IND

372161

A 3

3,,6

0 P

IIS

N 1

2--2

nrr 7

7’’9

9 8

(( ))

erra

atto

orr U

krry

acczz

etta

allii

niiw

errssa

alln

tta

ajjm

err

Stte

erro

niik

k w

yœœw

wiie

e--

ttlla

acczza

a lla

yffrro

ossccy

yllo

ossk

Uwaga, uwaga, uwaga !!!

W sprzeda¿y wysy³kowej redakcja PE
oferuje ksi¹¿kê „Mikrokontrolery jed-
nouk³adowe rodziny 51” autorstwa
dr in¿. Tomasza Stareckiego. W ksi¹¿ce
zawarto informacje o kilkudziesiêciu
najczêœciej stosowanych mikrokontro-
lerach obecnie najbardziej rozpo-
wszechnionej rodziny 51. Omówiono
architekturê oraz wewnêtrzne uk³ady
peryferyjne mikrokontrolerów kompa-
tybilnych programowo z 8051. Opis
dotyczy konstrukcji od dawna obec-
nych na rynku jak i dopiero wchodz¹-
cych do produkcji.
Objêtoœæ 580 stron.

Cena: 45 z³ + koszty wysy³ki

01-702 Warszawa, ul. G¹biñska 24

Sprzeda¿: ul.Szegedyñska 13a

01-957 Warszawa

tel.:(0-22) 864-77-85

fax.:(0-22) 864-77-86

e-mail: tvsat@tvsat.com.pl

Elementy SMD i konwencjonalne w iloœciach hurtowych

WYBRANE POZYCJE Z PE£NEJ OFERTY

✔

TRANSPONDERY PCF 7930/7931 - NIE WYMAGA ZASILANIA

Uk³ady z kontrolerami identyfikacji i zabezpieczeñ
✔

PROCESORY DIP, PLCC, QFP:

SAB-C501, SAB-C502, SAB83C515, 80C31, 8031, 80C49, 80C51, 8051, 80C52, 8052, 80C535,
80535, 80C537, 80C562, 83C517, 80C851, 80C652, 83C154, 87C51, 87C52, 87C528, 87P50,
68HC11, 83CL781/2, 83CE558/9, UPD75352AGF, PCD3352
✔

PAMIÊCI:

24C02, 24C04, 24C16, 8582, 8594, 93C46, 93C66, 2732/64/128/256, 28C17, 281512, 28C010,
6264, 62256, 628128
✔

UK£ADY TELEKOMUNIKACYJNE:

FX611, pcd3352, PMB2200, U4058, U4080, MSM:6388/6389/7508/7540 (CODEC)
UK£ADY SERII LS, ALS, AC, HC, ACT, HCT, CMOS (4000):
74XX125, 132, 138, 139, 164, 240, 241, 373, 374, 377, 541, 573, 574...
40XX01, 07, 11, 13, 17, 21, 25, 52, 60, 93, 106, 4528, 4538, 4584...
✔

UK£ADY LINIOWE:

TDA: 4580, 4650, 4660, 4661, 5030, 5031, 8730, 9800
SAA: 4700, 7157, 7197, 5243E ... U: 4030, 2129, 2560, 2829, 6043 (TFK)
U 4083-MC34119, LM124/224/319/324/358/1458, MC34083
✔

UK£ADY SYNTEZY I DZIELNIKI:

SAB6456, SAB8726, SDA3202, SP5510, TSA5511, TDA8730, ADC1034...
✔

TRANZYSTORY I DIODY

BC546/558/846/858, BD825, RFD15P05, PLL4448/BAV/103/BAX99, KGF:1145...
✔

KWARCE, GENERATORY, REZONATORY CERAMICZNE:

32 kHz, 3,00/3,57/3,58/4,00/6,00/10,00/11,05/12,08/16,38/24,00/57,6/58,11/100 MHz
✔

TRANSOPTORY, OPTOTRIAKI:

CNY17(1-4), H11, MOC3009/11, PC3D16/317/357/814, SFH 600/601/602, TIL 111, TLP 124, ILQ
615-3, ILQ 615
✔

PRZEKANIKI:

1,2V, 5V, 12V i inne np. V32040/V23061, OAR-SH-109 DX
✔

WYŒWIETLACZE LCD I LED:

1x24, 2x8, 2x16, 2x20, 2x24, 4x16, 8x20, graficzne, 31 cyfry, LED-SMD i inne.

Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszej strony w INTERNECIE

www.tvsat.com.pl

(budynek hotelu AGORA,

800 metrów od Wolumenu)

CZÊŒCI ELEKTRONICZNE

ul. Parkowa 25

51-616 Wroc³aw

tel. (071) 34-88-277
fax (071) 34-88-137

tel. kom. 0-90 398-646

e-mail:

eprom@kurier.com.pl

Czynne od poniedzia³ku do
pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00
Oferujemy Pañstwu bogaty
wybór elementów elektro-
nicznych uznanych (zacho-
dnich) producentów bezpo-
œrednio z naszego magazynu.
Posiadamy w sprzeda¿y miê-
dzy innymi:
PAMIÊCI EPROM,
EEPROM, RAM (S-RAM;
D-RAM)
UK£ADY SCALONE SERII:
74LS..., 74HCT..., 74HC...,
C-MOS (40..., 45...).
MIKROPROCESORY,
np.:80.., 82.., Z80..,
ICL71.., ATMEL89..,
UK£ADY PAL, GAL, WZMAC-
NIACZE OPERACYJNE, KOM-

PARATORY, TIMERY, TRANS-
OPTORY, KWARCE, STABILI-
ZATORY, TRANZYSTORY, POD-
STAWKI BLASZKOWE, PRECY-
ZYJNE, PLCC, LISTWY PIONO-
WE, LISTWY ZACISKOWE,
PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥-
CZA, OBUDOWY Z£¥CZ, HE-
LITRYMY, LEDY, PRZEKANI-
KI, GALANTERIA ELEKTRO-
NICZNA.

POSIADAMY TAK¯E W SPRZE-
DA¯Y PODZESPO£Y KOMPU-
TEROWE: NOWE I U¯YWA-
NE (NA TELEFON)
P£YTY G£ÓWNE, PROCESO-
RY, PAMIÊCI SIMM/DIMM,
WENTYLATORY, KARTY MU-
ZYCZNE, KARTY VIDEO, MY-
SZY, FAX-MODEM-y, FLOPP-
y, DYSKI TWARDE, CD-RO-
My, KLAWIATURY, OBUDO-
WY, ZASILACZE, G£OŒNIKI
I INNE.
Programujemy EPROMy,
FLASH/EEPROMy, GALe, PA-
Le, procesory 87.., 89.. oraz
inne uk³ady programowalne.

Na ¿yczenie przeœlemy ofertê.
Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³-
kowej.

EPROM

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania na realizacjê zamówienia wynosi trzy tygodnie. Nie przyj-
mujemy zamówieñ telefonicznych. Zamówienia na p³ytki drukowane prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, lub kartach zamówieñ zamieszcza-
nych w PE. Koszt wysy³ki 8,00 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektro-
nika”: 3/92, 11/95, 4/96, 12/96, 1÷11/97, 4/98, 5/98, 10÷12/98 wszystkie w cenie 3,00 z³, 1÷8/99 wszystkie w cenie 3,60 z³ plus koszty wysy³ki.
Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany, wysy³amy w cenie 1,75 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹
0,25 z³ plus koszty wysy³ki. Kupony prenumeraty zamieszczane s¹ w numerach 11/98, 12/98, 2/99, 5/99, 8/99.

Swego czasu narzeka³em na mikroprocesory i zwi¹zane z nimi proble-

my. I mia³em racjê. Od czasu napisania pamiêtnego wstêpniaka urz¹dzenia

mikroprocesorowe jakby wyczuwa³y moj¹ niek³aman¹ do nich niechêæ i sta-

raj¹ siê utrudniaæ mi ¿ycie. Niedawno odkry³em urz¹dzenie z rodziny audio,

które dzia³a bardzo dziwnie. Gdy naciskam klawisze w tempie ¿ó³wia to wszy-

stko dzia³a poprawnie. Natomiast gdy nieco przyspieszê uk³ad buntuje siê

i wyœwietla komunikat ERR. Po czym aby powróci³ ³askawie do normalnej

pracy trzeba go wy³¹czyæ i obowi¹zkowo odczekaæ magiczne trzy sekundy

przed ponownym w³¹czeniem.

Próbowa³em tego diab³a rozpracowaæ „naukowo” i wymyœla³em ró¿ne

kombinacje wciskania klawiszy nawet te niedorzeczne. Po tych eksperymen-

tach doszed³em do wniosku, ¿e to wœciek³e urz¹dzenie posiada pamiêæ czte-

rech rozkazów, tzn. ¿e pamiêta który klawisz nacisn¹³em w czwartej kolejno-

œci mimo, ¿e wykonuje czynnoœæ jeszcze zadan¹ pierwszym rozkazem. Ale

upar³o siê i nie przyjmuje szybkich rozkazów. Maksymalna szybkoœæ to oko³o

jeden rozkaz na sekundê szybciej siê nie da. I masz babo placek.

Pomys³owoœæ projektantów jest jeszcze wiêksza, a wynika ona z ekono-

mi i konkurencji na rynku. Przy dzisiejszej modzie wymaga siê, aby urz¹dze-

nia posiada³y jak najwiêcej funkcji, opcji i innych bzdur nikomu nie potrzeb-

nych, a fascynuj¹cych i wprawiaj¹cych w zachwyt wszystkich, za wyj¹tkiem

pisz¹cego te s³owa. St¹d wzi¹³ siê sukces ³indo³sów z milionami okien w które

wszyscy zagl¹daj¹ szukaj¹c szczêœcia albo losu na loterii. Podobnie jest z tele-

fonami komórkowymi, które nied³ugo bêd¹ nadawa³y siê do sprz¹tania,

zmywania, wi¹zania butów, bawienia dzieci, tylko nie uda siê z nich nigdzie

dodzwoniæ.

Problem polega jednak na tym, ¿e o ile koszt oprogramowania mikro-

procesora przy masowej produkcji jest znikomy (u³amek grosza na jednostkê

wyrobu) o tyle koszt w³¹czników i klawiszy wynosi kilkadziesi¹t do kilkuset

groszy na jednostkê wyrobu. Chc¹c pogodziæ ma³¹ liczbê klawiszy z du¿¹ licz-

b¹ rozkazów projektanci tworz¹ funkcje, menu i inne cuda. Efekt z tego taki,

¿e aby coœ w³¹czyæ potrzeba nacisn¹æ cztery szeroko rozstawione klawisze.

Wystarcz¹ do tego trzy palce i noga.

A mo¿e zacz¹æ by tak produkowaæ urz¹dzenia RISC (nie myliæ z proce-

sorami) o zredukowanej liczbie rozkazów. Bêd¹ i prostsze w obs³udze i na

pewno szybsze.

Redaktor Naczelny – Dariusz Cichoñski

Spis treœci

Mikroprocesorowy wykrywacz metali ..............4

Sterownik 12-cyfrowego

wyœwietlacza lampowego ................................7

Pomys³y uk³adowe

– prawie najprostszy stabilizator ...................12

Generator UKF .............................................13

Gie³da PE ....................................................17

Uniwersalny tajmer ......................................19

Cyfrowe pamiêtanie dŸwiêku

– budzik z pozytywk¹ ...................................22

Cyfrowy oscyloskop

– modu³ klawiatury i zasilacza .......................27

Mikroprocesorowy stroik do gitary –

dokoñczenie ................................................32

Elektronika w Internecie ...............................35

Adres Redakcji:
„Praktyczny Elektronik”
ul. Jaskó³cza 2/5
65-001 Zielona Góra
tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 8

-10

e-mail: redakcja@pe.com.pl; http://www.pe.com.pl
Redaktor Naczelny:
mgr in¿. Dariusz Cichoñski
Z-ca Redaktora Naczelnego:
mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski
Redaktor Techniczny: Pawe³ Witek
©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r.
Zdjêcie na ok³adce: Marcin Osman

Druk: Zielonogórskie Zak³ady Graficzne „ATEXT” sp. z o.o.
Plac Pocztowy 15 65-958 Zielona Góra

Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-

wo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów.

Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ za-

mieszczone w

„

Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane

wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów,
zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycz-
nego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci pu-
blikacji zamieszczonych w

„

Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony

wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji.

Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam

i og³oszeñ.

Trzy klawisze i noga

Podstawowe parametry wykrywacza:
Pobór pr¹du

–£30 mA

Maksymalna rozdzielczoœæ
pomiaru czêstotliwoœci

– 10

-6

Czêstotliwoœæ pracy

– ok. 50 kHz

Czêstotliwoœæ powtarzania
pomiarów

– ok. 2 Hz

Funkcja autokalibracji
Mo¿liwoœæ rozró¿niania metali
Cyfrowa regulacja czu³oœci

Okreœlenie praktycznego zasiêgu

urz¹dzenia w ziemi jest trudne ze wzglê-
du na zró¿nicowane warunki pomiaru.
Zasiêg wykrywacza jest uzale¿niony od
rodzaju gleby, jej wilgotnoœci, itp. Zasiêg
wykrywacza sprawdzono empirycznie
w powietrzu. By³ on oczywiœcie uzale¿-
niony od wielkoœci przedmiotu. Dla
przyk³adu z³ot¹ obr¹czkê o

masie

3 g wykrywa³ z odleg³oœci oko³o 15 cm,
a pó³kilogramowy m³otek z odleg³oœci
oko³o 40 cm. Na wstêpie pragniemy
jednak¿e zaznaczyæ, ¿e zasiêg urz¹dzenia
w du¿ej mierze zale¿y od sposobu i sta-
rannoœci wykonania cewki pomiarowej.

Urz¹dzenie dzia³a w podobny spo-

sób jak opisywany w PE 11/98 „Inteli-
gentny wykrywacz metali”. Osoby zain-
teresowane bardziej szczegó³owym opi-
sem zasady pomiaru odsy³amy do tego
artyku³u. W stosunku do pierwowzoru
poczyniono kilka znacz¹cych udoskona-
leñ. Po pierwsze obni¿ono czêstotliwoœæ
pracy do 50 kHz co pozwoli³o zwiêkszyæ
zasiêg pomiaru w ziemi. Pomiar czêsto-
tliwoœci jest synchronizowany generato-
rem kwarcowym co dodatkowo zwiêk-
sza czu³oœæ urz¹dzenia. Funkcja autoka-
libracji i cyfrowa regulacja czu³oœci u³a-
twiaj¹ obs³ugê wykrywacza.

Zasada dzia³ania mikroprocesoro-

wego wykrywacza metali jest podobna
do analogowych urz¹dzeñ typu Base
Frequency Oscillator, w których stosuje
siê: generator pomiarowy, generator
wzorcowy oraz komparator czêstotliwo-
œci. Ró¿nica pomiêdzy czêstotliwoœci¹
generatora pomiarowego a czêstotliwo-
œci¹ generatora wzorcowego, pojawiaj¹-
ca siê na wyjœciu komparatora jest wy-

wo³ana obecnoœci¹ metalowych
przedmiotów w pobli¿u sondy wykry-
wacza. W opisywanym rozwi¹zaniu za-
równo generator wzorcowy jak i kompa-
rator czêstotliwoœci zosta³y zast¹pione
przez mikrokontroler. Algorytm dzia³a-
nia programu zapisanego w mikrokon-
trolerze polega na porównywaniu cy-
klicznie mierzonej czêstotliwoœci gene-
ratora pomiarowego z zapamiêtan¹ czê-
stotliwoœci¹ wzorcow¹. Ró¿nica miêdzy
nimi jest nastêpnie wyœwietlana na polu
odczytowym sk³adaj¹cym siê z diod
D1÷D7, a w s³uchawkach generowany
jest sygna³ proporcjonalny do wielkoœci
tej ró¿nicy.

Wykrywacz pozwala okreœliæ rodzaj

wykrywanego obiektu. Jak wiadomo,
przenikalnoœæ magnetyczna wzglêdna
m

to wielkoœæ okreœlaj¹ca ile razy prze-

nikalnoœæ magnetyczna oœrodka jest
wiêksza od przenikalnoœci magnetycz-
nej pró¿ni. Cia³a, których przenikalnoœæ
magnetyczna wzglêdna jest nieco
mniejsza od jednoœci nazywamy diama-
gnetykami. Do diamagnetyków zalicza-
j¹ siê np. woda, kwarc, srebro, bizmut,
miedŸ. Natomiast cia³a, których prze-
nikalnoœæ magnetyczna wzglêdna jest
nieco wiêksza od jednoœci nazywamy
paramagnetykami. Paramagnetykami s¹
np. powietrze, platyna, aluminium
W przypadku ferromagnetyków przeni-
kalnoœæ wzglêdna jest wielokrotnie
wiêksza od jednoœci np. m

¿elaza wy-

nosi 2000. Ferromagnetyki to tak¿e np.
kobalt i nikiel.

Zbli¿enie do cewki przedmiotu bê-

d¹cego diamagnetykiem spowoduje
zmniejszenie jej indukcyjnoœci, nato-
miast paramagnetyki i ferromagnetyki
spowoduj¹ wzrost indukcyjnoœci. W³a-
œciwoœæ ta jest wykorzystywana w opisy-
wanym urz¹dzeniu do rozró¿niania ro-
dzaju wykrywanego przedmiotu.

Schemat ideowy wykrywacza

przedstawiono na rysunku 1. Zasadni-
czo w konstrukcji urz¹dzenia wyró¿niæ
mo¿na dwa bloki: generatora pomiaro-
wego oraz mikroprocesora. Funkcjê ge-
neratora pomiarowego spe³nia kompa-
rator US2. Rezystor R4 wprowadza do-
datnie sprzê¿enie zwrotne powoduj¹ce
powstanie oscylacji na czêstotliwoœci re-
zonansowej, przy której sprzê¿enie do-
datnie osi¹ga maksimum. Funkcjê ob-

Du¿e zainteresowanie tematem wykrywania metali sk³oni³o nas
do opracowania mikroprocesorowego wykrywacza metali. Urz¹-
dzenie to powinno zadowoliæ nawet najbardziej wymagaj¹cych
poszukiwaczy skarbów. Osi¹gniêcie stosunkowo dobrych parame-
trów niewielkim nak³adem œrodków by³o mo¿liwe poprzez wyko-
rzystanie mikrokontrolera do precyzyjnego pomiaru czêstotliwo-
œci. Na marginesie mo¿na dodaæ, ¿e najwiêksze sukcesy odnosz¹
poszukiwacze skarbów, którzy za tereny „³owieckie” obieraj¹ so-
bie nadmorskie pla¿e. Mo¿na tam znaleŸæ wiele ciekawych rzeczy
pozostawionych w piasku przez niefrasobliwych i zapominalskich
wczasowiczów.

Mikroprocesorowy

wykrywacz metali

Budowa wykrywacza

7/99

wodu rezonansowego spe³niaj¹ równo-
legle po³¹czone elementy LS i C5.

Mikrokontroler US1 jest odpowie-

dzialny za pomiar czêstotliwoœci, reali-
zacjê algorytmu pomiarowego oraz ob-
s³ugê urz¹dzeñ wyjœciowych. Funkcje
wyjœcia spe³nia linijka siedmiu diod
œwiec¹cych D1÷D7 oraz s³uchawki.

Do regulacji czu³oœci s³u¿¹ elementy

P1, R8 i C8 oraz wewnêtrzny kompara-
tor uk³adu AT89C2051. Wejœcie nieod-
wracaj¹ce komparatora zosta³o po³¹czo-
ne z suwakiem P1. Mikrokontroler do
odczytu po³o¿enia potencjometru P1
wykorzystuje zale¿noœæ napiêcia na kon-
densatorze C8 od czasu. Podczas ³ado-
wania kondensatora C8, mikrokontroler
odmierza czas po jakim nast¹pi zmiana
stanu wewnêtrznego komparatora. Czas
ten jest dyskretn¹, uproszczon¹ repre-
zentacj¹ po³o¿enia potencjometru P1.
Taki uk³ad to nic innego jak prosty prze-
twornik A/C.

Do zasilania urz¹dzenia przewidzia-

no bateriê 4 ogniw typu AA.

Klawisz KALIBRACJA s³u¿y do kali-

browania wykrywacza. Jego wciœniêcie
spowoduje ustawienie czêstotliwoœci od-
niesienia na wartoœæ aktualnie zmierzo-

n¹. Wykrywacz mo¿e równie¿ pracowaæ
w trybie autokalibracji. W tym trybie
czêstotliwoœæ odniesienia jest uzyskiwa-
na ze œredniej okreœlonej liczby pomia-
rów. Do programowania trybu autokali-
bracji s³u¿¹ zworki Z1 i Z2. W Tabeli 1
przedstawiono spe³niane przez nie funk-
cje. W trybie autokalibracji czêstotliwo-
œci odniesienia wyliczana jest ze œredniej
4, 8 lub 12 (w zale¿noœci od ustawienia
zwor Z1 i Z2) ostatnich pomiarów.

Konsekwencj¹ pracy w trybie auto-

kalibracji jest zmniejszona czu³oœæ wy-
krywacza na powolne zmiany warun-
ków pracy generatora pomiarowego.
Mo¿e wiêc zostaæ skompensowany
wp³yw niestabilnoœci temperaturowej
na pracê wykrywacza metali.

Potencjometr P1 s³u¿y do regulacji

czu³oœci. Przekrêcenie potencjometru
w prawo, w skrajne po³o¿enie odpowia-
da maksymalnej czu³oœci wykrywacza.

Pole odczytowe sk³ada siê z siedmiu

diod. W œrodku znajduje siê zielona dio-

da LED, która œwieci siê gdy wykrywacz
jest skalibrowany. Pojawienie siê w za-
siêgu sondy pomiarowej metalowego
przedmiotu spowoduje zmniejszenie
czêstotliwoœci pracy generatora i w kon-
sekwencji przesuniêcie „punktu œwietl-
nego” w praw¹ stronê. Umieszczenie
w polu dzia³ania wykrywacza diama-
gnetyku spowoduje wzrost czêstotliwo-
œci pracy generatora pomiarowego
i przesuniêcie „punktu œwietlnego”
w stronê lew¹.

Zapalenie siê skrajnej czerwonej

diody (lewej lub prawej) oznacza ma-
ksymalne odstrojenie uk³adu. Zakres
maksymalnego odstrojenia mo¿e byæ re-
gulowany potencjometrem P1 (jest œci-
œle zwi¹zany z czu³oœci¹).

Podczas monta¿u najwiêcej uwagi

nale¿y poœwiêciæ wykonaniu cewki in-
dukcyjnej. Od starannoœci wykonania

R15

7×680W

S£UCHAWKI

32W

R14

10mF

+6V

R13

P1.7

P3.6

470W*

1,2n

100k

R12

P1.6

P3.5/T1

P3.4/T0

P1.5

LM311

47k

R11

P1.4

P3.3/INT1

US2

P1.2

R10

P1.3

P3.2/INTO

100k

10mF

W£1

KALIB.

P3.1/TXD

–P1.1

P3.0/RXD

+P1.0

33p

„WYKR”

100n

100mF

AT89C2051

10k

US1

33p

100n

4×1,5V

RESET

10k-A

10k

BAT

W£2

+6V

24MHz

Rys. 1 Schemat ideowy wykrywacza metali

Opis

Rozwarta

Tryb autokalibracji wy³¹czony

Rozwarta

Zwarta

Autokalibracja – œrednia 4 pomiarów (2s)

Zwarta

Rozwarta

Autokalibracja – œrednia 8 pomiarów (4s)

Zwarta

Rozwarta

Autokalibracja – œrednia 12 pomiarów (6s)

Tabela 1 – Programowanie trybu autokalibracji

Obs³uga

Monta¿ i uruchomienie

7/99

w du¿ej mierze zale¿y efekt koñcowy.
Cewka powinna byæ maksymalnie
sztywna, odporna na dzia³anie czynni-
ków zewnêtrznych (wilgoæ, temperatu-
ra, urazy mechaniczne). Poni¿ej opisuje-
my sposób jej wykonania.

