ĆWICZENIE 6 – ANALIZA LEKÓW OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO

Analeptyki – leki syntetyczne i pochodne ksantyny oraz leki psychotropowe – pochodne fenotiazyny i

benzodiazepiny-1,4

Analeptyki syntetyczne
1. Nicethamidum (niketamid)

Synonimy: Cardiamidum, N,N-dimetylonikotynoamid

§

bezbarwna lub jasnożółta, przezroczysta, oleista ciecz, silnie załamująca światło

§

słaby swoisty zapach

§

pH bliskie obojętnemu

§

maximum absorpcji przy 263nm

§

rozpuszczalność:
§

miesza się z wodą, etanolem, chloroformem i eterem etylowym

§

temperatura topnienia: 22-24

O

C

§

działanie i zastosowanie: analeptyczne, zapobiega omdleniom

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość niketamidu:

Próba

Substancje

Wykonanie

Efekt

Rozkład do kw.

nikotynowego i

dietyloaminy

20% NaOH

Do niewielkiej ilości substancji dodać 3ml 20%

NaOH i ogrzać go wrzenia.

Powstają dietyloamina barwi wilgotny

czerwony papierek lakmusowy na

niebiesko

Reakcja z CuSO

4

i

NH

4

SCN

10% HCl

1% CuSO

4

0,8% NH

4

SCN

Do niewielkiej ilości substancji dodać wody.

Zmieszać z 10% kwasem solnym, 1% siarczanem

miedziowym i 0,8% rodankiem amonowym

Powstaje zielony osad

Reakcja z kwasem

azotowym

roztwór HNO

3

Do niewielkiej ilości substancji dodać kilka kropel

roztworu kwasu azotowego (V)

Powstaje krystaliczna sól

Ogrzewanie w

probówce

CaO lub CaCO

3

Substancję ogrzewać w suchej probówce z

kilkoma kryształami tlenku wapnia lub węglanu

wapnia

Wydziela się zapach pirydyny oraz

dietyloaminy

Pochodne ksantyny

1. Coffeinum (kofeina)

Synonimy: Coffeinum Purum, 1,3,7-trimetylo-3,7-dihydro-1H-puryno-2,6-dion, 1,3,7-
trimetyloksantyna

Właściwości:
§

białe, lekko pylące kryształy w kształcie igieł lub biały, drobnokrystaliczny

proszek bez zapachu, o gorzkim smaku

§

pH przesączu ok. 6,0-7,0

§

widmo absorpcyjne przy wykorzystaniu 0,1M kwasu solnego wykazuje

maksimum absorpcji przy 273nm

§

rozpuszczalność:
§

trudno rozpuszczalny w wodzie, bezwodnym etanolu, eterze etylowym

§

łatwo rozpuszczalny w chloroformie i wrzącej wodzie

§

rozpuszcza się w stężonych roztworach benzoesanów i salicylanów (powstają kompleksy)

§

działanie i zastosowanie: analeptyczne, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, działanie moczopędne

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość kofeiny:

Próba

Substancje

Wykonanie

Efekt

Reakcja

mureksydowa

H

2

O

2

Stęż. HCl

10% NH

3

Substancję zmieszać w parowniczce z kilkoma

kroplami nadtlenku wodoru i 5 kroplami

stężonego kwasu solnego.

Odparować do sucha na łaźni wodnej.

Pomarańczową pozostałość zwilżyć 10%

amoniakiem

Powstaje czerwono-fioletowa

barwa

Kofeina utleniona w obecności nieznacznych ilości 36% kwasu solnego tworzy z amoniakiem

tetrametylomureksyd o zabarwieniu purpurowo-czerwonym i fioletowej fluorescencji w świetle UV. W powyższej

reakcji odpowiednia pochodna puryny ulega utlenieniu do alloksanu lub rozszczepia się z utworzeniem pochodnej

kwasu pseudomoczowego. Ten ostatni może utlenić się do pochodnej kwasu 5-aminobarbiturowego. Wobec

N

O

N

C

2

H

5

C

2

H

5

N

N

N

N

C

H

3

CH

3

CH

3

O

O

x H

2

O

amoniaku powstaje produkt pośredni, z którego powstaje mureksyd (sól amonowa pochodnej kwasu

purpurowego)

