Rozdział 1.
Polityka bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce po II wojnie
światowej

1.1. Bezpieczeństwo

Człowiek aktywnie działający w świecie przyrody chce być bezpieczny, jest to

jedna z jego najważniejszych potrzeb. Ma on jednak świadomość tego, że podlega

prawom przyrody, które wcale nie gwarantują mu bezpieczeństwa. Przeciwnie,

wymuszają takie działania, które zapewniłyby mu możliwość wpływu na otoczenie,

dając poczucie w miarę niezakłóconego bytowania, przetrwania i rozwoju. Traktując

potrzebę bezpieczeństwa obok innych potrzeb (fizjologicznych, samorealizacji,

szacunku, itp.), jako podstawowe, życie człowieka wymaga jego aktywności,

ukierunkowanej na ich zaspokojenie. Wobec tego bezpieczeństwo jest wartością

konieczną do życia i rozwoju człowieka. Jest dobrem pozwalającym na rozwinięcie

aktywności ukierunkowanej na samorealizację. Jest więc w takim rozumieniu

warunkiem skutecznego działania. Może być także wartością pożądaną, ujawniającą się

w sytuacji braku poczucia bezpieczeństwa. Zmiana tego stanu rzeczy, a więc uzyskanie

stabilności, pewności, gwarancji realizacji własnych interesów, sprzyja utożsamianiu

pojmowania bezpieczeństwa z celem działania.

Bezpieczeństwo można postrzegać w kategorii potrzeby podstawowej, której

niezaspokojenie uniemożliwia bytowanie człowieka, jak też w kategorii samodzielnej

wartości – celu, którego osiągnięcie jest możliwe poprzez aktywne działania jednostki,

zmierzające do eliminacji bądź osłabienia zagrożeń lub świadomie podporządkowane

osiągnięciu tego celu. Jest on widoczny szczególnie dobrze w relacjach człowieka z

otoczeniem. Dążenie do zapewnienia bezpiecznego bytu własnej rodzinie, czy

społeczności, nie wydaje się bowiem tym samym, co zaspokojenie podstawowej

potrzeby własnego bezpieczeństwa. Często natomiast działanie człowieka podejmowane

na rzecz bezpieczeństwa ogółu zakłada narażenie się na niebezpieczeństwo.

Nie można nie zgodzić się z tym, że „…bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą

człowieka, grup społecznych, a zarazem najważniejszym ich celem”

. Ma ono zapewnić

ich potrzeby trwania, spokoju i równowagi, dobrobytu i zadowolenia. Brak tak

rozumianego bezpieczeństwa powoduje u ludzi niepokój i poczucie zagrożenia.

J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Instytut Studiów Politycznych PAN,

Warszawa 1996 s. 18

Bezpieczeństwo może być definiowane nie tylko jako określony cel, lecz

również jako następstwo. W znaczeniu praktycznym oznacza to, że ludzie nie zdają

sobie sprawy z tego czym ono jest dopóki nie zagraża im jego utrata. Wspólną cechą

większości definicji bezpieczeństwa jest określanie go mianem procesu, czyli że jest

ono nie tylko określonym stanem rzeczy, ale ciągłym procesem społecznym,

w ramach, którego podmioty działające starają się doskonalić mechanizmy

zapewniające im poczucie bezpieczeństwa.

Podmiotem bezpieczeństwa jest człowiek, traktowany jako jednostka

społeczna, a także jako określona zbiorowość społeczna o różnych charakterze

więzi i uwarunkowań.

W ujęciu podmiotowym bezpieczeństwo może więc dotyczyć:

– człowieka, jako jednostki ludzkiej posiadającej system właściwych sobie

wartości, które z jego punktu widzenia wymagają ochrony;

– jako grupy ludzi o różnej skali wielkości, począwszy od rodziny na społeczności

międzynarodowej kończąc;

–

sformalizowanych i terytorialnie rozpoznawalnych struktur tj.: gmina, powiat,

województwo, państwo

Państwo jest najważniejszym spośród wszystkich wymienionych powyżej podmiotów

bezpieczeństwa. Wynika to z faktu, iż złożone potrzeby człowieka w zakresie

bezpieczeństwa mogą być spełnione jedynie przez państwo. Warunkiem koniecznym

zapewniania sukcesu państwa jest zapewnienie jego bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo państwa i jego społeczeństwa stanowi cel i najwyższą wartość.

Dotyczy, bowiem takich istotnych spraw jak: trwałość państwa, byt suwerenność,

jakość życia, tożsamość narodowa, wolność sumienia i wyznania, itp.

Ze względu między innymi na bardzo szerokie znaczenia pojęcia

bezpieczeństwo, mówiąc o bezpieczeństwie zawęża się jego zakres, dokonując

konkretyzacji i dookreśleń. Bezpieczeństwo może być traktowane podmiotowo, lub

konkretyzowane przez zagrożenia. I tak mówimy o bezpieczeństwie indywidualnym,

W. Kitler, Obrona cywilna(niemilitarna) w Polsce, Ministerstwo Obrony Narodowe, Departament

Wychowania i Promocji Obronności, Warszawa 2002, s.21

J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, s. 18

narodowym, Międzynarodowym, militarnym, gospodarczym, ekologicznym. Jedną z

kategorii, jaką można wyróżnić ze względu na charakter występujących zagrożeń jest

bezpieczeństwo powszechne.

Powszechny, w znaczeniu leksykalnym oznacza …” wszystko obejmujący,

ogólny, uniwersalny, odnoszący się do wszystkich czasów, miejsc, i ludzi ,zawsze

i wszędzie przyjęty albo dający się stosować”

Jeden z Departamentów MSWiA nosi nazwę: Departament Bezpieczeństwa

Powszechnego. Zakres jego działania to między innymi prowadzenie spraw związanych

z nadzorem merytorycznym ministra nad wykonywaniem zadań

z zakresu ochrony ludności i zarządzania kryzysowego, ratownictwa, ochrony

przeciwpożarowej, przeciwdziałania klęskom żywiołowym oraz innym zagrożeniom

bezpieczeństwa powszechnego.

Bezpieczeństwo powszechne w nowym projekcie „Ustawy o bezpieczeństwie

obywatelskim”

nazywane jako bezpieczeństwo obywatelskie - to stan otoczenia

cywilizacyjnego i środowiska naturalnego, w którym obywatele i ich wspólnoty, nie

odczuwają zagrożenia swego istnienia, ani podstawowych interesów życiowych, ze

względu na zapewnienie przez państwo formalnych, instytucjonalnych i praktycznych

gwarancji ochrony prowadzących do społecznie akceptowalnego poziomu ryzyka. To

proces zapewnienia przez podmioty bezpieczeństwa na każdym poziomie

organizacyjnym ochrony życia, zdrowia, dóbr i środowiska w sytuacjach zagrożeń.

Dla jak najlepszej realizacji zadań w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa,

w tym również powszechnego, państwo organizuje odpowiednie systemy

bezpieczeństwa. System bezpieczeństwa powszechnego to jeden z możliwych do

wyróżnienia systemów w obszarze bezpieczeństwa narodowego.

System bezpieczeństwa powszechnego - to zespół norm i gwarancji prawnych

oraz sposób zorganizowania organów władzy i administracji publicznej

i innych osób prawnych, stwarzające formalne i praktyczne warunki ochrony obywateli

przed zjawiskami groźnymi dla życia i zdrowia lub powodującymi zniszczenie

środowiska, straty materialne oraz minimalizowania ich skutków

i kształtowania otoczenia sprzyjającego harmonijnemu i zrównoważonemu rozwojowi

społeczeństwa.