Na kawa³ku sklejki rysujemy okr¹g

o œrednicy 30 cm. Nastêpnie na jego
obwodzie wbijamy kilkanaœcie gwoŸdzi.
Na gwoŸdziach nawijamy 100 zwojów
drutem DNE 0,2÷0,3 mm. Uzwojenia
zabezpieczamy nitk¹ i nas¹czamy lakie-
rem nitrocelulozowym. Przed ca³kowi-
tym wyschniêciem, cewkê zdejmujemy
z szablonu i ostatecznie formujemy. Po
wyschniêciu nas¹czamy j¹ ponownie la-
kierem nitrocelulozowym i czekamy a¿
lakier stwardnieje. Podczas nas¹czania
cewki lakierem nale¿y zachowaæ du¿¹
ostro¿noœæ, gdy¿ lakier jest ³atwopalny.
Tak przygotowan¹ cewkê mo¿na zabez-
pieczyæ przed wp³ywem czynników ze-
wnêtrznych poprzez na³o¿enie 2÷3 mi-
limetrowej warstwy ¿ywicy epoksydo-
wej (np. Poxipol). Po zwi¹zaniu ¿ywicê
mo¿na pomalowaæ lub owin¹æ taœm¹
izolacyjn¹.

Powy¿szy opis dotyczy zastosowanej

w prototypie cewki o indukcyjnoœci
10 mH. Jednak¿e konstrukcja wykrywa-

cza jest na tyle uniwersalna, ¿e z powo-
dzeniem mo¿e wspó³pracowaæ z cewk¹
o innej œrednicy i indukcyjnoœci. Jedy-
nym warunkiem jest wzbudzenie drgañ
w obwodzie generatora w zakresie
10÷200 kHz. W razie koniecznoœci mo¿-
na zmieniæ wartoœæ kondensatora C5.

W urz¹dzeniu brak jakichkolwiek

elementów wymagaj¹cych strojenia. Po
wykonaniu cewki i zamontowaniu na
wszystkich podzespo³ów p³ytce druko-
wanej mo¿emy przyst¹piæ do sprawdze-
nia wykrywacza metali. W tym celu
przekrêcamy potencjometr P1 maksy-
malnie w lewo i w³¹czamy zasilanie. Po
krótkiej chwili powinna zapaliæ siê zielo-
na dioda D3 sygnalizuj¹ca stan spoczyn-
kowy. Nastêpnie obracamy ga³kê poten-
cjometru P1 w prawo do takiego po³o-
¿enia, w którym dioda D3 jeszcze nie
gaœnie. Zbli¿enie przedmiotu metalowe-
go w pobli¿e cewki powinno spowodo-
waæ przesuniêcie „punktu œwietlnego”
i wygenerowanie dŸwiêku w s³uchaw-
kach. Wciœniêcie klawisza KALIBRACJA
przy wiêkszym odstrojeniu powinno
spowodowaæ zapalenie diody D3.
W trybie autokalibracji dioda D3 po-
winna zaœwieciæ siê samoczynnie po
pewnym czasie.

Wskazane jest zaekranowanie obudo-

wy oraz przewodów ³¹cz¹cych uk³ad po-
miarowy z cewk¹. Kondensatory C6 i C7
powinny byæ dobrej jakoœci – najlepiej
tantalowe. W przypadku zastosowania
s³uchawek o innej impedancji konieczne
mo¿e okazaæ siê dobranie wartoœci rezy-
stora R7. Wygodniej w miejsce R7 zasto-
sowaæ potencjometr o rezystancji 1 kW
w³¹czony w szereg z rezystorem 240 W.

Je¿eli nie zamierzamy zmieniaæ try-

bu pracy, zwory Z1 i Z2 mo¿na „skonfi-
gurowaæ” kropl¹ cyny. W przeciwnym
przypadku warto wyprowadziæ je w po-
staci prze³¹czników na obudowê.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zali-
czeniem pocztowym. P³ytki i zaprogra-
mowane mikrokontrolery AT89C2051
z dopiskiem WYKR mo¿na zamawiaæ
w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 480 – 2,80 z³
AT89C2051 WYKR – 30,00 z³
+ koszty wysy³ki.

480

KALIBRACJA

US2

UCHAWKI

R15

US1

311

R13

R12

R11

R10

„WYKR”

R14

480

Rys. 2 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

US1

– AT89C2051 z programem

„WYKR”

US2

– LM 311

D6, D7

– LED, czerwona

D1, D2,

D4, D5

– LED, ¿ó³ta

– LED, zielona

– 470 W

W/0,25 W

R9÷R15

– 680 W

W/0,25 W

– 1 kW

W/0,125 W

R1, R8

– 10 kW

W/0,125 W

R2÷R4

– 100 kW

W/0,125 W

– 47 kW

W/0,125 W

– 10 kW

W A PR185

C2, C3

– 33 pF/50 V ceramiczny

– 1,2 nF/63 V KSF-020-ZM

C4, C8

– 100 nF/50 V ceramiczny

– 10 m

mF/16 V

C6, C7

– 10 m

mF/16 V tantalowy

– 100 m

mF/16 V

– rezonator kwarcowy 24 MHz

W£1

– mikro³¹cznik

W£2

– prze³¹cznik suwakowy

– cewka indukcyjna wed³ug

opisu w tekœcie

BAT

– pakiet 4 baterii R6 (AA)

p³ytka drukowana

numer 480

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

à Rafa³ Bierestowski

7/99

Sposób sterowania wyœwietlacza

lampowego nieco ró¿ni siê od sposobu
sterowania wyœwietlacza LED. W celu u³a-
twienia konstrukcji urz¹dzeñ z wyœwietla-
czami lampowymi proponujê wykonanie
prostego, uniwersalnego sterownika
umo¿liwiaj¹cego po³¹czenie wyœwietlacza
lampowego z dowolnym mikrokontrole-
rem. W opisanym poni¿ej sterowniku za-
stosowano jeden z najczêœciej spotyka-
nych 12-cyfrowy, kalkulatorowy wyœwie-
tlacz lampowy produkcji rosyjskiej. Jed-
nak w zale¿noœci od potrzeb mo¿na zasto-
sowaæ inny wyœwietlacz, dokonuj¹c od-
powiedniej modyfikacji œcie¿ek na p³ytce
drukowanej.

Wyœwietlacz lampowy jest odmian¹

lampy pró¿niowej z anod¹ podzielon¹ na
segmenty pokryte luminoforem. Elektro-
ny pochodz¹ce z katody bombarduj¹ po-
wierzchniê poszczególnych segmentów
wywo³uj¹c œwiecenie luminoforu. Zatem
podstaw¹ dzia³ania tych wskaŸników jest
zjawisko fluorescencji. Barwa emitowane-
go œwiat³a jest zielona lub zielononiebie-
ska. Katoda jest wykonana przewa¿nie
w postaci drobnoziarnistej siatki umie-
szczonej przed segmentami anody i jest
¿arzona poni¿ej progu widzialnoœci pr¹-
dem 50÷100 mA ze Ÿród³a o ma³ym na-

piêciu (1÷3,5 V). Ka¿dy segment anody
jest zasilany napiêciem ok. 25 V w stanie
œwiecenia i pobiera ok. 0,5 mA.

WskaŸniki fluorescencyjne wystêpu-

j¹ w wersjach jedno- lub wielocyfro-
wych. Te ostatnie by³y stosowane m.in.
w kalkulatorach.
Dane dotycz¹ce wyœwietlacza kalkulato-
rowego zastosowanego w sterowniku s¹
nastêpuj¹ce:
katoda

– 2,5÷3,5 V/50÷100 mA

napiêcie ¿arzenia

anoda

– 27÷35 V/0,3÷2 mA

wyprowadzenia segmentów
wyœwietlacza

siatka

– 15÷25 V/0,3÷3 mA -

wyprowadzenia wyboru
cyfr wyœwietlacza

W praktyce na anodê i siatkê podaje siê
napiêcie 25÷30 V pochodz¹ce z tego sa-
mego Ÿród³a. Wyprowadzenia ¿arzenia
mo¿na zasilaæ napiêciem +5 V przez re-
zystor o wartoœci od kilkunastu do kilku-
dziesiêciu omów ograniczaj¹cy pr¹d.

Schemat sterownika przedstawiony

jest na rysunku 1. Uk³ady US1, US2, US3
stanowi¹ 3 8-bitowe rejestry przesuwaj¹-
ce z wejœciem szeregowym. Po³¹czone ra-
zem tworz¹ jeden 24-bitowy rejestr prze-
suwaj¹cy. Podanie narastaj¹cego zbocza
impulsu na wejœcie CLK spowoduje prze-
suniêcie bitów o 1 w prawo na wyjœciach
QA÷QH rejestrów. Na wyjœciu QA uk³adu
US1 pojawi siê stan z wejœcia DANE.
Z powy¿szego wynika, ¿e steruj¹c odpo-
wiednio liniami CLK i DANE mo¿na na
wyjœciach rejestrów przesuwaj¹cych usta-
wiæ dowoln¹ wartoœæ binarn¹.

Wyjœcia rejestrów US1, US2, US3, po-

³¹czone s¹ z wejœciami uk³adów US4,
US5, US6 bêd¹cych 8-bitowymi zatrza-

Obecnie wœród ró¿nego typu wyœwietlaczy, coraz wiêksz¹ popularno-
œci¹ ciesz¹ siê ciek³okrystaliczne wyœwietlacze LCD. Podstawow¹ ich
zalet¹ jest bardzo niski pobór pr¹du, co ma du¿e znaczenie przy za-
silaniu bateryjnym. Innym typem wyœwietlaczy chêtnie stosowanym
przez konstruktorów elektroników s¹ klasyczne 7-segmentowe wy-
œwietlacze LED. Charakteryzuj¹ siê one doœæ znacznym poborem pr¹-
du, lecz w odró¿nieniu od wyœwietlaczy LCD nie wymagaj¹ zewnê-
trznego oœwietlenia, tzn. informacja przez nie wyœwietlana jest wi-
doczna nawet wtedy, gdy jest ciemno. Jednak niewielu elektroników
wie, ¿e istnieje jeszcze jeden typ wyœwietlaczy – wyœwietlacze lam-
powe. S¹ one tanie i ³atwo dostêpne. Koszt takiego wyœwietlacza
jest nieporównywalnie ni¿szy od kosztów wyœwietlaczy LED, o LCD
ju¿ nie wspominaj¹c. Pobór pr¹du jest nieco wiêkszy ni¿ w wyœwie-
tlaczach LED ze wzglêdu na koniecznoœæ podania napiêcia ¿arzenia.
Wiêksze s¹ tak¿e ich wymiary w stosunku do wielkoœci cyfr. Tak wiêc
wyœwietlacze te z pewnoœci¹ nie nadaj¹ siê do stosowania w ma³ych
urz¹dzeniach zasilanych z baterii. Mo¿na je natomiast stosowaæ
w urz¹dzeniach stacjonarnych zasilanych z sieci energetycznej lub
z akumulatora.

7/99

Sterownik 12-cyfrowego

wyœwietlacza lampowego

Wyœwietlacze lampowe

Zasada dzia³ania sterownika

7/99

;UWAGA:
;Zmiennym bitowym o nazwach WPIS, DANE, CLK nalezy przypisac
;adresy wyprowadzen procesora polaczonych ze sterownikiem wyswietlacza.
;****************************************************************************
;Przykladowa procedura obslugi sterownika ;wyswietlacza lampowego.
;Powinna byc wywolywana minimum kilkaset razy na ;sekunde (np. w INT)
;aby uzyskac efekt ciaglego swiecenia wszystkich cyfr ;wyswietlacza.
;Jedno wywolanie procedury odpowiada wyswietleniu ;jednej (kolejnej) cyfry.
;Rejestr R7 jest licznikiem/wskaznikiem kolejnych cyfr ;do wyswietlenia
;i nie powinien byc zmieniany poza procedura
;Procedura uzywa nastepujacych rejestrow: A, R0, R1, ;R2, R3, R6, R7, DPTR
;Przed kazdym wywolaniem procedury do rejestru R0 ;nalezy wpisac adres
;13-bajtowego obszaru wewnetrznej pamieci RAM ;zawierajacego 7-segmentowe
;kody danych do wyswietlenia na 13 (12+1) cyfrach ;wyswietlacza.
;Jesli procedura WYSW obslugiwana jest w przerwaniu ;(niezaleznie od programu
;glownego), program glowny moze w kazdej chwili w ;latwy sposob wyswietlic
;dowolny znak na dowolnej cyfrze wyswietlacza - ;wpisujac 7-segmentowy kod
;tego znaku do wlasciwej komorki 13-bajtowego ;obszaru wewnetrznej pamieci RAM.
;Przyporzadkowanie adresow bajtow z ;zarezerwowanego obszaru RAM kolejnym
;cyfrom wyswietlacza jest nastepujace:
;adres (zawartosc rejestru R0 przed kazdym ;wywolaniem procedury) = cyfra 1
;adres + 1 = cyfra 2, adres + 2 = cyfra 3, .....
;adres + 11 = cyfra 12, adres + 12 = cyfra 13 ;(symbole M, -, E)
;Przyporzadkowanie bitow w kazdym bajcie ;poszczegolnym segmentom wyswietlacza
;jest nastepujace (bit - segment):
;D0 - a,E, D1 - b,-, D2 - c,M, D3 - d, D4 - e, D5 - f, ;D6 - g, D7 - h
;wyzerowanie bitu powoduje zaswiecenie segmentu, ;ustawienie na 1 - zgaszenie
;WYSW:

;POCZATEK PROCEDURY

MOV

A,R7

;A = licznik cyfr

DEC

;zmniejszenie licznika cyfr o 1

MOV

R7,A

MOV

R6,A

JNZ

WYSW_2

;skok, gdy cyfra <> 1

MOV

R7,#13

;przy nastepnym wywolaniu procedury bedzie
;wyswietlana cyfra nr 13 (znaki ’M’, ’-’, ’E’)

WYSW_2: ADD

A,R0

;obliczenie adresu danej do wyswietlenia

MOV

R0,A

MOV

A,@R0

;pobranie danej z wew. RAM

MOV

R0,A

;R0 = dana do wyswietlenia

MOV

A,R6

ADD

A,R6

ADD

A,R6

MOV

R6,A

;R6 = 3 * R6 (licznik cyfr)

MOV

DPTR,#TAB_NR

;DPTR = adres tablicy TAB_NR

MOVC

A,@A+DPTR

;A = zawartosc A-tej komorki tablicy

MOV

R1,A

;R1 = dana do rejestru US6

MOV

A,R6

INC

DPTR

;nastepna komorka tablicy

MOVC

A,@A+DPTR

MOV

R2,A

;R2 = dana do rejestru US5

MOV

A,R6

INC

DPTR

;nastepna komorka tablicy

MOVC

A,@A+DPTR

MOV

R3,A

;R3 = dana do rejestru US4

;ustawienie wartosci segmentow a(E),b(-),c(M),d,e,f,g,h
;zgodnie z ich wartosciami
;badanie segmentu a (odpowiada takze segmentowi E na 13 cyfrze)
MOV

A,R0

ANL

A,#00000001B

SEG_b

;skok, gdy segment a = 0

MOV

A,#00100000B

;segment a = 1

ORL

A,R1

MOV

R1,A

MOV

A,#00000100B

;segment E = 1

ORL

A,R3

MOV

R3,A

SEG_b: ;badanie segmentu b (odpowiada takze segmentowi ’-’ na 13 cyfrze)

MOV

A,R0

ANL

A,#00000010B

SEG_c

;skok, gdy segment b = 0

MOV

A,#01000000B

;segment b = 1

ORL

A,R1

MOV

R1,A

MOV

A,#00000010B

;segment ’-’ = 1

ORL

A,R3

MOV

R3,A

SEG_c: ;badanie segmentu c (odpowiada takze segmentowi M na 13 cyfrze)

MOV

A,R0

ANL A,#00000100B
JZ

SEG_d

;skok, gdy segment c = 0

MOV A,#10000000B ;segment c = 1
ORL A,R1
MOV R1,A
MOV A,#00000001B ;segment M = 1
ORL A,R3
MOV R3,A

SEG_d: ;badanie segmentu d

MOV A,R0
ANL A,#00001000B
JZ SEG_e ;skok, gdy segment d = 0
MOV A,#00100000B ;segment d = 1

ORL A,R3
MOV R3,A

SEG_e: ;badanie segmentu e

MOV A,R0
ANL A,#00010000B
JZ SEG_f ;skok, gdy segment e = 0
MOV A,#10000000B ;segment e = 1
ORL A,R3
MOV R3,A

SEG_f: ;badanie segmentu f

MOV A,R0
ANL A,#00100000B
JZ SEG_g ;skok, gdy segment f = 0
MOV A,#00001000B ;segment f = 1
ORL A,R3
MOV R3,A

SEG_g: ;badanie segmentu g

MOV A,R0
ANL A,#01000000B
JZ SEG_h ;skok, gdy segment g = 0
MOV A,#00010000B ;segment g = 1
ORL A,R1
MOV R1,A

SEG_h: ;badanie segmentu h

MOV A,R0
ANL A,#10000000B
JZ WYSW_3 ;skok, gdy segment h = 0
MOV A,#00001000B ;segment h = 1
ORL A,R1
MOV R1,A
;wpisanie wartosci rejestrow R1, R2, R3 do ukladow US6, US5, US4

WYSW_3: CLR CLK ;wyzerowanie linii sygnalu taktujacego

MOV A,R1 ;wyslanie rejestru R1
LCALL WYS_A
MOV A,R2 ;wyslanie rejestru R2
LCALL WYS_A
MOV A,R3 ;wyslanie rejestru R3
LCALL WYS_A
SETB WPIS ;wygenerowanie impulsu wpisujacego
CLR WPIS ;dane do ukladow US4, US5, US6
RET ;koniec procedury wyswietlajacej

;----------------------------------------------------------------------------

;wyslanie A szeregowo przez linie DANE
;w takt sygnalu na linii CLK - od D7 do D0

WYS_A: MOV R6,#8 ;licznik petli (8 bitow)
WYS_A2: RLC A

MOV DANE,C ;ustawienie bitu na linii DANE
SETB CLK ;wygenerowanie impulsu przesuwajacego
CLR CLK
DJNZ R6,WYS_A2 ;petla
RET

;----------------------------------------------------------------------------
;Tablica okreslajaca wyswietlane cyfry

;wyprowadzenia wyswietlacza lampowego
; 1 1 1 1
; cbagh142 76530891 e3d2fE-M ;wyswietlana cyfra

TAB_NR: DB 00000011B, 11111111B, 01010000B ;1

DB 00000110B, 11111111B, 01010000B ;2

DB 00000111B, 11101111B, 01010000B ;3

DB 00000101B, 11111111B, 01010000B ;4
DB 00000111B, 11011111B, 01010000B ;5
DB 00000111B, 10111111B, 01010000B ;6
DB 00000111B, 01111111B, 01010000B ;7
DB 00000111B, 11111011B, 01010000B ;8
DB 00000111B, 11111101B, 01010000B ;9
DB 00000111B, 11110111B, 01010000B ;10
DB 00000111B, 11111110B, 01010000B ;11
DB 00000111B, 11111111B, 01000000B ;12
DB 00000111B, 11111111B, 00010000B ;13

;*************************************************************
;Pomocnicza tablica zawierajaca kody 7-segmentowe ;cyfr 0..F
;bit = 0 - segment zapalony, bit = 1 - segment ;zgaszony
;gfedcba
TABCYF: DB

11000000B

;kod 7-seg cyfry 0

11111001B

10100100B

10110000B

10011001B

10010010B

10000010B

11111000B

10000000B

10010000B

10001000B

10000011B

11000110B

10100001B

10000110B

10001110B

Listing 1 Przyk³adowa procedura obs³ugi sterownika dla mikrokontrolera z rodziny 8051

skami sterowanymi lini¹ WPIS. Jeœli na
wejœciu WPIS panuje jedynka logiczna, to
dane z wejœæ D1÷D8 US4, US5, US6
przepisywane s¹ na wyjœcia tych uk³adów.
Poziom zera logicznego na wejœciu WPIS
uniemo¿liwia zmianê stanów logicznych
na wyjœciach zatrzasków, niezale¿nie od
stanów na wejœciach – wpisane wczeœniej
dane s¹ pamiêtane.

Wyjœcia zatrzasków steruj¹ bram-

kami typu NOT z otwartym kolektorem
tranzystora wyjœciowego. Wyjœcia bra-
mek NOT po³¹czone s¹ przez rezystory
do napiêcia dodatniego o wartoœci
z przedzia³u 25 do 30 V. S¹ te¿ po³¹-
czone bezpoœrednio z wyprowadzenia-
mi wyœwietlacza, których rozk³ad
przedstawiono na rys. 2.

Mo¿na zauwa¿yæ, ¿e 12-cyfrowy

wyœwietlacz przeznaczony jest do ste-
rowania multipleksowego (naraz œwie-
ciæ siê mo¿e tylko jedna cyfra). Aby
wyœwietliæ na wyœwietlaczu jedn¹ cyfrê
nale¿y wpisaæ do rejestrów US1, US2,
US3 odpowiedni¹ 24-bitow¹ dan¹
(szeregowo przez liniê DANE w takt sy-
gna³u na linii CLK), a nastêpnie dodat-
nim impulsem na linii WPIS przepisaæ
te 24 bity do zatrzasków US4, US5,
US6 powoduj¹c w³aœciwe wysterowa-
nie wyprowadzeñ wyœwietlacza. Po-
wtarzaj¹c t¹ operacjê minimum kilka-
set razy na sekundê z odpowiednio
zmodyfikowanymi bitami wpisywany-
mi uzyskujemy efekt ci¹g³ego œwiece-
nia wszystkich 12 cyfr wyœwietlacza.
Jak widaæ do obs³ugi 12 cyfr wyœwie-
tlacza wystarczaj¹ w zupe³noœci tylko
trzy linie steruj¹ce oraz proste oprogra-
mowanie na mikrokontroler steruj¹cy.
Przyk³adowa procedura obs³ugi ste-
rownika dla mikrokontrolerów z serii
8051 przedstawiona jest na listingu 1.

Wysokie napiêcie dodatnie +25

do +30 V mo¿na uzyskaæ z dodatko-
wego zasilacza o wydajnoœci pr¹dowej
ok. 30 mA lub z powielacza napiêcia
sta³ego +5 na +27 V, którego opis za-
mieszczony jest poni¿ej.

Powielacz napiêcia sta³ego z +5

na +27V zosta³ stworzony jako uk³ad
pomocniczy do sterownika wyœwietla-

cza lampowego. Mo¿e jednak znaleŸæ za-
stosowanie tak¿e w innych uk³adach,
w których konieczne jest wytworzenie kil-
kakrotnie wiêkszego napiêcia ni¿ dostêp-
ne napiêcie zasilania.

Schemat powielacza przedstawiony

jest na rys. 4. Sk³ada siê on z nastêpuj¹-
cych bloków:

– generatora sygna³u prostok¹tnego

zbudowanego na bramkach A i B;

– dwóch kluczy elektronicznych na

tranzystorach T1, T2 oraz T3, T4;

– klasycznej drabinki diodowo-kon-

densatorowej C3÷C9, D1÷D7;

– prostownika napiêcia D8, C10;
– stabilizatora napiêcia na diodzie Zenera D9.

7/99

Wybór cyfry od 1 do 13 rezystory = 22k

US4÷US6 – 74HC573

US7÷US10 – 7406

Segmenty: a,d,c,d,e,f,g,h,M,–,E rezystory = 47k

+5V

R1 27W

US1÷US3 – 74LS164

CLK

CLR

US3

US6

+27V

US7÷US10

CLR

+5V

CLK

US2

US5

US7÷US10

+27V

100mF

CLR

+5V

CLK

US1

US4

–

US7÷US10

+27V

DANE

WPIS

+5V

Rys. 1 Schemat ideowy sterownika wyœwietlacza lampowego

UWAGI

Powielacz napiêcia sta³ego
+5 V na +27 V

Generator wytwarza przebieg prostok¹t-

ny o czêstotliwoœci okreœlonej wartoœciami
C1, C2, R1, R2 (kilka kHz). Sygna³ ten po
przejœciu przez bramkê C steruje kluczem
elektronicznym zbudowanym na tranzy-
storach T3, T4. Ten sam sygna³, po od-
wróceniu fazy przez bramkê D steruje klu-
czem na tranzystorach T1, T2. Zadaniem

kluczy jest podawanie na wyjœciu (kolek-
tory tranzystorów) albo potencja³u masy,
albo napiêcia zasilania uk³adu. S¹ to dwa
jedyne dozwolone stany, w których mog¹
znajdowaæ siê wyjœcia kluczy. Oba klucze
sterowane s¹ sygna³em o przeciwnej fazie,
tak wiêc zawsze na ich wyjœciach bêd¹ pa-
nowa³y przeciwne stany.

Jeœli na wyjœciu pierwszego klucza

bêdzie potencja³ masy, to na wyjœciu dru-
giego pojawi siê napiêcie zasilania i od-
wrotnie. Kiedy na wejœciu klucza (wyjœciu
bramki) panuje poziom zera logicznego,
to przewodzi tranzystor typu pnp podaj¹c
na wyjœcie klucza napiêcie zasilania,
a tranzystor typu npn jest w tym momen-
cie zatkany. Kiedy zaœ na wejœciu klucza
pojawi siê poziom logicznej jedynki, to
tranzystor pnp zostanie zatkany, a prze-
wodziæ zacznie tranzystor npn podaj¹c na
wyjœciu poziom masy.