Reakcja z KJ

3

roztwór KJ

3

10% HCl

10% NaOH

Do kilku ml przesączu dodać 5 kropli 0,2M

roztworu jodu (KJ

3

). Dodać 10% HCl. Po

pojawieniu się osadu zalkalizować 10% NaOH

Po dodaniu kwasu solnego do

przezroczystego roztworu powstaje

brunatny osad, znikający po dodaniu

NaOH. Powstaje trudno

rozpuszczalny nadjodek kofeiny

Reakcja z HgCl

2

1% HgCl

2

Do 5ml przesączu dodać 1ml 1% HgCl

2

Powstaje biały, krystaliczny osad

Reakcja z NaOH

0,1M NaOH

fenoloftaleina

Niewielką ilość substancji rozpuścić w

mieszaninie wody, 1 kropli 0,1M NaOH i 2 kropli

fenoloftaleiny. Ogrzać do wrzenia

Różowe zabarwienie nie znika

(odróżnienie do teofiliny teobrominy

Powstawanie

kofeidyny

acetyloaceton

10% NaOH

1% aldehyd 3-

dimetyloaminobenzoe-

sowy

HCl

Niewielką ilość substancji rozpuścić w

mieszaninie acetyloacetonu i 10% NaOH.

Roztwór ogrzewać 7min na łaźni wodnej.

Oziębić. Dodać 1% aldehydu 4-

dimetyloaminobenzoesowego w kwasie solnym i

ponownie ogrzewać. Po oziębieniu dodać wody

Powstaje intensywne niebieskie

zabarwienie

Pochodne fenotiazyny

§

białe proszki, bez zapachu

§

stosowane w postaci soli, zwłaszcza w postaci chlorowodorków i maleinianów

§

rozpuszczalność:
§

rozpuszczalne w wodzie, etanolu i chloroformie

§

nie rozpuszczają się w eterze etylowym

§

na świetle łatwo się rozkładają, czemu towarzyszy zmiana zabarwienia

§

roztwory pochodnych fenotiazyny mają odczyn kwaśny

§

dają reakcje azot, siarkę oraz na chlorowiec związany atomowo (chlorowodorek chloropromazyny), na

chlorowiec związany jonowo oraz reakcje pierścienia fenotiazynowego)

1. Promazinum hydrochloricum (chlorowodorek promazyny)

Nazwa chemiczna: monochlorowodorek 10-(3-dimetyloaminopropylo)-

fenotiazyny

§

działanie: neuroleptyczne

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość:

Próba

Substancje

Wykonanie

Efekt

Reakcja pierścienia

fenotiazynowego

środki utleniające

Do 2ml analizowane roztworu dodać kroplę 1%

roztworu FeCl

3

, HJO

4

, Ce(SO

4

)

2

lub Na

2

S

2

O

3

, bądź

rozpuścić w 1ml 96% kwasu siarkowego lub 65%

kwasie azotowym

Zabarwienie pomarańczowe

Reakcje na azot

FeSO

4

10% kwas

siarkowy

Zasadowy przesącz ogrzać do wrzenia z

kryształem FeSO

4

(utlenianie żelaza z +II na

+III stopień utlenienia) i po ochłodzeniu

zakwasić 10% H

2

SO

4

Powstaje niebieskie zabarwienie lub

osad błękitu pruskiego

(żelazocyjanku żelazowego)

Reakcje na siarkę

0,1% nitropru-

sydek sodowy

Do zasadowego przesączu dodać kilka kropli

0,1% nitroprusydku sodowego

Powstaje nietrwałe, purpurowe

zabarwienie

kwas octowy

10% (CH

3

COO)

2

Pb

Zasadowy roztwór zakwasić kwasem octowym i

dodać kilka krpki 10% octanu ołowianego

Wytrąci się czarny osad siarczku

ołowiawego

Reakcja z kwasem

pikrynowym

Kwas pikrynowy w

metanoli

Pozostałość po odparowaniu eteru rozpuścić w

metanolowym roztworze kwasu pikrynowego.

Ogrzać do wrzenia. Ochłodzić.