Podręczny Słownik Języka Polskiego” Warszawa 1957

Strona WWW Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - http://www.mswia.gov.pl/

System taki funkcjonuje na każdym szczeblu organizacyjnym państwa. Tworzą go

wszystkie organy państwowe, organy administracji rządowej i samorządu

terytorialnego, formacje i służby.

Dla zapewnienia właściwego i skutecznego współdziałania tych wszystkich

podmiotów systemu niezbędne są odpowiednie podstawy prawne określające zadania

poszczególnych podmiotów systemu, ich organizację w sytuacjach wystąpienia

kryzysu, zasady i zakres tego współdziałania.

W sytuacji wystąpienia kryzysu istnieje niejednokrotnie konieczność

współdziałania niemal wszystkich elementów systemu, co nie zawsze się udaje.

W większości przypadków pojawiają się zakłócenia w uzyskaniu oczekiwanej

sprawności i jakości działania.

Działanie podmiotów systemu to szereg interdyscyplinarnych przedsięwzięć

mających na celu ochronę ludności, mienia, środowiska, przed zagrożeniami

naturalnymi i spowodowanymi przez człowieka. Działanie to realizowane jest przez

władze cywilne, jednak gdy zajdzie taka potrzeba możliwe jest wsparcie przez siły

zbrojne.

Cele działania systemu bezpieczeństwa powszechnego będą pokrywać się

z tymi, które określają funkcjonowanie systemu ochrony ludności. Tak więc należy

zaliczyć do nich:

–

ochronę ludności, dóbr, środowiska przed skutkami klęsk żywiołowych, awarii

technicznych i innych zagrożeń i niebezpieczeństw spowodowanych działaniem

sił natury lub człowieka;

– przezwyciężanie następstw zagrożeń;

–

zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania

Dla właściwego wypełnienia przedstawionych celów, podmioty systemu realizują

następujące zadania:

– planowanie i organizacja działań;

– monitorowanie zagrożeń;

– ostrzeganie i alarmowanie;

W. Kitler, Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, s.114

– ratowanie ludzi, zwierząt, mienia;

– ewakuacja;

– zwalczanie pożarów, powodzi i innych zagrożeń;

– zapewnienia schronienia i zaopatrzenia poszkodowanym;

– doraźne przywracanie działania służb użyteczności publicznej;

– odkażanie, likwidacja skażeń i zakażeń;

–

doraźne grzebanie zmarłych

System ten jest zorganizowany w taki sposób, aby spełniał warunki stałego

funkcjonowania w etapie zwanym stanem permanentnego czuwania i doraźnego

reagowania

. Poszczególne podmioty systemu wykonują rutynowe, codzienne

czynności ratujące ludzi, mienie i środowisko, zajmują się likwidowaniem

bezpośrednich skutków nagłych zdarzeń. Istotnym elementem działania w tym etapie

jest właściwy monitoring zagrożeń, zapobieganie i przeciwdziałanie możliwym

zagrożeniom.

Drugi etap funkcjonowania systemu to zarządzanie kryzysowe

. Jest to etap

reagowania po wystąpieniu zagrożeń, których rodzaj i zasięg doprowadziły do

sytuacji kryzysowej.

Podmioty systemu bezpieczeństwa powszechnego będą realizowały swoje zadania

również w czasie wojny.

Podmioty systemu bezpieczeństwa powszechnego realizują dwojakiego rodzaju

funkcje. Funkcje wewnętrzne – służą zapewnieniu trwania całego systemu, natomiast

funkcje zewnętrzne pokazują misję zasadniczą systemu, pozwalające wyróżnić go od

innych systemów.

W systemie bezpieczeństwa powszechnego spełniane są funkcje kierowania.

Kierowanie przyjmuje formę:

–

administrowania, kiedy dany podmiot systemu nabył prawo lub posiada

kompetencje roli administratora;

Tamże s. 115

W. Kitler, A. Skrabacz, Wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa – Materiały z seminarium

przeprowadzonego w dniu 9.04.2003 r. na Wydziale Strategiczno – Obronnym. Warszawa 2003, s. 22

W. Kitler, Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, s.110

–

zarządzania, kiedy podmiot systemu posiada prawo do dysponowania

zasobami warunkującymi funkcjonowanie organizacji, a zwłaszcza

zasobami o szczególnym znaczeniu

–

przywództwa, kiedy źródłem władzy kierowniczej jest autorytet

moralny

i intelektualny organu kierowniczego

Podmioty systemu realizują swoje zadania w poszczególnych fazach reagowania

kryzysowego.

W fazie zapobiegania realizowany jest kompleks przedsięwzięć mających na celu

zapobieżenie zagrożeniu i minimalizację potencjalnych strat. W tym, realizowane są

takie zadania jak:

–

prace legislacyjne, badania naukowe;

–

analiza zagrożeń, ich przyczyn , charakteru i skutków;

–

analiza społeczno – ekonomicznych skutków zagrożeń;

–

planowanie operacyjne;

–

tworzenie rezerw i zapasów;

–

budżetowanie, organizowanie;

–

realizacja budowli i systemów zabezpieczających;

–

edukacja odpowiednich służbie i społeczeństwa;

–

racjonalne zagospodarowanie przestrzenne;

–

egzekwowanie przestrzegania przepisów.

W fazie przygotowania realizuje się przedsięwzięcia planistyczno – organizacyjne

mające na celu podniesienie i osiągnięcie gotowości do poradzenia sobie z

przewidywanymi lub spodziewanymi zagrożeniami, godzącymi w bezpieczeństwo

ludzi, dóbr i środowiska naturalnego. Obejmie między innymi:

–

weryfikację planów operacyjnych;

–

ćwiczenia i treningi zgrywające;

–

doraźne szkolenie ludności;

Tamże s.119

–

odtwarzanie rezerw i zapasów;

–

organizowanie stanowiska kierowania;

–

alarmowanie i powiadamianie.

W fazie reagowania na zakłócenia podmioty systemu bezpieczeństwa

powszechnego realizują przedsięwzięcia mające na celu likwidację źródeł zagrożeń,

ograniczenie ich rozmiaru i skutków, ratowanie i udzielanie pomocy

poszkodowanym.

Powyższe zadania są realizowane poprzez:

–

organizowanie ośrodków kierowania i koordynacji;

–

mobilizowanie służb kierowania i ratowników;

–

informowanie władz i społeczeństwa;

–

ratownictwo i ewakuację;

–

udzielanie wszelkiej pomocy poszkodowanym;

–

zapewnienie porządku w strefie dotkniętej klęską;

–

realizacja budowli i systemów zabezpieczających;

–

wsparcie przez siły zbrojne;

–

samoobrona (samoochrona) powszechna.

W fazie odbudowy realizowany jest kompleks przedsięwzięć krótko-

i długoterminowych służących usunięciu skutków zagrożeń, przywróceniu

normalnych warunków funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki i środowiska,

a także usunięcie przyczyn zagrożenia. To również działania podejmowane w celu

zapobieżenia ofiarom i stratom oraz powtórzeniom zjawisk niebezpiecznych.

W fazie tej realizuje się następujące przedsięwzięcia:

–

odbudowa krótkoterminowa i przywrócenie niezbędnych, minimalnych

standardów życia społecznego;

–

odbudowa długoterminowa, która trwa aż do zakończenia procesu

odbudowy obszaru dotkniętego klęską, katastrofą lub awarią

–

wyciągnięcie wniosków, doskonalenie środków i metod

prognozowania.

1.2. Bezpieczeństwo narodowe

„Zachowanie bezpieczeństwa narodowego, nazywanego również bezpieczeństwem

państwa, jest jedną z podstawowych funkcji każdego kraju obejmującą problematykę

przeciwstawiania się wszelkim zewnętrznym oraz wewnętrznym zagrożeniom istnienia

i rozwoju państwa”.

