POŁOŻENIE I UKSZTAŁTOWANIE TERENU

1.Położenie,

Polska leży w centrum Europy. Polska to jeden z większych krajów Europy. Jej powierzchnia
wynosi 312 685 km

2

Odznacza się bardzo zwartym terytorium o kształcie zbliżonym do koła.

Położona jest w Środkowo-wschodniej Europie, w

dorzeczu

Wisły i Odry, na Niżu Europejskim,

między

Morzem

Bałtyckim a łukiem Karpat.

GEIOLOGIA I TEKTONIKA

Polska położona jest w obrębie trzech wielkich jednostek
geologicznych, które budują Europę. Są to platforma
wschodnioeuropejska, oraz obszar fałdowań paleozoicznych

i i

a także obszar fałdowań alpejskich. Najstarszą jednostką
geologiczna w Polsce jest Platforma wschodnioeuropejska
zbudowana z fundamentu, który tworzą skały magmowe oraz
metamorficzne, a także z pokrywy skał osadowych. Zajmuje
ona w Polsce tereny północno- wschodnie.

struktury paleozoiczne- zajmują znaczny obszar Polski
ś

rodkowej i zachodniej. Do struktury paleozoicznej

zaliczamy m.in Sudety, Góry Świętokrzyskie, Zapadlisko
Ś

ląsko-Krakowskie Obszar platformy paleozoicznej podlegał

oddziaływaniu orogenezy

kaledońskiej i hercyńskiej

.

Podczas ruchów górotwórczych kaledońskich doszło do
wypiętrzenia częściowego Sudetów (wschodnich m.in. Góry
Kaczawskie) i Gór Świętokrzyskich (sylur, dewon),
natomiast w trakcie orogenezy hercyńskiej (karbon, perm)
doszło do ostatecznego wypiętrzenia Sudetów. Na przedpolu
wzniesień powstało wtedy zapadlisko Śląsko-Krakowskie.
Góry Świętokrzyskie uległy popękaniu i odmłodzeniu.

struktury mezozoiczne – w mezozoiku dochodzi do powstania tzw. wału Kujawsko-
Pomorskiego, zaś pod koniec ery doszło do najsilniejszych ruchów górotwórczych - początkowej

fazy

orogenezy

alpejskiej

wraz

ze

zjawiskami

wulkanicznymi.
struktura kenozoiczna, obejmująca zasięgiem Karpaty i
tzw.

Zapadlisko

Przedkarpackie.

Karpaty

zostały

wypiętrzone na skutek orogenezy alpejskiej w erze
kenozoicznej, Karpaty Wewnętrzne są zbudowane z trzonu
skał krystalicznych z tzw. wapienną warstwą reglową i
wierchową oraz fliszu karpackiego
(

Flisz karpacki

– to seria naprzemianlegle ułożonych

warstw

skał

osadowych

morskiego

pochodzenia,

składająca się z ławic i warstw na przemian zlepieńców,
piaskowców, mułowców i iłowców, rzadziej rogowców i
margli)

W Karpatach Zewnętrznych skały fliszowe zostaly
sfałdowane.

Okres czwartorzędu przynosi zlodowacenie plejstoceńskie, które swoim zasięgiem objęło
znaczne tereny Polski - około 85 % powierzchni Polski. W czasie wszystkich zlodowaceń zasięg
lądolodu wielokrotnie się zmieniał.

Na obszarze

Polski znaleziono ślady 4 zlodowaceń.

1.

Zlodowacenie podlaskie

– objęło swym

zasięgiem tylko Polskę Północno-Wschodnią
i fragment Pobrzeża Szczecińskiego;

2.

Zlodowacenie południowo- polskie

– jego

maksymalny zasięg to jednocześnie największe
rozprzestrzenienie się lądolodu na obszarze naszego
kraju; pokrywa lodowa dotarła wówczas aż do
północnych stoków Karpat i Sudetów (400 m
n.p.m.), wciskając się w obszary kotlin i dolin
ś

ródgórskich

3.

Zlodowacenie środkowopolskie

– podczas

stadiału maksymalnego lodowiec dotarł do Sudetów
oraz północnej krawędzi Wyżyny Małopolskiej
i Lubelskiej; lądolód “wcisnął się” w przełom Wisły, Kotlinę Raciborską oraz przykrył znaczną
część Wyżyny Śląskiej i Niecki Nidziańskiej.

4.