Powstaje sól o temp. topnienia 144-

147

O

2. Chlorpromazinum hydrochloricum (chlorowodorek

chloropromazyny)

Synonimy: Fenactil, monochlorowodorek 2-chloro-10-(3-

dimetyloaminopropylo)-fenotiazyny

§

działanie: neuroleptyczne, p/psychotropowe, p/lękowe, p/wymiotne

S

N

(H

2

C)

3

N

CH

3

CH

3

x HCl

S

N

(H

2

C)

3

N

CH

3

CH

3

Cl

x HCl

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość:

Próba

Substancje

Wykonanie

Efekt

Reakcja pierścienia

fenotiazynowego

środki utleniające

Do 2ml analizowane roztworu dodać kroplę 1%

roztworu FeCl

3

, HJO

4

, Ce(SO

4

)

2

lub Na

2

S

2

O

3

, bądź

rozpuścić w 1ml 96% kwasu siarkowego lub 65%

kwasie azotowym

Zabarwienie czerwone

Reakcje na azot

FeSO

4

10% kwas

siarkowy

Zasadowy przesącz ogrzać do wrzenia z

kryształem FeSO

4

(utlenianie żelaza z +II na

+III stopień utlenienia) i po ochłodzeniu

zakwasić 10% H

2

SO

4

Powstaje niebieskie zabarwienie lub

osad

błękitu pruskiego

(żelazocyjanku żelazowego)

Reakcje na siarkę

0,1% nitropru-

sydek sodowy

Do zasadowego przesączu dodać kilka kropli

0,1% nitroprusydku sodowego

Powstaje nietrwałe, purpurowe

zabarwienie

kwas octowy

10% (CH

3

COO)

2

Pb

Zasadowy roztwór zakwasić kwasem octowym i

dodać kilka krpki 10% octanu ołowianego

Wytrąci się czarny osad siarczku

ołowiawego

Reakcja na chloro-

wiec zw. atomowo

Woda

10% NaOH

Eter

metaliczny sód

Niewielką ilość substancji rozpuścić w 10ml wody, dodać 2ml 10% NaOH i wytrząsać 6-

krotnie z eterem. Eter odparować, pozostałość wysuszyć i stopić z metalicznym sodem.

Przeprowadzić próbę na chlorowiec związany jonowo

Reakcja z kwasem

pikrynowym

Kwas pikrynowy w

metanoli

Pozostałość po odparowaniu eteru rozpuścić w

metanolowym roztworze kwasu pikrynowego.

Ogrzać do wrzenia. Ochłodzić.

Powstaje sól o temp. topnienia 172-

174

O

3. Thioridazinum hydrochloricum (chlorowodorek tiorydazyny)

Nazwa chemiczna: monochlorowodorek 10-[2-(1-metylo-2-piperydylo)-etylo]-2-(metylotio)-fenotiazyny

§

działanie: anksjolityczne, neuroleptyczne

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość:

Próba

Substancje

Wykonanie

Efekt

Reakcja pierścienia

fenotiazynowego

środki utleniające

Do 2ml analizowane roztworu dodać kroplę 1%

roztworu FeCl

3

, HJO

4

, Ce(SO

4

)

2

lub Na

2

S

2

O

3

, bądź

rozpuścić w 1ml 96% kwasu siarkowego lub 65%

kwasie azotowym

Zabarwienie niebieskie

Reakcje na azot

FeSO

4

10% kwas

siarkowy

Zasadowy przesącz ogrzać do wrzenia z

kryształem FeSO

4

(utlenianie żelaza z +II na

+III stopień utlenienia) i po ochłodzeniu

zakwasić 10% H

2

SO

4

Powstaje niebieskie zabarwienie lub

osad

błękitu pruskiego

(żelazocyjanku żelazowego)

Reakcje na siarkę

0,1% nitropru-

sydek sodowy

Do zasadowego przesączu dodać kilka kropli

0,1% nitroprusydku sodowego

Powstaje nietrwałe, purpurowe

zabarwienie

kwas octowy

10% (CH

3

COO)