Należy jednak podkreślić, że wejście w struktury wspólnego, euroatlantyckiego

bezpieczeństwa nie było celem samym w sobie. Było ono jedynie etapem i jednym z

zadań strategicznych na drodze do zapewnienia sobie możliwości pewniejszego i

łatwiejszego osiągnięcia celu nadrzędnego, jakim dla każdego państwa jest

zagwarantowanie bezpieczeństwa narodu, jego prawa do życia w pokoju, suwerenności

i nienaruszalności terytorialnej oraz rozwoju ekonomicznego.

W tym celu Rzeczpospolita Polska utrzymuje i doskonali swój system

bezpieczeństwa a w nim system obrony państwa (SOP). Skład, struktura i zasady

funkcjonowania SOP w czasie pokoju i wojny uwarunkowane są szeregiem

różnorodnych czynników, wśród których najistotniejsza jest ocena ewentualnych

zagrożeń i wynikających z nich potrzeb obronnych, a także działania wynikające z

realizacji polityki bezpieczeństwa państwa.

Zagrożenia ze względu na ich treść, dzielimy na: polityczne, ekonomiczne

(gospodarcze), cywilizacyjne (w tym ekologiczne), porządku publicznego (w tym

militarne).

Zagrożenie militarne to rodzaj zagrożenia bezpieczeństwa państwa, w którym

istnieje zwiększone prawdopodobieństwo wykorzystania przemocy zbrojnej przeciwko

państwu. Zagrożenie to może być realne i potencjalne.

Zagrożenie militarne realne to bezpośrednie wystąpienie groźby zastosowania

przemocy zbrojnej przeciwko państwu.

Zagrożenie militarne potencjalne to sytuacja, w której nie ma bezpośredniej

groźby zastosowania przemocy zbrojnej, jednak istnieją przesłanki do jej zastosowania

w bliżej nieokreślonej przyszłości.

W. Kitler Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, s. 125 - 132

K. Malak: Bezpieczeństwo i obronność państwa, Warszawa 1998, s. 60.

Zagrożenie wojenne jest szczególnym rodzajem zagrożenia państwa,

skierowanym w podstawy istnienia narodu i państwa. Zagrożenie wojenne to zestaw

różnych niebezpieczeństw występujących jednocześnie, wśród których główną rolę

odgrywa zagrożenie militarne. Zagrożenie wojenne jest pojęciem szerszym niż

zagrożenie militarne, ponieważ wojna, zwłaszcza wojna współczesna, obejmuje nie

tylko działania zbrojne, ale także różnorodne działania bez użycia siły (społeczne,

ekonomiczne, informacyjne). Groźba zbrojnej agresji nie należy wprawdzie do

zagrożeń dnia dzisiejszego, ale nie może być wykluczona.

Zagrożenie kryzysowe to następstwo kryzysu polityczno-militarnego w

otoczeniu państwa, czyli sytuacji, w której co prawda nie występuje groźba

bezpośredniej agresji na dane państwo, ale która stwarza zagrożenie pośrednie.

W otoczeniu Polski kryzys polityczno-militarny pod kątem zagrożenia

bezpieczeństwa naszego państwa może rozwijać się na dwóch płaszczyznach tj.:

•

potencjalne niebezpieczeństwo konfliktów narodowościowych i terytorialnych

w Europie Środkowo-Wschodniej;

•

spory i roszczenia terytorialne oraz konflikty dotyczące mniejszości

narodowych.

Zagrożenia niemilitarne a wśród nich najgroźniejsze dla bezpieczeństwa państwa –

zagrożenie ustroju konstytucyjnego, w warunkach polskiej rzeczywistości jest mało

prawdopodobne. Nie jesteśmy fanatykami religijnymi, ani też w kraju nie działają

liczące się partie lub ugrupowania polityczne wyznające skrajne ideologie.

Zdecydowana większość naszego społeczeństwa aprobuje obecny ustrój

państwowy.

Pisząc o bezpieczeństwie nie sposób nie wspomnieć o szczególnej dziedzinie

bezpieczeństwa narodowego, jaką jest obronność (obrona narodowa). Główną i

najważniejszą jej treścią jest przeciwstawienie się zagrożeniom militarnym, ale też i

innymi towarzyszącym im zagrożeniom.

Kształtowanie obronności odbywa się w ramach realizacji polityki, strategii i

doktryny obronnej. Te trzy kategorie pojęciowe należą do podstawowych z zakresu

obronności.

Zarówno bezpieczeństwo państwa jako całość, jak i i wszystkie jego dziedziny

mają swoją politykę, strategie i doktrynę, co w konsekwencji oznacza, że polityka i

strategia bezpieczeństwa państwa składa się z polityki i strategii obronnej, polityki i

strategii bezpieczeństwa:

•

polityczno-społecznego;

•

ekonomicznego;

•

publicznego;

•

ekonomicznego itd.

„Polityka obronna jako część polityki bezpieczeństwa państwa, to zespół działań

informacyjno-propagandowych, dyplomatycznych, ekonomicznych, militarnych i

innych prowadzonych przez państwo w celu przeciwstawienia się zagrożeniom

wojennym i ich skutkom.”

Strategia obronna jest częścią polityki obronnej i jednocześnie częścią szerszej

strategii – bezpieczeństwa narodowego. Zajmuje się ona sposobami realizacji polityki

obronnej. Jej istotą jest dążenie do jak najlepszego wykorzystania, użycia sił i środków

wydzielonych przez państwo do realizacji celów i zadań określonych przez politykę.

Doktryna obronna stanowi polityczno-strategiczny zestaw obowiązujących w

danym czasie celów obronnych i sposobów ich osiągania; jest jednocześnie częścią

szerszej doktryny bezpieczeństwa narodowego. Doktryna obronna, zawarta w

oficjalnych dokumentach państwowych, zawiera strategiczną decyzje dotyczącą

realizację polityki obronnej, czyli odnosi się do sposobów przeciwstawienia się

zagrożeniom wojennym, w tym zagrożeniom kryzysowym.

Dalszym skonkretyzowaniem i uszczegółowieniem strategii i doktryny obronnej

jest strategia i doktryna militarna. Cechą, które je wyróżnia jest rodzaj środka

obronnego, jakim są siły zbrojne. Strategia militarna zajmuje się sposobami

przygotowania i użycia sił zbrojnych do realizacji zadań obronnych. Tak więc doktryna

militarna stanowi obowiązującą koncepcję strategiczną przygotowania (utrzymywania) i

użycia sił zbrojnych.

W odniesieniu do podstawowych pojęć i kategorii bezpieczeństwa państwa

można ustalić następujący porządek:

•

bezpieczeństwo narodowe (państwa) – jako przedstawienie się wszelkim

zagrożeniom przy użyciu wszystkich (militarnych i niemilitarnych) sił i

środków, jakie państwo wydziela do realizacji tych zadań;

Tamże, s. 67.

•

obronność – jako przeciwstawienie się zagrożeniom wojennym, w tym również

kryzysowym, przy użyciu wszystkich (militarnych i niemilitarnych) sił i

środków, jakie państwo wydziela do realizacji tych zadań;

•

bezpieczeństwo militarne (sztuka wojenna) – jako przeciwstawienie się

zagrożeniom militarnym przy użyciu sił zbrojnych.

Z powyższych zestawień wynika w sposób jednoznaczny, że relacje i zależności

między bezpieczeństwem państwa, obronnością i sztuką wojenną są hierarchie zależne,

natomiast między polityką i strategią występują bardzo wyraźne wzajemne

uwarunkowania.

1.3. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo

Człowiekowi od początków istnienia towarzyszyły różnego rodzaju zagrożenia.