Zlodowacenie północnopolskie

– granicę maksymalnego rozprzestrzenienia się lądolodu

w czasie tego najmłodszego glacjału wyznacza linia biegnąca od okolic Gubina przez Zieloną
Górę, Leszno, na północ od Konina w kierunku Płocka, a następnie na wschód od Wisły przez
Nidzicę, Szczytno, Grajewo i Augustów w stronę Grodna.

Lądolód oraz lodowce górskie wywarły ogromny wpływ na rzeźbę w Polsce. Podczas swojego
ruchu lodowiec niszczył podłoże – był to proces egzaracji, a uwięziony w lodzie materiał skalny
transportował i akumulował na rozległych obszarach. W ten sposób powstała glacjalna rzeźba
terenu, którą można podzielić na:
– niżową, np. krajobraz pojezierzy,
– górską, np. krajobraz alpejski.

W zależności od stopnia przekształcenia rzeźby polodowcowej na terenie Polski można wyróżnić
obszary :
-

młodoglacjalny

– związany z najmłodszym zlodowaceniem (północnopolskim), na którym

bardzo dobrze zachowały się osady i formy polodowcowe, np. pojezierza i niziny nadmorskie.
Dla rzeźby młodoglacjalnej charakterystyczne są duże różnice wysokości względnych,
występowanie ozów, kemów, drumlinów moren czołowych i dennych oraz jezior
polodowcowych.

Młodoglacjalny krajobraz Suwalszczyzny

-

staroglacjalny

– związany

z wcześniejszymi zlodowaceniami, na którym
osady i formy starszych glacjałów uległy
silnemu przekształceniu i złagodzeniu w
związku z działaniem silnych procesów
denudacyjnych ( brak jezior, które uległy
zasypaniu, zatorfowieniu, powstawanie
licznych meandrów rzecznych; rzeki
zazwyczaj płyną wolno i pradolinami- np.
pradoliną Warszawsko-Berlińską)

Rzeźba staroglacjalna - Nizina Podlaska

Osady i formy polodowcowe na Ni

ż

u Polskim

Moreny – formy utworzone z gliny zwałowej transportowanej i osadzonej bezpośrednio przez
lodowiec -

moreny czołowe

– wzgórze lub wał o wysokości od kilku do kilkudziesięciu

metrów, powstały w wyniku usypania podczas postoju materiału skalnego niesionego przez
lodowiec u jego czoła . Moreny czołowe tworzą na Niżu Polskim najwyższe wzniesienia, np.
Wieżyca (329 m n.p.m.) -na Pojezierzu Kaszubskim, Dylewska Góra (312 m n.p.m.) i Szeskie
Wzgórza (309 m n.p.m.)

-

moreny denne

– powierzchnia terenu o urozmaiconej rzeźbie, powstała w wyniku osadzania

materiału niesionego przez lodowiec.

-

Sandry

– rozległe, płaskie stożki napływowe powstałe na przedpolu moren czołowych;

wysortowany materiał piaszczysto-żwirowy osadzany był przez wody wypływające
z topniejącego lodowca

-

Pradoliny

– szerokie doliny o płaskim dnie; utworzyły je wody z topniejącego lodowca, które

łączyły się z wodami rzecznymi płynącymi z południa i wspólnie, jako wielkie szerokie rzeki,
kierowały się na zachód zgodnie z nachyleniem terenu; największymi pradolinami w Polsce są:
Warszawsko-Berlińska, Toruńsko-Eberswaldzka, Wrocławsko-Magdeburska, dna pradolin
wykorzystują dziś niektóre odcinki rzek, np. Odry, Wisły i Noteci,

Inne formy polodowcowe to :

drumliny, ozy i

kemy

Głazy narzutowe

(eratyki) – bezładnie

rozrzucone na obszarze zlodowacenia głazy
(kamienie) o różnej wielkości; w większości
pochodzą ze Skandynawii oraz dna Bałtyku,
gdzie podczas egzaracji zostały uwięzione
w lodzie

i przetransportowane

na

duże

odległości; największy z nich – “Trygław” –
znajduje się w Tychowie Wielkim koło
Białogardu (obwód 44 m, wysokość 3,8 m,
długość 13,7 m, )

Głazowisko Nad Czarną Hańczą -Suwalszczyzna

W wyniku działania lodowca powstały różnego typu jeziora polodowcowe:

Jeziora

rynnowe

–

wydłużone,

głębokie

obniżenie,

o

stromych

zboczach

i

niewyrównanym dnie, powstające w wyniku
niszczącej działalności wód płynących pod
lodowcem pod ciśnieniem hydrostatycznym; np.
jeziora: Gopło, Jeziorak, Miedwie, Roś,
Nidzkie, Wigry, Ryńskie, Raduńskie, Hańcza
(najgłębsze w Polsce), Drawsko, Mikołajskie,
Wdzydze.