Cztery rezystory na wejœciach ka¿de-

go z kluczy zapewniaj¹ w³aœciw¹ polary-
zacjê baz tranzystorów. Wartoœci tych re-
zystorów s¹ tak dobrane, ¿e nie dopu-
szczaj¹ do jednoczesnego przewodzenia
tranzystorów npn i pnp w momencie

7/99

Z M – E 13

e d 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 h

b a Z

–

Rys. 2 Rozk³ad wyprowadzeñ wyœwietlacza lampowego

468

Z
a
b

c
h
1
2

4
5
6
7
8
9

10
11

12
d
e
f

13
E

–

M
Z

US10

US9

US8

US7

47k

22k

7406

CLK

+5V

DANE

WPIS

GND

+5V

100

74HC573

US6

US5

US4

74HC573

74LS164

US3

US2

US1

Rys. 3 P³ytka drukowana sterownika i rozmieszczenie elementów

prze³¹czania klucza, co mog³oby powo-
dowaæ du¿e straty lub nawet doprowa-
dziæ do uszkodzenia tranzystorów.

Stosowanie kluczy na tranzystorach

jest uzasadnione koniecznoœci¹ zapewnie-
nia odpowiednio du¿ego pr¹du ³adowa-
nia kondensatorów C3÷C9. Wraz z dio-
dami D1÷D7 stanowi¹ one typowy blok
powielaj¹cy napiêcie. Gdy na wyjœciu
pierwszego klucza (T1, T2) jest potencja³
masy, a na wyjœciu drugiego (T3, T4) na-
piêcie zasilania, to kondensator C3 ³aduje
siê przez diodê D1 napiêciem zasilania
+5 V pomniejszonym o spadek napiêcia
na diodzie D1 oraz spadki napiêæ na z³¹-
czach kolektor-emiter przewodz¹cych
tranzystorów T2, T3. Po zmianie stanu
wyjœæ kluczy dioda D1 jest spolaryzowana
zaporowo, a ³aduje siê teraz kondensator
C4 sum¹ napiêcia na kondensatorze C3
i napiêcia zasilania pomniejszonego
o spadek na diodzie D2 oraz spadki na
z³¹czach kolektor-emiter tranzystorów T1,
T4. Po nastêpnej zmianie stanu wyjœæ klu-
czy ³aduje siê kondensator C3 (jak wy¿ej)
oraz kondensator C5 przez diodê D3 itd.

Na kondensatorze C10 odk³ada siê

wysokie napiêcie, które nastêpnie jest
ograniczane i stabilizowane na diodzie
Zenera D9.

Uk³ad scalony US powinien byæ z se-

rii HC, gdy¿ seria ta w przeciwieñstwie do

innych (LS, HCT, itp.) charakteryzuje siê
wyjœciowymi stanami logicznymi najbar-
dziej zbli¿onymi do poziomów napiêcia
zasilania oraz du¿¹ wydajnoœci¹ pr¹dow¹
wystarczaj¹c¹ do wysterowania baz tran-
zystorów. Zastosowanie uk³adu z innej se-
rii mo¿e nie przynieœæ zamierzonych efek-
tów zwiêkszenia napiêcia.

Du¿e znaczenie na wartoœæ powiela-

nego napiêcia ma czêstotliwoœæ sygna³u

generatora, a ta z kolei zale¿y od wartoœci
elementów C1, C2, R1, R2. Gdyby zatem
okaza³o siê, ¿e uk³ad podaje za ma³e na-
piêcie wyjœciowe, to nale¿y dobraæ warto-
œci tych elementów.

Maksymalny pr¹d obci¹¿enia jaki

mo¿e byæ pobierany z wyjœcia powiela-
cza jest uzale¿niony g³ównie od wartoœci
kondensatorów C3÷C10, a tak¿e od
maksymalnego pr¹du przewodzenia

7/99

220W

D1÷D8 – 1N4007

C3÷C11 – 100mF/50V

BD139

R10

BD140

27V

+5V

C10

C11

220W

+27V

2,2k

BD139

220W

C2 100n

R11

100n

C12

220W

C1 100n

BD140

US1

74HC04

+5V

Rys. 4 Schemat ideowy powielacza

469

R11

+27V

+5V

R10

74HC04

GND

C12

US1

Rys. 5 P³ytka drukowana powielacza i rozmieszczenie elementów

UWAGI

diod D1÷D8 i mocy tranzystorów
T1÷T4. Jako diody D1÷D8 nale¿y za-
stosowaæ diody Schotky'ego, co spowo-
duje zmniejszenie strat napiêcia wyj-
œciowego o ok. 2 V.

Jeœli po po³¹czeniu powielacza napiê-

cia ze sterownikiem wyœwietlacza lampo-
wego oka¿e siê, ¿e napiêcie wyjœciowe
powielacza jest mniejsze od 27 V, to ko-
rzystniej bêdzie zrezygnowaæ ze stosowa-
nia elementów R11, D9, C11. Wysokie
napiêcie nale¿y wówczas pobraæ z katody
diody D8. Mniejsze napiêcie na wyjœciu
powielacza spowoduje nieco s³absze (cie-
mniejsze) œwiecenie wyœwietlacza.
P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 468 - 8,35 z³
p³ytka numer 469 - 3,25 z³
+ koszty wysy³ki.

à Jaros³aw Konieczny

7/99

– ÈÂË 1-8/13 kalkulatoro-

wy wyœwietlacz 12-cy-

frowy produkcji by³ego

ZSRR (cena ok. 1 z³)

US1, US2,

US3

– 74HC164, 74LS164,

74164

US4, US5,

US6

– 74HC573

US7, US8,

US9, US10

– 74LS06, 7406

R (segmenty)

– 47 kW

W/0,125 W (11 szt.)

R (wybór cyfry) – 22 kW

W/0,125 W (13 szt.)

– 22÷33 W

W/0,5W

– 100 m

mF/16 V

p³ytka drukowana

numer 468

Wykaz elementów – sterownik

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

US1

– 74HC04

T1, T3

– BD 140

T2, T4

– BD 139

D1÷D8

– najlepiej diody Schotky'ego

1 A/100 V, mog¹ byæ

1N5819 1 A/40 V

– dioda Zenera 27 V

R11

– 47÷82 W

W/0,25 W

R3, R6,

R7, R10

– 220 W

W/0,125 W

R4, R5,

R8, R9

– 1 kW

W/0,125 W

R1, R2

– 2,2 kW

W/0,125 W

C1, C2,

C11

– 100 nF/63 V MKSE

C3÷C11

– 100 m

mF/50 V

p³ytka drukowana

numer 469

Wykaz elementów – powielacz

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

Lampy

Czasami w uk³adach elektronicz-

nych zasilanych napiêciem niestabili-
zowanym konieczne jest dostarczenie
do kilku stopni napiêcia stabilizowane-
go. Drug¹ sytuacj¹ z któr¹ mo¿na siê
doœæ czêsto spotkaæ jest potrzeba za-
stosowania dodatkowego, ni¿szego na-
piêcia zasilaj¹cego, najczêœciej +5 V.
Problem ten mo¿na rozwi¹zaæ stosuj¹c
miniaturowe stabilizatory serii 78LXX,
lub 79LXX. Niestety nie s¹ one zbyt
popularne i czasami ciê¿ko jest je
kupiæ.

Doskona³ym i zarazem bardzo ta-

nim rozwi¹zaniem jest zbudowanie
prawie najprostszego stabilizatora
sk³adaj¹cego siê z tranzystora T1, dio-
dy Zenera DZ, rezystora R1 i konden-
satora C1. Elementy te po³¹czone tak
jak pokazano to na rysunku 1 tworz¹
jeden z najprostszych stabilizatorów
parametrycznych, czyli takich których
napiêcie wyjœciowe zale¿y od jednego
parametru, w tym przypadku napiêcia
diody Zenera.

Napiêcie wyjœciowe stabilizatora

jest ni¿sze o 0,7 V od napiêcia znamio-
nowego diody Zenera D1. Dioda DZ
zasilana jest przez rezystor R1, nato-
miast tranzystor T1 pracuje w uk³adzie
wtórnika emiterowego. Oznacza to, ¿e
napiêcie na emiterze tranzystora
wtóruje napiêciu na jego bazie, dok³a-
dniej mówi¹c jest ono mniejsze
o 0,7 V które to napiêcie wynika ze
spadku na przewodz¹cym z³¹czu baza-
emiter.

Wartoœæ pr¹du p³yn¹cego przez

diodê Zenera powinna byæ kilkukrot-
nie wiêksza od pr¹du bazy tranzystora
T1. Dla wiêkszoœci stabilizatorów

pr¹dzie wyjœciowym I

rzêdu

30÷50 mA wystarczaj¹cy jest pr¹d
diody rzêdu 5÷8 mA. Dodaj¹c do te-
go pr¹d bazy ok. 2÷5 mA mo¿emy
przyj¹æ, ¿e pr¹d p³yn¹cy przez rezystor
R1 powinien wynosiæ w przybli¿eniu
10 mA. Proste wzory niezbêdne do
obliczenia wartoœci rezystora podano
na rysunku 1. Jako tranzystor T1 mo¿-
na zastosowaæ dowolny tranzystor ma-
³ej lub œredniej mocy, najlepiej z grup¹
wzmocnienia pr¹dowego B lub 25.
Przy projektowaniu stabilizatora wa¿-
ne jest obliczenie mocy traconej
w tranzystorze T1. W ¿adnym wypad-
ku nie mo¿e ona przekraczaæ maksy-
malnej wartoœci katalogowej mocy
strat.

Na koniec nale¿y jeszcze dodaæ, ¿e

opisany stabilizator nie posiada zabez-
pieczenia przeciwzwarciowego, zatem
najmniejsze nawet zwarcie wyjœcia do
masy spowoduje natychmiastowe zni-
szczenie tranzystora. Nawet zabezpie-
czenie wyjœcia bezpiecznikiem topiko-
wym nie uchroni tranzystora przed
uszkodzeniem przy zwarciu, gdy¿ bez-
w³adnoœæ bezpiecznika jest znacznie
wiêksza ni¿ tranzystora, który „spali”
siê szybciej.

R1 [W]=

0,01[A]

Uwe [V] – UDZ [V]

Uwy [V]=UDZ [V] – 0,7V

10÷22mF

Uwe

Uwy

Iwy

PtotT1 [mW]=(Uwe [V] – Uwy [V]) · Iwy [mA]

Rys. 1 Schemat ideowy tranzystorowego,

parametrycznego stabilizatora napiêcia.

Pomys³y uk³adowe – prawie

najprostszy stabilizator

à W.C.

Dane techniczne:
Zakres czêstotliwoœci

– 65÷110 MHz

Napiêcie wyjœciowe
(regulowane)

– 2÷20 mV

Rezystancja wyjœciowa – 75 W
Napiêcie wyjœciowe
syntezy

– >250 mV

Napiêcie strojenia

– 0,5÷30 V

Czêstotliwoœæ modulacji
wewnêtrznej

– 1 kHz

Maksymalna dewiacja
czêstotliwoœci

– 50 kHz

Wejœcie modulacji
zewnêtrznej

– 0,5 V/47 kW

Napiêcie zasilania

– +12 V

Pobór pr¹du

– <10 mA

Schemat blokowy generatora poka-

zuje rysunek 1. Zasadniczym blokiem
jest generator w.cz. Do generatora do-
prowadzane jest napiêcie strojenia Us
i sygna³ moduluj¹cy. Sygna³ moduluj¹cy
mo¿e pochodziæ z generatora wewnêtrz-
nego (1 kHz) lub z zewnêtrznego Ÿród³a
o innej lub regulowanej czêstotliwoœci.

Sygna³ w.cz. z wyjœcia generatora

podawany jest do separuj¹cego wtórni-
ka emiterowego. Jego zadaniem jest od-
dzielenie obwodów generatora od ob-
ci¹¿enia. Dziêki temu zostaje znacznie

zmniejszony wp³yw warunków obci¹¿e-
nia na czêstotliwoœæ i wielkoœæ genero-
wanego sygna³u.

Do wyjœcia wtórnika do³¹czony jest

regulowany t³umik, przeznaczony do re-
gulacji napiêcia wyjœciowego w.cz. Za-
kres regulacji przekracza 20 dB. Dla nie-
których pomiarów z wykorzystaniem
generatora, np. czu³oœci lub progu ogra-
niczania niezbêdne jest znaczne zmniej-
szenie sygna³u wyjœciowego – do pozio-
mu pojedynczych mV. Uzyskaæ to mo¿na
korzystaj¹c z dodatkowych zewnêtrz-
nych t³umików sta³ych.

Bezpoœrednio z wyjœcia wtórnika

pobierany jest sygna³ w.cz. przeznaczo-
ny dla uk³adu syntezy czêstotliwoœci. Sy-
gna³ ten przy wykonaniu generatora bez
syntezy mo¿e byæ podawany na wejœcie
miernika czêstotliwoœci.

PrzejdŸmy teraz do schematu ideo-

wego generatora. Po jego lewej stronie
znajduje siê generator sygna³u modulu-
j¹cego 1 kHz. Zrealizowany zosta³ na
tranzystorze T1 jako tzw. drabinkowy
generator RC. Drabinkê RC stanowi¹ C1,
R1, C2, R2, C3 i równolegle po³¹czone
R3, R4. Elementy te daj¹ przesuniêcie
fazy wynosz¹ce 180° dla czêstotliwoœci
1 kHz. Razem z przesuniêciem 180°
wprowadzanym przez T1 uzyskujemy
spe³nienie warunku fazy (360°). Waru-
nek amplitudy zostanie spe³niony dziêki
odpowiednio du¿emu wzmocnieniu
tranzystora T1. Oba te warunki wyma-
gane s¹ do wzbudzenia generatora.

Tego rodzaju generator wymaga do-

k³adnej regulacji wzmocnienia stopnia
wzmacniaj¹cego na tranzystorze T1.
Zbyt ma³e wzmocnienie uniemo¿liwi
wzbudzenie drgañ. Natomiast zbyt du¿e
doprowadzi do zniekszta³ceñ nielinio-
wych generowanego przebiegu. Do re-
gulacji wzmocnienia i tym samym wiel-
koœci niezniekszta³conego sygna³u wyj-
œciowego, przewidziano rezystor na-
stawny P1.

Czêstotliwoœæ sygna³u wyjœciowego

jest zbli¿ona do 1 kHz. Chc¹c dok³adnie
ustaliæ jej wartoœæ niezbêdne jest dobra-
nie przynajmniej jednego z elementów
drabinki RC np. R2. Nie ma to jednak
istotnego wp³ywu na ewentualne
warunki pomiaru z wykorzystaniem
generatora.

Proponowany do wykonania generator przystosowany jest do
wspó³pracy z uk³adem syntezy czêstotliwoœci. Mo¿e byæ strojony
tradycyjnie (potencjometrem) i wtedy wskazane jest do³¹czenie
czêstoœciomierza. Zakres generowanych czêstotliwoœci obejmuje
eksploatowane w Polsce pasma radiofonii FM. Zasadnicze zasto-
sowanie generatora to przestrajanie g³owic UKF z zakresu OIRT
(65,5÷73 MHz) na zakres CCIR (87,5÷108 MHz).

7/99

Generator UKF

WY S.

REGULOWANY

w.cz.

ZEWN.

MOD.

w.cz.

T£UMIK

1 : 1

GENERATOR

1 kHz

GENERATOR

Rys. 1 Schemat blokowy generatora

Opis uk³adu

Sygna³ z wyjœcia generatora poda-

wany jest przez C4 i R7 do prze³¹cznika
Ÿród³a napiêcia moduluj¹cego W£1. Re-
zystor R7 wraz z rezystancj¹ potencjo-
metru stanowi¹ dzielnik napiêcia
o podziale 1:10.

Zewnêtrzne napiêcie moduluj¹ce

z wejœcia MOD. ZEW. przez wspomniany
prze³¹cznik tak¿e jest podawane do po-
tencjometru P2. Potencjometr ten
umo¿liwia regulacjê dewiacji zmodulo-
wanego sygna³u w.cz. Dewiacja to od-
chylenie a ³adniej mówi¹c odstrojenie
sygna³u w.cz. przy modulacji czêstotli-
woœci FM. Normalna dewiacja dla stan-
dardu OIRT wynosi 15 kHz, a maksy-
malna 50 kHz. Dla standardu CCIR od-
powiednio wynosz¹ one 22,5 i 75 kHz.

W³aœciwy generator wielkiej czêsto-

tliwoœci zrealizowano na tranzystorze
T2. Jest to generator Colpitsa w uk³adzie
OC. Tranzystor T2 pracuje jako wtórnik
emiterowy. Jego kolektor jest do³¹czony
do masy przez kondensator C14. Roz-
wi¹zanie to zmniejsza wp³yw tranzysto-
ra na obwód rezonansowy generatora
(L1, D2). Mniejsze s¹ zniekszta³cenia
nieliniowe a wiêc zawartoœæ i iloœæ har-
monicznych sygna³u wyjœciowego.

Obwód rezonansowy generatora

jest przestrajany diod¹ pojemnoœciow¹
D2. W³aœciwie D2 to dwie diody pojem-
noœciowe po³¹czone przeciwsobnie
i znajduj¹ce siê w jednej obudowie. Ta-
kie po³¹czenie diod zmniejsza znie-
kszta³cenia nieliniowe sygna³u, które
wynikaj¹ z nieliniowej zale¿noœci po-
jemnoœci od napiêcia. Napiêcie stroje-
nia doprowadzone jest rezystorami R12
i R13. Kondensator C9 zapobiega nie-
po¿¹danemu przedostawaniu siê sygna-
³u w.cz. Zwiêkszanie napiêcia strojenia
powoduje zmniejszanie pojemnoœci dio-
dy i tym samym zwiêkszanie czêstotli-
woœci. Napiêcie strojenia z przedzia³u
0,5÷30 V uzyskiwane jest z uk³adu syn-
tezy czêstotliwoœci lub potencjometru
strojenia.

Przez kondensator C10 do obwodu

rezonansowego generatora do³¹czona
jest dioda pojemnoœciowa D1. Dioda ta
wykorzystywana jest do modulacji czê-
stotliwoœci generatora. Napiêcie modu-
luj¹ce (m.cz.) doprowadzane jest z su-
waka potencjometru P2 przez konden-
sator C6 i rezystor R9. Jednoczeœnie do
diody D1 doprowadzane jest rezystora-
mi R10, R11 napiêcie strojenia (sta³e).
Sygna³ m.cz. filtrowany jest kondensato-

7/99

WY S.

–

MOD. ZEW.

R19

100

47k

R13

27k

R26

100

C20

R24

2,2k

R18

C16

R17

3,3k

10p

C13

10p

BB104B

47k

R12

100n

22k-A

220

620

15k

10k*

10k

180k

w.cz.

C22

T4 BF245

R21

C17

C14

C12

10p

C11

3,9p

C10

R11

100k

BC548B

100n

6,8n

10kA

33k

R25

10k

3,3k

R23

R22

10n

C19

75p

10n

2 x BF241

15k

R15

R16

10k

R14

BB104B

100k

R10

27k

4,7k

6,8n

100k

–

12V

C21

C18

+12V

100

R20

C15

+12V

Rys. 2 Schemat ideowy

rem C8. Rozwi¹zanie to zmniejsza zmia-
ny dewiacji przy zmianie czêstotliwoœci
sygna³u wyjœciowego, dostosowuj¹c po-
jemnoœæ spoczynkow¹ diody D1 do po-
jemnoœci diody D2.

Sygna³ w.cz. z emitera tranzystora

T2 podawany jest bezpoœrednio do ba-
zy wtórnika emiterowego na tranzysto-
rze T3. Pe³ni on rolê tzw. separatora.
Z wyjœcia wtórnika przez C16 i R19 po-
bierany jest sygna³ do uk³adu syntezy
czêstotliwoœci. Na podstawie jego czê-
stotliwoœci i aktualnej nastawy jest wy-
twarzane napiêcie strojenia.

Przez kondensator C17 i rezystor

R21 podawany jest sygna³ w.cz. do t³u-
mika regulowanego. T³umik ten wyko-
rzystuje zmianê rezystancji drenu tran-
zystora polowego T4. Zmianê rezystan-
cji uzyskuje siê przez zmianê napiêcia
UGS polaryzuj¹cego tranzystor. Do
Ÿród³a tranzystora doprowadzone jest

sta³e napiêcie z dzielnika rezystancyjne-
go R23, R24. Do bramki napiêcie jest
doprowadzone z suwaka potencjometru
P3. Przy suwaku w górnym po³o¿eniu
oba napiêcia s¹ jednakowe i napiêcie
polaryzuj¹ce UGS jest zbli¿one do 0 V,
co odpowiada minimalnej rezystancji
drenu. Przemieszczanie suwaka w stronê
masy powoduje polaryzacjê bramki uje-
mnie wzglêdem Ÿród³a i zwiêkszanie re-
zystancji drenu.

T³umik jest dzielnikiem napiêcia,

którego jedn¹ ga³¹Ÿ stanowi¹ szeregowo
po³¹czone R21 i rezystancja drenu T4.
Drug¹ ga³¹Ÿ dzielnika tworzy R26 i równo-
legle do niego do³¹czona rezystancja ob-
ci¹¿enia. Przy rezystancji obci¹¿enia 75 W
uzyskuje siê zakres zmian napiêcia wyjœcio-
wego wynosz¹cy 20 dB. Mo¿na oczywiœcie
zrezygnowaæ z tego dzielnika i zastosowaæ
inny zewnêtrzny. Wtedy sygna³ wyjœciowy
nale¿y pobieraæ z rezystora R21.

Napiêcie zasilania +12 V jest filtro-

wane kondensatorami C21 i C18. Zasi-
lanie generatora realizowane jest przez
filtr RC sk³adaj¹cy siê z rezystora R20
i kondensatora C15.

Widok p³ytki drukowanej generato-

ra i rozmieszczenie elementów pokazuje
rysunek 3.

Po skompletowaniu elementów

zgodnie z podanym zestawieniem, nale-
¿y sprawdziæ i ewentualnie dostosowaæ
œrednice otworów w p³ytce drukowanej
do œrednic wyprowadzeñ. Dodatkowo
nale¿y przygotowaæ ekran z paska bla-
chy stalowej cynowanej o gruboœci
0,35 mm (z puszki od konserw), d³ugo-
œci 155 mm i szerokoœci 15 mm. Rodzaj
materia³u nie jest krytyczny. Wymiary
ekranu – 29×46×15. Cewkê L1 nale¿y

7/99

470

C22

R18

C16

C14

R17

C19

R19

R13

C13

R26

WY w.cz.

U.S.

WY S.

MOD.ZEW.

C10

C18

–

12V

R21

R20

ARTKELE

C17

C15

R16

R15

R10

R11

R12

C12

C11

R14

R22

R23

R24

R25

C21

C19

Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

Monta¿ i uruchomienie

nawin¹æ drutem srebrzonym o œrednicy
0,8 mm na trzpieniu o œrednicy 5 mm.
Dopuszczalne jest nawiniêcie cewki dru-
tem w emalii o œrednicy 0,7÷0,8 mm.
Iloœæ zwojów powinna wynieœæ 6,5,
a kierunek nawiniêcia powinien umo¿li-
wiaæ bezpoœredni monta¿ cewki w p³yt-
ce drukowanej (patrz rys. 3).

Monta¿ rozpocz¹æ od zamontowa-

nia ko³ków lutowniczych. nastêpnie za-
montowaæ elementy R C, cewkê L1, po-
tencjometry i na zakoñczenie pó³prze-
wodniki. Elementy montowane we-
wn¹trz ekranu powinny mieæ jak naj-
krótsze wyprowadzenia. Dotyczy to tak-
¿e tranzystora T4 i kondensatorów C17,
C19 i C22. Do zamocowania ekranu
przewidziano w p³ytce otwory. W otwo-
rach tych zamontowaæ odcinki obciê-
tych wyprowadzeñ o d³ugoœci oko³o
5 mm. Uformowany wczeœniej i zaluto-
wany na jednym z rogów ekran przylu-
towaæ do wystaj¹cych odcinków prze-
wodów. Ekran powinien bezpoœrednio
dotykaæ p³ytki drukowanej.