Wraz z rozwojem cywilizacji i postępu technicznego zmienił się ich charakter i skala.

Zagrożenia naturalne oddziaływały na poziom bezpieczeństwa od samego początku

istnienia człowieka, natomiast zagrożenia spowodowane przez człowieka zmieniały

swój charakter i zasięg w miarę rozwoju techniki, zagospodarowania terenów,

wykorzystywania coraz nowszych rozwiązań technicznych.

Przyczyną wielu zagrożeń była i jest działalność człowieka, popełniane przez

niego błędy oraz sytuacja społeczna. Liczba zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego

jest bardzo duża. Niezmiernie istotne jest poznanie charakteru zagrożenia, sposobów

jego powstawania oraz prawdopodobieństwa zaistnienia określonego zagrożenia na

danym obszarze. W konsekwencji należy przygotować działania zapobiegające lub

minimalizujące ich skutki.

Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego, ze względu na źródło i sposób

powstawania można podzielić na zagrożenia spowodowane przez siły natury oraz

powstałe w wyniku działalności człowieka. Siły natury (żywioły) mogą powodować

pożary, powodzie, osuwiska ziemi, anomalie pogodowe, które mogą z kolei prowadzić

do katastrofy ekologicznej. Należy wspomnieć również o zagrożeniach biologicznych w

postaci różnego rodzaju szkodników roślinnych, a także zagrożenia płynące

z kosmosu. Człowiek działając przeciwko prawom przyrody, lub innemu człowiekowi,

świadomie lub nieświadomie może przyczynić się do powstania niemniej groźnych

zagrożeń, których skutkiem może być awaria techniczna lub katastrofa ekologiczna.

Zagrożeniami bezpieczeństwa powszechnego w wyniku bezpośredniej działalności

ludzi mogą być akty terroryzmu, konflikt zbrojny lub nawet wojna

Powyższy podstawowy podział wskazuje na różnorodność zagrożeń i złożoność

problematyki związanej z zapobieganiem powstawaniu zagrożenia lub do ograniczenia

jego skutków. Całość działań związanych z ochroną przed zagrożeniami dzielimy na

cztery etapy:

1. Zapobieganie – jest to etap związany w głównej mierze z działaniami w sferze

technicznej. Podstawowym celem jest tutaj niedopuszczenie do powstania

zagrożenia, a jeśli to niemożliwe do ograniczenia jego skutków.

Przygotowanie – jest to etap oceny potencjalnych zagrożeń, ich analizy oraz

określenia stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia danego zagrożenia. Na tym

etapie prowadzone są zadania planistyczne, opracowywane plany działania w

sytuacjach niebezpiecznych i procedury działania, rozpoznanie własnych sił i

środków niezbędnych do podjęcia i prowadzenia działań;

Reagowanie – są to działania ratownicze, prowadzenie ewakuacji, zapewnienie

zastępczych miejsc dla poszkodowanych, wstępne szacowanie strat;

4. Odbudowa – to etap, którego głównym celem jest przywrócenia w możliwie

krótkim czasie minimum warunków bytowania ludności oraz funkcjonowania

systemów komunalnych i struktur administracyjnych na danym obszarze.

Etapy te związane są z zarządzeniem kryzysowym – działaniami mającymi na celu

realizację takich przedsięwzięć, które zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia

określonego zagrożenia i minimalizują jego ewentualne skutki. Dla potrzeb

planistycznych niezbędna jest znajomość czasu powstawania zagrożenia i jego trwania.

J. Święcicki, Ogólne zasady przygotowania sił i środków cywilnej służby zdrowia do ratowania

zdrowia i życia ludzi w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie wojny, AON, Warszawa 2002, s.50

R. Grocki, Vademecum zagrożeń, Bellona, Warszawa 2003, s.10

CZYNNIK SPRAWCZY

SIŁY NATURY

(żywioły)

Działalność

człowieka

przeciwko:

Jest to konieczne do zaplanowania działań związanych z ostrzeganiem ludności oraz do

zgromadzenia odpowiednich sił i środków reagowania podczas trwania zdarzenia.

Zasadniczym obowiązkiem władz cywilnych monitorowanie zjawisk, wczesne

wykrycie i rozpoznanie zagrożeń. Właściwa wiedza na temat źródeł ich powstawania,

skutków, jakie mogą wywołać oraz sposobów im przeciwdziałania jest niezbędna do

skutecznego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa powszechnego.

Przedstawiam poniżej charakterystykę zagrożeń, które mają wpływ na

bezpieczeństwo powszechne.

1.3.1. Zagrożenia spowodowane przez naturę (żywioły)

1) Zagrożenia pożarowe

Pod pojęciem zagrożenia pożarowego rozumie się istnienie takich warunków, przy

których możliwe jest powstanie niekontrolowanego procesu spalania wymagającego

zorganizowanej akcji do jego likwidacji. Zagrożenie pożarowe wynika przede

wszystkim z charakterystyki i realiów gospodarki, które kształtują następujące czynniki:

a) powierzchnia obszarów leśnych - o znacznym zagrożeniu pożarowym

zależnym od pory roku - w okresie wiosennym duże zagrożenie stanowią pożary

suchych traw na nieużytkach (rowy, ugory, itp.), które często przenoszą się na

obszary leśne oraz pożary poszycia i ściółki leśnej, powodujące zniszczenia

upraw leśnych i młodników. W okresie letnim zagrożenie pożarowe mogą być

następstwem długotrwałych susz;

b) wiek i skład gatunkowy drzewostanu;

c) atrakcyjność turystyczna - ilość ośrodków wypoczynkowych, obozowisk,

akwenów wodnych zlokalizowanych wśród obszarów leśnych, a także obfitość

płodów runa leśnego powoduje ich dużą penetrację przez ludzi, co potęguje

zagrożenie (szczególnie w okresie letnim );

d) rolnictwo - powoduje charakterystyczne zagrożenie pożarowe, wynikające z:

dużych areałów nieużytków (odłogów) w okresie wiosennym – które przed wschodami

świeżych traw oraz w okresie letnim - podczas długotrwałych susz są narażone na

pożary spowodowane wypalaniem suchych traw. Pożary te często zagrażają budynkom

i obiektom oraz obszarom leśnym zlokalizowanym w bezpośrednim sąsiedztwie

powstałego pożaru; masowego wypalania słomy i pozostałości roślinnych w okresie

pożniwnym, bez zachowania przepisów w tym zakresie, powodującego zagrożenie

pożarowe. Występowania obiektów dużych kubaturowo w indywidualnych

gospodarstwach rolnych i prywatnych zakładach przemysłowych powstałych na bazie

byłych państwowych gospodarstw rolnych, (należy brać pod uwagę możliwość

występowania pożarów dużych i bardzo dużych).

profilu produkcji - największe zagrożenie pożarowe stanowią zakłady pracy, które

stosują podczas procesu technologicznego surowce łatwopalne, toksyczne oraz

stanowiące zagrożenie wybuchowe.

2) Zagrożenia powodowane warunkami hydrometeorologicznymi

Spośród tej grupy zagrożeń najczęściej występującymi są zalania terenów.

Większość ludzi kojarzy to zjawisko głównie z powodzią. Jeżeli jednak

przeanalizujemy, czym jest powódź, to na zasadzie eliminacji wyłania się obraz wielu

innych prawdopodobnych przyczyn zalewania terenów. Powódź to wezbranie,

w wyniku, którego wody rzeki po przekroczeniu stanu brzegowego lub przerwaniu

wałów zalewają dolinę, zagrażając ludziom, powodując straty społeczne, ekonomiczne

i przyrodnicze

Inne zjawiska, które mogą powodować zalanie terenów to na przykład

intensywne lub gwałtowne opady deszczu, na terenach o wysokim poziomie wód

gruntowych. W wyniku takich opadów poziom wód może gwałtownie wzrastać.