Jezioro Gopło

Jeziora moreny dennej

– powstały poprzez

wypełnienie wodą zagłębień w morenie dennej;
charakteryzują się urozmaiconą linią brzegową
i małymi głębokościami; do jezior tego typu
należą m.in. Śniardwy (największe jezioro
w Polsce), Mamry, Niegocin, Wielimie.

Jezioro Śniardwy

Jeziora wytopiskowe

– powstały w wyniku

wytopienia się brył martwego lodu, które były
zagrzebane w osadach glacjalnych; mają na ogół
małą powierzchnię, kolisty kształt (dlatego nazywane są też oczkami polodowcowymi)

i stosunkowo dużą głębokość.

Podczas

okresów

glacjalnych

w najwyższych partiach Karpat (głównie
w Tatrach)

i Sudetów

(Karkonosze)

występowały

warunki

sprzyjające

tworzeniu się lodowców górskich.

Formy

polodowcowe

na

obszarach

górskich to:

-

cyrk

polodowcowy

(kar,

kocioł

lodowcowy) –półkoliste zagłębienie z trzech stron
otoczone stromymi ścianami skalnymi, a z jednej
opadające ku dolinie progiem skalnym, tworzy się
na

obszarze

pola

firnowego

i

najczęściej

wypełnione jest wodą, są to wówczas jeziora
cyrkowe : Morskie Oko i Czarny Staw pod Rysami,
Wielki Staw, Mały Staw, Przedni Staw, Zadni Staw
i Czarny Staw w Dolinie Pięciu Stawów (Tatry)
oraz Mały i Wielki Staw w Karkonoszach

-

dolina U-ksztaltna

(dolina lodowcowa) – dolina

rzeczna (V-kształtna) przekształcona przez niszczącą
działalność lodowca; cechuje ją profil poprzeczny
w kształcie litery U, np. Dolina Roztoki, Dolina Rybiego
Potoku, Dolina Białej Wody w Tatrach Wysokich, Dolina
Kościeliska,

Dolina

Chochołowska

w Tatrach

Zachodnich;

Dolina Roztoki-Dolina Polodowcowa

Morena Czołowa i Dolina U kształtna –Dolina Małej Łaki

: Obecność lądolodu skandynawskiego zaznaczyła się także na jego dalekim przedpolu, tworząc
tzw. strefę peryglacjalną. Panował tam zimny, subarktyczny klimat, który powodował
intensywne wietrzenie mrozowe skał i wzmożone procesy denudacyjne

Formy peryglacjalne:

-

gołoborza

–

rumowiska

ostrokrawędzistych

głazów

(bloków)

skalnych

powstałe

w wyniku wietrzenia mrozowego;
występują

w Górach

Ś

więtokrzyskich – na Św. Krzyżu,

Łysicy i na północnych stokach
góry

Szczytniak

w Paśmie

Jeleniowskim;

-

pokrywy lessowe

– less to zwięzła

skała osadowa zbudowana głównie
z pyłu

kwarcowego

z domieszką

węglanu wapnia; pokrywy lessowe są
formami eolicznymi, które powstały
w wyniku

wywiewania

pyłu

kwarcowego przez wiatr wiejący od
lądolodu; na obszarze Polski najwięcej
lessu nagromadziło się na Wyżynie
Lubelskiej, Wyżynie Sandomierskiej,
w Niecce Nidziańskiej oraz na Nizinie
Ś

ląskiej; grubość pokładów lessu sięga

miejscami nawet 30 metrów;

Wąwóz lessowy w okolicy Kazimierz Dolnego

- wydmy śródlądowe – powstały w wyniku akumulacyjnej działalności wiatru; najwięcej ich
utworzyło się na piaszczystych terenach pradolin (w Puszczy Kampinoskiej i Noteckiej) oraz na
rozległych sandrach; występują w postaci wydm parabolicznych oraz nieregularnych pagórków,
które dzisiaj są przeważnie porośnięte lasami i unieruchomione.