Po zamontowaniu wszystkich ele-

mentów sprawdziæ poprawnoœæ monta-
¿u a zw³aszcza jakoœæ spoin i brak zwaræ.
Tutaj przypominam o najwa¿niejszej za-
sadzie lutowania – ³¹czone wyprowa-
dzenia elementów musz¹ byæ podgrza-
ne. W przeciwnym przypadku powstaj¹
tzw. zimne luty, których nieprzyjemne
w³aœciwoœci ujawniaj¹ siê czêsto dopiero
po pewnym czasie.

Do uruchomienia generatora nie-

zbêdny bêdzie multimetr i oscyloskop.
Wskazane jest jeszcze zastosowanie czê-
stoœciomierza i miliwoltomierza w.cz.
Jako wskaŸnik dzia³ania generatora
i czêstotliwoœci mo¿emy wykorzystaæ
odbiornik radiowy UKF FM. Wstêpne
uruchomienie nie wymaga uk³adu syn-
tezy. Do zasilania generatora niezbêdny
jest zasilacz stabilizowany +12 V oraz
Ÿród³o napiêcia strojenia o zakresie re-
gulacji od 0,5÷30 V. Schemat zasilacza
napiêcia strojenia pokazuje rysunek 4.
Zasilacz ten wykorzystuje uk³ad UL
1550 do stabilizacji napiêcia strojenia.
Napiêcie wyjœciowe tego stabilizatora
wynosi 33 V. Napiêcie strojenia uzyski-
wane jest z suwaka potencjometru
100 kW. Rezystor nastawczy 22 kW s³u-
¿y do ustawienia napiêcia 30 V, przy su-
waku potencjometru w górnym po³o¿e-
niu. Rezystor nastawny 10 kW natomiast
do ustawienia napiêcia 0,5 V, przy su-
waku potencjometru w po³o¿eniu dol-

nym. Zasilacz mo¿na zmontowaæ na
uniwersalnej p³ytce drukowanej ofero-
wanej przez redakcjê PE.

Uruchamianie rozpoczniemy od

sprawdzenia napiêæ sta³ych na wypro-
wadzeniach elementów pó³przewodni-
kowych. Potencjometr P2 ustawiæ na
minimum, P3 na maksimum, a rezystor
nastawny P1 w œrodkowym po³o¿eniu.
Pod³¹czyæ napiêcie zasilania +12 V. Na-
piêcie na emiterze T1 powinno wynosiæ
0,6 V, a na kolektorze oko³o 7 V. Napiê-
cie na emiterze T2 powinno wynosiæ
oko³o 3 V a na kolektorze powinno to
byæ napiêcie rzêdu 11 V. Napiêcie na
emiterze T3 powinno wynosiæ oko³o
2,4 V. Napiêcia na Ÿródle S i bramce
G tranzystora T4 powinny wynosiæ 2,8 V.

Sondê oscyloskopu pod³¹czyæ do

kolektora T1 i reguluj¹c rezystorem na-
stawnym P1 uzyskaæ przebieg o warto-
œci miêdzyszczytowej 8 V. Przebieg ten
nie powinien posiadaæ widocznych znie-
kszta³ceñ nieliniowych. Czêstotliwoœæ je-
go powinna byæ zbli¿ona do 1 kHz.
Ewentualnie ustaliæ jej dok³adn¹ war-
toœæ zmieniaj¹c rezystancjê R2. Zwiêk-
szanie rezystancji zmniejszy czêstotli-
woœæ a zmniejszanie zwiêkszy.

Prze³¹cznik W£1 ustawiæ w po³o¿e-

nie 1-2 (modulacja wewnêtrzna). Na
potencjometrze P2 powinno byæ napiê-
cie zmienne o wartoœci miêdzyszczyto-
wej 0,8 V. Potencjometr P2 ustawiæ na
maximum i sprawdziæ obecnoœæ napiê-
cia zmiennego o wartoœci miêdzyszczy-
towej oko³o 0,6 V w pukcie po³¹czenia
rezystorów R9 i R10.

W pobli¿u generatora umieœciæ

odbiornik radiowy UKF FM. Pokrêcaj¹c
osi¹ potencjometru napiêcia strojenia
uzyskaæ odbiór sygna³u o czêstotliwoœci
1 kHz. Œwiadczy to o dzia³aniu genera-
tora w.cz. Zorientowaæ siê w przybli¿o-
nej wartoœci czêstotliwoœci przez odczyt
ze skali odbiornika. Dok³adn¹ wartoœæ
czêstotliwoœci mo¿na uzyskaæ w wyniku

pomiaru czêstotliwoœci sygna³u z wyjœcia
WY.S. Ustawiæ napiêcie strojenia
0,5 V i rozci¹gaj¹c lub œciskaj¹c zwoje
cewki L1 uzyskaæ czêstotliwoœæ 65 MHz.
Ustawiæ napiêcie strojenia na 30 V. Czê-
stotliwoœæ sygna³u w.cz. powinna byæ
wiêksza od 108 MHz (oko³o 110 MHz).

Jeœli czêstotliwoœæ górna nie osi¹ga

zak³adanej wartoœci, mo¿na zmniejszyæ
pojemnoœæ kondensatora C11 np. na
8,2 pF. Ewentualnie rozci¹gn¹æ nieco
zwoje cewki L1. Zmieni siê wprawdzie
dolna czêstotliwoœæ graniczna, ale przy
przestrajaniu odbiorników radiowych
bardziej potrzebny jest pe³ny zakres
CCIR (108 MHz).

Dzia³anie regulacji i wielkoœæ napiê-

cia wyjœciowego mo¿na sprawdziæ ko-
rzystaj¹c z miliwoltomierza w.cz. Pole-
cam popularny jeszcze miernik V640
z sond¹ V40.25 produkowany przez
Meratronik. Miliwoltomierz w.cz. powi-
nien radziæ sobie z czêstotliwoœciami
rzêdu 110 MHz. Pod³¹czyæ obci¹¿enie
75 W do wyjœcia w.cz. generatora. Na-
piêcie wyjœciowe przy potencjometrze
P3 ustawionym na maximum nie po-
winno byæ mniejsze od 20 mV. Zakres
regulacji – zmniejszania napiêcia wyj-
œciowego powinien wynosiæ –20 dB
(0,1). W kolejnym numerze PE przed-
stawimy regulowany dzielnik w.cz.
o wiêkszym zakresie regulacji wraz
z uk³adem miliwoltomierza w.cz.

Regulacja generatora po pod³¹cze-

niu uk³adu syntezy powinna przebiegaæ
nastêpuj¹co:
1. Ustawiæ za pomoc¹ przycisków czê-

stotliwoœæ 65 MHz (widoczna na
wyœwietlaczu).

2. Pod³¹czyæ multimetr do zacisków na-

piêcia strojenia Us. Rozci¹gaj¹c lub
œciskaj¹c zwoje cewki L1 uzyskaæ na-
piêcie równe 0,5 V.

3. Ustawiæ czêstotliwoœæ 108 MHz. Po

pewnym czasie ustali siê napiêcie
strojenia. Jego wartoœæ powinna byæ

7/99

10mF

100mF

~ 30V

1550

100k-A

3,3k

10k

22k

10n

Rys. 4 Zasilacz napiêcia strojenia

mniejsza od 30 V. Ewentualnie skory-
gowaæ dostrojenie L1 lub zmniejszyæ
wartoœæ C11 do 8,2 pF, aby wartoœæ
napiêcia by³a mniejsza od 30 V.

Sposób pod³¹czenia uk³adu syntezy

bêdzie podany przy jego opisie. Jeszcze
raz podajê przeznaczenie poszczegól-
nych organów regulacyjnych:
P2

– regulacja dewiacji przy modula-

cji generatora wewnêtrznym
sygna³em 1 kHz lub przy mo-
dulacji zewnêtrznej. Zakres regu-
lacji od 0 do oko³o 50 kHz;

– regulacja napiêcia wyjœcio-

wego generatora w zakresie
2÷20 mV;

W£1 – prze³¹czanie Ÿród³a modulacji

(wewnêtrzna – zewnêtrzna).

Przy normalnej eksploatacji genera-

tora sygna³ wyjœciowy za pomoc¹ prze-
wodu koncentrycznego o impedancji fa-
lowej 75 W nale¿y podaæ na wejœcie an-
tenowe niesymetryczne (koncentryczne)
odbiornika. Wejœcie symetryczne
odbiornika wymaga zastosowania sy-
metryzatora. Zmniejszenie sygna³u wej-
œciowego mo¿na uzyskaæ przez zastoso-
wanie dzielnika rezystancyjnego typu P.
Dla uzyskania t³umienia –20 dB, rezy-
story równoleg³e do wejœcia i wyjœcia
powinny mieæ rezystancjê 91 W. Rezy-
stor szeregowy powinien mieæ rezystan-
cjê 370 W. Mo¿na po³¹czyæ równolegle

dwa rezystory po 750 W. Rezystory po-
winny mieæ jak najkrótsze wyprowadze-
nia a ca³y t³umik powinien byæ zamon-
towany w metalowym pude³ku ekranu-
j¹cym. Wiêksze t³umienie mo¿na uzy-
skaæ przez kaskadowe ³¹czenie takich
samych t³umików. T³umienia wyra¿one
w dB sumuj¹ siê a wyra¿one w V/V na-
le¿y mno¿yæ. Przypominam, ¿e –20 dB
odpowiada 0,1 V/V.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zali-
czeniem pocztowym. P³ytki mo¿na za-
mawiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 470 – 4,40 z³
+ koszty wysy³ki.

7/99

à R.K.

– BC 548B

T2, T3

– BF 241

– BF 245

D1, D2

– BB 104B

R21

– 47 W

W/0,125 W

R19, R20,

R26

– 100 W

W/0,125 W

– 620 W

W/0,125 W

R16, R24

– 1 kW

W/0,125 W

R18

– 2,2 kW

W/0,125 W

R17, R23

– 3,3 kW

W/0,125 W

– 4,7 kW

W/0,125 W

R1, R2,

R14, R22

– 10 kW

W/0,125 W

R4, R15

– 15 kW

W/0,125 W

R8, R9

– 27 kW

W/0,125 W

R25

– 33 kW

W/0,125 W

R12, R13

– 47 kW

W//0,125 W

– 180 kW

W/0,125 W

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

R3, R10,

R11

– 100 kW

W/0,125 W

– 220 W

W TVP 1231

– 22 kW

W-A PR 185

– 10 kW

W-A PR 185

C10

– 3,9 pF/50 V ceramiczny

C11, C12,

C13

– 10 pF/50 V ceramiczny

C19

– 75 pF/50 V ceramiczny

C7, C9, C14,

C16, C17,

C20, C22

– 1 nF/50 V ceramiczny

C1, C2, C3

– 6,8 nF/250 V MKSE-20

C15, C18

– 10 nF/50 V ceramiczny

C4, C6

– 100 nF/63 V MKSE-20

– 1 m

mF/50V

C5, C21

– 10 m

mF/16V

W£1

– segment niezale¿ny

pojedynczy

p³ytka drukowana

numer 470

Wykaz elementów – cd.

Rezystory cd.

Kondensatory

Inne

Sprzedam EP od 4/96 do 12/98 c. 4 z³. Miniaturowe
radia stereo na uk³¹dzie TDA 7088 i mono na
TDA 7000. Ceny 40 i 30 z³. Miros³aw Mucha Szczekar-
ków 94 21-100 Lubartów

Szukam osoby, która zajê³aby siê dystrybucj¹ son-
dy indukcyjnej na terenie kraju dla telekomunika-
cji i s³u¿b naprawczych w dziale napraw telekomu-
nikacyjnych tel. (0603) 126335

Poszukujê informacji nt. programowania czêstotliwoœci
RDTL firmy AEG TELECAR i jego schemtu. Wies³aw
Szczêsny ul. Drzyma³y 37/3 89-620 Chojnice tel. (053)
177904

Tanio! Programy, opisy, schematy do rozkodowa-
nia radii samochodowych, usuwania SimLock tel.
komórkowych. Tel. (0604)303313 lub e-mail: sim-
code@friko4.onet.pl

Kupiê ksi¹¿ki z zakresu serwisu RTV i napraw i inne
ksi¹¿ki zwi¹zane z elektronik¹ podejmê odp³atny kurs li-
stowny z serwisu RTV i naprawy. Proszê o kontakt. Artur
Sadkowski ul. Bieszczadzka 62 38-700 Ustrzyki Dolne

Sprzedam triaki BTA26/700 - 3 z³/szt., tranzystory
AD148 - 1z³/szt., tunery satelitarne 100 z³/szt., gry
do C-64 na dyskietkach 200 szt. Po 0,50 z³/szt. Sta-
nis³aw S¹siadek 80-364 Gdañsk ul. D¹browszcza-
ków 30/D/9 tel. (058) 5535284

Panowie pomocy! Szukam uk³adów LM 35 w wersji
CZ;CH;AH. Kupiê ka¿d¹ iloœæ do 15 sztuk. Sebastian
£uczkowiak ul. Sienkiewicza 21/7 88-100 Inowroc³aw.
Proszê przys³aæ ofertê z cen¹.

Sprzedam! Archiwalne numery EdW, EP, strobosko-
py na palnikach Philipsa. Zadzwoñ lub napisz je-
szcze dziœ dostaniesz info (gratis). Maciej Kie³czew-
ski Cybulice Du¿e 77 05-154 Kazuñ

Wykrywacz metali z dyskryminacj¹, dobrej klasy sprze-
dam tel. (022) 7587348. Tuner sat. Amstrad SRx 350
uszkodzony sprzedam

Wykrywacze metali, schematy, p³ytki, sondy, kom-
plety elementów sprzedam - kupiê - wymieniê na
inne. Mocno uszkodzone kupiê na czêœci - wymie-
niê na inne. Info gratis kopert¹ zwrotn¹ Sylwester
Królak ul. Wyki 19/6 75-329 Koszalin
tel. (094) 3412813

Radioelektronicy. Praca cha³upnicza, monta¿ zasilaczy
do telefonów komórkowych, na umowê bez kaucji
wstêpnych, od zaraz. Proszê o adres + 10 z³ na prze-
sy³kê. Stanis³aw Masztalerz Urbanowice 51/4 47-270
Goœciêcin

Atrakcyjna oferta: tranzystory mocy w.cz. i b w.cz.
prod. WNP, Motoroli, Philipsa (KT9XX, ZP9XX, BL-
WXX, MRFXXX) preskalery K193X, tanie stabili-
zat. 78LXX,79LXX, info 2 zncz lub fax. Tadeusz
Sienkiewicz ul. Ks. Janusza 41/43m10 01-452 War-
szawa tel./fax. (022) 375738

Zamieniê discmena Aiwa XP-3 oraz p³yty CD na ma-
gnetofon Technicsa RS-M235X lub inny z dbx. Mo¿e
byæ uszkodzony. Jan Kosek tel. (075) 7542846

Kupiê najprostsze odbiorniki UKF, literaturê elek-
troniczn¹ dla pocz¹tkuj¹cych oraz Pegasusa z car-

tridgeami i schemat magnetofonu Unitra MK
232P automatic Grzegorz Putek 32-651 Nowa
Wieœ 565

Kupiê MC68HC05E0 i TDA7330B PLUS kwarce 4,194
i 4,332 MHz. Wyœwietlacz HC1613 lub inny 16x1 zna-
ków. Tomasz Chomczyk ul. Rajtana 13 75-507 Koszalin
czosnek@termit.ie.tv.koszalin.pl.

Sprzedam wykrywacze metali z rozró¿nianiem Ka-
³uziñski skr. Poczt. 8 44-330 Jastrzêbie tel. (032)
4761009

Sprzedam lampy, tranzystory, diody i uk³ady scalone.
Wykaz po otrzymaniu zaadresowanej koperty zwrotnej
ze znaczkiem. Piotr Rupiñski ul. Sojowa 33A/46 81-
589 Gdynia

Jestem œrednio zaawansowanym elektronikiem
i chêtnie przyjmê ka¿d¹ iloœæ schematów elektro-
nicznych. Rafa³ Warias ul. B. Krzywoustego12/5
67-115 Bytom Odrzañski

Kupiê kontroler dysku twardego do Amigi 500 z rozsze-
rzeniem pamiêci RAM tel (0603) 262592

Sprzedam Amigê 600 2MB, 50 dysk. Workbench
2.05 stan b. dobry, zasilacz i inne 350 z³ tel. (033)
8178719

Kierowco - elektroniczna blokada zap³onu - 95 z³,
alarm - 200 z³ (nie wymaga czujników). Obydwa urz.
niekonwencjonalne (w 99% skuteczne przeciw z³odzie-
jom), ³atwe do pod³¹czenia. Zawsze aktualne. Dariusz
Knull ul. Rymera 4A/5 41-800 Zabrze

Prod. WNP aparat do biopr¹dów:
"Diadynamik" - przenoœny zasilany z bat., cena:
50 z³, instrukcja j. rosyjski. Zgrzewarka do pakowa-
nia pró¿niowego, zasilanie: 220 V, moc 55 W szer.
folii: 28 cm, cena 18 z³. Marek Kordziñski

GIE£DA

ul. Œw. Jana 11/40 37-700 Przemyœl
tel. (016) 6706094

Sprzedam lampy elektronowe podstawki transforma-
tory sieciowe do urz¹dzeñ lampowych tel (041)
3692149

Kupiê Atari 65XE lub Atari 130XE w dobrym sta-
nie technicznym Adam Salamon ul. M. D¹brow-
skiej 5 m 122 01-903 Warszawa tel. 6695611

Uwaga pilnie kupiê oscyloskop z instrukcj¹ w jêzyku
polskim i schematem w cenie do 70 z³. Rafa³ Modryl
Wola Rzêdziñska 404A 33-150 Wola Rzêdziñska
tel. (014) 792439

Kupiê odbiornik nas³uchowy lampowy oraz ksi¹¿-
ki, miesiêczniki z zakresu RTV i krótkofalarstwa. R.
Pilewski ul. Broniewskiego 12 09-200 Sierpc

Legalna praca w domu. Zaopatrzenie i zbyt gwaranto-
wane umow¹. Informacja - koperta + znaczek za
1,5 z³. Wojciech Krzeszowski ul. Powstañców Œl. 3/26
59-900 Zgorzelec

Uwaga pocz¹tkuj¹cy! Sprzedam podrêczniki czêœci
RTV wykaz znaczek + koperta oraz paczki niespo-
dzianki 30 PLN Czes³aw Izdebski Sitno 40 21-360
Do³ha

Sprzedam analizator widma z generatorem 015-1050
MHz HM 5011 Kupiê uk³ady FX 365 TC 9309 AF-119
Tel. (017) 2254372

Sprzedam Nr-97 rok EE-12 PE-2, 5, 7, 10 ÷ 12 Re-
3, 5 ÷ 7, 11, 12, Nr-98 rok EE-1÷7, Ne-1÷4,
6÷8,10,12, EdW-2÷7,9÷12, Elektronik-
1÷6,8,10,12, AV-9,10,12, ŒR-1÷4,6÷9, PE-1÷12
Re-1,3÷8,11,12 Krzysztof Dachtera tel.(067)
2823214

Profesjonalne wykrywacze metali z dyskryminacj¹,
przystawka zmieniaj¹ca telewizor w wielokana³owy
oscyloskop, radiotelefony CB, mininadajniki UKF-FM,
wykrywacz pods³uchu, generatory itp. Wiktor Przybysz
ul. Szkolna 2 58-550 Karpacz

Oprawione roczniki Radioamatora i krótkofalowca
z lat 1972 ÷ 1986 po 10 z³ za rocznik, oscyloskop
z lamp¹ B6S4 - 200 z³ komputer Atari 800XL mo-
dem CW RTTY stacja dysków gry 300 z³ Walerian
Maækowiak ul. Rejtana nr 48/3 64-100 Leszno

Sprzedam przetwornik CCD NXA1021/04 30 z³, mo-
dem zewn. 2400 50 z³, SVGA 2MB PCI 80 z³, obudo-
wa do "Trop" 8 z³, skaner rêczny B/W 50 z³, ant. Sa-
moch. Full automat 40 z³. Tel. (032) 2540971

Sprzedam: A1200 - 400 z³, CB Radio Alan48+, an-
tena, kabel-350 z³, 486-dx2-150 z³, tel. kom.
IDEA-SAGEM+³ad. sam. - 250 z³, drukarka
MPS1230 - 80 z³ ! Ceny do uzgodnienia!
Tel. 0501934091

Oko³o 40 czasopism Ep, EdW, ŒR Tanio sprzedam lub
zamieniê na oscyloskop amatorski: C1-94 SAGA lub
C1-112A z niewielk¹ dop³at¹ lub na CB AM/FM To-
masz Konopka ul. Rycerska 1a/2 05-120 Legionowo

Sprzedam sch. Ideowe ma-
gnet MSD582 - 6 z³ korektora
FS-042 - 5 z³ mininad FM-15
z³/4 szt. Colorofonu C-23B-5
z³ skr. Kat. CMOS4000÷48 -
10 z³ tranz.. MOS i FET - 10 z³
Tranz. bipolarnych - 14 z³ inf
kop + zn Jerzy Maækowski ul.
Jeziorna 1 86-182 Œwiekato-
wo

Sprzedam konwerter VGAPC -
TVEURORGB - umo¿liwia po³¹-
czenie komputera PC z telewizo-
rem (wejœcie RGB-EURO) - nie
wspó³pracuje z Windows. Cena
20 z³. Tel. 0604 314828

Kupiê niedrogo telewizory
uszkodzone na czêœci typu:
Interfunk Siena 9866, Schne-
ider Finale 9028, Kineskop
sprawny A66EAF 00X01, g³o-
œniki ITT LPB/19/75 S 4\Ome-
ga 10 W 8 sztuk. Jerzy Falkie-
wicz ul. Smolki 19/42 14-202
I³awa

Kupiê dyskietkê z programami
do artyku³u czytnik kart chipo-
wych z NR10/97 Elektronik

Elektor oraz z³¹cze karty chipowej ITT-Canon lub
podobne tel. 0601475494

Zamieniê zestaw TV K935C kolor generator
5÷960 MHz oscyloskop wobulator generator RGB
kraty instrukcja Miros³aw Pewniak Mosina tel.
(061) 8136220

Sprzedam g³oœniki GDN25/40/3, GDM18/80, GD30/50
- 50 z³/szt. Lub zamieniê na GDN20/60/3. Dariusz Sa-
nhem ul. Okrzei 7A/9 41-400 Mys³owice Tel. (032)
2227834

Wykonam obwody drukowane jedno i dwustronne
z metalizacj¹ pojedyncze i krótkie serie Moniak
Andrzej Bolechowice 107 32-082 Kraków tel.
(012) 2853497 dzwoniæ po 2000

Kupiê filtr ceramiczny CFK-455, kwarce 35,100 MHz,
34,645MHz lub podobne pary, kondensatory miniatu-
rowe 1nF/25 V KSF0200M. Tel. (058) 5535284

Sprzedam czasopisma elektroniczne z lat 1988 ÷
98 oraz ksi¹¿ki z elektroniki info: Jaros³aw Szele-
pusta ul. Szpitalna 15 87-410 Kowalewo Pom.
Kop. + zn.

