Organiczne zaburzenia psychiczne

Organiczne zaburzenia psychiczne

•

Zaburzenia psychiczne wynikające z
nieprawidłowego funkcjonowania mózgu
związane z chorobą, procesem
degeneracyjnym lub uszkodzenia mózgu.

Średnia oczekiwana długość życia

•

średniowiecze – 27 lat

•

1900 - 48 lat

•

1995 - kobiety 80,4 mężczyźni 73,5 - USA

•

2000 w Polsce kobiety 77,7 mężczyźni 69,2

Zmiany zachodzące w mózgu w starości

•

masa

17% ok. 80 r.ż.

•

bruzdy

•

zakręty

•

komory

•

bariera krew-mózg

•

przepływ krwi

•

utlenowanie

Zmiany biochemiczne w starości

•

noradrenalina

•

monoaminooksydaza

•

Serotonina

•

Dopamina

Zmiany neuropsychologiczne

związane ze starzeniem się

•

Zdolność uczenia się jest
pełna choć nauka zabiera
więcej czasu

•

Zdolność zapamiętywania

•

Przypominanie

•

Napęd psychomotoryczny

•

Zdolności werbalne

•

IQ do 80 r.ż.

Problemy dotyczące procesu starzenia się

•

Samotność, utraty bliskich

•

chroniczne choroby somatyczne

•

Spadek ogólnej odporności

•

Kumulacja wcześniejszych chorób, nałogów,
urazów

•

Osłabienie funkcji wzroku i słuchu

Zaburzenia psychiczne

dotyczą 12-22% populacji

powyżej 65 rż.

Najczęstsze

: depresja, otępienia,

z.nerwicowe, uzależnienia.

Etiologia organicznych zaburzeń

psychicznych wg ICD10

•

PIERWOTNE
uszkodzenie mózgu

•

choroba mózgu

•

proces degeneracyjny

•

uraz

•

toksyczne uszkodzenie

•

WTÓRNA dysfunkcja
mózgu spowodowana

•

chorobami
somatycznymi

•

działaniem toksyn,
niektórych leków

związek czasowy/dowody o chorobie mózgu/

ustępują po usunięciu przyczyny

Organiczne zaburzenia psychiczne

•

OTĘPIENIE

•

MAJACZENIE

•

Z. AMNESTYCZNY

halucynoza
zaburzenia urojeniowe
zaburzenia osobowości
zaburzenia nastroju
zaburzenia lękowe
zaburzenia dysocjacyjne
katatonia

Dominująca komponenta

zaburzeń kognitywnych

Dominująca komponenta

zaburzeń

pozakognitywnych

Organiczne zaburzenia psychiczne

–

psychopatologia

•

zaburzenia
kognitywne: pamięci,
zdolności uczenia się,
inteligencji

•

zaburzenia
świadomości

•

omamy

•

urojenia

•

zaburzenia nastroju i
emocji

•

zaburzenia
zachowania i
osobowości

Objawy mogące wskazywać na organiczne

podłoże zaburzeń psychicznych

•

Wywiad: powikłania ciąży i porodu, opóźnienie
rozwoju, zaburzenia napadowe, urazy głowy,
alkohol i substancje, ekspozycja na metale ciężkie,
boks, zmiana cech osobowości

!

Nagły początek

!

Początek w późniejszym wieku

!

Zmiana osobowości po 50 r.ż.

!

Objawy katatonii

!

Objawy narastania otępienia

!

Zaburzenia świadomości

Objawy mogące wskazywać na organiczne

podłoże zaburzeń psychicznych

•

Zab. mowy: dyzartria, aprozodia, afazja, echolalia

•

Zab. ruchowe: chodu, akinezja, drżenie, mioklonie, tiki,

wzmożenie napięcia mm.

•

Zab. orientacji wzrokowo-przestrzennej: agnozja

topograficzna, patologiczne wyniki testów Bender, Benton,
trz., achromatopsja, prozopagnozja.