Ukształtowanie powierzchni

•

Polska jest krajem nizinnym Średnia wysokość względna to 173 m. Obszary zaliczane
do nizin (do 300m n.p.m.) zajmują 91,3% ogólnej powierzchni Polski, jednak nawet
niziny mają najczęściej charakter pagórkowaty, co jest związane z działalnością
lodowców (pojezierza), a tylko w centralnej Polsce są one typowo równinne.

•

najwyższym punktem

są Rysy 2499 m. n.p.m , leżące w Tatrach

•

najniższym punktem

jest depresja w Raczkach Elbląskich ( -1,8 m. p.p.m.).

•

lokalizacja terenów górskich tylko w południowej części kraju; zajmują około 2,5%
powierzchni Polski

•

występowanie rzeźby polodowcowej na znacznym obszarze Polski- około 80%
powierzchni; dla Polski północnej to rzeźba młodoglacjalna, a dla środkowej – rzeźba
staroglacjalna

•

nachylenie Polski z kierunku południowo wschodniego na północno-zachodni

•

Ukształtowanie powierzchni Polski cechuje tzw.

pasowy układ rzeźby,

czyli

poszczególne formy terenu układają się pasami. Jest to uwarunkowane budową struktur
geologicznych w Polsce oraz zmianami klimatycznymi, jakie doprowadziły do
interglacjałów i glacjałów. Idąc od północy Polski wyróżniamy pasy rzeźby:

o

pas pobrzeży (tereny najniżej położone, między 0-100 metrów nad poziomem

morza, a niektóre w depresji- Raczki
Elbląskie koło Elbląga to -1,8 m p. p.
m.; Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże
Gdańskie, Pobrzeże Koszalińskie )

o

pas pojezierzy (różne wysokości
względne, miedzy 100 a 200 metrów
nad poziomem morza, najwyższe
wzniesienie to Wieżyca-329 metrów
nad poziom morza; Pojezierze
Mazurskie, Pojezierze Wielkopolskie,
Pojezierze Suwalskie, Pojezierze
Pomorskie)

o

pas nizin środkowopolskich
(wysokości między 50 a 150 metrów

nad poziomem morza; Nizina Mazowiecka, Nizina Wielkopolska, Nizina Śląska)

o

pas wyżyn (zajmuje wysokości między 200-400 metrów nad poziomem morza;
Wyżyna Lubelska, Wyżyna Śląska, Wyżyna Małopolska)

o

pas kotlin podkarpackich (wysokości między 150-300 metrów nad poziomem
morza; Kotlina Sandomierska, Kotlina Oświęcimska)

o

pas polskich gór (wznoszą się ponad tereny wyżynne, a najwyższy szczyt Polski to
Rysy-2499 mnpm; Karpaty, Sudety).

Pasy rzeźby w Polsce

Rysy 2499 mnpm

Warunki Klimatyczne Polski

W Polsce panuje klimat umiarkowany o charakterze przejściowym pomiędzy

klimatem morskim

a kontynentalnym

. Jest to efekt ścierania się mas wilgotnego powietrza znad Atlantyku z suchym

powietrzem z głębi kontynentu euroazjatyckiego. W efekcie klimat Polski odznacza się
znacznymi wahaniami w przebiegu pór roku w następujących po sobie latach.

Ś

rednia temperatura w lecie waha się pomiędzy 16,5 °C a 20 °C, w zimie – między -6 °C a 0 °C.

Ś

rednia roczna temperatura powietrza w Polsce wynosi 7-9 °C (poza obszarami górskimi).

Największy wpływ na klimat Polski mają masy powietrza polarno-morskiego i polarno-
kontynentalnego, decydujące o przejściowości klimatu polskiego.

Temperatura

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, którego średnia temperatura wynosi 16-19°C.
Najchłodniejsze w lipcu są obszary górskie. W szczytowych partiach Tatr i Sudetów średnia
temperatura powietrza w lipcu wynosi zaledwie ok. 9°C. Chłodniej jest w lipcu także na
obszarach Polski przylegających do Morza Bałtyckiego (ok. 16°C), co jest wynikiem
ochładzającego wpływu wód morskich. Najcieplej jest w środkowej części Polski,

Najchłodniejszym miesiącem w Polsce jest styczeń. Wskutek napływającego ze wschodu
mroźnego powietrza kontynentalnego wschodnie obszary Polski są w styczniu jednymi z
najchłodniejszych regionów kraju.