Sprzedam oscyloskopy nowe ruskie OM£3M S1-112
A S1-94 mierniki uniwersalne (avometry) typ: 43101
43208-Y C4342-M1 równie¿ nowe, lampy oscylosko-
powe nowe B6S1 B7S4 5BP1 (13 cm). W³adys³aw
Lewkowicz ul. Sobieskiego 71 99-300 Kutno

Poszukujê schematu na przetwornicê napiêciow¹
do kondensatora 330 V - 200 m

mF do lampy b³ysko-

wej. Proszê o kontakt. Micha³ Spa³ek. Chorzów ul.
Ga³eczki 40/129 tel. (032) 2474359

Kupiê do C64: przystawki elektroniczne amatorskie
i nie tylko, sampler, modem, pióro œwietlne, rozszerze-
nia, literaturê, dyski 5,25', kartê do drukarki
MPS12000 Sergiusz Raszewski ul. Piastowska 42B/7
72-600 Œwinoujœcie

Sprzedam Praktyczny Elektronik od nr 2/1993 do
nr 4/1999 oraz Elektronik Hobby 1992 do 1993,
Elektronik Nowy 1990 ÷ 1993, 1/98, 2/98
Tel. 0601 547190

Sprzedam Commodore 64 + monitor, magnetofon
i oprogramowanie. Mo¿liwoœæ sprzeda¿y osobno po-
szczególnych czêœci kompletu. Cena do uzgodnienia
(ok. 250 z³ za ca³oœæ) Bartosz Pieñkowski ul. Jaskó³cza
6a/2 65-465 Zielona Góra tel (068) 3244889

Wykrywacze metali PI i VLF z rozró¿nianiem. Za-
siêg 3 metry, dokumentacje wykrywaczy sprze-
dam, wymieniê, kupiê. Pomogê zbudowaæ wykry-
wacz metali - gratis. J. Seku³a tel. (018)3531149

Oscyloskop Tektronix 2465B 400 MHz sprzedam cena
3000 z³ Rzeszów tel. (017) 8519206, (0604)337543

Poszukujê OR Szrotka, Czar, Koliber, lamp: bateryj-
ne, rosyjskie, nuwistory, inne: EBF(80,171), EF(85
÷860), EM(1÷801), katalogi Aleksander Miko³a-
jewicz 15-281 Bia³ystok ul. Legionowa 15/15

Radiotrelefon handie-com 240-s Motorola uszkodzony

oraz kolekcjê nadajników pods³uchowych na podze-
spo³ach Motoroli sprzedam po cenie zu¿ytych podze-
spo³ów. Analizator widma UKF do PC-ta Wojciech Sa-
moraj ul. M. Konopnickiej 3/2 06-500 M³awa tel.
(023)6543238

Sprzedam trzy nowe lampy tyratron typ TP1-6/15
produkcji radzieckiej uk³ad STK4181-tanio! Pawe³
Churas tel (034) 3255702 po 2000

Wykrywacze metali schematy sondy p³ytki komplety
elementów sprzedam-kupiê-wymieniê na inne geora-
dar geopilot-s tanio za pó³ ceny sprzedam S. Królak
ul. Wyki 19/6 75-329 Koszalin tel. (094) 3412813

Kupiê "Radioamatora" do 53r. 54r. Nr 1 55r. Nr
3,7 57r. Nr2 62r. Nr8 70r. Nr7 Nowy Elektronik
91r. Nr 2,6,9,10; 93r. Nr 7, 8 oraz "Elektronik Uni-
wersal Vademecum" W.N.T. 1964r. Mieczys³aw
Trzaskacz ul. £ódzka 39/33 97-300 Piotrków Tryb.
Tel. (044) 6475365

Sprzedam wykrywacze metali, mierniki promieniowa-
nia, antyradary, noktowizory Z. Ka³uziñski ul. Marusa-
rzówny 3/12 44-330 Jastrzêbie

Wyprzedam dekodery PAL-SECAM na TDA4555:
Jowisz wymienne za MD2007/MD2008 - 20 z³/kpl.
i Helios wymienne za MD2021 - 18 z³/szt. Wiêcej
= taniej!!! Oferty, info: Kop.+znaczek Grzegorz
Zubrzycki ul. Zgierska 110/120 m. 211 91-303
£ódŸ

Wykrywacze metali do samodzielnego monta¿u. Kilka
typów. Ceny niskie do 80 z³. Pe³na dokumentacja. Info
kop.+znaczek Skórka Marek ul. Sikorskiego 24/13 23-
210 Kraœnik

Sprzedam komputer PC286AT HDD 20MB,
FDD:1,44MB,1,2MB klawiatura+mysz+druk.
Ig³owa Epson LX86, oprogramowanie, monitor
mono. Cena do uzgod. Stargard Szcz. Marcin Tel:
(091) 5785885 Po 2100

Doœwiadczony elektronik podejmie siê monta¿u urz¹-
dzeñ elektronicznych w domu z powierzonych elemen-
tów Jacek Zarêba tel. (022) 6581159

Sprzedam nowe nie u¿ywane anteny 9, 12, 18, 26
elementów na pasmo 144÷146 MHz oraz 10, 20,
80 elementów na pasmo 430÷440 MHz. Skupujê
ró¿ne nowe lampy radiowe oraz podstawki lam-
powe i schematy Zbigniew Suchodolski (SP6TRZ)
ul. Skalników 59-100 Polkowice tel. (076)
8451083

Kupiê laser CD KSS123A KSS121B PU123A odst¹piê
kompletn¹ kieszeñ CD z laserem KSS244 uszkodzony
kompletny compact disk Sony CDP-710 lub zamieniê -
propozycje Andrzej Smaga 34-100 Wadowice Os. Ko-
pernika 17/23 tel. (033) 8232581

Sprzedam kamery TV-miniaturowe monitory pro-
fesjonalny sprzêt pods³uchowy - telefon, który sa-
moczynnie zadzwoni do nas ¿e w chronionym
obiekcie jest ktoœ info O³awa (071)3032951

7/99

Na rysunku 1 przedstawiony zosta³

schemat ideowy tajmera. W jego sk³ad
wchodz¹ zaledwie 3 uk³ady scalone i kil-
ka elementów zewnêtrznych. Uk³ad US1
(CD 4060) pe³ni funkcjê generatora wzor-
cowego oraz dzielnika wstêpnego. Do
ustalania czêstotliwoœci oscylatora wyko-
rzystany zosta³ popularny rezonator
kwarcowy 32,768 kHz tzw. „zegarkowy”

gdy¿ stosowany jest czêsto w zegarkach
kwarcowych. Jest to rezonator ma³ej mo-
cy, dlatego wymaga zmodyfikowanego
obwodu oscylatora, w którego sk³ad
wchodz¹ elementy Q1, C2, C3 i R2.
Uk³ad CD 4060 oprócz obwodu oscylato-
ra posiada w swoim wnêtrzu 14 stopnio-
wy dzielnik binarny, z którego na ze-
wn¹trz dostêpnych jest jedynie 10 wy-
branych wyjœæ. Niektóre z tych wyjœæ wy-
korzystane zosta³y do generacji dŸwiêku

alarmowego. Podanie na bramkê AND
skonstruowan¹ w

oparciu o

diody

D1÷D3 i R2 sygna³ów o czêstotliwo-
œciach 2.048 Hz, 8 Hz i 2 Hz pozwala na
wygenerowanie modulowanego sygna³u
alarmowego podobnego do stosowanych
w wielu elektronicznych budzikach.

Uk³ady US2 i US3 bêd¹ce 12 stop-

niowymi licznikami binarnymi pozwalaj¹
na podzia³ czêstotliwoœci przez 2

. Po

uwzglêdnieniu 14 stopniowego dzielnika

Prezentujemy konstrukcjê uniwersalnego tajmera o bardzo szero-
kim spektrum zastosowañ. Urz¹dzenie mo¿e spe³niaæ funkcjê mi-
nutnika do jajek, alarmu przypominaj¹cego o koniecznoœci spo¿y-
cia tabletek, a nawet terminarza informuj¹cego o wa¿nym wyda-
rzeniu lub terminie. Tajmer mo¿na programowaæ w zakresie od
16 sekund do ponad 12 dni z rozdzielczoœci¹ 16 sekund (65.535
kroków!). Nad dok³adnoœci¹ odmierzanego czasu czuwa kwarco-
wy generator. Niewielki pobór pr¹du pozwala na zasilanie urz¹-
dzenia z ma³ej baterii.

7/99

Uniwersalny tajmer

Budowa i dzia³anie

D1÷D19 – 1N4148

+6 dni

D19

524288s

CD4040

CLR

82p

+3 dni

D18

262144s

+36h

+18h

+9min

+4h 30min

D17

D15

32768s

65536s

131072s

US3

CLK

750k

CKO

18M

D14

16384s

+2h 15min

+1h 8min

D12

D11

SW2

SW-DIP8

2048s

4096s

8192s

22p

32kHz

1/4s

1N4148

CKI

BC548B

CKO

+34min

D10

US1

CD4060

D20

1/32s

100k

+17min

1024s

+8min

+4min

+2min

128s

256s

512s

CLR

1/4096s

10n

47k

+1min

CLR

64s

+32s

+16s

SW-DIP8

16s

32s

US2

CLK

BUZZER

SW1

47n

22mF

BAT

2×1,5V

CD4040

W£1

Rys. 1 Schemat ideowy tajmera

w uk³adzie US1 daje nam to imponuj¹c¹
wartoœæ podzia³u czêstotliwoœci wzorco-
wej równ¹ 2

. Przy takim podziale ostat-

ni bit licznika zmieni swój stan dopiero
po 48 dniach!!! W konstrukcji tajmera
przyjêto jednak, ¿e maksymalny czas jaki
mo¿na bêdzie zaprogramowaæ bêdzie
równy 12 dni. Szesnaœcie wyjœæ dzielni-
ków, odpowiadaj¹cych podzia³owi czê-
stotliwoœci wzorcowej przez 2

÷2

, do-

prowadzono za poœrednictwem diod
D4÷D19 do 16 mikrow³¹czników SW1
i SW2 (dwie sekcje po 8 w³¹czników).
W³¹czenie jednego z prze³¹czników po-
woduje przy³¹czenie przypisanego mu
wyjœcia dzielnika do rezystora R3 za po-
œrednictwem diody. Powstaje po³¹czenie
znane z techniki cyfrowej pod nazw¹ „wi-
red and”. Taka konfiguracja po³¹czeñ po-
woduje, ¿e obecnoœæ niskiego stanu na
dowolnym z wejœæ (katoda diody) wymu-
sza stan niski na wyjœciu – funkcjonalnie
odpowiada to bramce AND. Mówi¹c do-
k³adniej bramce o zmiennej liczbie wejœæ
– zale¿nej od ustawienia prze³¹czników
SW1 i SW2.

Na wyjœciu tajmera umieszczony

zosta³ przetwornik piezoelektryczny ste-
rowany kluczem tranzystorowym T1.
Dioda D20 pomaga w zatykaniu tranzy-
stora, gdy¿ przy stanie niskim na jego
bazie mo¿e panowaæ napiêcie wiêksze
od 0,7 V.

Rozpoczêcie odmierzania czasu na-

stêpuje po w³¹czeniu zasilania. Elementy
C1 i R1 w chwili za³¹czenia w³¹cznika
W£1 generuj¹ krótk¹ dodatni¹ szpilkê na
wejœciach zeruj¹cych uk³adów US1÷US3
powoduj¹c ustawienie wszystkich wyjœæ
w stanie niskim.

Pewnym utrudnieniem przy progra-

mowaniu tajmera jest koniecznoœæ wago-
wego definiowania opóŸnieñ. Do progra-
mowania s³u¿y 16 prze³¹czników. Ka¿de-
mu z nich zosta³o przypisane okreœlone
opóŸnienie. Pierwszemu prze³¹cznikowi
przypisane zosta³o opóŸnienie równe
16 s, opóŸnienie ka¿dego kolejnego kla-
wisza jest dwukrotnie wiêksze. Ostatni
z klawiszy definiuje opóŸnienie 524.288
sekund czyli 6 dób 1 godz. 38 min. 8 s.
W Tabeli 1 zestawione zosta³y opóŸnienia
ka¿dego z w³¹czników sekcji SW1 i SW2.

Wypadkowa wartoœæ opóŸnienia jest

równa sumie wartoœci opóŸnieñ przypisa-
nych zwartym w³¹cznikom w obydwu sek-

cjach. I tak przy-
k³adowo zwarcie
dwóch pierwszych
w ³ ¹ c z n i k ó w
w

sekcji SW1:

„+16 s” i „+32 s”
ustali opóŸnienie
na 48 sekund
(16 + 32 = 48).
Przy d³u¿szych
czasach obliczenia
mog¹ staæ siê ju¿
du¿ym proble-
mem, wszak nie
ka¿dy ma kalkula-
tor w g³owie. Aby
u³atwiæ proces
programowania
poni¿ej przedsta-
wimy algorytm
p o s t ê p o w a n i a
przy programowa-
niu dowolnego
czasu opóŸnienia (oczywiœcie z dok³adno-
œci¹ do 16 sekund). Algorytm polega na
zamianie dziesiêtnej wartoœci na jej repre-
zentacjê binarn¹.

Przyk³adowo chcemy zaprogra-

mowaæ nasz tajmer tak, ¿eby w³¹czy³
alarm po 12 godzinach 30 minutach
i 5 sekundach.
Algorytm postêpowania jest nastêpuj¹cy:
1. Obliczamy wartoœæ opóŸnienia w se-

kundach wed³ug wzoru:
T

[s]

= (((Iloœæ_dni · 24 + Iloœæ_godzin)

· 60 + Iloœæ_minut) · 60) + Iloœæ_se-
kund [s]
W naszym przypadku:
T

[s]

= (((0 · 24 + 12) · 60 + 30) · 60)

+ 5 [s] = 45.005 [s]

2. Otrzyman¹ liczbê sekund dzielimy

przez 16
45.005 [s]/16 = 2.812 [s]

3. Kolejnym krokiem bêdzie zamiana

wartoœci dziesiêtnej na binarn¹.

Algorytm dzielenia jest nastêpuj¹cy: dzie-
limy liczbê dziesiêtn¹ przez dwa, zapisu-
jemy wynik i resztê z dzielenia w dwóch
kolumnach. Otrzymany wynik dzielenia
ponownie dzielimy przez dwa i zapisuje-
my resztê. Czynnoœci powtarzamy 16 ra-
zy. Dwójkow¹ reprezentacjê naszej liczby
odczytujemy z ostatniej kolumny – reszt,
czytaj¹c od góry do do³u kolumnê zer i je-
dynek (w naszym przypadku – na pierw-
szej pozycji otrzymamy najmniej znacz¹-
cy bit). Zasadê postêpowania obrazuje
rysunek 2. Odczytana wartoœæ jest ju¿ s³o-
wem kodowym, wed³ug którego mo¿emy
zaprogramowaæ sekcje SW1 i SW2:
SW1

SW2

12345678

00111111

01010000

Wartoœæ „0” odpowiada rozwarciu w³¹cz-
nika, natomiast wartoœæ „1” odpowiada
jego za³¹czeniu.

Posiadacze komputerów mog¹ sobie

uproœciæ zadanie pos³uguj¹c siê progra-
mem z listingu 1. Program ten wylicza
ustawienia poszczególnych w³¹czników
w sekcjach SW1 i SW2 oraz podaje do-
k³adn¹ wartoœæ zaprogramowanego czasu
(mo¿e byæ ona mniejsza od zadanej od
1 do 15 sekund).

Pamiêtajmy, ¿e tajmer to w istocie

licznik, przyjête uproszczenia powoduj¹,

7/99

Rys. 2 Algorytm zamiany liczby z systemu

dziesiêtnego na dwójkowy

2812 / 2 = 1406 reszta 0
1406 / 2 = 703 reszta 0

703 / 2 = 351 reszta 1
351 / 2 = 175 reszta 1
175 / 2 = 87 reszta 1

87 / 2 = 43 reszta 1
43 / 2 = 21 reszta 1
21 / 2 = 10 reszta 1
10 / 2 = 5 reszta 0

5 / 2 = 2 reszta 1
2 / 2 = 1 reszta 0
1 / 2 = 0 reszta 1
0 / 2 = 0 reszta 0
0 / 2 = 0 reszta 0
0 / 2 = 0 reszta 0
0 / 2 = 0 reszta 0

SW1

SW2

Waga

opóŸnienia

[s]

Waga opóŸnienia

16 s

32 s

1 min. 4 s

128

2 min. 8 s

256

4 min. 16 s

512

8 min. 32 s

1024

17 min. 4 s

2048

34 min. 8 s

4096

1 godz. 8 min. 16 s

8192

2 godz. 16 min. 32 s

16384

4 godz. 33 min. 4 s

32768

9 godz. 6 min. 8 s.

65536

18 godz. 12 min. 16 s

131072

1 doba 12 godz. 24 min. 32 s

262144

3 doby 49 min. 4 s

524288

6 dób 1 godz. 38 min. 8 s

Tabela 1 – Wartoœci opóŸnieñ definiowanych przez sekcje SW1 i SW2

Programowanie

¿e w chwili uaktywnienia alarmu licznik
nie zatrzymuje siê, tylko kontynuuje
odmierzanie czasu. Oznacza to, ¿e czas
trwania alarmu jest równy zadanej warto-
œci opóŸnienia. Tzn. je¿eli ustawiliœmy
opóŸnienie na 1 godzinê, to alarm rów-
nie¿ bêdzie trwa³ 1 godzinê.

Uk³ad zmontowany ze sprawnych

elementów nie wymaga ¿adnych czynno-
œci uruchomieniowych. W miejsce rezysto-
ra RX wlutowuje siê zworê. Po wlutowa-
niu wszystkich elementów mo¿emy doko-
naæ sprawdzenia poprawnoœci funkcjono-
wania tajmera. W tym celu wszystkie
prze³¹czniki w sekcji SW1 i SW2 rozwiera-
my. Po w³¹czeniu w³¹cznika W£1 powi-
nien byæ s³yszalny modulowany alarm. Po
za³¹czeniu w³¹cznika „+16 s” w sekcji
SW1, alarm powinien byæ aktywny przez
16 sekund a przez kolejne 16 sekund nie-
aktywny. W przypadku gdy czas ten w za-
uwa¿alny sposób odbiega od nominalnej
wartoœci 16 sekund nale¿y sprawdziæ ob-
wód oscylatora (patrz opis poni¿ej).

Uk³ad mo¿e byæ zasilany szerokim za-

kresem napiêæ od 3 do 12 V bez koniecz-
noœci zmiany wartoœci jakichkolwiek ele-
mentów. Przy wy¿szych napiêciach zasila-
j¹cych generator wzorcowy mo¿e praco-
waæ niestabilnie. W przypadku trudnoœci
ze wzbudzeniem drgañ generatora, mo¿-
na zmodyfikowaæ obwód oscylatora w³¹-
czaj¹c w szereg z rezonatorem Q1 rezystor

RX o wartoœci 470÷750 kW (wartoœæ
dobraæ eksperymentalnie). Mo¿na te¿
spróbowaæ zmieniæ nieco wartoœci kon-
densatorów C2 i C3.

Do zasilania tajmera mo¿na wykorzy-

staæ dwie bateryjki 1,5 V typu AA lub
AAA. Mo¿na równie¿ zastosowaæ trzy
akumulatorki Ni-Cd po³¹czone szere-
gowo np. takie, jak stosowane na p³y-
tach komputerowych. Ma³y pobór pr¹-
du pozwala na wykorzystanie Ÿród³a
napiêcia o niewielkiej wydajnoœci pr¹-
dowej i ma³ych wymiarach.

Urz¹dzenie warto umieœciæ w obudo-

wie wyprowadzaj¹c na zewn¹trz odpo-
wiednio opisane sekcje SW1 i SW2
oraz w³¹cznik W£1. Przymocowanie
przetwornika piezoelektrycznego do
obudowy zwiêkszy g³oœnoœæ alarmu.

W czasie normalnej pracy pobór pr¹-

du przez tajmer nie przekracza
150

mA, w czasie alarmu wzrasta do

oko³o 2 mA.

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zalicze-
niem pocztowym. P³ytki mo¿na zama-
wiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 476 – 3,40 z³
+ koszty wysy³ki.

7/99

#include <stdio.h>
#include <conio.h>

void main(void)
{

long D,H,M,S,T,CT=0,X=524288;
int i;
char SW[16];
printf("\nPodaj czas\nDoby : ");
scanf("%ld", &D);
printf("Godziny : ");
scanf("%ld", &H);
printf("Minuty : ");
scanf("%ld", &M);
printf("Sekundy : ");
scanf("%ld", &S);

T = ((D*24+H)*60+M)*60+S;

for(i=16;i;)
{

if (T>=X)
{

T-=X;

CT+=X;
SW[--i]=1;

} else SW[--i]=0;
X/=2;

}
printf("SW1\n");
for(i=0;i<8;i++)
{

printf("%d - %d\n",i,SW[i]);

}
printf("SW2\n");
for(i=8;i<16;i++)
{

printf("%d - %d\n",i-8,SW[i]);

}
printf("\nZaprogramowany czas");
printf("\nDoby : %ld",CT/86400);
CT%=86400;
printf("\nGodziny : %ld",CT/3600);
CT%=3600;
printf("\nMinuty : %ld",CT/60);
CT%=60;
printf("\nSekundy : %ld",CT%60);
return;

}

Listing 1 Program wyliczaj¹cy ustawienie

w³¹czników SW1 i SW2

476

ARTKELE

476

ARTKELE

CD4060

D18

SW2

D19

US1

CD4040

D20

D10

CD4040

US3

D11

D12

D13

D14

buzzer

SW1

US2

Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

Monta¿ i uruchomienie

US1

– CD 4060

US2, US3

– CD 4040

– BC 548B

D1÷D20

– 1N4148

– 1 kW

W/0,125 W

– 47 kW

W/0,125 W

– 100 kW

W/0,125 W

– 10 MW

W/0,125 W

– 22 pF/50 V ceramiczny

– 82 pF/50 V ceramiczny

– 10 nF/50 V ceramiczny

– 47 nF/50 V ceramiczny

– 22 m

mF/16 V

– rezonator kwarcowy

32,768 kHz „zegarkowy”

BUZZER

– przetwornik piezoelektryczny

W£1

– w³¹cznik suwakowy

BAT

– bateria 2×1,5 V,

lub akumulator 3×1,2 V

p³ytka drukowana

numer 476

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

W poprzednim numerze opanowa-

liœmy podstawy programowania trans-
misji szeregowej. Wiemy ju¿ równie¿
sporo na temat cyfrowej reprezentacji
dŸwiêku. Wykorzystamy teraz zatem na-
sz¹ wiedzê i przekszta³cimy tym razem
nasz¹ p³ytkê w bardzo praktyczne urz¹-
dzenie: budzik z nagrywaln¹ „pozytyw-
k¹” i mo¿liwoœci¹ sterowania czasowego
urz¹dzeniami zewnêtrznymi.

Wbrew pozorom precyzyjne odmie-

rzanie czasu rzeczywistego w uk³adach
cyfrowych nie jest spraw¹ ca³kowicie
trywialn¹. W pierwszej kolejnoœci musi-
my wybraæ w naszym uk³adzie jak¹œ ba-
zê odmierzania czasu. W naszym przy-
padku nie mamy zbyt wielkiego wybo-
ru, gdy¿ mo¿e to byæ jedynie generator
taktuj¹cy mikrokontroler, stabilizowany
kwarcem 8 MHz. Odliczenie 8.000.000
pe³nych okresów tego zegara bêdzie
oznacza³o up³yw czasu równy jednej se-
kundzie. Teoretyczna dok³adnoœæ nasze-
go wzorca wskazuje, ¿e tak skonstruo-
wany zegar nie powinien wykazywaæ
wiêkszych spóŸnieñ lub przyspieszeñ ni¿
1 sekunda co trzy godziny. Daje nam to
zaledwie 8 sekund na dobê, co jest ca³-
kiem przyzwoit¹ dok³adnoœci¹ (jak na
tak prost¹ konstrukcjê). Posiadacze
mierników czêstotliwoœci mog¹ dostroiæ
precyzyjnie generator zegara mikrokon-
trolera, przez dok³adne ustawienie po-
jemnoœci sprzê¿onych z kwarcem. Bar-
dziej empiryczn¹ metod¹ mo¿e byæ
zmierzenie sta³ego odchylenia w d³u¿-
szym czasie (np. dwa tygodnie) i zmo-

dyfikowanie wartoœci, po której odlicze-
niu stwierdzimy up³yw jednej sekundy
(np. na 7.999.500).

W przypadku uk³adu z mikrokontro-

lerem AVR ciê¿ko by³oby odmierzaæ po-
jedyncze takty zegara taktuj¹cego. Za-
miast tego mo¿emy zliczaæ przepe³nienia
jednego z wbudowanych liczników. Tra-
dycyjnie ju¿ wykorzystamy przerwanie
przepe³nienia licznika 0, umieszczaj¹c na
jego pocz¹tku krótk¹ procedurê zliczaj¹-
c¹ sekundy, minuty i godziny czasu rze-
czywistego (listing 1). Przerwanie to wy-
wo³ywane jest w mikrokontrolerze z ze-
garem 8 MHz 31.250 razy w ci¹gu se-
kundy (dla zegara 11.029 MHz wystê-
puje 43.082 razy). Musimy zatem odli-
czyæ tyle wyst¹pieñ przerwania i mo¿e-
my stwierdziæ, ¿e up³ynê³a jedna sekun-
da. Liczba 31.250 nie mieœci siê w jed-
nym bajcie, dlatego jako licznik wyko-
rzystamy szesnastobitowy rejestr X, sk³a-
daj¹cy siê z rejestrów r26 i r27.

Po stwierdzeniu, ¿e minê³a sekunda,

mo¿emy odliczyæ liczbê sekund. Zarówno
sekundy, jak i minuty oraz godziny mog¹
byæ ju¿ pamiêtane w pojedynczym reje-
strze. Ze wzglêdu na uproszczenie pro-
gramu zastosujemy w rejestrach przecho-
wuj¹cych czas konwencjê odliczania
„w dó³”. Pozwoli to na ³atwe wykrywanie
dojœcia do koñca odmierzanej jednostki,
wynikaj¹cego z k³opotliwej z punktu wi-
dzenia komputera podstawy liczbowej,
w jakiej podajemy czas (np. 256 sekund
na minutê by³oby bardziej porêczniej-
sze). Niestety wynalazcy wspó³czesnej re-
prezentacji czasu, Sumerowie, nie u¿ywa-
li komputerów. Tak wiêc w naszej notacji
minuty bêd¹ zliczane od 60 do 1 (zero
powoduje powrót do pocz¹tku), zaœ go-
dziny od 24 do 1.