Wielokrotnie takie zjawisko powodowało podtopienia terenu. Przestarzała technicznie i

nie wydolna sieć odbioru wód opadowych powoduje podtapianie lub zalewanie całych

placów, obszarów skrzyżowań, ulic, a także lokalnie piwnic. Podtapianie występuje

również w węzłach ciepłowniczych i studzienkach z kablami telefonicznymi.

Intensywny spływ wód opadowych z terenów górskich powoduje podniesienie poziomu

wód rzeki zbiorników wodnych. Grozi to przeciekami przez nieszczelne obwałowania,

awariami zbiorników wodnych i innych urządzeń, przerwaniami wałów. Na terenach

zurbanizowanych gdzie występują rozległe obszary o nawierzchniach utwardzonych,

R. Grocki, Vademecum zagrożeń, Bellona, Warszawa 2003 s.13

albo funkcjonują stare, niewydolne systemu kanalizacyjne występuje zjawisko małej

retencji gruntowej, co powoduje również zagrożenia podtopień na tych obszarach.

Powódź jako zjawisko losowe jest nieprzewidywalna. Trudno jest określić czas

i miejsce jej wystąpienia. Ze względu na genezę powstania tego zjawiska powodzie

dzielimy na cztery główne grupy: opadowe, roztopowe, zatorowe i sztormowe

Ze względu na charakter opadów, zasięg zjawiska powodzi może być

zróżnicowany. Długotrwałe opady deszczu powodują powolne wezbrania. Można

wówczas obserwować poziomy stanu wód i z pewną dokładnością przewidzieć miejsce

i czas wylania rzek lub zbiorników. Deszcze nawalne, gwałtowne, trwają

z reguły dość krótko oraz mają niewielki zasięg terytorialny. Mogą powodować duże

straty w wyniku bardzo szybkiego przyboru wody. Zasięg terytorialny powodzi w tym

przypadku jest zbieżny z zasięgiem występowania opadów. Są to powodzie trudne do

przewidzenia, ponieważ występują gwałtownie.

Powodzie roztopowe związane są z gwałtownym topnieniem pokrywy śnieżnej

lub lodowej. Najbardziej sprzyjające warunki temu zjawisku występują wczesną

wiosną, kiedy ocieplenie z równoczesnymi opadami deszczu występują przy jeszcze

zamarzniętym podłożu. Powoduje to gwałtowne odpływy powierzchniowe.

Okres wczesnej wiosny sprzyja także występowaniu powodzi zatorowych.

Nagromadzenie lodu, kry lodowej, na nieuregulowanych odcinkach rzek,

w przewężeniach, wyspach, wokół przęseł mostów powoduje zatkanie koryta rzeki,

a poprzez to hamowanie odpływu, piętrzenia wód i występowanie z koryta rzeki.

Powodzie sztormowe powodowane są silnymi wiatrami od morza w kierunku

lądu. Wody morskie pod wpływem wiatru w zalewach i ujściach rzek utrudniają odpływ

wód rzecznych, co powoduje ich spiętrzanie i zalewanie przyległych terenów.

Kolejnym zjawiskiem w tej kategorii zagrożeń jest występowanie silnych

wiatrów. W naszych warunkach klimatycznych nie występują huragany czy tornada,

jednak silne wiatry w czasie burz powodują bardzo wiele szkód i stanowią zagrożenia

bezpieczeństwa powszechnego. Powodują zniszczenia w infrastrukturze przesyłowej

telekomunikacji i energetyki, a także dachach budynków. Wywracane drzewa powodują

Tamże, s.15

również zniszczenia obiektów, środków transportu, a także utrudniają ruch drogowy.

Skutki wtórne tych zjawisk to niejednokrotnie brak prądu lub wody pitnej na terenach

ich występowania. Są to zjawiska częściowo przewidywalne. Prognozy pogody

informujące o silnych wiatrach, ścieraniu się frontów atmosferycznych, oraz opadach

deszczu (gradu) pozwalają przewidzieć prawdopodobieństwo wystąpienia powyższych

zagrożeń.

Zjawisko suszy, czyli braku wody na określonych obszarach jest bardzo

niebezpieczne ze względu na możliwość występowania na dużym obszarze lub przez

długi czas. Może ona powodować duże szkody pod względem ekonomicznym

i społecznym. Susza może być spowodowana brakiem opadów deszczu przez długi

czas, redukcją wody w rzekach, wodach gruntowych, albo niewłaściwą gospodarką

rolną. Długotrwałe susze - zwiększają zagrożenie pożarowe w lasach, a także

w rolnictwie podczas żniw. Pogarszają również zasoby wodne, co w konsekwencji

powoduje wysychanie jezior, a tym samym zmniejsza ilość naturalnych zbiorników

wody do celów gaśniczych.

3) Zagrożenia wywoływane czynnikami biologicznymi

Wydawać by się mogło, że przy dzisiejszym stanie wiedzy i na obecnym etapie

rozwoju nauk medycznych, wystąpienie chorób powodujących epidemie jest

niemożliwe. Jednak na przestrzeni ostatnich lat występowały na świecie przykłady

nagłego wystąpienia chorób zakaźnych wcześniej nie występujących. Epidemie mogą

być wynikiem innych zdarzeń jak na przykład powodzie, czy susze. Mogą także być

powodem zaniedbań wymogów sanitarnych i higienicznych. Epidemie oprócz strat

ludzkich mogą powodować skutki wtórne, takie jak starty ekonomiczne, gospodarcze.

Istotny wpływ na bezpieczeństwo ludzi mają zjawiska występowania chorób

zwierząt lub roślin na znacznych obszarach. Znane przykłady występowania epidemii

chorób zwierzęcych takich jak BSE, lub ptasia grypa, pokazują, jakie ogromne skutki

finansowe mogą za sobą nieść te zagrożenia.

1.3.2. Zagrożenia spowodowane działalnością człowieka

Człowiek nie zawsze działa w zgodzie z prawami natury, a bywa, że jego

działalność jest skierowana przeciwko innym ludziom. Takie sytuacje powodują

zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego. Pośrednio człowiek obsługując urządzenia

przemysłowe, energetyczne, chemiczne, itp., poprzez swoje zaniedbania bądź też

w wyniku awarii tych urządzeń powoduje awarie techniczne zagrażające

bezpieczeństwu ludzi i środowiska.

1) Zagrożenia chemiczno-ekologiczne

Potencjalnie największe zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, jak i też stanu

środowiska przyrodniczego, mogą wywołać awarie i katastrofy chemiczno-ekologiczne.

Głównym źródłem występujących zagrożeń podczas tych zjawisk są promieniotwórcze

i toksyczne środki przemysłowe. Wydostanie się tych środków ze zbiorników lub

urządzeń technologicznych jest groźne dla ludzi i środowiska. Mogą być one przyczyną

katastrofy ekologicznej. Źródło zagrożeń stanowią zakłady pracy oraz urządzenia

techniczne, gdzie zagrożenie wynika ze stosowania w procesach technologicznych

niebezpiecznych związków i substancji chemicznych. Awarie techniczne są często

konsekwencją nieprzestrzegania procedur w procesach technologicznych i eksploatacji,

zaniedbaniom w zakresie wymogów bezpieczeństwa oraz kradzieżom na przykład w

formie odwiertów w rurociągach.

2) Zagrożenia wypadkami i katastrofami komunikacyjnymi

Zagrożenia wypadkami komunikacyjnymi mogą nastąpić w komunikacji

drogowej, kolejowej lub lotniczej. Główne ich przyczyny związane są z dużymi

ilościami przewożonych substancji, brakiem wyznaczonych i oznakowanych tras do

przewozu materiałów niebezpiecznych, złym stanem technicznym środków transportu.