Najchłodniejszym obszarem Polski jest Suwalszczyzna, położona w północno-wschodniej części
kraju. Suwalszczyznę nazywa się polskim biegunem zimna. Na Suwalszczyźnie notowane są
najwyższe amplitudy średnich temperatur, ponad 23°C. Są one nawet wyższe niż na terenach
górskich.

Zachmurzenie i opady

Procentowy udział dni z zachmurzeniem waha się między 60% a 70%. Najbardziej pochmurnym
miesiącem jest listopad, zaś najmniej sierpień i wrzesień.

Suma opadów rocznych wynosi:

•

w górach: od 800mm do 1400 mm;

•

na nizinach i wyżynach: od 400 do 750 mm;

•

podobne wielkości (400 – 700 mm) notuje się na Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu

Mazurskim.

Maksimum opadów przypada na miesiące letnie. W tym okresie są one średnio 2-3 razy większe
niż w okresach zimowych, a w Karpatach nawet 4 razy większe.

Najmniej opadów otrzymuje wschodnia część Wielkopolski i Kujawy. Największy opad na
ziemiach polskich odnotowano w czerwcu 1973 r. na Hali Gąsienicowej w Tatrach. Jednorazowo
spadło tam aż 30 cm wody.

Wiatry

Polska znajduje się w strefie przeważających wiatrów zachodnich (60% wszystkich dni
wietrznych). We wschodniej części kraju zwiększa się odsetek wiatrów wschodnich, a w górach -
południowych. Rozkład wiatrów nie jest równomierny w ciągu roku.

Warunki klimatyczne warunkują możliwości rozwoju turystyki od temperatury zależy min

długość trwania sezonu kąpielowego oraz długość zalegania pokrywy śnieżnej.

Sezon kąpielowy:

•

Okres gdy temp. wody >18o C

•

Nad Bałtykiem zaczyna się 21.VI.-7.VII.

•

Na pojezierzach od 31.V.-25.VI.

•

Najdłuższy na Poj. Wielkopolskim

Istotnym elementem dla rozwoju turystyki jest również długość zalegania pokrywy śnieżnej

Zależy od opadów i temperatury < 0

o

C

Wędrówki narciarskie >10 cm śniegu ( 20-30 dni w Polsce zachodniej, 30-50 dni w Polsce

wschodniej ) do 120 dni w górach

Narciarstwo zjazdowe >20 cm śniegu ( <20 dni w Polsce zachodniej, 20-30 dni w Polsce

północno-wschodniej, 20-40 dni na wyżynach, >100 dni w górach)

Sieć rzeczna

Na sieć wodną terytorium Polski składają się wody powierzchniowe (rzeki, jeziora, bagna) oraz
wody podziemne (gruntowe, zaskórne, wgłębne i artezyjskie), których występowanie jest
uzależnione od klimatu, rzeźby terenu i budowy geologicznej.

Rzeki

Polska leży w zlewisku Morza Bałtyckiego (99, 7%), przy czym dorzecze Wisły to 54%,
dorzecze Odry 33,9%, dorzecze rzek Przymorza i rzeki Pregoły to około 11%, dorzecze rzeki
Niemen to 0,8% oraz zlewisku Morza Czarnego (rzeka Strwiąż w Bieszczadach i Orava na
Podhalu), - 0,2% zlewisk, zlewisku Morza Północnego - 0,1% (min rzeka Izera w Sudetach i
Orlica).

Wielkość rzek polskich określa się na podstawie ich długości (od źródła do ujścia rzecznego)
oraz powierzchni dorzecza i przepływu wody (ilość wody w jednostce czasu). Wielkość
przepływu zależy od ilości opadów atmosferycznych, klimatu, wielkości parowania, odpływów i
rodzaju podłoża, po jakim płynie rzeka. Największe rzeki w Polsce to:

•

Wisła- długość 1047 km,

•

Odra -długość 854 km,

•

Warta- długość 808 km,

•

Bug długość 772 km,

•

Narew długość 484 km,

•

San długość 443 km,

•

Noteć długość 388 km

•

pozostałe duże rzeki Polski to: Pilica, Biebrza, Bzura, Nysa Kłodzka, Prosna.