•

Apraksja wyobrażeniowa i ideomotoryczna

•

Chwiejność i drażliwość emocjonalna, apatia, abulia

•

Perseweracje czynności

•

Halucynacje wzrokowe

•

Rozwlekłe drobiazgowe myślenie

•

OTĘPIENIE

– epidemiologia

•

występuje głównie u osób w podeszłym wieku



dotyka 4-5% osób > 65 roku życia



u ponad 40% osób > 80 roku życia



u ok. 10% pacjentów jest chorobą
odwracalną

Otępienie - objawy

•

upośledzenie pamięci - rejestracji,
przechowywania i przypominania informacji

•

upośledzenie zdolności myślenia i rozumienia

oraz zmniejszenie wątków myślowych

•

upośledzenie funkcji wykonawczych

•

obniżenie kontroli nad emocjami,

zachowaniem i motywacją

•

do rozpoznania niezbędne utrzymywanie się

objawów przez co najmniej 6 miesięcy

OTĘPIENIE – zaburzenia towarzyszące

•

zmiany emocjonalne – rozhamowanie,
labilność, lęk, złość, objawy depresyjne,
euforia, moria

•

zmiany osobowości

•

zaburzenia psychotyczne

•

majaczenie

OTĘPIENIE - przyczyny

•

Choroby zwyrodnieniowe mózgu A-P-P-H

(choroba Alzheimera, Parkinsona, Picka,

Huntingtona)

•

Nabyte choroby mózgu

Naczyniopochodne
Uszkodzenie pourazowe
Guzy mózgu
Wodogłowie normotensyjne
Ch. Creuzfelda – Jakob

•

Inne potencjalnie odwracalne ch. mózgu

metaboliczne, toksyczne, w przeb. infekcji przewlekłej

ROZPOZNANIE OTĘPIENIA

•

Ocena podstawowych funkcji życiowych

•

Szczegółowe badanie fizykalne

•

Badania laboratoryjne: morfologia, OB, lipidogram,
aminotransferazy, poziom vit. B 12 i kwasu foliowego,

•

ocena czynności nerek, testy tarczycowe, odczyny

kiłowe, HIV, badanie płynu m-rdz

•

EKG, EEG

•

Badania obrazowe: TK, NMR,PET

•

Badanie dna oka i pola widzenia, badanie
neurologiczne, psychiatryczne

•

Testy przesiewowe: Mini Mental State, test rysowania
zegara

•

Badanie neuropsychologiczne

Najczęstsze przyczyny otępienia

•

Choroba Alzheimera 50-55%

•

Otępienie naczyniowe 20%

•

Mieszane: Alzheimerowsko-naczyniowe 15%

•

Otępienie pourazowe

•

Otępienie w przebiegu alkoholizmu

•

Choroba Parkinsona

•

pląsawica Huntingtona

Otępienia - przebieg i rokowanie

Jest chorobą śmiertelną, jak dotąd - nieuleczalną.

•

przebieg powoli postępujący (ch.Alzheimera)

•

postęp „skokowy” (otęp. naczyniowe)

•

niepostępujący (otępienie pourazowe)

•

postęp szybki (ch. Alzheimera o wczesnym
początku, ch. Creuzfeld-Jacob)

•

Zaburzenia lękowe/ depresyjne pogłębiają deficyty poznawcze
(„

otępienie rzekome” )

•

Wyższy poziom intelektu/ wiedzy pomaga kompensować deficyty
poznawcze

chorobaAlzheimera

Otępienie naczyniowe

Kobiety>mężczyźni
początek 65 lub 80 r.ż.

Mężczyźni > kobiety
Początek po 70 r.ż.

Czasem występowanie

rodzinne

Towarzyszące choroby

naczyń wieńcowych/

cukrzyca/ nikotynizm

Podstępny początek

powolne pogłębianie się

choroby

Zaczyna się i postępuje

nagle /przebieg skokowy

Objawy neurologiczne w

zawansowanych stadiach

choroby

Objawy neurologiczne

obecne od początku

Stopień zaawansowania klinicznego otępienia

wczesne –

utrata pamięci świeżej, zdolności do uczenia się i zachowania

nowych wiadomości, problemy językowe – szczególnie w

znajdowaniu słów, wahania nastroju, zmiany osobowości,

postepujące trudności w codziennej aktywności

średnie

– chory niezdolny do zapamiętania nowych wiadomości, wymaga

pomocy przy kąpieli, jedzeniu, ubieraniu się, skłonny do wędrówek,

drażliwy, wrogo nastawiony, nie współpracuje, agresywny fizycznie,

dezorientacja w miejscu i czasie, często omamy, urojenia, zaburzenia

nastroju.

zawansowane

– niezdolność do chodzenia i wszelkich codziennych

czynności, nietrzymanie zwieraczy. Zupełna utrata pamięci. Niezdolni

do połykania i jedzenia, ryzyko niedożywienia, aspiracyjnego

zapalenia płuc, odleżyn. Często afazja, bulimia, apatia, rozhamowanie

seksualne, krzyk.