Stan dróg i duży ruch powoduje niebezpieczeństwo kolizji. Niejednokrotnie osoby

odpowiedzialne za organizację transportu wykazują bak wyobraźni i wiedzy na temat

prawdopodobieństwa i skutków zagrożeń.

3) Zagrożenia katastrofami budowlanymi

Zagrożenia związane z katastrofami budowlanymi, dotyczyć mogą tak

budownictwa mieszkalnego (jedno- i wielorodzinnego) jak i przemysłowego, i mogą

być spowodowane głównie przez:

– wyeksploatowanie techniczne obiektu;

– pożary;

– wady w posadowieniu obiektu;

– nieprawidłowości w wykonawstwie obiektu;

– przypadki losowe (huragany, osunięcia podłoża, wypadki samochodów -

uderzenie samochodem);

– wady zastosowanych materiałów;

– przeciążenia części budynku;

– wybuchy materiałów pirotechnicznych;

– nie zabezpieczenie obiektów przeznaczonych do rozbiórki.

4) Zagrożenia infrastruktury krytycznej

Do najczęściej występujących zagrożeń z tego zakresu można zaliczyć awarie :

– sieci ciepłowniczych,

– sieci energetycznych,

– sieci wodnokanalizacyjnych,

– sieci gazowych,

– urządzeń gazowych.

5) Zagrożenia promieniowaniem jonizującym

Na zagrożenie będące wynikiem nadzwyczajnych zdarzeń radiacyjnych,

narażeni są przede wszystkim pracujący zawodowo ze źródłami promieniowania.

Obiektami, w których występują silne źródła promieniowania są obszary wokół

urządzeń rentgenowskich w obiektach medycznych (szpitale i przychodnie zdrowia),

lub źródła cezowe i kobaltowe do napromieniowań medycznych. Możliwość

niekontrolowanego przedostania się substancji promieniotwórczych do środowiska

może również wystąpić podczas ich transportu środkami kołowymi (samochodami lub

koleją). Pomimo obowiązujących przepisów transportowych narzucających taki sposób

opakowania źródeł promieniotwórczych, który praktycznie eliminuje jakiekolwiek

narażenie na rozszczelnienie opakowania, nie można wykluczyć katastrofy

komunikacyjnej lub kradzieży i manipulowania przy tego typu przesyłkach, co w

efekcie powoduje potencjalne zagrożenie promieniowaniem jonizującym. Możliwość

rozpoznania w tym zakresie jest ograniczona, gdyż komenda powiatowa PSP nie

otrzymuje informacji również o legalnie nadawanych i transportowanych tego typu

przesyłkach.

6) Terroryzm

Terroryzm to „forma przemocy polegająca na przemyślanej akcji wymuszenia

bądź zastraszenia rządów lub określonych grup społecznych w celach politycznych,

ekonomicznych lub innych”

. Z reguły jest to działalność ugrupowań

ekstremistycznych, które za pomocą zabójstw, grożenia śmiercią, porywania

zakładników i innymi metodami usiłują zwrócić na siebie uwagę opinii publicznej

i przedstawiać swoje hasła lub zaprezentować swoje żądania. Jest to jedne

z najgroźniejszych zagrożeń bezpieczeństwa. Polska będąc członkiem społeczności

międzynarodowej, NATO, Unii Europejskiej, oraz elementem koalicji

antyterrorystycznej działającej w Afganistanie i Iraku, jest bezpośrednio narażona na

ataki terrorystów. Głównym celem ataków terrorystycznych w ostatnich latach było

i najprawdopodobniej nadal będzie spowodowanie dużych strat w ludziach.

Z powyższej analizy potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego można

wyciągnąć następujące wnioski:

1. Typowymi zagrożeniami czasu pokoju, które mogą wystąpić na obszarze kraju

o bardzo dużej skali są:

– katastrofalne zatopienia spowodowane powodziami lub awariami obiektów

hydrotechnicznych;

– pożary przestrzenne;

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa, 1996, s.109

– zakażania biologiczne ludzi występujące jako epidemie (grypa, wirusowe

zapalanie wątroby typu A, czerwonka) i epizootie zwierząt (pryszczyca,

zapowietrzenie wścieklizną);

– katastrofalne huragany, zawieje, śnieżyce i burze gradowe;

– skażenia toksycznymi środkami przemysłowymi emitowanymi do atmosfery

w wyniku awarii instalacji przemysłowych i zbiorników w zakładach

produkujących lub wykorzystujących w procesie produkcji te środki;

– skażenia promieniotwórcze, które powstać mogą w wyniku awarii elektrowni

atomowych państw ościennych;

– zjawiska terroryzmu kryminalnego przejawiającego się głównie użyciem

materiałów wybuchowych.

2. Katastrofalne powodzie spowodować mogą niebezpieczeństwo dla życia

ludzkiego oraz poważne straty i szkody w rolnictwie, infrastrukturze

technicznej, komunalnej oraz w dobrach kultury.

3. W przypadku powodzi, ze względu na gwałtowność powstawania zagrożenia na

całym obszarze zalewowym wymagane jest utrzymanie w pełnej sprawności

technicznej systemu ostrzegania i alarmowania ludności.

4. Ze względu na zadania wynikające z sytuacji zagrożenia powodziowego, jak

i w razie potrzeby usunięcia zatorów lodowych niezbędne będzie ścisłe

współdziałanie z wojskiem i jednostkami paramilitarnymi.

5. Największe niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia ludzkiego stwarzają rozległe

pożary przestrzenne. W zależności od rodzaju sytuacji z terenów objętych

rozprzestrzenianiem się pożarów może być prowadzona ewakuacja ludności

i zwierząt gospodarskich.

6. W zakresie wykrywania i ostrzegania o rozprzestrzenianiu się obszarów

nadzwyczajnych zagrożeń, np. pożarów przestrzennych, a także udziału sił

w akcjach ratowniczych konieczne będzie współdziałanie województw

sąsiadującymi ze sobą.

7. W obszarze bezpośredniego zagrożenia TSP istnieje potrzeba wyposażenia

załóg zakładów pracy oraz ludności w indywidualne środki ochrony dróg

oddechowych, utrzymania w sprawności technicznej systemów ostrzegania

i alarmowania oraz ciągłego monitoringu, a także szkolenia ludności na temat

zasad ochrony przed TSP. Poważne zagrożenie dla środowiska stanowi transport

rurociągowy ropy naftowej i jej produktów. W przypadku awarii istnieje

możliwość zanieczyszczenia zasobów wód podziemnych i powierzchniowych

oraz gruntu.

8. W okresie bezpośredniego zagrożenia ludności TSP nie planuje się jej

ewakuacji. Możliwe będzie jedynie przeprowadzenie ewakuacji

i samoewakuacji ludności poza obszarami bezpośredniego zagrożenia

(położonych w odległości pozwalającej na podjęcie zorganizowanej akcji

ratunkowej). Zachodzić będzie potrzeba współdziałania organów i sił

województw ościennych.

9. Z chwilą wystąpienia skażeń promieniotwórczych działania ochronne

realizowane będą wg ustaleń służb specjalistycznych i administracji, których

ścisłe przestrzeganie w istotny sposób może zmniejszyć skutki tych skażeń.

Duże znaczenie będzie miała szeroka akcja upowszechniania zasad

postępowania w warunkach skażenia.

10. Uszkodzone w wyniku huraganów oraz innych sił przyrody linie napowietrzne

sieci energetycznych oraz odkryte linie przemysłowe ciepłownicze i gazowe

mogą spowodować znaczne zakłócenia w funkcjonowaniu gospodarki, a także

utrudnienia w zakresie kierowania i współdziałania.