Z k³opotliwym przechowywaniem

czasu w komputerze wi¹¿¹ siê równie¿
pewne problemy przy jego wyœwietla-
niu. Zauwa¿my, ¿e liczbê minut lub go-
dzin pamiêtamy jako liczbê dwójkow¹,
która sk³ada siê z dwóch cyfr dziesiêt-
nych. Aby wyœwietliæ dwie cyfry dzie-
siêtne musielibyœmy dokonaæ konwersji,

która wymaga pewnego nak³adu obli-
czeniowego. Zamiast tego utworzymy
specjalne tablice, które zamieni¹ nam
przechowywane liczby minut i godzin
na takie liczby heksadecymalne, które
po wyœwietleniu bêd¹ wygl¹da³y jak od-
powiednie liczby dziesiêtne. Fragment
takiej tablicy dla minut pokazuje Tabela 1,
zaœ podpr ogram tworz¹cy

tablice

konwersji dla minut i godzin listing 2.
Procedura jest doœæ prosta i wewnêtrzny
komentarz opisuje j¹ w sposób ca³kowi-
cie zrozumia³y.

Oprócz czasu, musimy pamiêtaæ

w odpowiednich rejestrach alarm oraz
dodatkowe informacje o aktualnym sta-
nie pracy zegara. Dziêki sprytnemu wy-
korzystaniu rejestrów uda³o siê wszyst-
kie te informacje upakowaæ do podsta-
wowego zestawu rejestrów. Dla lepszej
orientacji przy analizie programu poka-
zano w Tabeli 2 funkcje poszczególnych
rejestrów mikrokontrolera w programie
zegara.

Zegary, nawet elektroniczne, maj¹

to do siebie, ¿e trzeba je od czasu do
czasu ustawiæ. Wymusza to na nas ko-
niecznoœæ przydzielenia odpowiednich
przycisków do ustawiania czasu. Nasz
zegar ma dodatkowo funkcje nagrywa-
nia i odtwarzania sygna³u alarmu oraz
ustawiania czasu alarmu. Musimy rów-
nie¿ przewidzieæ przycisk wy³¹czaj¹cy
alarm (zak³adamy, ¿e wy³¹czanie zasila-
nia bêdzie zbyt k³opotliwe). Ogólnie
wiêc otrzymujemy konkretne rozmie-
szczenie funkcji na naszych oœmiu przy-
ciskach, przedstawione na rysunku 1.

Cyfrowe pamiêtanie dŸwiêku –

budzik z pozytywk¹

tryb nagrywania

zezwolenie na alarm

up³yw czasu

M–

H– PLAY SET

M+ H+ REC STOP

Rys. 1 Rozmieszczenie funkcji przycisków

i wyœwietlanych informacji

Teoretyczne podstawy
odmierzania czasu

Program zegara cyfrowego

minuta

liczba hex

wyœwietlacz

$00

$01

$02

$03

…

$10

$11

$12

$13

$14

$15

$16

…

$58

$59

Tabela 1 – Tablica konwersji minut na wy-

œwietlane znaki

7/99

Znaczenie poszczególnych przycisków
jest nastêpuj¹ce:
M+

– zwiêkszenie numeru minuty;

M–

– zmniejszenie numeru minuty;

H+

– zwiêkszenie numeru godziny;

H–

– zmniejszenie numeru godziny;

REC

– w³¹czenie nagrywania sygna³u

alarmu;

PLAY – w³¹czenie odtwarzania sygna³u

alarmu;

STOP – zatrzymanie sygna³u alarmu; prze-

³¹czanie zezwolenia na alarm;

SET

– prze³¹czanie trybu ustawiania

czasu / alarmu.

Mi³¹ rzecz¹ w cyfrowym zegarze

by³oby równie¿ pokazywanie aktualne-
go stanu pracy. Poniewa¿ wyœwietlacze
siedmiosegmentowe wykorzystamy do
pokazywania godziny i minuty, pozosta-
j¹ nam jedynie kropki dziesiêtne. Prawa
skrajna kropka bêdzie nam miganiem
pokazywa³a up³yw czasu. Jeœli wejdzie-
my do trybu ustawiania alarmu, kropka
nie bêdzie miga³a. Nastêpna kropka
z prawej poka¿e,
czy aktualnie w³¹-
czona jest aktywa-
cja alarmu. Z kolei
œrodkowa informu-
je o

aktywnoœci

trybu nagrywania
sygna³u alarmu (po
nagraniu sygna³u
zgaœnie ona auto-
matycznie).

Po ustaleniu

szczegó³ów tech-
nicznych mo¿emy
przyst¹piæ do ana-
lizy pêtli g³ównej
programu zegara
cyfrowego (pierw-
sz¹ czêœæ znajdzie-
my na listingu 3).
Na pocz¹tku musi-
my oczywiœcie za-
inicjowaæ aktualny
czas i czas alarmu.
Poniewa¿ nie ma-
my ¿adnych bez-
wzglêdnych punk-
tów odniesienia
ustawiamy czas na
00:00, natomiast
alarm na 00:30.
Musimy równie¿
zainicjowaæ reje-
stry r18 i r4, prze-
chowuj¹ce infor-
macjê o aktual-
nym trybie pracy
zegara. Wyzero-
wanie ich spowo-
duje, ¿e zegara
bêdzie w trybie

ustawiania bie¿¹cego czasu, a zezwole-
nie na alarm bêdzie wy³¹czone. Pozo-
sta³e wartoœci w tych rejestrach impliku-
j¹ nastêpuj¹ce stany programu:
r18 = 1 – tryb odtwarzania sygna³u

alarmu;

r18 = 2 – tryb zapisu sygna³u alarmu;
r18 = 4 – tryb ustawiania czasu alarmu;
r4 = 8

– zezwolenie na alarm w³¹czone.

Pêtla g³ówna zaczyna siê dobrze

znan¹ ju¿ nam sekwencj¹ pobrania ko-
lejnej przetworzonej próbki dŸwiêku
z programowego przetwornika A/C. Przy
braku specjalnych trybów, próbka ta
przekazywana jest na wyœcie g³oœnikowe
bez ¿adnych zmian. W trybie zapisywa-
nia zapamiêtujemy dodatkowo pobran¹
próbkê w zewnêtrznej pamiêci RAM

Rejestr

Funkcja

roboczy, wielofunkcy jny

minuta alarmu

godzina alarmu

aktywacja alarmu

roboczy dla kompresji/de-
kompresji dŸwiêku

poprzednia próbka dŸwiêku
(przy kompresji/dekom-
presji)

aktualna sekunda

aktualna minuta

aktualna godzina

r10

poprzednia sekunda

r11

ostatnio odczytana wartoœæ
z rejestru prz ycisków

r12

wyœwietlana dana modu³u
LED nr 1

r13

wyœwietlana dana modu³u
LED nr 2

r14

wyœwietlana dana modu³u
LED nr 3

r15

wyœwietlana dana modu³u
LED nr 4

r16

aktualnie przetwarzana
próbka

r17

roboczy

r18

aktualny tryb pracy zegara

r19

roboczy

r20

numer przyciœniêtego
przycisku

r21

numer wyœwietlanego
modu³u LED

r22

licznik przerwañ
przepe³nienia licznika 0

r23

pamiêæ tymczasowa dla
rejestru SREG

r24

aktualny stan
programowego
przetwornika A/C

r25

ostatnio przetworzona
wartoœæ A/C

r26

XL – licznik przerwañ

r27

XH – odmierzania czasu

r28

YL – adres pamiêci

r29

YH – sygna³u alarmu

r30

ZL – roboczy, adres

r31

ZH – bazowy tablic

Tabela 2 – Funkcje rejestrów roboczych mi-

krokontrolera w programie zegara

TIM0_OVF:

r23,SREG

; zachowaj stan rejestru SREG

sbiw

XL,1

; zmniejsz 16-bitowy licznik przerwan

brne

_no_clk

; jesli nie doszedl do 0, nie minela 1 sekunda

ldi

XH,high(43082) ; laduj licznik na wartosc odpowiadajac uplywowi

ldi

XL,low(43082) ; 1 sekundy (dla 8MHz - 31250)

dec

; zmniejsz licznik sekund

brne

_no_clk

; jesli nie doszedl do zera, omin reszte

push r24

; zapamietaj rejestr r24

ldi

r24,60

; laduj licznik sekund

mov

r7,r24

dec

; zmniejsz licznik minut

brne

_no_clk2

; jesli nie doszedl do zera, omin reszte

mov

r8,r24

; laduj licznik minut

dec

; zmniejsz licznik godzin

brne

_no_clk2

; jesli nie doszedl do zera, omin reszte

ldi

r24,24

; laduj licznik godzin

mov

r9,r24

_no_clk2:

pop

r24

; odtworz rejestr r24

_no_clk:

Listing 1 Procedura obs³ugi przerwania odmierzaj¹ca czas

makearr:

ldi

YH,high(MINUTE_CONV)

; ladujdo Y adres tablicy minut

clr

ldi

r16,60

; licznik elementow tablicy

ldi

r17,$59

; wartosc pierwszego elementu = 59 minuta

Y+,r17

; pominiecie indeksu 0

_min_lp:

Y+,r17

; zapamietaj aktualna wartosc do wyswietlenia

rcall

_decspec

; zmniejsz liczbe minut

dec

r16

; powtarzaj 60 razy

brne

_min_lp

inc

; adres tablicy godzin = adres tablicy minut + 256

clr

ldi

r16,24

; licznik elementow tablicy

ldi

r17,$23

; wartosc pierwszego elementu = 23 godzina

Y+,r17

; pominiecie indeksu 0

_hour_lp:

Y+,r17

; zapamietaj aktualna wartosc do wyswietlenia

rcall

_decspec

; zmniejsz liczbe godzin

dec

r16

; powtarzaj 24 razy

brne

_hour_lp

ret

_decspec:

; podprogram zmniejszania o 1 kodu hex do
; wyswietlenia

dec

r17

; zmniejsz calosc

mov

r18,r17

; sprawdzenie, czy wystapilo przejscie 0000->1111

andi

r18,15

; na 4 najmlodszych bitach (prawa cyfra)

cpi

r18,15

brne

_nospdec

andi

r17,$f9

; jesli tak, korekcja do liczby dziesietnej

_nospdec:

ret

Listing 2 Podprogram tworz¹cy tablice wspomagaj¹c¹ wyœwietlanie czasu

7/99

pod adresem wskazywanym przez re-
jestr Y, zwiêkszaj¹c jednoczeœnie jego za-
wartoœæ. Jeœli rejestr ten osi¹gnie koniec
dostêpnej dla nas pamiêci (32 kB =
$8000), tryb nagrywania wy³¹czy siê
automatycznie. W trybie odtwarzania
analogicznie pobieramy próbkê z pa-
miêci zewnêtrznej do rejestru r16, lecz
przy osi¹gniêciu koñca pamiêci zapêtla-
my odtwarzanie na pocz¹tek zapisanego
sygna³u.

Drug¹ czêœci¹ pêtli g³ównej jest ob-

s³uga przycisków steruj¹cych prac¹ ze-
gara (listing 4). Mamy tutaj typow¹ se-

kwencjê spraw-
dzania, czy dany
przycisk zosta³
naciœniêty oraz
wykonania odpo-
wiedniej akcji. Po
z a k o ñ c z e n i u
s p r a w d z a n i a
wszystkich przyci-
sków (po etykie-
cie „_no_key8”)
program spraw-
dza, czy up³ynê³a
ju¿ jedna sekun-
da. Co sekundê
bowiem aktuali-
zowany jest stan
wyœwietlacza (za-
pewnia to po-
prawne miganie
kropi wskazuj¹cej
up³yw czasu). Na
pocz¹tku proce-
dury wyœwietlaj¹-
cej (etykieta „_di-
splay”) sprawdza-
ne jest, czy aktu-
alny czas pokry-
wa siê z czasem
ustawionego alar-
mu oraz czy ak-
tywny jest stan
p r z y j m o w a n i a
alarmów. Jeœli
oba warunki s¹
spe³nione urucha-
miany jest tryb
odtwarzania sy-
gna³u alarmu
przez wpisanie je-
dynki do rejestru
r18 i ustawienie
adresu pocz¹tko-

wego danych

dŸwiêkowych w rejestrze Y. Dalsza czêœæ
wyœwietla w znany ju¿ nam sposób mi-
nuty i godziny, u¿ywaj¹c utworzonych
wczeœniej tablic konwersji oraz podpro-
gramu „disphex”. Uwzglêdnia ona rów-
nie¿ wyœwietlanie dodatkowych infor-
macji na kropkach wyœwietlaczy sied-
miosegmentowych.

Najprostsz¹ metod¹ zapamiêtania

sygna³ów cyfrowych jest zapisywanie
kolejnych próbek w pamiêci pó³przewo-
dnikowej (tak w³aœnie robiliœmy w pro-
cedurze zapisu/odczytu sygna³u alarmu
z listingu 3). Metoda ta jest jednak jak
dla nas doœæ rozrzutna, gdy¿ wymaga
ponad 15 kB pamiêci do zapamiêtania
1 s dŸwiêku. Poniewa¿ mamy tylko nie-
ca³e 32 kB pamiêci, mo¿emy w sposób
bezpoœredni zapamiêtaæ zaledwie 2 se-
kundy. Aby wyd³u¿yæ ten czas, stosuje
siê bardzo ró¿ne techniki przetwarzania
cyfrowej postaci dŸwiêku. Metody te
nazywane s¹ kompresj¹ dŸwiêku, ponie-
wa¿ powoduj¹ one zmniejszenie iloœci
danych potrzebnych do zapisania pew-
nego okresu czasu. Kompresja dŸwiêku
nie jest zadaniem ³atwym, ze wzglêdu
na wysoce chaotyczny charakter da-
nych. Praktycznie ka¿da stosowana obe-
cnie kompresja jest tzw. kompresj¹ strat-
n¹, to znaczy ¿e powoduje ona pewn¹
utratê informacji w danych poddawa-
nych kompresji. Proste metody, mo¿liwe
do zastosowania w naszym uk³adzie,
charakteryzuj¹ siê pewn¹ utrat¹ jakoœci
sygna³u w procesie kompresji. Tylko bar-
dzo zaawansowane obliczeniowo tech-
niki, jak choæby popularny format MP3,
pozwalaj¹ na znaczn¹ kompresjê bez
specjalnej utraty jakoœci.

; wlaczenie dostepu do pamieci zewnetrznej

ldi

r16,128

out

MCUCR,r16

.equ MINUTE_CONV = $400

; adres tablicy konwersji minut

; ************************************
; Glowna petla programu zegara z alarmem

rcall

makearr

; utworz tablice konwersji minut i godzin

clr

r18

; ustaw aktualny tryb - normalny, ustawianie czasu

ldi

r16,30

mov

r2,r16

; ustaw minute alarmu na 30

ldi

r16,24

mov

r3,r16

; ustaw godzine alarmu na 0

ldi

r16,60

mov

r7,r16

; ustaw aktualna godzine na 00:00:00

mov

r8,r16

ldi

r16,24

mov

r9,r16

clr

; wylacz aktywacje alarmu

clr

; ustaw stan procedur kompresji na 0

rjmp

_display

; pokaz aktualny czas

_main:

mov

r0,r22

; pobierz ostatni numer przerwania

_change1:

r0,r22

; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietany

breq

_change1

; tak -> czekaj az sie zmieni

mov

r0,r22

; pobierz ostatni numer przerwania

_change2:

r0,r22

; czy aktualny numer taki sam, jak zapamietany

breq

_change2

; tak -> czekaj az sie zmieni

mov

r16,r25

; pobierz przetworzona probke sygnalu wejsciowego

tst

r18

; jesli tryb normalny

breq

_normal

; nic nie rob

cpi

r18,1

; sprawdz, czy jest tryb nagrywania

breq

_record

cpi

r18,2

; sprawdz, czy jest tryb odtwarzania

brne

_normal

r16,Y+

; pobierz probke do odtworzenia

cpi

YH,128

; czy doszlismy do konca pamieci sygnalu alarmu?

brne

_normal

ldi

YH,6

; tak => laduj z powrotem na poczatek

clr

; ustaw stan procedur kompresji na 0

rjmp

_normal

_record:

Y+,r16

; zapamietaj aktualnie przetworzona probke

cpi

YH,128

; czy doszlismy do konca pamieci sygnalu alarmu?

brne

_normal

clr

r18

; tak => wroc do trybu normalnego

_normal:

out

OCR1BL,r16

; wpisz wynik jako sterowanie generatorem PWM

; glosnika

sbrs

r16,7

; jesli bit 7 w r16 = 1, omin nastepna instrukcje

neg

r16

; r16 = -r16

subi

r16,128

; skasuj bit 7 w r16

add

r16,r16

; pomnoz r16 przez 2

out

OCR1AL,r16

; wpisz wynik jako sterowanie jasnoscia diody LED

Listing 3 Pocz¹tek pêtli g³ównej programu zegara

4 3

dana zapamiêtywana

4 3

próbki pobierane

Rys. 2 Schematyczne przedstawienie idei czterokrotnej redukcji danych dŸwiêkowych

Metody pamiêtania
sygna³ów cyfrowych

7/99

Najprostsz¹ metod¹ kompresji jest

redukcja parametrów zapisu dŸwiêku.
Zamiast próbkowaæ dŸwiêk z czêstotli-
woœci¹ 15 kHz, mo¿emy ograniczyæ siê

do 7,5 kHz. Oczywiœcie poci¹gnie to za
sob¹ spadek jakoœci dŸwiêku, spowodo-
wany zani¿eniem przenoszonego pasma
do nieca³ych 4 kHz. Taka jakoœæ odpo-

wiada jednak w przybli¿eniu jakoœci linii
telefonicznej, a wiêc jest jeszcze akcep-
towalna. Drugim parametrem, na
którym mo¿emy zaoszczêdziæ nieco da-

cpi

r20,8

; sprawdzenie nacisniecie przycisku nr 3

brne

_no_key1

clr

r20

; zezwolenie na nastepny przycisk

mov

r19,r8

; pobranie aktualnej minuty

sbrc

r18,2

; jesli nie jest to tryb zmiany alarmu, omin
; nastepna instrukcje

mov

r19,r2

; pobranie minuty alarmu

dec

r19

; zmniejszenie liczby minut

brne

_no_over1

; jesli doszlismy do 0

ldi

r19,60

; laduj 60

_no_over1:

sbrs

r18,2

; wpisz zmniejszony wynik w zaleznosci

mov

r8,r19

; od trybu zmiany czasu

sbrc

r18,2

mov

r2,r19

; lub zmiany alarmu

rjmp

_display

_no_key1:

cpi

r20,16

; sprawdzenie nacisniecie przycisku nr 4

brne

_no_key2

clr

r20

; zezwolenie na nastepny przycisk

mov

r19,r8

; pobranie aktualnej minuty

sbrc

r18,2

; jesli nie jest to tryb zmiany alarmu, omin

; nastepna instrukcje

mov

r19,r2

; pobranie minuty alarmu

inc

r19

; zwiekszenie liczby minut

cpi

r19,61

; jesli przekroczylismy 60

brne

_no_over2

ldi

r19,1

; laduj 1

_no_over2:

sbrs

r18,2

; wpisz zwiekszony wynik w zaleznosci

mov

r8,r19

; od trybu zmiany czasu

sbrc

r18,2

mov

r2,r19

; lub zmiany alarmu

rjmp

_display

_no_key2:

cpi

r20,4

; sprawdzenie nacisniecie przycisku nr 2

brne

_no_key3

clr

r20

; zezwolenie na nastepny przycisk

mov

r19,r9

; pobranie aktualnej godziny

sbrc

r18,2

; jesli nie jest to tryb zmiany alarmu, omin
; nastepna instrukcje

mov

r19,r3

; pobranie godziny alarmu

dec

r19

; zmniejszenie liczby godzin

brne

_no_over3

; jesli doszlismy do 0

ldi

r19,24

; laduj 24

_no_over3:

sbrs

r18,2

; wpisz zmniejszony wynik w zaleznosci

mov

r9,r19

; od trybu zmiany czasu

sbrc

r18,2

mov

r3,r19

; lub zmiany alarmu

rjmp

_display

_no_key3:

cpi

r20,32

; sprawdzenie nacisniecie przycisku nr 5

brne

_no_key4

clr

r20

; zezwolenie na nastepny przycisk

mov

r19,r9

; pobranie aktualnej godziny

sbrc

r18,2

; jesli nie jest to tryb zmiany alarmu, omin

; nastepna instrukcje

mov

r19,r3

; pobranie godziny alarmu

inc

r19

; zwiekszenie liczby godzin

cpi

r19,25

; jesli przekroczylismy 24

brne

_no_over4

ldi

r19,1

; laduj 1

_no_over4:

sbrs

r18,2

; wpisz zwiekszony wynik w zaleznosci

mov

r9,r19

; od trybu zmiany czasu

sbrc

r18,2

mov

r3,r19

; lub zmiany alarmu

rjmp

_display

_no_key4:

cpi

r20,2

; sprawdzenie nacisniecie przycisku nr 1

brne

_no_key5

clr

r20

; zezwolenie na nastepny przycisk

ldi

r18,1

; wlacz tryb nagrywania

ldi

YH,6

; ustaw adres pamieci sygnalu alarmu na
; poczatek

clr

; ustaw stan procedur kompresji na 0

rjmp

_display

_no_key5:

cpi

r20,64

; sprawdzenie nacisniecie przycisku nr 6

brne

_no_key6

clr

r20

; zezwolenie na nastepny przycisk

ldi

r18,2

; wlacz tryb odtwarzania

ldi

YH,6

; ustaw adres pamieci sygnalu alarmu na
; poczatek

clr

; ustaw stan procedur kompresji na 0

rjmp

_display

_no_key6:

cpi

r20,1

; sprawdzenie nacisniecie przycisku nr 0

brne

_no_key7

clr

r20

; zezwolenie na nastepny przycisk

clr

r18

; ustaw normalny tryb (widoczny czas,bez

; nagrywania,bez odtwarzania)

ldi

r16,8

; przelacz tryb aktywacji alarmu

eor

r4,r16

rjmp

_display

_no_key7:

cpi

r20,128

; sprawdzenie nacisniecie przycisku nr 7

brne

_no_key8

clr

r20

; zezwolenie na nastepny przycisk

ldi

r16,4

; przelacz tryby ustawiania czasu/alarmu

eor

r18,r16

rjmp

_display

_no_key8:

r10,r7

; czy trzeba uaktualnic wyswietlony czas?

breq

_no_key

; (nastepna sekunda)

mov

r10,r7

; zapamietaj ostatnia sekunde

_display:

r2,r8

; czy aktualna minuta = minuta alarmu?

brne

_no_alarm

; nie => brak alarmu

r3,r9

; czy aktualna godzina = godzina alarmu?

brne

_no_alarm

; nie => brak alarmu

tst

; czy jest zezwolenie na alarm?

breq

_no_alarm

; nie => brak alarmu

ldi

r18,2

; wlacz tryb odtwarzania sygnalu alarmu

ldi

YH,6

; ustaw adres pamieci sygnalu alarmu na
; poczatek

clr

; ustaw stan procedur kompresji na 0

_no_alarm:

ldi

ZH,high(MINUTE_CONV)

; laduj do Z adres tablicy
; konwersji minut

mov

ZL,r8

; pobierz aktualna minute

sbrc

r18,2

; jesli tryb ustawiania alarmu

mov

ZL,r2

; pobierz minute alarmu

r16,Z

; pobierz dana do wyswietlenia

rcall

disphex

clr

r16

; pokaz na kropce tryb wyswietlania alarmu

sbrs

r18,2

ldi

r16,128

sbrc

r7,0

; miganie kropki w zaleznosci od nr sekundy

r1,r16

r0,r4

; dodaj kropke jesli aktywacja alarmu jest
; wlaczona

mov

r14,r0

; wyswietl minute

mov

r15,r1

inc

; przejdz do adresu tablicy godzin

mov

ZL,r9

; pobierz aktualna godzine

sbrc

r18,2

; jesli tryb ustawiania alarmu

mov

ZL,r3

; pobierz godzine alarmu

r16,Z

; pobierz dana do wyswietlenia

rcall

disphex

ldi

r16,128

; dodaj kropke jesli tryb nagrywania jest wlaczony

sbrc

r18,0

r1,r16

mov

r12,r0

; wyswietl godzine

mov

r13,r1

_no_key:

rjmp

_main

; nastepna konwersja

Listing 4 Obs³uga przycisków programu zegara

7/99

nych jest dynamika pamiêtanego dŸwiê-
ku. Ze wzglêdu na rozdzielczoœæ naszego
przetwornika A/C

zapisujemy pe³ne

8 bitów danych z ka¿dej próbki. Pomijaj¹c
4 mniej znacz¹ce bity, osi¹gniemy zno-
wu dwukrotn¹ kompresjê. W sumie wiêc
stosuj¹c dwa proste triki uzyskujemy
czterokrotne zwiêkszenie d³ugoœci pa-
miêtanego dŸwiêku.