OTĘPIENIE CZOŁOWO -

SKRONIOWE

•

Dawniej określane mianem zespołu Picka,

•

Początek choroby między 40 a 70 r.ż.

•

W obrazie klinicznym dominują nasilone zmiany
osobowości i kontaktów społecznych.

•

Wyraźne są również: utrata motywacji,
rozhamowanie i zaburzenia koncentracji uwagi,
częste zachowania stereotypowe i perseweracje.

•

U ok. 80% pacjentów stwierdza się utratę
zainteresowań; deficyty poznawcze dotyczą
myślenia abstrakcyjnego, planowania i umiejętności
rozwiązywania problemów.

OTĘPIENIE CZOŁOWO –

SKRONIOWE c.d.

•

Zmiany neuropatologiczne - dwojakiego rodzaju:

–

nasilona glioza astrocytarna, zmienione
balonowato neurony (tzw. Komórki Picka) oraz
srebrochłonne wtręty w neuronach komórek.

–

Zmiany mikrowłókienkowe z utratą komórek
nerwowych i zmianami gąbczastymi

–

W badaniach CT i NMR - zaniki płatów
czołowych i/lub skroniowych

OTĘPIENIE Z CIAŁAMI

LEWY’EGO

•

Stanowi 12-28% otępień

•

Przebieg - szybszy niż w chorobie Alzheimera

•

Częściej chorują mężczyźni - M:K = 1,5:1

•

Główne zmiany patologiczne:

–

ciała Lewy’ego (wtręty cytoplazmatyczne)

–

płytki β-amyloidowe

–

zwyrodnienie nerwowowłókienkowe

–

ubytek synaps

–

zmiany gąbczaste

OTĘPIENIE Z CIAŁAMI

LEWY’EGO - KRYTERIA

•

Postępujące zaburzenia funkcji poznawczych
wpływające na aktywność społeczną i zawodową

•

Objawy zespołu parkinsonowskiego

•

Nawracające omamy wzrokowe - bardzo plastyczne

•

Falujące zaburzenia uwagi

•

Objawy dodatkowe:

•

powtarzające się upadki, omdlenia, nadwrażliwość na
neuroleptyki, przemijające zaburzenia świadomości,
usystematyzowane urojenia, omamy z innych narządów
zmysłów.

OTĘPIENIE Z CIAŁAMI

LEWY’EGO

•

Od otępienia alzheimerowskiego odróżnia je obecność
zaburzeń psychotycznych, objawów parkinsonowskich,
szybkie pogarszanie funkcji poznawczych i skrócenie
czasu przeżycia.

•

U 50% pacjentów występuje nadwrażliwość na
neuroleptyki, częściej zdarza się złośliwy zespół
poneuroleptyczny.

•

Stosowanie neuroleptyków może pogorszyć funkcje
poznawcze.

CHOROBA HUNTINGTONA

•

Genetycznie uwarunkowana choroba zwyrodnieniowa
mózgu, dziedziczenie autosomalne dominujące; gen
zlokalizowany na krótkim ramieniu chromosomu 4.

•

Proces zwyrodnieniowy obejmuje korę i jądra
podkorowe.

•

Pod względem biochemicznym: przewaga układu
dopamineregicznego oraz niedoczynność ukladu
cholinergicznego w prążkowiu.

•

W badaniach dodatkowych: ogólny zanik mózgu

•

Początek choroby: najczęściej 35-45 r.ż.

CHOROBA HUNTINGTONA

•

Obraz kliniczny:

–

objawy otępienne: zaburzenia pamięci
krótkoterminowej i trwałej, zaburzenia uwagi,
procesu pojmowania.

–

ruchy mimowolne - początkowo w obrębie twarzy i
szyi, potem kończyn górnych, z czasem ogarniają
wszystkie mięśnie ciała

–

nastrój: częściej euforyczny, chociaż bywają
zaburzenia depresyjne z tendencjami samobójczymi.