Cechą charakterystyczną największych polskich rzek Wisły i Odry jest asymetria dorzecza,
odpowiednio Wisła (początek ma stokach Baraniej Góry, asymetria 27:73) i Odra (początek ma
w Górach Oderskich w Czechach, asymetria 30:70). Ma to związek z obecnością na terytorium
Polski lądolodu oraz nachyleniem rzeźby terenu w kierunku północno-zachodnim, stąd przewaga
dopływów prawobrzeżnych. Każde dorzecze jest oddzielone od siebie działem wodnym, nisko
położonym.

Jeziora

W zależności od miejsca występowania i rodzaju
podłoża wyróżniono kilka typów genetycznych
jezior.

Największą

jeziornością

(stosunek

powierzchni zajmowanych przez jeziora do ogólnej
powierzchni Polski, wynosi około 1% powierzchni)
wykazuje się Pojezierze Mazurskie, gdzie odsetek
jezior to rząd wielkości 36% powierzchni, inne
regiony z dużą liczbą jezior to: Pojezierze
Pomorskie, Pojezierze Wielkopolskie pochodzenia
polodowcowego. Mniej jezior znajduje się w
Tatrach, Karkonoszach to w większości jeziora
cyrkowe.

Ogólna liczba jezior w Polsce to 7081 o
powierzchni powyżej jednego ha, co stanowi obszar
281 377 ha, z roku na rok liczba jezior spada, na
skutek

zarastania

jezior.

Jeziora

zanikając

przemieniają się w mokradła ( bagna lub
torfowiska). W Polsce mokradła stanowią 8%
powierzchni kraju. Największe obszary zajmują na pojezierzach oraz na Polesiu Lubelskim.
Wiele terenów bagiennych jest pod ochronną. Najważniejsze z nich to Biebrzański i Narwiański
Park Narodowy

Typy genetyczne jezior:

•

jeziora polodowcowe rynnowe

(mają wydłużony kształt, strome brzegi, nierówne dno

misy jeziornej, co ma związek z działalnością wód wypływających z lodowca, ich
powstanie w Polsce dotyczy obecności lądolodu; na przykład jezioro Nidzkie, Hańcza,
Jeziorak)

•

jeziora polodowcowe

moreny dennej (mają urozmaiconą rzeźbę, zajmują znaczne

przestrzenie, na przykład jezioro Śniardwy, Mamry, Wielimie)

•

oczka polodowcowe (mała powierzchnia jeziora, zwane wytopiskami, spotykane na
Pojezierzu Olsztyńskim)

•

jeziora krasowe

(powstają w miejscach zapadnięcia się skał wapiennych, na przykład na

Niecce Nidy, Pojezierzu Łęczyńsko- Włodawskim, zajmują małą powierzchnię)

•

starorzecza (powstają, gdy meander jest odcięty od rzeki)

•

jeziora deltowe

(to pozostałości dawnych fragmentów zatok morskich, na przykład

jezioro Dąbie, Drużno)

•

jeziora nadbrzeżne

(powstają na skutek odcięcia zatok, na przykład jezioro Jamno,

Bukowo)

•

jeziora górskie (są efektem oddziaływania lodowców górskich, są głęboki, mają owalny
kształt i stromą linię brzegową; na przykład: Morskie Oko, Czarny Staw, Wielki Staw w
Karkonoszach, Smereczyński Staw w Tatrach)

•

sztuczne zbiorniki wodne (zbudowane przez człowieka, obecnie ich liczba wynosi około
100).

Największe sztuczne zbiorniki wodne na terenie Polski są budowane w celach energetycznych,
turystycznych i ochrony przeciwpowodziowej,:

•

zbiornik Solina (na rzece San, powierzchnia 21,1 km2)

•

Włocławski (na Wiśle, powierzchnia 70,4 km2)

•

Goczałkowski (na Wiśle, powierzchnia 37,1 km2)

•

Rożnowski (na Dunajcu, powierzchnia 16,0 km2)

•

Dobczyce (na Rabie, powierzchnia 11,5 km2)

•

Nysa (na rzece Nysa Kłodzka, powierzchnia 20,4 km2).