Kompresjê z dwukrotnie mniejszym

próbkowaniem przedstawia listing 5.
W pêtli g³ównej naszego zegara, w miej-
scu zapamiêtywania próbki sygna³u („st
Y+,r16”), wystarczy wstawiæ skok do
podprogramu „comp” („rcall comp”).
Analogicznie zamiast odczytu próbki
(„ld r16,Y+”), wstawiamy skok do pod-
programu „decomp”. W procesie kom-
presji co druga próbka zostanie odrzu-
cona, by podczas dekompresji odtwo-
rzyæ j¹ jako œredni¹ z dwóch s¹siednich
nie odrzuconych próbek.

Kompresjê czterokrotn¹ realizuj¹

procedury z listingu 6. S¹ one trochê
bardziej z³o¿one. W graficzny sposób
idea tej kompresji zosta³a przedstawio-
na na rysunku 2. Nieco gorsza jakoœæ re-
jestracji rekompensowana jest przez
mo¿liwoœæ zapamiêtania prawie oœmiu
sekund sygna³u.

Powa¿n¹ wad¹ naszego zegara jest

brak odpornoœci pamiêci sygna³u alar-
mu na zanik napiêcia zasilania. Wynika
on oczywiœcie z cech zastosowanej pa-
miêci RAM. Wstawienie po niewielkich

m o d y f i k a c j a c h
pamiêci EPROM
z

zaprogramo-

wanym uprzed-
nio sygna³em jest
najprostszym roz-
wi¹zaniem tego
problemu.

Inn¹ wad¹

mo¿e byæ ma³y
rozmiar pamiêci
sygna³u alarmu,
pozwalaj¹cy na
zapisanie zale-
dwie kilkusekun-
dowych komuni-
katów. Jedynym
wyjœciem mo¿e
byæ tutaj wsta-
wienie pamiêci
o

pojemnoœci

64
czas sygna³u mo¿-
liwego do zapisa-
nia. Niewielkim
m o d y f i k a c j o m
trzeba bêdzie
poddaæ wtedy te-
stowanie, czy pro-
cedura nagrywa-
nia/odtwar zania
osi¹gnê³a koniec
pamiêci (wartoœæ graniczna 0 zamiast
128).

£atwo jest rozbudowaæ nasz bu-

dzik o mo¿liwoœæ sterowania urz¹dze-
niami zewnêtrznymi. Mamy bowiem
do dyspozycji kilka linii portów wej-
œcia/wyjœcia (choæby linie wykorzysty-

wane do programowania), które mo-
¿emy ustawiaæ w zale¿noœci od po-
trzeb w czasie wykrycia alarmu i kaso-
waæ gdy alarm zostaje anulowany
przez u¿ytkownika.

comp:

; kompresja

lsr

r16

; podziel aktualna probke przez 2

tst

; sprawdz stan kompresji

breq

_cfirst

; r5=0 => faza pierwsza

dec

breq

_csecond

; r5=1 => faza druga

dec

breq

_cthird

; r5=2 => faza trzecia

add

r16,r6

; dodaj do poprzedniej probki

swap r16

; zamien polowki bajtu w r16

andi

r16,$0f

; skasuj 4 gorne bity

mov

r6,r16

; przeslij wynik do r6

r16,Y

; laduj tymczasowy wynik z poprzednich dwoch

probek

andi

r16,$f0

; skasuj 4 dolne bity

r16,r6

; polacz oba wyniki w r16

Y+,r16

; zapamietaj zakodowana dana

clr

; ustaw numer fazy na 0

ret

_cfirst:

mov

r6,r16

; zapamietaj aktualna probke w r6

inc

; ustaw numer fazy na 1

ret

_csecond:

add

r16,r6

; dodaj do poprzedniej probki

Y,r16

; zapamietaj tymczasowy wynik

inc

; ustaw numer fazy na 2

inc

ret

_cthird:

mov

r6,r16

; zapamietaj aktualna probke w r6

ser

; ustaw numer fazy na ostatni (>2)

ret

decomp:

; dekompresja

tst

; sprawdz stan dekompresji

breq

_dfirst

; r5=0 => faza pierwsza

dec

breq

_dsecond

; r5=1 => faza druga

dec

breq

_dthird

; r5=2 => faza trzecia

r16,Y+

; pobierz druga aktualna probke

swap r16

; (4 dolne bity)

andi

r16,$f0

; skasuj poprzednia probke

clr

; ustaw numer stanu na 0

ret

_dfirst:

lsr

; podziel poprzednia probke przez 2

mov

r16,r6

; przeslij do rejestru wynikowego

r6,Y

; pobierz aktualna probke (4 gorne bity)

mov

r0,r6

lsr

; podziel przez 2

add

r16,r0

; dodaj do rejestru wynikowego

inc

; ustaw numer stanu na 1

ret

_dsecond:

r16,Y

; pobierz aktualna probke

andi

r16,$f0

; zostaw 4 gorne bity

inc

; ustaw numer stanu na 2

inc

ret

_dthird:

r16,Y

; pobierz dwie aktualne probki

mov

r6,r16

; pierwsza w r6

swap r16

; druga w r16

lsr

r16

; podziel obie przez 2

lsr

add

r16,r6

; i dodaj jako wynik

ser

; ustaw numer stanu na ostatni (>2)

ret

Listing 6 Procedury czterokrotnej kompresji danych dŸwiêkowych

comp:

; kompresja

lsr

r16

; podziel aktualna probke przez dwa

com

; zaneguj r5

brne

_cfirst

; jesli r5<>0, pierwsza probka

add

r16,r6

; dodaj poprzednia probke

Y+,r16

; zapamietaj sume dwoch probek / 2

ret

_cfirst:

mov

r6,r16

; zapamietaj pierwsza probke w r6

ret

decomp:

; dekompresja

com

; zanegowanie numeru stanu dekompresji

brne

_dfirst

; jesli r5<>0, pierwsza probka

mov

r16,r6

; pobierz aktualna probke

ret

_dfirst:

lsr

; podziel poprzednia probke przez 2

mov

r16,r6

; przeslij do rejestru wynikowego

r6,Y+

; pobierz nastepna probke

mov

r0,r6

; podziel ja przez 2 w r0

lsr

add

r16,r0

; dodaj do poprzedniej

ret

Listing 5 Procedury dwukrotnej kompresji danych dŸwiêkowych

à mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

Rozszerzenia i modyfikacje
uk³adu zegara cyfrowego

kB,

co podwoi

7/99

Do komunikacji dowolnego systemu

mikroprocesorowego z u¿ytkownikiem
niezbêdne jest urz¹dzenie wejœciowe.
W przypadku naszego oscyloskopu jego
funkcjê spe³niaj¹ mysz oraz klawiatura.

Na rysunku 1 przedstawiono sche-

mat ideowy modu³u klawiatury. Sk³ada
siê ona z 21 klawiszy podzielonych na
trzy sekcje. Ka¿da sekcja sk³ada siê
z siedmiu klawiszy po³¹czonych szerego-
wo z rezystorami o ró¿nych rezystan-
cjach. Tworz¹ one dzielniki napiêciowe
o wspó³czynniku podzia³u zale¿nym od
stanu ka¿dego z klawiszy. Wciœniêcie
klawisza powoduje ustalenie napiêcia
o

okreœlonej wartoœci. Przetwornik

A/C znajduj¹cy siê w module mikrokon-

trolera (US8) przetwarza wartoœæ napiê-
cia w postaæ cyfrow¹. Mikrokontroler in-
terpretuje t¹ wartoœæ jako stan wciœniê-
cia odpowiedniego klawisza.

Celem uproszczenia, w module kla-

wiatury zastosowano rezystory z szeregu

E24 o tolerancji ±5%. W konsekwencji
nie jest mo¿liwe jednoznaczne zdekodo-
wanie stanu klawiszy w przypadku wci-
œniêcia wiêcej ni¿ jednego klawisza
w sekcji. Nale¿y wiêc unikaæ sytuacji
gdy wciœniêty zostanie wiêcej ni¿ jeden
klawisz.

Kondensatory C1÷C3 s¹ odpowie-

dzialne za czêœciowe t³umienie drgañ
powstaj¹cych w chwili prze³¹czania kla-
wiszy (t³umienie drgañ realizowane jest
programowo).

Zadaniem modu³u zasilacza jest do-

starczenie napiêæ zasilaj¹cych do wszyst-
kich bloków oscyloskopu cyfrowego.
Schemat ideowy modu³u zasilacza
przedstawiono na rysunku 2. Wa¿ne jest
oddzielenie czêœci analogowej i cyfro-
wej od strony zasilania. Oscyloskop wy-
maga a¿ szeœciu napiêæ zasilaj¹cych:
+5 V – do zasilania czêœci analogowej

przetwornika A/C;

±6 V – do zasilania czêœci analogowej

wzmacniaczy wejœciowych;

+5 V – do zasilania wszystkich uk³a-

dów cyfrowych modu³u mikro-
procesora i rejestratora;

–5 V

– do zasilania kluczy analogo-

wych na modu³ach wzmacnia-
czy wejœciowych;

–15 V – do zasilania wyœwietlacza LCD

(dla niektórych typów wyœwie-
tlaczy –18 V).

7/99

W£15

W£16

W£17

W£18

W£19

W£20

W£21

820W

1,5k

3,3k

6,2k

12k

24k

47k

10n

R24

R23

R22

R21

R20

R19

R18

6,2k

W£9

W£10

W£8

W£11

W£12

W£13

W£14

10n

47k

24k

12k

6,2k

3,3k

1,5k

820W

6,2k

R11

R12

R13

R14

R15

R16

R17

W10

W£1

W£2

W£3

W£4

W£5

W£6

W£7

820W

1,5k

3,3k

6,2k

12k

24k

47k

10n

+5V

R10

6,2k

Rys. 1 Schemat ideowy modu³u klawiatury

Budowa i dzia³anie

Opisem modu³u klawiatury oraz zasilacza koñczymy opis czêœci
elektronicznej oscyloskopu. W nastêpnych numerach PE skupimy
siê na opisie programu oraz obs³ugi. Uwagi oraz pytania dotycz¹-
ce konstrukcji oscyloskopu proszê przesy³aæ do redakcji z dopi-
skiem „Cyfrowy oscyloskop”.

Cyfrowy oscyloskop – modu³

klawiatury i zasilacza

WZMOCNIENIE–

ENTER

ESCAPE

POMIAR

WZMOCNIENIE+

SYSTEM

SHIFT

PODSTAWA–

TRYB

AUTOSET

KURSOR

PODSTAWA+

Czêœæ cyfrowa oscyloskopu pracuje

z du¿¹ czêstotliwoœci¹ co sprzyja gene-
racji zak³óceñ o du¿ej amplitudzie. Za-
k³ócenia te przenikaj¹c do zasilania mo-
g¹ byæ przyczyn¹ zak³ócania pracy czê-
œci analogowej a nawet niepoprawnej
pracy czêœci cyfrowej. W³aœnie z tego
wzglêdu zdecydowano siê na odseparo-
wanie zasilania czêœci analogowej od
cyfrowej w zasilaczu. Napiêcia +5 V czê-
œci analogowej, +5 V czêœci cyfrowej
oraz +6 V s¹ uzyskiwane z jednego
uzwojenia transformatora. Du¿¹ separa-
cjê pomiêdzy tymi napiêciami uzyskano
stosuj¹c kondensatory blokuj¹ce, d³awi-
ki L1 i L2 oraz scalone stabilizatory na-
piêcia US1, US2 i US4. Takie rozwi¹za-
nie pozwala w znacznym stopniu ogra-

niczyæ wp³yw pracy jednego obwodu
zasilania na drugi.

Do generacji napiêcia polaryzu-

j¹cego –15 V

(–18 V), oraz –5 V

i –6 V równie¿ wykorzystano jedno
uzwojenie transformatora. By³o to
mo¿liwe gdy¿ wydajnoœæ pr¹dowa na-
piêæ –5 V i –6 V nie musi byæ du¿a. Re-
zystory R1 i R2 zmniejszaj¹ wydziela-
nie ciep³a w stabilizatorach US3 i US5.
Wyjaœnienia wymaga wartoœæ napiêcia
polaryzuj¹cego wyœwietlacz LCD.
W handlu mog¹ byæ dostêpne typy wy-
œwietlaczy, dla których napiêcie
–15 V mo¿e okazaæ siê za ma³e. Zaleca-
my wiêc zastosowanie stabilizatora na
napiêcie –18 V – zwiêkszy to zakres re-
gulacji kontrastu wyœwietlacza.

W przypadku trudnoœci ze zdoby-

ciem d³awika 100 mH/1 A mo¿na wyko-
naæ go we w³asnym zakresie nawijaj¹c
kilkadziesi¹t zwojów drutem DNE 0,2
na odcinku prêta ferrytowego o œredni-
cy 2,5÷4 mm. Wartoœæ tej indukcyjno-
œci nie jest krytyczna. Poprawnoœæ dzia-
³ania zasilacza nale¿y sprawdziæ po wy-
konaniu wszystkich czynnoœci monta¿o-
wych, kontroluj¹c wartoœci poszczegól-
nych napiêæ zasilaj¹cych.

Po zmontowaniu p³ytki klawiatury

oraz zasilacza mo¿emy przyst¹piæ do
po³¹czenia wszystkich modu³ów oscylo-
skopu oraz uruchomienia urz¹dzenia.

Radzimy ¿eby przed rozpoczêciem

u r u c h a m i a n i a
w pierwszej kolej-
noœci wykonaæ obu-
dowê oscylosko-
pu oraz umieœciæ
w

niej wszystkie

modu³y. Zalecamy
wykonanie po³¹-
czeñ pomiêdzy mo-
du³ami dopiero
po rozmieszczeniu
wszystkich czêœci
sk³adowych oscylo-
skopu w obudowie.
Na rysunku 3
p r z e d s t a w i o n o
schemat po³¹czeñ
pomiêdzy poszcze-
gólnymi modu³ami
oscyloskopu. Jak
ju¿ wspomniano do
po³¹czeñ sygna³ów
cyfrowych najlepiej
nadaj¹ siê taœmy
przewodów stoso-
wane w technice
komputerowej.

Przewody zasila-

j¹ce nale¿y wyko-
naæ z przewodów
o wiêkszym prze-
kroju (dotyczy to
szczególnie gniazd
G3 i G4 na p³ytce
453). Wszystkie ta-
œmy nale¿y przyci¹æ
na odpowiedni¹
d³ugoœæ, tak by
mo¿liwe by³o utwo-
rzenie wi¹zek prze-
wodów pomiêdzy

7/99

US6

–18V

Vin

79L18

C25

100n

C26

22mF

US5

470W

100n

100mF

AC 18V/0,1A

–

79L05

Vin

–5V

mikroprocesora

do GZ p

³ytki

10mF

C24

C21

22mF

C22

22n

10n

C23

GB008

PR2

rejestratora

do GZ p

³ytki

220mF

100mF

100n

470mF

100n

C18

C19

C20

C17

+5V

7805

US4

+5V

Vin

100mH

AC 7V/1A

–

GB008

79L06

150W

Vin

–6V

US3

–6V

PR1

do G1 wzmacniacza

22mF

47mF

47n

22n

C15

C14

C13

C16

wej

ciowego

C10

47n

22n

C11

22mF

C12

47mF

78L06

Vin

+6V

US2

+6V

(analog)

100mF

47mF

47n

100n

78L05

do G5 plytki

rejestratora

+5V

Vin

+5V

US1

100mH

Rys. 2 Schemat ideowy modu³u zasilacza

Monta¿ i uruchomienie

modu³ami. Nie wskazane s¹ zbyt d³ugie
po³¹czenia ze wzglêdu na ich pojemno-
œci i indukcyjnoœci, jednak zbyt krótkie
mog¹ utrudniæ proces uruchamiania
i monta¿u.

Po³¹czenia pomiêdzy modu³ami na-

le¿y wykonaæ w taki sposób, aby mo¿li-
we by³o wyjêcie z obudowy dowolnego
modu³u bez koniecznoœci demonta¿u
pozosta³ych.

Kolejnym zadaniem konstrukcyjnym

bêdzie wykonanie p³yty czo³owej. Roz-
mieszczenie elementów regulacyjnych,
dobór typu klawiszy, itp. mo¿e byæ do-
wolny. Na panelu powinny znaleŸæ siê
nastêpuj¹ce elementy: pole odczytowe

wyœwietlacza LCD, klawiatura, gniazdo
RS-232 s³u¿¹ce do po³¹czenia z kompu-
terem lub myszk¹, wejœcie cyfrowe (WE
C), wejœcie analogowe A (WE A) oraz
opcjonalnie wejœcie analogowe B (WE B).
Wejœcia analogowe powinny byæ wypo-
sa¿one w gniazda BNC. Po³¹czenia po-
miêdzy nimi a p³ytkami wzmacniaczy
wejœciowych powinny byæ jak najkrótsze.

Gniazdo rozszerzeñ (G6 na p³ytce

452) oraz portu komunikacyjnego
I

C w tej wersji oprogramowania nie bê-

d¹ u¿ywane – mog¹ wiêc pozostaæ nie-
pod³¹czone.

W uruchamianiu pomocny oka¿e

siê z pewnoœci¹ prosty tester, którego

schemat przedstawiono na rysunku 4.
Po przy³¹czeniu go do z³¹cza rozszerze-
nia (G6 na p³ytce 452) i upewnieniu
siê, ¿e pozosta³e modu³y s¹ prawid³o-
wo po³¹czone, mo¿emy przyst¹piæ to
testu „dymu”. W³¹czamy zasilanie
i szukamy miejsca, którego zaczyna siê
dymiæ lub iskrzyæ. Jeœli dymu i ognia
nie stwierdzimy, przystêpujemy do dru-
giego etapu uruchamiania. W³¹czaj¹c
zasilanie obserwujemy bacznie diody
na p³ytce testera. Znaczenie tych diod
pokazuje Tabela 1.

Zaraz po starcie systemu powinna

zacz¹æ migaæ dioda nr 1, a z czasem za-
paliæ siê na sta³e. Oznacza to, ¿e proce-

7/99

WEJŒCIE CYFROWE

WE B

WE A

OPCJONALNIE

WE C

MYSZ/KOMPUTER

NR454

KLAWIATURA

WZMACNIACZ WEJŒCIOWY

NR450

WZMACNIACZ WEJŒCIOWY

WYŒWIETLANIE LCD

128 × 128

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 2 3 4 5

1 2 3 4

1 2

1 2 3 4 5 6 7 8

W10

1 2 3 4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

1 2 3 4 5 6 7 8

12
13

1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

7
8
9

G10

2
3
4
5
6

18
19

13
14
15
16
17

8
9

10
11

MODU£ MIKROPROCESORA

MODU£ REJESTRATORA

NR452

NR451

3
4
5
6
7

1
2

3
4
5
6
7

1 2

I2C

3
4

10
11

5
6
7
8

ZASILACZ

NR453

18V AC

2
3

1
2
3
4

ROZSZERZENIE

150mA

220V AC

7V AC

Rys. 3 Schemat po³¹czeñ pomiêdzy modu³ami oscyloskopu

sor pracuje, adres p³ytki testera jest ge-
nerowany w sposób prawid³owy i mo¿-
liwe jest sterowanie diodami LED. Na-
stêpnie powinny zaœwieciæ siê diody pa-
miêci RAM procesora i zewnêtrznej pa-
miêci EPROM (nr 2 i 3). Procesor naj-
pierw przetestuje obie pamiêci,
a w przypadku EPROM sprawdzi sumê
kontroln¹, co potrwa ok. dwóch sekund.
Z kolei sprawdzona zostanie komunika-
cja z wyœwietlaczem LCD. W przypadku
stwierdzenia obecnoœci i prawid³owej
pracy wyœwietlacza, zapali siê dioda nr
7, a na ekranie zobaczymy charaktery-
styczne migniêcie i migaj¹cy kursor.
W przypadku braku kursora nale¿y do-
konaæ regulacji kontrastu potencjome-
trem P1 na p³ytce mikrokontrolera
(mo¿na upewniæ siê ¿e zakres regulacji
jest wystarczaj¹cy). Jeœli uruchomienie
wyœwietlacza przebieg³o pomyœlnie, od
tej chwili wszelkie komunikaty bêd¹ siê
równie¿ pojawia³y w postaci tekstowej
(oprócz informacji na diodach). Pro-
gram przejdzie teraz do sprawdzenia
obecnoœci pamiêci EEPROM przez prze-
testowanie komunikacji magistral¹ I

a nastêpnie odczyta stan wejœæ klawia-
tury. Nie nale¿y przyciskaæ w tym mo-
mencie klawiszy, gdy¿ mo¿e to zafa³szo-
waæ wynik testu. Na koñcu pozostaje
sprawdzenie, czy modu³ rejestratora
funkcjonuje poprawnie. Sprawdzany
jest zapis i odczyt pamiêci próbek oraz
funkcjonowanie automatu steruj¹cego
rejestracj¹. Nie zapalona dioda nr 8
œwiadczy o b³êdnym pod³¹czeniu p³ytki
rejestratora lub o niepoprawnej pracy
uk³adów GAL.

Jeœli wszystkie diody na p³ytce teste-

ra zapal¹ siê, mo¿emy mieæ 90% pew-
noœæ ¿e dysponujemy w pe³ni sprawnym
urz¹dzeniem i powinniœmy zobaczyæ na
wyœwietlaczu LCD logo tytu³owe oscylo-
skopu (pojawia siê ono tylko przy pierw-
szym uruchomieniu lub gdy pamiêæ EE-
PROM jest „czysta”). Opis u¿ycia zawar-

tych w pamiêci EPROM aplikacji zamie-
œcimy w nastêpnych numerach.

Krótkiego wyjaœnienia wymaga po-

³¹czenie sygna³u EA mikrokontrolera
US2 w module mikrokontrolera. Na
p³ytce drukowanej brakuje jego po³¹-
czenia z +5 V. Przewidziano mo¿liwoœæ
po³¹czenia sygna³u #EA z mas¹ (w ce-
lach uruchomieniowych), lecz to po³¹-
czenie nie bêdzie wykorzystywane.

Wyprowadzenie #EA mikrokontrolera
nale¿y po³¹czyæ kropl¹ cyny ze œcie¿k¹
+5 V doprowadzon¹ w pobli¿e nó¿ki
nr 31.

Zgodnie z obietnic¹ podajemy in-

formacjê dotycz¹c¹ wyœwietlacza LCD.
Do zastosowania w oscyloskopie wybra-
no wyœwietlacz LCD o rozdzielczoœci
128×128 z

podœwietlaniem typu

PG128128LRS-ATA-B firmy Powertip.