11. Obfite i długotrwałe opady śniegu w połączeniu z innymi zjawiskami

atmosferycznymi mogą spowodować znaczne utrudnienia komunikacyjne,

a tym samym stanowić będą zagrożenia dla społeczeństwa i funkcjonowania

gospodarki.

12. Awarie sieci energetycznych i przemysłowych mogą być przyczyną utrudnień w

utrzymaniu rytmiczności funkcjonowania zakładów pracy, powstania ognisk

pożarów itp.

13. Zjawiska terroryzmu kryminalnego przejawiającego się głównie użyciem

materiałów wybuchowych, ostrzeliwaniem i podpalaniem obiektów,

działalnością rodzimych grup przestępczych i ich powiązania z grupami

przestępczymi w innych krajach mogą przyczynić się do:

– niebezpieczeństwa powszechnego dla życia, zdrowia lub wolności

obywateli;

– bezpośredniego zagrożenia dla mienia w znacznych rozmiarach;

– bezpośredniego zagrożenia obiektów i urządzeń ważnych dla

bezpieczeństwa lub obronności państwa, siedzib organów administracji

rządowej i samorządowej, obiektów gospodarki lub kultury narodowej.

W celu przeciwdziałania tego typu zagrożeniom istnieje potrzeba

opracowania planów ochrony obiektów oraz instrukcji alarmowej w przypadku

zgłoszenia o podłożeniu lub znalezieniu ładunku wybuchowego w obiekcie

użyteczności publicznej.

14. Ewakuacja planowa ludności z rejonów przewidywanych zagrożeń

przeprowadzona w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub z chwilą

rozpoczęcia konfliktu zbrojnego spowoduje zmiany gęstości zaludnienia

w poszczególnych rejonach, co może mieć wpływ na wielkość strat od środków

napadu przeciwnika.

15. W celu ograniczenia zagrożeń od TSP ze zniszczonych lub silnie uszkodzonych

zakładów pracy celowym jest rozśrodkowanie i obniżenie zapasów

magazynowanych TSP.

16. Niezbędne będzie rozśrodkowanie masy towarowej mającej wpływ na warunki

przetrwania ludności;

17. Mogą również wystąpić specyficzne zagrożenia wewnętrzne takie jak:

– niekorzystne nastroje społeczne, spotęgowane koniecznymi ograniczeniami

praw obywatelskich, wprowadzeniem szczególnych przepisów

administracyjno-porządkowych, reglamentacją dóbr konsumpcyjnych, a

także wprowadzeniem obowiązku świadczeń osobistych i rzeczowych na

rzecz obronności;

– wzrastająca lawinowo przestępczość kryminalna i gospodarcza;

– akty sabotażu i dywersji.

18. Zewnętrzne i wewnętrzne zagrożenia występujące na obszarze kraju i regionu

prowadzić mogą do powstania sytuacji kryzysowych, zerwania więzi

społecznych, gospodarczych i strukturalnych.

KLĘSKI ŻYWIOŁOWE

KATASTROFY

POWODZIE

–

roztopowe

–

z nadmiernych
opadów

–

sztormowe

–

awarie budowli
hydrotechnicznych

POŻARY

–

osiedla, zakłady

–

lasy

–

torfowiska

–

zboże na pniu, łąki

BURZE GRADOWE

KATASTROFALNE

OPADY ŚNIEGU

DŁUGOTRWAŁE SUSZE

HURAGANOWE WIATRY

–

burze wiosenne,

jesienne
–

trąby powietrzne

TRZĘSIENIA ZIEMI

–tektoniczne zapadliska

LAWINY

–

śnieżne

–

ziemne

–

skalne

EPIDEMIE

–

ludzie

–

zwierzęta (epizoocje)

WYSTĘPOWANIE

SZKODNIKÓW

–

szkodniki zwierzęce

–

owady

–

wirusowe,
bakteryjne,

grzybowe
–

choroby roślin

KOMUNIKACYJNE

–

drogowe

–

kolejowe

–

lotnicze

–

morskie

BUDOWLANE

–

budynki

–

mosty, wiadukty

–

tunele

–

budowle
hydrotechniczne

TECHNOLOGICZNE

–

uwolnienie toksycznych
środków przemysłowych

–

wybuch mieszanki
pyłowo - powietrznej

EKOLOGICZNE

–

zanieczyszczenie powietrza

–

zanieczyszczenie wody

–

zanieczyszczenie gleby

KATASTROFALNE AWARIE

–

energetyczne

–

wodociągowe

–

ciepłownicze

–

telekomunikacyjne

–

gazowe

–

sieci i urządzeń
telekomunikacyjnych

ATAKI TERRORYSTYCZNE

–

obiekty użyteczności
publicznej

–

obiekty komunikacyjne
(samoloty, pociągi, mosty,
wiadukty, tory kolejowe,
dworce)

–

obiekty komunalne
( energetyczne,
wodociągowe, ciepłownicze,
telekomunikacyjne, gazowe,
sieci i urządzeń
kanalizacyjnych

NIEWYPAŁY

NIELEGALNIE

PRZECHOWYWANE

MATERIAŁY

NIEBEZPIECZNE

–

materiały wybuchowe

–

materiały
promieniotwórcze

–

materiały toksyczne

Rys. 1.1. Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego.

Źródło: Praca zbiorowa, Materiały III Krajowego seminarium Naukowo –Technicznego pt.

„Zarządzanie bezpieczeństwem i ochroną powiatów, miast i gmin w nowym systemie

administracyjnym państwa” Europex Kraków 1999 r.

Katastrofom technicznym i technologicznym można zapobiegać poprzez

systematyczne badanie stanu technicznego obiektów i urządzeń oraz właściwą

konserwację. W przypadku zagrożeń nie dających się przewidzieć, ich skutki można

minimalizować poprzez opracowanie procedur i planów ratowniczych zapewniających

maksymalnie sprawne reagowanie służb i instytucji, w razie ich wystąpienia.

W przygotowywanych planach i procedurach ratowniczych uwzględnić należy

możliwość wystąpienia „łańcuszków katastrofalnych zagrożeń”.

Poniżej przedstawiam przykład „reakcji łańcuchowej” zagrożeń, która może

zaistnieć w rzeczywistości, omawiany czasie III Krajowego Seminarium Naukowo –

Technicznego „Zarządzanie bezpieczeństwem i ochroną powiatów, miast i gmin

w nowym systemie administracyjnym państwa”, który odbył się w Krakowie w 1999

roku.

PRZYCZYNA

RODZAJ

ZAROŻENIA

SKUTEK

nadmierne opady

powódź

KLĘSKA

ŻYWIOŁOWA

przerwanie wałów

przeciwpowodziowych

przerwanie wałów

przeciwpowodziowych

Katastrofa budowli

hydrotechnicznych

KATASTROFA

BUDOWLANA

Powódź – zatopienie

terenu

zatopienie terenu

Zniszczenie sieci

energetycznej

KATASTROFALNA

AWARIA

Wyłącznie zasilania

amoniakalnej instalacji

chłodniczej

Wyłącznie zasilania

amoniakalnej instalacji

chłodniczej

Uwolnienie
toksycznych środków
przemysłowych

KATASTROFA

TECHNOLOGICZNA

wyciek amoniaku

Zanieczyszczenie
powietrza

KATASTROFA

EKOLOGICZNA

Rys. 1.2. Reakcja łańcuchowa zagrożeń,
Źródło jak wyżej.