–

u części pacjentów - zaburzenia impulsywności,
zachowania gwałtowne

CHOROBA PARKINSONA

•

Uszkodzenie neuronów dopaminergicznych układu
nigrostrialnego = przewaga układu cholinergicznego

•

Objawy neurologiczne:

–

drżenie - rąk, głowy, tułowia

–

wzrost napięcia mięśniowego, hipokinezja

–

chód drobnymi krokami, brak współruchów

–

zaburzenia mowy (pro-, retro-, lateropulsja,
logoklonia), zaburzenia pisma, mikrografia

–

akatyzja

–

objawy wegetatywne (łojotok, ślinotok, potliwość)

CHOROBA PARKINSONA

•

ZABURZENIA PSYCHICZNE - OTĘPIENNE I

CHARAKTEROLOGICZNE

•

Charakterystyczne: czyny impulsywne, duża
drażliwość i nietrzymanie afektu

•

Często zaburzenia depresyjne i zespoły psychotyczne
(zespoły urojeniowe i organiczne halucynozy)

•

Zaburzenia otępienne - o różnym stopniu nasilenia

Zespoły psychotyczne z zaburzeniami

świadomości

•

Przymglenie proste

•

Majaczenie-

jedno-, wieloprzedmiotowe,

sceniczne, „z oblężeniem”

•

Zamroczenie

/stan pomroczny/- po napadzie

epi-, pomroczność jasna, sennowłóctwo,

zespół Elpenora, upojenie patologiczne,
stany ekstatyczne, stany oniryczne, topor

•

Zespół splątaniowy (amentywny)

Otępienie korowe i podkorowe

KOROWE

(typ Alzheimera)

wcześnie afazja

Zab. pamięci
trudności w liczeniu

PODKOROWE

dyzartria

zab. funkcji

motorycznych

zmiany osobowości

Leczenie otępień

►

Edukacja rodziny i grupy wsparcia

►

Ochrona pacjenta przed zabłądzeniem

►

farmakoterapia: leki nootropowe, inh.

acetylocholinoesterazy, memantyna

►

farmakoterapia towarzyszących zab.

psychotycznych/ lękowych/ pobudzenia:
preferowane neuroleptyki atypowe

►

Leczenie zab. depresyjnych: mianseryna, SSRI,

wenlafaksyna, elektrowstrząsy

►

Zaburzenia snu: higiena snu, rytuały, oszczędne

używanie leków

Majaczenie – delirium sensu stricto

•

Należy do kategorii zaburzeń psychotycznych z

zaburzeniami świadomości /psychoz egzogennych

Bonhoeffera/

Zespół o różnej etiologii , charakteryzuje się

zaburzeniami świadomości, uwagi,
spostrzegania, myślenia, pamięci, aktywności
psychoruchowej, emocji, rytmu snu i czuwania.

Może występować w każdym wieku, najczęściej

po 60 roku życia.

Przebieg i rozpoznanie majaczenia

1.

Stadium zwiastunów

– stan predeliryjny –

drażliwość, niepokój, bezsenność, bóle głowy,
nadwrażliwość na hałasy, przykre sny –kilka h lub
dni

2.

Stadium rozwiniętej

psychozy: niepokój ruchowy,

złudzenia, omamy wzrokowe, inkoherentne
urojenia z adekwatnymi reakcjami uczuciowymi
/lęk, dysforia, euforia/- kilka h lub dni

3.

Stadium zejściowe

– ustępowanie objawów lub

stan terminalny –do 1 doby

Częste przyczyny zaburzeń świadomości

•

ZESPOŁY ODSTAWIENNE (AZA)

•

ZABURZENIA SERCOWO-NACZYNIOWE :

u starszych ludzi-

miażdżyca+niewydolny rzut serca

,

zawał serca lub mózgu,

niewydolność krążenia, udar, zator (np. po złamaniu kości długich)

ZATRUCIA

: alkohol, środki psychoaktywne, leki o działaniu

antycholinoergicznym, uspokajające, nasenne, antyhistaminowe

•

OSTRA INFEKCJA

z wysoką gorączką , zapalenie mózgu i opon.