7/99

453

–

US5

US6

C25

C26

18V

US3

US4

C17

C18

C19 C20

C24

C22

C23

C21

US2

C10

C11

C14

C15

C13

C16

PR1

–

US1

C12

Rys. 6 P³ytka drukowana modu³u zasilacza i rozmieszczenie elementów

Rozszerzenie

+5V

74HC573

8 × 680W

US1

RP1

Rys. 4 Schemat ideowy przystawki u³atwiaj¹cej uruchomienie oscyloskopu

Nr diody

Funkcja

praca procesora

pamiêæ RAM procesora

zewnêtrzna pamiêæ EPROM

pamiêæ RAM próbek

I C – pamiêæ EEPROM

Klawiatura

wyœwietlacz LCD

automat rejestruj¹cy

Tabela 1 – Znaczenie diod z p³ytki testera

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zali-
czeniem pocztowym. P³ytki i wyœwietla-
cze mo¿na zamawiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 453 – 3,35 z³
p³ytka numer 454 – 6,55 z³
wyœwietlacz LCD
PG128128LRS-ATA-B – 280 z³
+ koszty wysy³ki

Wyœwietlacze do sprzeda¿y wysy³kowej
udostêpni³a firma ELHURT Sp. z o.o. -
dystrybutor czêœci elektronicznych.
ELHURT Sp. z o.o. Gdañsk
tel. (0-58) 55-48-288
fax. (0-58) 55-48-306

7/99

ARTKELE 454

R11

R12

R18

R19

W10

WZM–

ENTER

ESCAPE

POMIAR

W£1

W£3

W£2

W£8

W£9

W£10

W£15

W£16

W£17

R13

R20

SHIFT

WZM+

SYSTEM

W£5

W£4

W£18

W£12

W£11

W£19

W£13

R14

R15

R21

R22

R16

PODST+

PODST–

KURSOR

AUTOSET

TRYB

R10

W£7

W£6

W£14

W£20

W£21

R17

R23

R24

Rys. 5 P³ytka drukowana modu³u klawiatury i rozmieszczenie elementów

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

mgr in¿. Grzegorz Wróblewski

R10, R17, R24

– 820 W

W/0,125 W

R9, R16, R23

– 1,5 kW

W/0,125 W

R8, R15, R22

– 3,3 kW

W/0,125 W

R1÷R3,

R7, R14, R20

– 6,2 kW

W/0,125 W

R6, R13, R20

–12 kW

W/0,125 W

R5, R12, R19

– 24 kW

W/0,125 W

R4, R11, R18

– 47 kW

W/0,125 W

C1÷C3

– 10 nF/50 V ceramiczny

W£1÷W£21

– mikro³¹czniki

p³ytka drukowana

numer 454

Wykaz elementów – p³ytka klawiatury

Rezystory

Kondensatory

Inne

US1

– LM 78L05

US2

– LM 78L06

US3

– LM 79L06

US4

– LM 7805

US5

– LM 79L05

US6

– LM 79L18 (LM 79L15)

PR1, PR2

– mostek prostowniczy GB008

– 150 W

W/0,25 W

– 470 W

W/0,25 W

C23

– 10 nF/50 V ceramiczny

C11, C15,

C22

– 22 nF/50 V ceramiczny

C7, C10,

C14

– 47 nF/50 V ceramiczny

C1, C2,

C6, C18,

C19, C25

– 100 nF/50 V ceramiczny

C24

– 10 m

mF/16 V

C12, C16,

C26

– 22 m

mF/16 V

C21

– 22 m

mF/40 V

C8, C9

– 47 m

mF/16 V

C13

– 47 m

mF/40 V

C5, C20

– 100 m

mF/16 V

– 100 m

mF/40 V

C17

– 220 m

mF/16 V

– 470 m

mF/16 V

– d³awik 100 m

mH/0,1 A

– d³awik 100 m

mH/1 A

TRAFO

– 8 V/1 A, 18 V/0,1 A np.

TS 10/21

p³ytka drukowana

numer 453

Wykaz elementów – p³ytka zasilacza

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

Monta¿ nale¿y rozpocz¹æ od wlu-

towania wszystkich zwór (jedna znaj-
duje siê pod procesorem). Uk³ad US5
z programem „GITARA” nale¿y wyposa-
¿yæ w podstawkê. Przy odrobinie do-
œwiadczenia z uk³adami CMOS, multi-
plekser CD 4052 mo¿e byæ bezpoœre-
dnio wlutowany w p³ytkê. Ze wzglêdu
na du¿a wydajnoœæ pr¹dow¹ portu wyj-
œciowego AT89C2051 (20 mA) diody
œwiec¹ce mog¹ byæ dowolnego koloru.
Warto jednak wyró¿niæ np. kolorem
czerwonym diodê D13 – dostrojenie.

Po zmontowaniu uk³adu ze spraw-

dzonych elementów nale¿y go zasiliæ
symetrycznym napiêciem zmiennym
o wartoœci od 11 do 15 V. Przed w³o¿e-
niem procesora w podstawkê, warto
w³¹czyæ zasilanie i sprawdziæ czy napiê-
cie na nó¿ce 20 nie przekracza +5 V.
Potencjometrem P1 nale¿y wstêpnie
ustawiæ napiêcie ok. 1,2 V na nó¿ce
2 US3. Po w³o¿eniu procesora i w³¹cze-
niu napiêcia zasilania powinno siê
sprawdziæ, czy na nó¿ce 6 i 8 US5 wy-
stêpuje napiêcie +5 V.

Ze wzglêdu na specyficzny kszta³t

przebiegu gitarowego, uruchomienie
uk³adu bez podania na wejœcie sygna³u
z instrumentu jest praktycznie niemo¿-
liwe. Poniewa¿ sygna³ z gitary, po po-
jedynczym uderzeniu struny, nie trwa
na tyle d³ugo aby by³o mo¿liwe do-
k³adne przeœledzenie przebiegów
w poszczególnych punktach uk³adu,
procesor zosta³ wyposa¿ony w dodat-
kowy podprogram testuj¹cy poprawne
dzia³anie czêœci analogowej. Aby go
uruchomiæ nale¿y wcisn¹æ mikrowy-
³¹cznik W£1 i trzymaj¹c go w³¹czyæ na-
piêcie zasilania. Po zwolnieniu W£1
nast¹pi czterokrotne migniêcie wszyst-
kich diod œwiec¹cych, co oznacza po-
prawne za³adowanie procedury
„TEST”. Nastêpnie zostanie zapalona
dioda D11 oznaczaj¹ca, ¿e wybrana
zosta³a struna E1. Zmiany wybranej
struny dokonuje siê identycznie jak
w programie podstawowym.

Po zapaleniu siê diody D11 nale¿y

raz uderzyæ strunê E1. Przy poprawnie

Wy³¹czenie sygnalizacji

OpóŸnienie

NIE

TAK

US4 w³¹czony

Komparator

Sygnalizacja

dostrojenia

„f za du¿a”

Sygnalizacja

„f za mala”

NIE

zadanego

zadanemu

Wynik obliczeñ

mniejszy od

równy

Wynik obliczeñ

NIE

TAK

Podzielenie czasu

zliczonego w T1

przez 16

TAK

zadanej

przepe³nieñ

T1 równa

NIE

Iloœæ

obu liczników

Zatrzymanie

przez licznik T0

impulsów zewnêtrznych

Zliczanie 16

W³¹czenie liczników T0 i T1

US4 w³¹czony

NIE

Komparator

Sygnalizacja wybranej struny

„TEST”

W£1 wciœniêty

Przejœcie do

podprogramu

START

Rys. 7 Algorytm dzia³ania programu „GITARA”

Monta¿ i uruchomienie

Mikroprocesorowy

stroik do gitary cd.

7/99

zmontowanym uk³adzie nast¹pi jedno-
czesne zapalenie siê diod D12, D13
i D14, oznaczaj¹ce pojawienie siê sy-
gna³u z uk³adu Tresh-Hold, który uru-
chamia oba liczniki procesora. Program
testuj¹cy rozpoczyna odmierzanie cza-
su d³u¿szego o 65 ms od czasu trwania
16 okresów wzorcowych (Tabela1) sy-
gna³u wejœciowego. Po zakoñczeniu
pomiaru nastêpuje sprawdzenie czy
licznik T0 zliczy³ wystarczaj¹c¹ do nor-
malnej pracy (czyli wiêksz¹ od 16) licz-
bê impulsów z komparatora US4. Je¿e-
li liczba ta jest mniejsza od 20, nast¹pi
czterokrotne migniêcie wszystkich diod
i zapalenie siê diody D14. Sytuacja ta
oznacza Ÿle dzia³aj¹cy tor sygna³owy.
Nale¿y wtedy sprawdziæ przy pomocy
oscyloskopu wystêpowanie przebiegów
na wyjœciu wzmacniacza US1 i na wyj-
œciu komparatora US4. Je¿eli przebiegi
te w ogóle wystêpuj¹, nale¿y zwiêkszyæ
wzmocnienie uk³adu wejœciowego po-
przez zwiêkszenie wartoœci odpowie-
dniego rezystora w pêtli sprzê¿enia
zwrotnego US1. Odpowiednio dla
strun E1, H2 i G3 bêdzie to rezystor
R6, dla struny D4 – R5, dla struny A5 –
R4 oraz dla struny E6 rezystor R3.

Je¿eli podczas odmierzania przez

T1 zadanego czasu nast¹pi prze³¹cze-
nie komparatora US3, program natych-
miast to zasygnalizuje czterokrotnym
migniêciem diod i zapaleniem D12.
W tej sytuacji nale¿y obni¿yæ przy po-
mocy potencjometru P1 napiêcie na 2
nó¿ce US3 i ponownie uruchomiæ pro-
cedurê testuj¹c¹ naciskaj¹c W£1. Je¿eli
zakres regulacji napiêcia oka¿e siê zbyt
ma³y nale¿y zwiêkszyæ wartoœæ rezysto-
ra R11.

Przy poprawnie dzia³aj¹cym uk³a-

dzie, po zakoñczeniu pomiaru nast¹pi
zapalenie jednej z szeœciu diod sygnali-
zuj¹cych wybran¹ strunê. Procedurê te-
stow¹ nale¿y powtórzyæ dla wszystkich
strun. W Tabeli 4 zestawiono dodatko-

wo zasadê sygnalizacji pracy uk³adu
przez program „TEST”.

Prezentowany uk³ad stroika zosta³

tak zaprojektowany, ¿e zapewnia do-

strojenie do czêstotliwoœci wzorcowej
z dok³adnoœci¹ ±0,6 Hz dla ka¿dej ze
strun. Wartoœæ ta jest pewnym kompro-
misem pomiêdzy wymagan¹ przez ucho

TAK

W£1

NIE

wcisniêty

dzia³aj¹cego uk³adu

Sygnalizacja Ÿle

Sygnalizacja poprawnego

dzia³ania uk³adu

4-krotne migniêcie

wszystkich diod

TAK

Zatrzymanie liczników

4-krotne migniêcie

TAK

T0>20

TAK

wiêkszy od

Czas pomiaru

zadanego

TAK

NIE

US4 w³¹czony

Komparator

z komparatora US4

Zliczanie w T0 impulsów

Uruchomienie

liczników T0 i T1

TAK

Komparator

US4 w³¹czony

NIE

wybranej struny

Sygnalizacja numeru

4-krotne migniêcie

wszystkich diod

Rys. 8 Algorytm dzia³ania podprogramu „TEST”

Numer

zapalonej diody

Wynik testu

D6¸ D11

Uk³ad dzia³a

poprawnie

D12

le dzia³aj¹cy uk³ad

TRESH-HOLD

D14

le dzia³aj¹cy tor

sygna³owy

Tabela 4 – Sygnalizacja wyniku

testowania uk³adu

7/99

ludzkie dok³adnoœci¹ zestrojenia oraz
efektem p³ywania czêstotliwoœci sygna-
³u gitarowego. Efekt ten jest spowodo-
wany tym, ¿e czêstotliwoœæ sygna³u za-
le¿y nie tylko od naci¹gniêcia struny na
gryfie, ale tak¿e w pewnym zakresie od
si³y z jak¹ j¹ uderzymy. Szczególnie
mocno jest to widoczne w przypadku
stosowania bardzo miêkkich strun.
W takim przypadku podczas strojenia
nale¿y staraæ siê uderzaæ strunê mniej
wiêcej z t¹ sam¹ si³¹, nie przeci¹gaj¹c
jej zbyt mocno nad przetwornikami.

Prototyp stroika zosta³ z powodze-

niem przetestowany dla gitary elek-
trycznej oraz dla gitary akustycznej
wyposa¿onej w oryginalny przetwor-
nik elektroakustyczny. Jak ju¿ wspomi-
na³em przed miesi¹cem, po wyposa-
¿eniu stroika w mikrofon na wejœciu,
powinien on tak¿e poprawnie wspó³-
pracowaæ z gitar¹ akustyczn¹. Nic nie
stoi na przeszkodzie, aby opisywane
urz¹dzenie wykorzystaæ równie¿ do
strojenia innego typu instrumentów
szarpanych.

P³ytki i zaprogramowane mikrokontrolery
AT89C2051 z dopiskiem GITARA mo¿na
zamawiaæ w redakcji PE.
Cena:

p³ytka numer 474 – 5,45 z³
AT89C2051 GITARA – 30,00 z³
+ koszty wysy³ki.

à Rafa³ Brewka

US1

– OP07

US2

– CD 4052

US3, US4

– LM 311

US5

– AT89C2051 z programem

„GITARA”

US6

– LM 7809

US7

– LM 7805

US8

– LM 7909

D1¸D5

– 1N4148

D6¸D14

– LED

PR1

– mostek pr. GB008

T1¸T5

– BC 547B

R26

– drabinka rezystorowa

8×390 W

R27

– 390 W

W /0,125W

R10, R22

– 1 kW

W /0,125 W

R7, R9, R14

– 2 kW

W /0,125 W

R1, R11

– 4,7 kW

W /0,125 W

R18, R25

– 10 kW

W /0,125 W

R13, R15

– 15 kW

W /0,125 W

R19

– 18 kW

W /0,125 W

R16

– 22 kW

W /0,125 W

R23

– 39 kW

W /0,125 W

R12

– 43 kW

W /0,125 W

R17, R20

– 62 kW

W /0,125 W

R2, R21, R24 – 100 kW

W /0,125 Wi

– 240 kW

W /0,125 W

– 300 kW

W /0,125 W

– 390 kW

W /0,125 W

– 750 kW

W /0,125 W

– 1 kW

W TVP 1232

C6, C7

– 33 pF/50 V ceramiczny

– 47 pF/50 V ceramiczny

– 68 pF/50 V ceramiczny

– 10 nF/50 V ceramiczny

C8, C12,

C13, C15

– 100 nF/50 V ceramiczny

– 470 nF/63 V MKSE

– 10 m

mF/10 V

C14

– 100 m

mF/16 V

C10, C11

– 220 m

mF/25 V

– 470 m

mF/50 V

– rezonator 12 MHz

W£1

– mikrow³¹cznik

p³ytka drukowana

numer 474

Wykaz elementów

Pó³przewodniki

Rezystory

Kondensatory

Inne

ARTKELE 474

C14

C15

C13

C11

US8

US7

–

W£1

C10

C12

PR1

US6

R23

R18

R17

R16

R12

R11

R20

R15

R19

LM311

US3

D14

D13

D12

R24

R27

R21

R22

LM311

US4

D10
D11

R10

CD4052

OP-07

D6
D7
D8
D9

„GITARA

”

R26

R13

R14

R25

US5

US2

US1

Rys. 9 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

7/99

Atmel Corporation, razem z Wave Sy-

stems Corporation, rozpoczyna produkcjê
zintegrowanych, sprzêtowych rozwi¹zañ
handlu elektronicznego (E-Commerce).
Uk³ady bêd¹ oparte o ró¿ne technologie
Wave’a, miêdzy innymi technologiê Em-
bassy, a

tak¿e sposoby kodowania

i ochrony danych opracowane przez t¹
firmê.

www.atmel.com

Mikromechaniczne czujniki przyspie-

szenia produkowane przez Analog Devices
bêd¹ u¿ywane w poduszkach powietrzy-
nych samochodów Forda.

www.analog.com

Firmy Cypress Semiconductor Corpo-

ration oraz Echelon Corporation rozpo-
czynaj¹ produkcjê uk³adów nazwanych
Neuron Chips, które w oparciu o standard
Lonworks(r) umo¿liwi¹ pod³¹czenie ró¿-
norakich urz¹dzeñ powszechnego u¿ytku
(od wy³¹czników œwiate³ do alarmów i sy-
stemów klimatyzacyjnych) w sieæ o konfi-

guracji „ka¿dy z ka¿dym” (peer-to-peer),
a nastêpnie pod³¹czenie takiej sieci do lo-
kalnych sieci komputerowych.

www.cypress.com

Cypress Semiconductor przej¹³ firmê

Anchor Chips, która zajmuje siê produk-
cj¹ mikrokontrolerów przeznaczonych do
u¿ytku w

urz¹dzeniach pracuj¹cych

w standardzie USB (Universal Serial Bus).
Transakcja zamknê³a siê sum¹ piêtnastu
milionów dolarów.

Fairchild Semiconductor oferuje no-

w¹ rodzinê uk³adów, które zawieraj¹ pro-
dukowane ju¿ elementy w znacznie
mniejszych obudowach SC70-6. Wymiary
takiej obudowy to 2,1 mm x 1,9 mm,
a produkowane s¹ w nich m.in. podwój-
ny inwerter UHS (Ultra High Speed)
NC7WZ04P6, podwójny bufor UHS
NC7WZ07P6 oraz podwójny inwerter
UHS z

przerzutnikami Schmitta

NC7WZ16P6.

www.fairchildsemi.com

Cirrus Logic uruchomi³ produkcjê

uk³adu sprzêtowo wspomagaj¹cego de-
kompresjê dŸwiêku w

formacie

MP3. EP7209 obs³uguje tak¿e inne, do-
piero powstaj¹ce standardy kompresji,
takie jak na przyk³ad Microsoft Audio.
Uk³ad zosta³ zaprojektowany do wspó³-
pracy z przetwornikami Crystal DAC,
przez co kluczowe funkcje sprzêtowego
odtwarzacza MP3 mo¿na zawrzeæ
w urz¹dzeniu sk³adaj¹cym siê tylko
z dwóch uk³adów.

www.cirrus.com

Cirrus Logic rozpocz¹³ produkcjê

uk³adu CS49300, który jest uniwersal-
nym dekoderem audio przeznaczonym
do zastosowania w odtwarzaczach DVD.
Jako jedyny, oprócz najczêœciej stosowa-
nych rodzajów kompresji audio (do stan-
dardu 192 KHz, co umo¿liwia uzyskanie
studyjnej jakoœci dŸwiêku w sprzêcie do-
mowego u¿ytku), obs³uguje równie¿ stan-
dard Meridian Loseless Packaging (MLP).

Texas Instrumets przedstawi³ pierw-

szy procesor DSP zasilany napiêciem
1,2 V, przeznaczony miêdzy innymi do
zastosowañ w telefonii bezprzewodowej
i medycynie. Firma poinformowa³a tak¿e,
¿e prowadzi prace nad DSP zasilanym na-
piêciem ni¿szym ni¿ 1 V.

www.ti.com

Nadesz³y wakacje. Miejmy nadziejê, ¿e bêdzie przynajmniej ciep³o,
co pozwoli opuœciæ nam nasze mieszkania, by choæ przez chwilê zmê-
czone oczy i przepracowane (od siedzenia) krêgos³upy mog³y zako-
sztowaæ dzikiej przyrody. Co prawda trudno j¹ odszukaæ, ale posta-
rajmy siê, by nie straciæ dystansu do tego przesyconego informacj¹
œwiata. Nie dajmy siê zdominowaæ przez komputery i otaczaj¹c¹ nas
zewsz¹d technikê. Powróæmy do natury. O ile to jeszcze mo¿liwe :))).

Elektronika w Internecie

à Pawe³ Kowalczuk

à Marcin Witek

elin@pe.com.pl

Sttrro

a m

miie

essii¹

¹cca

a::

CIIR

Hurtownia:

ul. Kasprowicza 151, 01-949 Warszawa, tel. (0-22) 835 86 05, 835 88 05,

fax (0-22) 835 84 05, 833 86 17

Sklep Firmowy:

Warszawska Gie³da Elektroniczna, al. Niepodleg³oœci/Al. Armii Ludowej,

Paw. 21, tel./fax: 825 91 00 wew. 122

OFERUJEMY W BARDZO SZEROKIM ASORTYMENCIE

Szeroki asortyment naszych materia³ów mo¿na równie¿ nabyæ w:

1. „TECHTON”, 41-605

Chorzów

, ul. Styczyñskiego 1, tel. kom. 0-601-43-02-32 p. K. Gruszka; 2. „NOWY ELEKTRONIK”, 43-502

Czechowice-Dziedzice

, ul. Narutowicza 79, tel.(0-32) 11-575-45, p. H. Faruga;

3.„CEZAR” s.c., 80-264

Gdañsk-Wrzeszcz

,ul.Grunwaldzka 136, tel./fax (0-58) 345-42-12, p. C. Tamkun; 4. P.H. „KWANT”s.c., 80-560

Gdañsk

, ul. ¯aglowa 2, tel./fax (0-58)342-16-80, A. Mróz;

5. „NAJ-ELEKTRONIK”, 80-142

Gdañsk

, ul. Wieniawskiego 13b, tel./fax (0-58) 302-22-18, p. J. Najmowski; 6.„ELMIS”, 81-212

Gdynia

, ul. Abrahama 71, tel./fax (0-58) 20-48-82, p. J. Pilawski;

7. Firma Handlowo-Us³ugowo-Produkcyjna, 37-500

Jaros³aw

, ul. Rynek 14, tel./fax (0-16) 621-37-41, p. J. Walter; 8. W.Z.H.UP. „ELEKTRONIK”, 46-200

Kluczbork

, ul. Grunwaldzka 13F, tel.(0-77) 418-60-86, p. I. Szpulak;

9. „VECTOR”, 62-510

Konin

, ul. Chopina 15, tel. (0-61) 244-94-77, p. A. Bachta; 10. „ELCHEM”, 75-205

Koszalin

, ul. Spó³dzielcza 5, tel. (0-94) 343-36-14; 11. „MICRO”, 75-052

Koszalin

, ul. M³yñska 17/2,

tel.(0-94) 34-11-302; 12. „GRAFEX-PLUS”, 61-879

Poznañ

, ul. £¹kowa 20, tel. (0-61) 853-46-70, p. M. Jurga; 13. „ELEKTROTECH”, 44-280

Rydu³towy

, ul. Ofiar Terroru 14, tel.(0-32) 45-77-581, p. M. Czerwiñski;

14. „DORO” s.c., 76-200

S³upsk

, ul. Wojska Polskiego 30, tel./fax (0-59) 42-30-98, p. J. Kopytowicz; 15. PPHU „ELEKTRA”, 16-400

Suwa³ki

, ul. Koœciuszki 61, tel.(0-87) 663-026, p. J. Sidorek;

16. „CELIKO”, 70-350

Szczecin

, ul. Boles³awa Œmia³ego 4, tel. (0-91) 484-49-60, p. B. Wiertlewska; 17. P.H.U. i P.R. „UNITRON”, 58-100

Œwidnica

, ul. Budowlana 4, tel./fax (0-74) 52-25-52, p. T. Grabowski;

18. „SOLVE”, 43-100

Tychy

, ul. Edukacji 48, tel.(0-32) 32-227-17, p. I. Piszczek; 19. „ AVA ELEKTRONIKA” 65-066

Zielona Góra

, ul. ¯eromskiego 10/1, tel. (0-68) 326-53-13, p. J. Czerniewicz;

20. „LARO”, 65-018

Zielona Góra

, ul. Jednoœci 19/1, tel. (0-68) 324-49-84, p. W. Figlarowicz; 21. Z.P.H.U „OMEGA”, 44-240

¯ory

, ul. Biskupia 2, tel.kom. 0-603 770-835, p. M. Mañka

●

diody

●

optoelektronika

●

cyfrowe uk³ady scalone

●

lampy elektronowe

●

kondensatory

●

potencjometry

●

helitrimy

●

rezystory mocy

●

termistory i warystory

●

koñcówki lutownicze

●

koñcówki samochodowe

●

koñcówki oczkowe

●

przewody pojedyncze

●

przewody wst¹¿kowe

●

przewody ekranowe

●

przewody TV-SAT

●

przewody g³oœnikowe

●

przewody sieciowe

●

druty sreb-

rzone

●

druty nawojowe

●

laminat na obwody drukowane

●

rurki kontaktronowe

●

przeka¿niki elek-

tromagnetyczne

●

mierniki analogowe

●

regulatory i detektory

●

radiatory

●

rdzenie kubkowe

●

trans-

formatory i filtry

●

z³¹cza, gniazda i wtyki

●

rury termokurczliwe

●

bezpieczniki

●

zasilacze

●

silniki

●

¿arówki

●

kontrolki

●

podstawki

●

prze³¹czniki

●

³¹czniki

●

zaciski

●

spoiwa

●

z³¹czki

●

i wiele innych

oñ

ñ ii z

mó

ów

w c

niik

–

– w

yœ

œlle

y g

o b

p³³a

attn

niie

e!!

SPRAWD SAM

– MAMY ZAWSZE

NAJNI¯SZE CENY

Document Outline

ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
- ÿþ
- ÿþ
ÿþ
- ÿþ
- ÿþ
ÿþ
- ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ
ÿþ

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PE Nr 03 99
PE Nr 12 99
PE Nr 11 99
PE Nr 07 97
PE Nr 01 99
PE Nr 10 99
PE Nr 07 93
PE Nr 08 99
PE Nr 07 96
PE Nr 07 98
PE Nr 05 99
PE Nr 07 94
PE Nr 04 99
PE Nr 07 95
PE Nr 02 99
PE Nr 07 00
PE Nr 06 99
PE Nr 03 99

więcej podobnych podstron

PE Nr 07 99

Document Outline