specyficznej

1.

Przystępność chwilowa umożliwia generowanie hipotez

2.

Tolerowanie niezgodności w trakcie cyklu epistemicznego przez

stosowanie złożonych mechanizmów poznawczych (różnicowanie,

abstrahowanie itp.)

3.

Podważanie części informacji co sprzyja potrzebie wieloznaczności

4.

Tolerancja dla podważenia całej struktury bez istnienia afektu

negatywnego

23

Konsekwencje meta-poznawczych

mechanizmów



Aspekt funkcjonalny: refleksyjność / bezrefleksyjność

E. Langer

1.

Bezrefleksyjność

– sposób przetwarzania

danych, który charakteryzuje:



sztywność poznawcza



Usidlenie przez kategorie



Przedwczesne związanie poznawcze



Działanie z pojedynczej perspektywy



Orientacja na wynik



Bazowanie na przeszłości



Przetwarzanie automatyczne

24

Konsekwencje metapoznawczych

mechanzimów c.d.

2.

Refleksyjność –

manifestowana -

stan gotowości do aktywnego

przetwarzania danych wymagający stałej świadomości i

twórczej mobilizacji uwagi – wrażliwość adaptacyjna

latentna (potencjalna) –

stan umysłu, który w chwili

zmiany warunków wewnętrznych lub zewnętrznych

przechodzi w refleksyjność manifestowaną

Cechy:



elastyczność poznawcza



wrażliwość na kontekst, działanie z wielu perspektyw



tworzenie nowych rozróżnień i kategorii bardziej szczegółowych



orientacja na proces



aktywne przetwarzanie danych



bazowanie na teraźniejszości

25

RÓŻNICE INDYWIDUALNE

Wyznaczane są przez:

Strategie przetwarzania informacji, które

warunkują sposób konstruowania siebie i

świata:

1.

ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZĄ

2.

POTRZEBĘ AKTYWNOŚCI POZNAWCZEJ

3.

POTRZEBĘ ZAMKNIECIA VS OTWARCIA

POZNAWCZEGO

Podmiotowość kontroli:

UMIEJSCOWIENIE KONTROLI
POTRZEBA KONTROLI

STYL ATRYBUCJI ZDARZEŃ

26

Teoria społeczno –

– poznawczego uczenia się

W. MICHEL

Główne założenia

•

Zachowanie jest rezultatem interakcji między osobą a

środowiskiem

•

Nacisk na społeczne źródła zachowania

•

Ludzie to podmioty zdolne do aktywnego kierowania swoim

życiem i uczenia się złożonych wzorców zachowania,

pomimo braku nagród

•

Krytyka psychoanalizy – wewn. instynktów i

nieświadomych sił, których nie można badać w sposób

uporządkowany

•

Krytyka wewn. dyspozycji, które mają prowadzić do

spójności wewnętrznej zachowania w rożnych sytuacjach

28

Główne założenia



Ludzka motywacja ma źródła poznawcze



Podkreśla się zmienność zachowania, która jest odpowiedzią

osoby na zmiany w środowisku



Zachowanie jest specyficzne wobec sytuacji, a ludzie w

różnych sytuacjach ujawniają charakterystyczne dla siebie

wzorce zachowania



Nacisk na systematyczne badania



Podkreślają możliwości człowieka w zakresie wpływania na

swoje przeznaczenie oraz rozwijania się w ramach

biologicznych ograniczeń

29

Główne założenia



zachowanie można wyjaśnić w kategoriach interakcji między

osobą i środowiskiem, co jest określane jako wzajemne

determinowanie



Osoba zarówno odpowiada na sytuacje, jak i aktywnie

konstruuje sytuacje oraz wpływa na nie



Teorie te odbiegają od modeli opartych na instynkcie i

redukcji popędu, statycznych globalnych cechach i

automatycznych związków bodziec-reakcja



Krytyka ujęcia osoby jako biernej ofiary nieświadomych

impulsów i własnej historii lub biernie reagującą na zdarzenia

w środowisku

30

3 filary teorii W. Michel’a



specyficzność układu bodźców sytuacyjnych



zachowanie człowieka jest zmienne i zależne od sytuacji



umiejętność różnicowania sytuacji



zachowanie jest zależne od okoliczności



zdolności adaptacyjne, samoregulacyjne



dostosowanie zachowania do wymogów konkretnej sytuacji



umiejętność odsuwania momentu gratyfikacji



wytrwała realizacja celów

31

Podstawowe składniki osobowości

– W. Michel



Konstrukty i strategia kodowania informacji



Cele



(różne wartości przypisywane skutkom naszych działań)