Jeziora naturalne o największej powierzchni w Polsce to:

•

Ś

niardwy (na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, typ morenowy, zajmuje

powierzchnie 113,8 km2, ma głębokość 23,4 metry)

•

Mamry (na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, typ morenowy, zajmuje
powierzchnię 104,4 km2, głębokość 43,8metrów)

•

Łebsko (województwo pomorskie, powierzchnia 71,4 km2, jezioro przybrzeżne,
głębokość 6,3 metry)

•

Dąbie (zachodniopomorskie, powierzchnia 56,0 km2, deltowe, głębokość 4,2 metry)

•

Miedwie (województwo zachodniopomorskie, powierzchnia 35,3 km2, rynnowe,
głębokość 43,0 metry)

•

Jeziorak (województwo warmińsko-mazurskie, powierzchnia 34,6 km2, rynnowe,
głębokość 12,0 metry)

•

Niegocin (województwo warmińsko-mazurskie, powierzchnia 26,0 km2, morenowe,
głębokość 40 metry)

Z kolei jeziora najgłębsze w Polsce to:

•

Hańcza (województwo podlaskie, głębokość 108,5 metry, rynnowe)

•

Drawsko (województwo zachodniopomorskie, głębokość 79,9 metry, rynnowe)

•

Wielki Staw (województwo małopolskie, głębokość 79,3 metry, cyrkowe)

•

Czarny Staw (województwo małopolskie, głębokość 76,4 metry, cyrkowe)

•

Wigry (województwo podlaskie, głębokość 73 metry, rynnowe)

•

Wdzydze (województwo pomorskie, głębokość 68,7 metry, rynnowe).

Ponadto w Polsce występują zasoby wód podziemnych, termalnych i mineralnych

Woda mineralna – naturalna woda wzbogacona w znacznym stopniu solami mineralnymi (lub
innymi składnikami) w postaci jonów. Stężenie soli mineralnych musi wynosić co najmniej 1 g/l.

Wyróżniamy następujące rodzaje wód mineralnych w Polsce:

•

wody termy (wody o podwyższonej temperaturze) (występują na Pojezierzu
Wielkopolskim — Ciechocinek, w Karpatach-Zakopane, w Sudetach — Lądek zdrój,
Cieplice Śląskie)

•

szczawy (Nałęczów, Krynica, Piwniczna, Szczawnica, Wysowa, Muszyna, Iwonicz
Zdrój, Kudowa Zdrój, Duszniki Zdrój, Szczawno-Zdrój)

•

wody radoczynne (spotykane w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim, Kowary,
Ś

wieradów Zdrój, Lądek Zdrój)

•

wody siarczkowe (Busko i Solec Zdrój, Sudety i Przedgórze Sudeckie- Przerzeczyn
Zdrój, Krzeszowice, Karpaty — Wysowa, Swoszowice,)

•

szczawy żelaziste (Podkarpacie- Wysowa, Piwniczna, rejon Sudecki-Duszniki Zdrój,
Kudowa-Zdrój)

•

solanki (Niecka Nidy-Busko Zdrój, pobrzeże — Ustka ,Kołobrzeg, Świnoujście, Nizina
Mazowiecka — Konstancin, Pojezierze Wielkopolskie-Ciechocinek, Podkarpacie-
Wieliczka, Rabka)

•

borowe (-Szczawnica, Ustka)

•

jodkowe - Ustka, Dziwnów,
Ś

winoujście, Szczawnica, Rabka,

Rymanów Zdrój,

•

wody bromkowe (Pobrzeże — Ustka,
Połczyn Zdrój,).

Tężnie solankowe w Ciechocinku

SZATA ROŚLINNA

Współczesna szata ukształtowała się stosunkowo niedawno, bo w holocenie, po ustąpieniu
lądolodu. Z dawniejszych okresów geologicznych zachowały się jedynie te gatunki, które
przystosowały się do obecnych warunków klimatycznych. Gatunki te nazywamy

reliktami.

Należy do nich między innymi: dębik ośmiopłatkowy, wierzba lapońska, brzoza karłowata,
zimoziół północny

Gatunki roślin, które nie występują nigdzie indziej poza obszarem naszego kraju nazywamy
endemitami

. Zalicza się do nich między innymi: złocień Zawadzkiego,

Szata roślinna Polski jest właściwa umiarkowanej ciepłej strefie klimatycznej. Naturalnym
zbiorowiskiem roślinnym w warunkach klimatycznych Polski jest las.
Lesistość Polski, czyli udział lasów w powierzchni kraju, wynosi 28%. Wartość ta jest niższa od
ś

redniej europejskiej o - 32%. Najwyższą lesistość mają obszary Polski Zachodniej, Północno-

Wschodniej oraz Karpaty. Najniższą lesistość mają obszary, na których lasy porastały grunty o
dużej przydatności rolniczej oraz tereny silnie zurbanizowane i uprzemysłowione - zwłaszcza
Ś

rodkowa Polska.