1.4. Struktura systemu bezpieczeństwa powszechnego

Państwo jest zobowiązane zagwarantować swoim obywatelom powszechne

bezpieczeństwo w każdym czasie i każdej sytuacji. Obowiązkiem wszystkich organów

administracji rządowej, samorządu terytorialnego, podmiotów gospodarczych jest

zapewnienie skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa

powszechnego. Możliwości oddziaływania zagrożeń związanych z działaniem sił

przyrody i rozwojem cywilizacyjnym są nieograniczone. Dlatego dla zapewnienia

właściwej ochrony ludności przed ich skutkami zostały powołane różnego rodzaju siły

dysponujące potencjałem, który będzie w stanie przeciwstawić się odpowiednim

zagrożeniom. Wszystkie te siły muszą jednak współdziałać w ramach systemu

bezpieczeństwa powszechnego.

System bezpieczeństwa powszechnego w Polsce tworzą:

1. Organa władzy i administracji
2. Profesjonalne rządowe i pozarządowe służby ratownicze

3. Rządowe i pozarządowe organizacje pomocy humanitarnej

4. Służby monitoringu zagrożeń, media, służby municypalne

5. Policje, służby i inspekcje, wojskowe wsparcie władz cywilnych

6. Organizacje Obrony Cywilnej, samoochrona powszechna

7. Przedsiębiorcy jako beneficjanci, potencjalni sprawcy zagrożeń i pracodawcy

Biorąc pod uwagę strukturę funkcjonalną system bezpieczeństwa powszechnego

obejmuje:

– podsystem kierowania;

– podsystem wykonawczy;

– podsystem wsparcia

P. Górski, Zastosowanie modelu systemu do opisu wybranych elementów systemu obronnego państwa,

AON, Warszawa 1998, s.63

Podsystem kierowania systemu bezpieczeństwa powszechnego stanowią elementy

władzy i administracji publicznej, podmiotów gospodarczych i organizacji

pozarządowych. Elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane, a ich działalność

skoordynowana tak, aby zapewnić sprawne funkcjonowanie całego systemu.

Biorąc pod uwagę aktualny stan prawny można wyróżnić:

1) nadrzędny system kierowania;

2) centralny system kierowania;

3) roboczy system kierowania ( cywilny i wsparcia wojskowego).

Na każdym szczeblu kierowania występuje podsystem decyzyjny i podsystem

informacyjny

. W nadrzędnym podsystemie kierowania zapadają najważniejsze

decyzje, następuje rozdział finansów, a także podejmowane są decyzje

o wprowadzaniu różnych ograniczeń w funkcjonowaniu państwa.

Nadrzędny podsystem decyzyjny:

a) Prezydent RP – wprowadza stan wyjątkowy i stan wojenny, a także ogłasza

mobilizację;

b) rada ministrów ( w tym premier) – wprowadza stan klęski żywiołowej,

wnioskuje o wprowadzenie pozostałych stanów nadzwyczajnych, podejmuje

decyzje budżetowe, wydaje rozporządzenia wykonawcze regulujące działanie

systemu;

c) ciała kolegialne, łączące funkcje polityczne prezydenta i Rady Ministrów

( Rada Gabinetowa)

d) Inne elementy ( np. NIK, NBP)

Nadrzędny podsystem informacyjny obejmuje:

a) komitety rady ministrów

b) centralne urzędy i instytucje dysponujące źródłami informacji ( UOP, PAP,

GUS, KRRiT, PAA)

W. Kitler, Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, s.115

Tamże, s. 116

Centralny podsystem kierowania składa się także z dwóch elementów: centralnego

podsystemu koordynacyjno – decyzyjnego oraz centralnego podsystemu

informacyjnego. Centralny podsystem kierowania w zakresie sobie właściwym ma za

zadanie realizowanie polityki określonej przez nadrzędny podsystem decyzyjny

W skład centralnego podsystemu koordynacyjno – decyzyjnego wchodzą:

a) minister właściwy do spraw wewnętrznych i administracji, który pełni funkcję

nadrzędną w podsystemie;

b) pozostali ministrowie;

c) centralne organy administracji podległe ministrom, radzie ministrów lub

premierowi.

Skład centralnego podsystemu informacyjnego przedstawia się następująco:

a) jednostki organizacyjne ministerstw i urzędów centralnych odpowiedzialne za

zbierania i przetwarzanie danych;

b) centralny oraz resortowe plany i programy działania.

Ostatnim elementem systemu jest roboczy (terytorialny podsystem kierowania). Jego

zasadniczymi elementami są: roboczy cywilny podsystem kierowania i roboczy

podsystem kierowania wsparciem wojskowym

W skład roboczego cywilnego podsystemu kierowania wchodzą:

a) roboczy cywilny podsystem koordynacyjno – decyzyjny:

– terenowe organy administracji rządowej;

– terenowe organy administracji samorządowej;

– kierownictwo podmiotów gospodarczych;

– organy kierowania (władze) organizacji pozarządowych.

b) roboczy cywilny podsystem informacyjny:

– ciała kolegialne terenowych organów administracji;

– komórki organizacyjne administracji terytorialnej;

Tamże, s. 133

Tamże, s. 116-117

– specjalistyczne struktury zbierania i dystrybucji informacji

służb, straży, inspekcji i policji oraz organizacji

pozarządowych.

W skład podsystemu kierowania wsparciem wojskowym wchodzą:

a) terenowe organy administracji wojskowej;

b) organy dowodzenia SZ;

Podsystem wykonawczy systemu bezpieczeństwa powszechnego stanowią

wszystkie podmioty, które praktycznie wykonują decyzje szczebli nadrzędnych, oraz

inne zadania wynikające z przepisów prawa. W zależności od rodzaju wykonywanych

zadań poszczególne elementu podsystemu można zgrupować w oddzielnych pionach

funkcjonalnych

1) Ochrona techniczna przed zagrożeniami i odbudowa

1) jednostki organizacyjne działów: architektury i budownictwa; gospodarki

morskiej; gospodarki wodnej, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,

gospodarki przestrzennej, rolnictwa, Skarbu Państwa, transportu, turystyki,

środowiska, spraw wewnętrznych, zdrowia;

2) jednostki organizacyjne administracji samorządowej;

3) siły i środki podmiotów gospodarczych;

4) siły i środki organizacji pozarządowych;

5) woluntariusze, doraźne działania ludności cywilnej.

2) Ratownictwo i ewakuacja

1) straże, służby, inspekcje i policje podległe administracji rządowej

i samorządu terytorialnego;

2) formacje obrony cywilnej

3) służby pogotowia (ratunkowego, energetycznego, gazowego, drogowego,

itd.);

4) inne.

Tamże, s. 117

3) Pomoc humanitarna realizowana przez służby podległe administracji rządowej

i samorządowej (zdrowie, opieka społeczna, kultura i ochrona dziedzictwa

narodowego, oświata i wychowanie, sprawy wewnętrzne, itd.), oraz organizacje

pozarządowe

4) Łączność stanowią operatorzy publiczni ( media państwowe, Poczta Polska),

systemy łączności poszczególnych instytucji państwowych, prywatnych

i pozarządowych, a także operatory prywatni.

Ostatnim elementem w opisywanym systemie jest podsystem wsparcia. W skład

podsystemu należy zaliczyć:

– wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa;

– pomoc humanitarna innych państw.

Elementy podsystemu wykonują swoje zadania wsparcia w każdej sytuacji

noszącej znamiona kryzysu. Przykłady sytuacji kryzysowych w wielu państwach

świata w ostatnim choćby dziesięcioleciu wskazują wyraźnie istotę i znaczenie wsparcia

działań cywilnych siłami wojska, a także podejmowanie działań wspomagających w

ramach pomocy humanitarnej przez organizacje międzynarodowe i państwa.

Document Outline

KATASTROFY

Bezpieczeństwo wewnętrzne 1

Document Outline