Oczekiwania



(co do konsekwencji swoich działań)



Kompetencje behawioralne i poznawcze



(różnimy się informacjami jakie posiadamy i sposobem

wykorzystania tych informacji oraz repertuarem zachowań)



Systemy samoregulacji



możliwość realizowania dalekosiężnych celów

32

Teoria społeczno – poznawcza

Alberta Bandury

Osobowość



stopniowo formułuje się pod wpływem

interakcji z ludźmi i społecznego uczenia się –

dzięki systemowi wzmocnień społecznych,

modelowaniu społecznemu

34

• 3 składniki teorii Bandury:

1. poznawcze aspekty uczenia się oraz kształtowania

zachowań

2. poczucie własnej skuteczności

3. standardy lub cele

Modelowanie – uczenie się poprzez

obserwację

Obserwowane konsekwencje zachowania wobec lalki

Bobo wpływają na zachowanie dzieci

35

Koncepcja

poczucia własnej skuteczności



Ocena możliwości własnego działania w określonych

sytuacjach (lub wobec określonego zadania) wpływa na:



to, w jakie sytuacje osoba chce się angażować



Wielkość wkładanego w działanie wysiłku



Wytrwałość w dążeniu do celu



Reakcje emocjonalne

36

Poczucie własnej skuteczności wpływa na:

Myśli, Motywację,

Skuteczność działania oraz Emocje

Poznawczy aspekt motywacji

•

CEL to pożądany efekt końcowy, pojęcie to odnosi się do

zdolności człowieka w zakresie przewidywania przyszłości

i automotywacji

•

STANDARD to płaszczyzna odniesienia dla ludzkich

zachowań

(wewnętrzny bądź zewnętrzny)

•

pochwały i nagany to efekt spełniania bądź nie określonych

standardów

37

Rola procesów poznawczych

dla motywacji



Informacje zwrotne:



Ludzka wytrwałość w dążeniu do celu zależy od informacji

zwrotnych dotyczących skuteczności działań



Reprezentacja celu i standardów:



Motywacja jest większa gdy wierzymy we własne możliwości i

widzimy, że idziemy w dobrą stronę



Samoregulacja:



Pamiętanie o celach i możliwych korzyściach daje możliwość

ciągłego dążenia do tych celów nawet przy braku zachęt



Oczekiwania:



Na motywację większy wpływ mają oczekiwane skutki niż

natychmiastowe konsekwencje

38

Zaburzenia myślenia w dysfunkcyjnych

schematach poznawczych

selektywne abstrahowanie

(„Wciąż pada śnieg. I mróz bierze. Jednak nie mieliśmy ostatnio trzęsienia

ziemi”;

wyolbrzymianie i minimalizowanie

(

„

Nie dziw się, jeżeli jutro spadnie porządny grad, rozszaleje

się zamieć i licho wie co. To, że dziś jest ładnie, jeszcze nic nie znaczy. To jest zaledwie jakiś ślad pogody”; „A zresztą,
czym są urodziny? Dziś są, jutro ich nie ma”)

rozumowanie w kategoriach czarno-białych

(+ -ignorowanie stanów

pośrednich)

„Kiedy spytają Cię jak się masz, odpowiedz po prostu, że wcale”; „Proszę bardzo, jedz ile wlezie. Tylko

żebyś potem mógł wleźć w drzwi”

katastrofizacja:

(„Wspinanie się na drzewa po miód to zły pomysł. Kończy się upadkiem. W krzaki jałowca”)

nadgeneralizacja

(„Tyle ich jest w tym Lesie, że po prostu nie ma się gdzie obrócić. Nigdy w życiu nie

widziałem podobnie hałaśliwej gromady”; Z pszczołami nigdy nic nie wiadomo. Ani z misiami, prosiaczkami, królikami,
sowami...)

arbitralne wnioskowanie

(Jeśli zaproszono Cię na przyjęcie, to z pewnością przez nieporozumienie”)

personalizacja

„Sowa przyleciała tu wczoraj czy przedwczoraj i zauważyła mnie. Właściwie nawet nie odezwała

się do mnie, ale w każdym razie poznała mnie. To bardzo uprzejmie z jej strony”.)

39

Zmiana



Proces zmiany obejmuje nabywanie nowych wzorów

myślenia i zachowania oraz ich generalizacje i

podtrzymywanie



Znaczenie zmiany w zakresie wzrostu poczucia własnej

skuteczności



Kierowane panowanie nad sytuacją – towarzyszenie

przy wykonywaniu modelowanych zachowań - pozwala

eliminować niepotrzebny strach jak i nabywać nowe

umiejętności i kompetencje



Podczas terapii osoby zmieniają dysfunkcjonalne

oczekiwania i sposób postrzegania siebie

40

4 główne punkty

teorii społeczno - poznawczych

1.