2

Pb

Zasadowy roztwór zakwasić kwasem octowym i

dodać kilka krpki 10% octanu ołowianego

Wytrąci się czarny osad siarczku

ołowiawego

Pochodne benzodiazepiny-1,4

§

mają właściwości słabych zasad, tworzą więc sole w środowisku kwaśnym (przyłączenie protonu w położeniu

4)

§

jedynie chlorodizepoksyd stosowany jest w postaci chlorowodorku (przyłączenie wodoru do pozycji 1)

§

pochodne laktamowe wykazują właściwości słabo kwasowe – odszczepiają proton w położeniu 1 w

środowisku zasadowym

§

w środowisku kwaśnym dają charakterystyczne widma UV

§

ulegają hydrolitycznemu rozkładowi do pochodnych benzofenonu – przebieg hydrolizy uzależniony jest od

rodzaju substancji i warunków przeprowadzenia reakcji

1. Chlordiazepoxidum hydrochloricum (chlorowodorek chlorodiazepoksydu)
Synonimy: Elenium, monochlorowodorek 4-tlenku-7-chloro-2-metyloamino-5-fenylo-3H-1,4-benzodiazepiny

§

biały lub jasnożółty proszek, krystaliczny o słabym zapachu i bardzo gorzkim smaku

§

pH roztworu = 2,0-3,0

§

maximum absorpcji (0,5mg substancji w 100ml 0,1M HCl) przy 245nm

§

rozpuszczalność:
§

trudno rozpuszczalny w wodzie

§

trudno rozpuszczalny w etanolu

§

prawie nierozpuszczalny w eterze i chloroformie

§

działanie: anksjolityczne i p/drgawkowe

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość:

Próba

Substancje

Wykonanie

Efekt

Reakcja z kwasem

pikrynowym

W reakcji kwasem pikrynowym w środowisku bezwodnym daje sole zabarwione intensywnie na żółto – barwą

taką charakteryzuje się jon pikrynowy (kwas pikrynowy w tych warunkach jest praktycznie bezbarwny)

Reakcja z odczynni-

kiem Dragendorffa

Powstaje pomarańczowy osad

Reakcja z odczynni-

kiem Reineckiego

Powstaje czerwono-fioletowy osad, rozpuszczalny w acetonie

Hydroliza kwasowa

25% kwas solny

1% NaNO

2

0,5% sulfaminian amonu

2% dich/w N-(1-naftylo)-

etylonodiaminy

Do niewielkiej ilości substancji dodać 25% kwasu

solnego. Ogrzewać 5min, oziębić. Dodać 0,5ml 1%

azotynu sodowego. Zmieszać. Po 3min dodać 0,5%

sulfaminianu aminu. Wytrząsać 1min. Dodać 2% di

chlorowodorek N-(1-naftylo)-etylenodiaminy

Powstaje czerwono-

fioletowe zabarwienie

Powstanie laktamu

W warunkach łagodnej hydrolizy kwaśnej (bufor pH=4,8, ogrzewanie przez 4h) następuje odłączenie grupy

metylenoaminowej z wytworzeniem wiązania laktomowego. Związek pod wpływem światła dziennego w

środowisku alkalicznym tworzy związek epoksydowy o intensywnej fluorescencji. Laktam chlorodiazepoksydu

należy wyizolować z mieszaniny eterem, a następnie z warstwy eterowej rozpuszczalnikiem alkalicznym

2. Diazepamum (diazepam)
Synonimy: Relanium, Valium, 7-chloro-1-metylo-5-fenylo-2,3-dihydro-1H-1,4-

benzodiazepin-2-on

§

biały lub jasnożółty proszek, krystaliczny bez zapachu i smaku

§

maximum absorpcji (0,5mg substancji + 100ml 0,5% metanolowego roztworu

kwasu siarkowego) przy 242nm i 285nm

§

rozpuszczalność:
§

bardzo łatwo rozpiszczlany w eterze etylowym

§

rozpuszczalny w chloroformie i etanolu

§

nierozpuszczalny w wodzie

§

działanie: anksjolityczne

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość związku:

