EWALUACJA W EDUKACJI

W polskim systemie kształcenia coraz bardziej upowszechniają się różnorodne działania

określane jako ewaluacja. Ewaluacja przestała być „nowinką”, a wręcz staje się, domeną
edukacyjnego działania. Nieustannie intrygujące jest pytanie o to, czym jest ewaluacja. W Słowniku
Języka Polskiego PWN znajdziemy następujące hasło: „ewaluacja - ustalenie wartości i ceny czegoś,
ocenianie, oszacowanie”. Potocznie przyjęło się rozumieć ewaluację jako synonim oceniania i
kontroli, czasem także jako wartościowanie i szacowanie wartości. Upowszechnia się przekonanie, że
„ewaluować może , a nawet powinien, każdy wszystko. W literaturze znanej nauczycielom można
znaleźć np. takie sformułowania

1

: „Każdy dokonuje ewaluacji w celu podniesienia jakości tego, co

robi. Co można ewaluować? A więc wszystko: rozwój ucznia, programy autorskie, prace nauczyciela,
atmosferę, organizację zajęć, formy doskonalenia itp. Kto może ewaluować? Wszyscy. Nauczyciele
pracę uczniów, uczniowie pracę nauczycieli, rodzice pracę szkoły itp.” Rodzi się zatem pytanie o sens
używania terminu ewaluacja w kontekstach, w których doskonale radzi sobie ocenianie. Poddawać
ewaluacji można rzeczywiście wszystko. Najpierw jednak należy zadać sobie pytanie: po co i jakim
kosztem? Jeśli przyjmiemy, że podstawową funkcją ewaluacji jest dostarczanie tzw. interesariuszom
danych pozwalających podejmować decyzje, należy bardzo dokładnie sprecyzować przedmiot
ewaluacji (co będzie poddane ewaluacji?). Mogą nim być procesy i działania, co do których wiadomo,
że można cokolwiek zmienić w ich przebiegu.

Trochę historii ...

Ewaluacja to słowo pochodzące z języka francuskiego oznaczające oszacowanie lub określenie
wartości, czasem również ocenę. Takie znaczenie ma też w literaturze anglojęzycznej. Pojęcie to
również w Polsce nie jest niczym nowym, gdyż w 1929 roku słownik M. Arcta mówi o niej: „ocenianie,
oszacowanie, określenie wartości”.
Tradycja badań ewaluacyjnych sięga zatem początków XX wieku, kolebką badań ewaluacyjnych są
Stany Zjednoczone.
Pierwsze próby udokumentowanej oceny wyników nauczania prowadził w USA Joseph M. Rice (1857-
1934), lekarz z wykształcenia wykonujący zawód inspektora oświaty. W jego pionierskich
poczynaniach interesowało go głównie podniesienie skuteczności nauczania. Jego praca i
doświadczenia pozwalały po raz pierwszy porównywać poziom pracy szkół.
Pierwsze badania ewaluacyjne przeprowadzono w USA w latach 20-tych a teoria ewaluacji została po
raz pierwszy zaproponowana w 1949 roku przez R. Tylera. Obecnie funkcjonujące pojęcia ewaluacji
kształtującej (ang. formative evaluation) i sumującej (ang. summative evaluation) zostały
wprowadzone przez Michaela Scrivena w 1967 roku w książce Metodologia ewaluacji (The
Metodology of Evaluation). Właśnie w latach 60-tych nastąpił dynamiczny rozwój tej dyscypliny –
głównie w USA i państwach zachodnioeuropejskich.
Ewaluacja stała się niezależną dyscypliną badań społecznych.

Trzy modele ewaluacji



Ewaluacja biurokratyczna

jest nakazem prawnym formułowanym w edukacji przez instytucje nadzoru pedagogicznego.
Ewaluator, będący niejako „na usługach” tych agencji rządowych, które sprawują kontrole i
nadzór nad edukacją, sporządza dokumenty (raporty), które warto mieć na wypadek zewnętrznej
kontroli.



Ewaluacja autokratyczna

sprowadza ewaluatora do roli eksperta. Jest on badaczem społeczności; musi być znawcą
przedmiotu ewaluacji.



Ewaluacja demokratyczna

szkoła jako organizacja ucząca innych i ucząca się,
ewaluator animuje proces wymiany informacji wielu grup osób zainteresowanych jakością
edukacji. Dzięki ewaluacji szkoła dowiaduje się czegoś nowego o sobie i stąd czerpie motywację
do podejmowania działań projakościowych.