Procesy poznawcze są istotne dla motywacji, emocji i

działania

2.

Ludzie różnicują sytuacje, a w zachowaniu widać to, iż

jest ono specyficzne wobec kontekstów lub dziedzin

3.

Istnieje aktywny, wzajemny związek między myślami,

uczuciami i zachowaniem

4.

Badania eksperymentalne są istotne przy definowaniu

pojęć i metod terapeutycznych

41

Schematy JA - HIGGINS



PERSPEKTYWA (własna lub znaczący inni)



OBSZAR:

Ja realne, Ja idealne, Ja powinnościowe



np. Ja realne w oczach własnych; Ja realne w oczach

innych



pojęcie JA, JA odzwierciedlone, ukierunkowania JA



rozbieżności JA

42

Perspektywa oceny Ja

własna cudza

Ja realne

Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych

(pojęcie Ja)

ludzi

(Ja odzwierciedlone)

Ja idealne

Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych

(ukierunkowanie Ja)

ludzi

(ukierunkowanie Ja)

Ja powinnościowe

Ja powinnościowe w oczach Ja powinnościowe w

oczach

innych

własnych

(ukierunkowanie Ja)

ludzi

(ukierunkowanie Ja)

43

Schematy JA



Problem trafności przekonań o sobie: w procesie wyjaśniania i

interpretowania własnych zachowań zachodzi zniekształcanie

informacji o sobie



Wpływ schematów ja na konstruowanie przeszłości:

- ego totalitarne – modyfikowanie zapisu pamięciowego

- egotyzm atrybucyjny

(sukces-ja, porażka – zewn.)

- mechanizmy obronne

- poznawcza adaptacja do choroby

(zagrożenie nie istnieje

albo je kontroluję)

- obronne atrybucje odpowiedzialności

(bo jechał

nieostrożnie)

- porównania w górę i w dół

- myślenie kontrfaktyczne

(co by było, gdyby...?)

44

Adaptacja przez konstruowanie

własnej przyszłości



Proaktywne konstruowanie przyszłości -

w efekcie:



powstaje całościowe wyobrażenie o możliwych JA



formułują się zadania życiowe,



długodystansowe cele oraz



plany ich realizacji



to wszystko przyczynia się do rozwoju osobowości



motywacji



przyrostu autonomii osobowości



wewnętrznej koherencji

45

46



Ja realne

– koncepcja siebie formułowana wokół pytania

„jaki jestem?”



Ja idealne

– koncepcja Ja formułowana wokół pytania

„jaki chciałbym być?”. Zawiera pożądane standardy

idealne formułowane z perspektywy osobistej lub „cudzej”

– zinternalizowanych standardów

osób znaczących



Ja powinnościowe

– koncepcja siebie wokół pytania

„jaki powinienem być?”. Zawiera pożądane standardy

powinnościowe formułowane z perspektywy osobistej lub

„cudzej” – zinternalizowanych standardów pochodzących

od

zewnętrznego autorytetu

.

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Schematy Ja

47

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Rozbieżności w systemie Ja

JA

POWINNO-

ŚCIOWE

JA

IDEALNE

JA

REALNE

Uczucia smutku,
niezadowolenia,
zawodu, straty


depresja

Uczucia strachu,
obawy przed karą,
napięcia, p. winy


lęk

48



Człowiek stara się minimalizować uczucia negatywne (np.

depresji lub lęku) oraz dąży do uczuć pozytywnych, dlatego

też podejmuje działania zmierzające do redukowania

rozbieżności w systemie Ja



Zmniejszanie rozbieżności w systemie Ja powoduje

pojawienie się pozytywnych uczuć:



radości, satysfakcji, zapału, triumfu, dumy – w przypadku

zmniejszania rozbieżności między Ja realnym a Ja idealnym



spokoju, ulgi, ukojenia, swobody – w przypadku zmniejszania

rozbieżności między Ja realnym a Ja powinnościowym



Mniejsze rozbieżności w systemie Ja wiążą się z większą

odpornością na stres i silniejszym działaniem systemu

immunologicznego

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Rozbieżności w systemie Ja

Literatura



Perwin, L., Cervone, D. (2010). Osobowość. Teorie i

badania (rozdz. 11, 12, 13,). Kraków. Wyd. Uniwersytetu

Jagiellońskiego.

49