Próba

Substancje

Wykonanie

Efekt

Reakcja z H

2

SO

4

stężony H

2

SO

4

Niewielką ilość substancji rozpuścić w stężonym

kwasie siarkowym

Roztwór wykazuje zielono-żółtą

fluorescencję przy 366nm

Reakcja z kwasem

pikrynowym

W reakcji kwasem pikrynowym w środowisku bezwodnym daje sole zabarwione intensywnie na żółto – barwą

taką charakteryzuje się jon pikrynowy (kwas pikrynowy w tych warunkach jest praktycznie bezbarwny)

Reakcja z odczynni-

kiem Dragendorffa

Powstaje pomarańczowy osad

Reakcja z odczynni-

kiem Reineckiego

Powstaje czerwono-fioletowy osad, rozpuszczalny w acetonie

Hydroliza kwasowa

25% kwas solny

1% NaNO

2

0,5% sulfaminian amonu

2% dich/w N-(1-naftylo)-

etylonodiaminy

Do niewielkiej ilości substancji dodać 25% kwasu solnego.

Ogrzewać 5min, oziębić. Dodać 0,5ml 1% azotynu

sodowego. Zmieszać. Po 3min dodać 0,5% sulfaminianu

aminu. Wytrząsać 1min. Dodać 2% di chlorowodorek N-

(1-naftylo)-etylenodiaminy

Powstaje czerwono-

fioletowe

zabarwienie

Potwierdzenie

obecności glicyny

0,2% etanolowy roztwór

ninhydryną

Do badanej substancji dodać kilka kropli 0,2%

etanolowego roztworu ninhydryny i ogrzać do

pojawienia się barwy.

Zabarwienie

niebiesko-fioletowe

N

N

NH

2

+

CH

3

O

Cl

x Cl

-

N

N

CH

3

O

H

3. Nitrazepamum (nitrazepam)
Nazwa chemiczna: 5-fenylo-7-nitro-1,3-dihydro-2H-1,4-benzodiazepin-2-on

§

żółty, krystaliczny proszek bez zapachu i smaku

§

maximum absorpcji (1mg substancji + 100ml etanolu) przy 259nm i 308nm

§

rozpuszczalność:
§

rozpuszczalny w etanolu, eterze etylowym i chloroformie

§

nierozpuszczalny w wodzie

§

działanie: anksjolityczne

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość:

Próba

Substancje

Wykonanie

Efekt

Reakcja z kwasem

pikrynowym

W reakcji kwasem pikrynowym w środowisku bezwodnym daje sole zabarwione intensywnie na żółto – barwą

taką charakteryzuje się jon pikrynowy (kwas pikrynowy w tych warunkach jest praktycznie bezbarwny)

Reakcja z odczynni-

kiem Dragendorffa

Powstaje pomarańczowy osad

Reakcja z odczynni-

kiem Reineckiego

Powstaje czerwono-fioletowy osad, rozpuszczalny w acetonie

Hydroliza kwasowa

25% kwas solny

1% NaNO

2

0,5% sulfaminian amonu

2% dich/w N-(1-naftylo)-

etylonodiaminy

Do niewielkiej ilości substancji dodać 25% kwasu solnego.

Ogrzewać 5min, oziębić. Dodać 0,5ml 1% azotynu sodowego.

Zmieszać. Po 3min dodać 0,5% sulfaminianu aminu.

Wytrząsać 1min. Dodać 2% di chlorowodorek N-(1-naftylo)-

etylenodiaminy

Powstaje

czerwono-

fioletowe

zabarwienie

Reakcja z metano-

lem i NaOH

metanol

8% wodorotlenek sodowy

Niewielką ilość substancji rozpuścić w 2ml metanolu (w razie

potrzeby ogrzać) i dodać 8% roztwór wodorotlenku sodowego

Żółte

zabarwienie

Reakcja na grupę

nitrową

50% alkohol etylowy

chlorek amonowy

pył cynkowy

odczynnik Tollensa

0,5ml badanego roztworu rozpuścić w 10ml 50% alkoholu,

dodać chlorku amonowego oraz pyłu cynkowego , ogrzewać

2min i zostawić do ostygnięcia na 5min. Przesączyć. Do

przesączu dodać odczynnika Tollensa

Wydziela się

srebro

O

2

N

N

H

N

O