1

Jadwiga Krzyżewska – Poradnik... W-wa 1982r.

Definicje ewaluacji



Badanie własności obiektu



Systematyczne badanie wartości lub zalet jakiegoś obiektu. (Joint Committee on Standards for
Educational Programs, Projects and Materials)



Systematyczny proces obejmujący zbieranie informacji oraz zdawanie relacji (w postaci raportu)
z tego, jak się rzeczy mają z intencją dostarczenia danych ułatwiających podejmowanie decyzji.
(H. Simon)



Systematyczne zbieranie informacji z pewnego zakresu, którego celem jest dostarczenie
przydatnej informacji zwrotnej.



Proces zbierania informacji i ich interpretacja w celu podejmowania decyzji; (zdyscyplinowana
ocena). (H. Komorowska)



Proces diagnostyczno - oceniający, zawierający w sobie elementy pomiaru, osądu i decyzji. (J.J.
Guilbert)



Ewaluacja jest procesem systematycznego gromadzenia informacji na temat działania,
właściwości i rezultatów programów, personelu oraz produktów. (M.Q.Patton)



Zaplanowane i systematyczne działanie uwidaczniające, w jakim stopniu zostały osiągnięte cele.



Najprościej ewaluację można określić jako ustalanie wartości czegoś. Ewaluacja jest częścią
procesu podejmowania decyzji. Obejmuje wydawanie opinii o wartości działania poprzez
systematyczne, jawne zbieranie i analizowanie o nim informacji w odniesieniu do znanych
celów, kryteriów i wartości. (Kath Aspiwall i in. „Co to jest ewaluacja? w red. H. Mizerek)



Proces zmierzający do stwierdzenia, w jakim stopniu zamierzone cele [edukacji] są rzeczywiście
realizowane.



Ewaluacja to sztuka zadawanie pytań.



Systematyczne badanie zdarzeń, które mają miejsce w ramach realizowanego programu bądź
stanowią jego konsekwencję.



Systematyczny i jawny proces zbierania informacji na temat istoty, charakteru i wartości
interesujących (praktyka) zjawisk.



Ewaluacja ma służyć nie uzasadnieniu [programu], lecz poprawie istniejącego stanu rzeczy. (C.
Robin)

Tezy o istocie ewaluacji



Ewaluacja nie jest z natury obojętna dla otoczenia. Jej prowadzeniu towarzyszą liczne konteksty
i dylematy etyczne i polityczne.



Ewaluacja to działanie usystematyzowane.



Ewaluacja to proces i powstały w jego wyniku produkt.



Ewaluacja dotyczy strategii i działań praktycznych.



Ewaluacja w oświacie to proces usystematyzowanego opisu obiektów edukacyjnych.



Proces ewaluacji obejmuje:
I.

rozeznanie problemu,

II.

zebranie i analizę odpowiednich danych,

III.

udostępnienie wyników.



Ewaluacja może być autokratyczna, demokratyczna lub biurokratyczna.



Ewaluacja może być formatywna (bieżąca, kształtująca) lub konkluzywna (sumująca, końcowa).



Ewaluacja może być zewnętrzna lub wewnętrzna.



Autoewaluacja (nie samoewaluacja) to coś innego niż ewaluacja wewnętrzna.



Ewaluacji nie należy utożsamiać z monitorowaniem.



Ewaluacja ma mało wspólnego z ocenianiem, kontrolą, inspekcją, nadzorowaniem.



Pomiar dydaktyczny, mierzenie jakości oraz ewaluacja to zbliżone, ale nie tożsame strategie
działania w edukacji.

Standardy ewaluacji



Użyteczność

ewaluacja nie ma sensu, gdy brak jest widoków, że jej wyniki zostaną wykorzystane.



Wykonalność

ewaluację należy prowadzić tylko wtedy, gdy jest to możliwe ze względów politycznych i
praktycznych, a efekty równoważą poniesione koszty.



Poprawność

ewaluacja będzie przeprowadzona legalnie, etycznie i z uwzględnieniem dobra jej uczestników
oraz tych, których ona dotyczy.



Dokładność

ewaluacja zostanie przeprowadzona profesjonalnie, fachowo i precyzyjnie.

Opracowała Halina Król