•

CHOROBY OGÓLNE

: stany wyczerpania, zaburzenia elektrolitowe,

niedokrwistość, stany pooperacyjne, udar słoneczny, niedobory witamin

(B12, tiamina), niewydolność nerek i wątroby, nad- i niedoczynność
tarczycy

•

GUZY WEWNĄTRZCZASZKOWE I URAZY CZASZKOWO-

MÓZGOWE

Różnicowanie majaczenia i otępienia

majaczenie

otępienie

Nagły początek

Powolny początek

Trwa kilka dni do tygodni

Może trwać wiele miesięcy-lata

Pacjent z grup ryzyka: używanie

alkoholu, leków, narkotyków, ciężka

choroba lub zaburzenia

metaboliczne

Pacjent może być ogólnie zdrowy.

Zawsze nasila się w nocy

Może nasilać się w nocy

Znaczne rozproszenie uwagi

Zmienne zaburzenia uwagi

Przytomność pacjenta zmienna- od

letargu do pobudzenia

Pacjent bez zmian stanu przytomności

Zmienna dezorientacja co do otoczenia

Orientacja może być zaburzona

Spowolnienie mowy, wypowiedzi

nielogiczne, niespójne

Trudności w znajdowaniu i

przypominaniu słów

Pamięć zaburzona, luki i wyspy

Utrata pamięci, szczególnie świeżej

Leczenie zaburzeń świadomości

!

Jest przyczynowe –zwykle wymaga hospitalizacji

na oddziałach somatycznych!!!!

!

Ochrona pacjenta pobudzonego przed zranieniem,

zabezpieczenie osób i przedmiotów w otoczeniu.

!

Zapewnienie spokojnego pomieszczenia i opieki pielęgniarskiej
lub zaufanej rodziny.

!

Pobudzenie/ lęk – podać benzodiazepiny (ostrożnie u starszych

osób)

!

Omamy/ urojenia/ agresję można opanować haloperidolem 2-
10 mg i.m/ p.o. lub np. risperidonem 1-2 mg

!

Unikanie dodatkowej farmakoterapii

!

Fizostygmina

– w szczególnym przypadku

!

Kontrola wodno

–elektrolitowa, diureza

!

W majaczeniu drżennym podajemy tiaminę i.m.

Organiczny zespół amnestyczny

(zespół lub psychoza Korsakowa)

•

Zaburzenia pamięci
bezpośredniej i dawnej
bez zaburzeń
świadomości i
otępienia

•

ETIOLOGIA

•

ZZA/ niedobory wit. B

•

pourazowy

•

Guzy mózgu

udary dot. wzgórza i ukł.

limbicznego

•

Hipoglikemia/ hipoksja

•

Napady padaczkowe

•

W przebiegu neuroinfekcji HVS

Uszkodzenie

międzymózgowia

i struktur

skroniowo-

limbicznych

Objawy psychopatologiczne towarzyszące

guzom mózgu

•

50% z objawami

zab psychicznych

Okol. czołowa/

układ limbiczny

•

50% bez

zaburzeń
psychicznych

okol.

ciemieniowa/
skroniowa

Objawy są niecharakterystyczne:

zab. pamięci/ myślenia/ języka/ uwagi/

emocjonalne

Problemy zdrowia psychicznego

u chorych na padaczkę

Padaczka często towarzyszy upośledzeniom

umysłowym, autyzmowi.

→

Zaburzenia nastroju, lękowe,

somatyzacyjne, obsesyjno-kompulsywne

→

Zmiany osobowości: drażliwość,

chwiejność i lepkość emocjonalna,

→

Deficyty poznawcze

→

Objawy przypominające schizofrenię u

pacjentów z napadami skroniowymi

HALUCYNOZA ORGANICZNA

•

Występowanie przewlekłych lub
nawracających omamów, bez zab.
świadomości

•

PRZYCZYNY: choroby neurologiczne, ch.
Parkinsona, padaczka, z. Charles’a Bonneta,
zespół Lhermitte’a (zespół lilipuci)

Zaburzenia psychiczne spowodowane

chorobami somatycznymi

•

Przyczyna poza OUN; indywidualna
wrażliwość/sytuacja psychospołeczna i ogólny stan
zdrowia pacjenta

•

Każda choroba somatyczna może doprowadzić do zab.
psychicznych

Psychozy ostre /

reakcje egzogenne

Bonhoeffera

•

Zespoły depresyjne

i lękowe

w ch. przewlekłych

Dziękuję za uwagę