W Polsce przeważają lasy iglaste. Ich udział powierzchniowy wynosi 78%. Wśród drzew
iglastych dominuje sosna - stanowi aż 85% ogółu drzew iglastych. Swoim zasięgiem obejmuje
cały obszar kraju z wyjątkiem Bieszczadów. Wysoki udział sosny wynika nie tylko z jej
skromnych wymagań siedliskowych, ale także ze sztucznych nasadzeń - sosna rośnie szybko i
dobrze adaptuje się na słabych glebach. Monokultura sosny jest niekorzystna - naraża lasy na
wielkoobszarowe inwazje szkodników. Drugim liczebnie gatunkiem iglastym jest świerk -
największy udział ma w lasach Karpat i Sudetów oraz w północno wschodniej części kraju, gdzie
występuje jego odmiana północna.
W składzie gatunkowym drzew największy udział mają dęby, buki, graby.

Wśród typów lasów Polski wyróżnia się:

bory, czyli lasy iglaste. Zajmują 78% powierzchni leśnej, porastają powierzchnie o dużej
przydatności rolniczej, głównie gleby bielicowe na podłożu piasków polodowcowych lub
wydmowych; lasy te reprezentują między innymi: Puszcza Piska, Kurpiowska, Bory
Tucholskie, Bory Dolnośląskie, Puszcza Kampinoska.

grądy, wielogatunkowe lasy liściaste z dużym udziałem dębu, grabu, lipy, klonu; grądy i
lasy mieszane między innymi: Puszcza Bukowa, Solska i inne.

łęgi, lasy liściaste z udziałem wierzby, jesionu, wiązów, topoli, porastające doliny rzek

olsy porastające obszary bagienne ( olsza, wierzba, brzoza)

Piętrowość klimatyczna

Piętrowy układ roślinności ma ścisły związek z wysokością nad poziomem morza, a co za tym
idzie z klimatem, temperaturą, roczną sumą opadów i długością okresu wegetacyjnego.
Powoduje to stopniowe zastępowanie jednych formacji roślinnych przez inne.
Liczba pięter roślinnych oraz wysokość górnych granic poszczególnych pięter zależy od takich
czynników jak:
-szerokość geograficzna,
-wysokość
-kierunek przebiegu danego pasma górskiego ,
-oddziaływanie prądów morskich.

Układ piętrowy w wielu pasmach górskich jest niesymetryczny: inaczej granice pięter kształtują
się na stokach południowych i północnych ,zawietrznych i dowietrznych o różnej ekspozycji
inaczej na stokach we wnętrzach masywów a inaczej na ich obrzeżach.
W zależności od pasma górskiego rozróżniamy 5 do 6 pięter roślinności.
1) piętro pogórza od 0 do 500mnpm-lasy grądowe i mieszane
2) regiel dolny od 500 do 1250mnpm-buczyny,oraz lasy jodłowo-świerkowe
3) regiel górny od 1250 do 1550 n.p.m. - bory świerkowe
4) piętro kosodrzewiny (subalpejskie)1550 do 1800m n.p.m. -kosodrzewina, ziołorośla
5) piętro halne(alpejskie) 1800 do 2300m n.p.m.-niskie krzewinki, trawy
6) piętro turni(subniwalne) powyżej 2300 m n.p.m.-mchy ,porosty,

Piętro Kosodrzewiny

Roślinność piętra alpejskiego

Pietra roślinności są w Sudetach obniżone o około 200 m w stosunku do pobliskich Karpat. Inny

jest również układ pięter roślinności w Bieszczadach –paśmie zaliczanym do Karpat

Wschodnich.

Piętro pogórza (do 500m.n.p.m.) -porastają je lasy grądowe- są to wielogatunkowe lasy liściaste
z domieszka dębu, grądu, jodły czy lipy. Zajmuje ono zaledwie 5% powierzchni
i ogranicza się wyłącznie do dolin rzecznych.

Piętro lasów liściastych-regiel dolny (od 500 -1150m.n.p.m.)- dzieli się ono na dolna i górną
partię. W dolnej znajdziemy lasy mieszane z jodłą, bukiem i świerkiem, a w górnej- prawie
czyste lasy bukowe

Piętro połonin (powyżej 1150m.n.p.m.)- dominują tutaj murawy i niskie krzewy. Można także
znaleźć zarośla olchy kosej

Połoniny w Bieszczadach