1

Pierwsza pomoc przedmedyczna

Pierwsza pomoc przedmedyczna to czynności ratunkowe (podstawowe) mające na celu
udzielenie pomocy poszkodowanemu w stanie zagrożenia zdrowia lub życia.
Doraźnej pomocy wymaga poszkodowany, u którego w wyniku urazu lub groźnego dla
życia zachorowania dochodzi do zaburzenia podstawowych czynności życiowych
(oddychania i krążenia krwi) lub istnieje możliwość zagrożenia zdrowia czy życia.

Pierwsza pomoc przedmedyczna opiera się na trzech filarach (fundamentach):

 Obowiązek udzielania pierwszej pomocy określony w artykule 164 kodeksu karnego:

Par., 1 Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.
Par. 2 Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc ze
strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.
Przesłanką obowiązku udzielania pomocy jest zgodnie z kodeksem karnym zaistnienie sytuacji
koniecznej. Obowiązek udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej ma jednak pewne
ograniczenia: należy wziąć pod uwagę nie tylko bezwzględną konieczność ratowania, ale i
obiektywną możliwość.

 Zasada zachowania bezpieczeństwa: („dobry ratownik to żywy ratownik”)

Jeżeli oceniając miejsce wypadku lub nagłego zachorowania pod względem bezpieczeństwa,
stwierdzamy zagrożenie dla ratujących, to odstępujemy od udzielania pierwszej pomocy do
momentu usunięcia tego zagrożenia.

 Priorytet ratowania życia nad ratowaniem zdrowia:

U poszkodowanego nieoddychającego, z urazem kręgosłupa (prawdopodobieństwo graniczące z
pewnością) przeprowadzamy resuscytację krążeniowo-oddechową.
Przebieg czynności ratunkowych na miejscu wypadku lub nagłego zachorowania można
przedstawić za pomocą tzw. „łańcucha ratunkowego”, składającego się z pięciu ogniw. Jest on
na tyle silny, na ile silne jest najsłabsze ogniwo.

2

OGÓLNE ZASADY POSTEPOWANIA
Udzielając pierwszej pomocy przedmedycznej na miejscu nieszczęśliwego zdarzenia zawsze
przestrzegaj poniższych zasad:

 Zachowaj spokój i opanowanie, działaj logicznie
 Postępuj zgodnie z obowiązującymi standardami, wykorzystaj do maksimum posiadane

umiejętności praktyczne i wiedzę teoretyczną

 Zapewnij sobie, innym osobom i samym poszkodowanym bezpieczeństwo
 Bezpieczeństwo własne zapewnisz używając jednorazowych rękawiczek ochronnych,

maseczki do sztucznego oddychania, maseczki na twarz, okularów ochronnych; w
szczególnych sytuacjach kasku ochronnego, kamizelki odblaskowej

 Zabezpiecz miejsce zdarzenia wykorzystując światła awaryjne swojego pojazdu, trójkąt

ostrzegawczy, pachołki, taśmę odblaskową, race świetlne

 Oceń miejsce zdarzenia pod względem dodatkowych zagrożeń: pożar, możliwość

porażenia prądem elektrycznym, działanie trujących gazów, chemikaliów, obecność
niebezpiecznych zwierząt

 Oceń, co się stało, jak do tego doszło
 Określ liczbę poszkodowanych oraz ich stan
 Poszukaj przesłanek sugerujących, że liczba poszkodowanych może być większa
 Zorganizuj do udzielania pomocy jak największą liczbę osób
 Zbierz jak najwięcej informacji od przytomnych poszkodowanych i świadków zdarzenia
 Korzystaj z apteczki pierwszej pomocy, defibrylatora AED, innych środków do

udzielania pierwszej pomocy

 Przenoś poszkodowanych tylko, jeśli jest to bezwzględnie konieczne
 Nie stawiaj diagnozy, co do stanu pacjenta
 Nie podawaj poszkodowanym żadnych leków
 Zabroń poszkodowanym jedzenia, picia, palenia tytoniu

3

 Wezwij pogotowie ratunkowe, a jeżeli to konieczne również inne służby
 Powiadamiając pogotowie ratunkowe określ:



Miejsce zdarzenia



Co się stało?



Ilość poszkodowanych oraz ich stan (mów, co widzisz)



Ewentualne dodatkowe zagrożenia



Podaj swoje imię, nazwisko oraz numer telefonu, z którego dzwonisz



Odpowiadaj na pytania



Nigdy nie odkładaj słuchawki pierwszy

NAGŁE ZATRZYMANIE KRĄŻENIA I ODDYCHANIA
NZKiO jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Nie udzielenie poszkodowanemu pomocy
lub zbędna zwłoka czasowa przekraczająca 4-5 minut spowoduje trwałe i nieodwracalne
uszkodzenie mózgu i w efekcie śmierć. Krążenie krwi wynikające z akcji serca oraz oddychanie
należą do podstawowych czynności organizmu ludzkiego. Przyczyna NZKiO u dorosłych leży
głównie po stronie układu krążenia, natomiast u dzieci po stronie układu oddechowego.
Czynności ratunkowe, jakie należy wdrożyć w sytuacji wystąpienia NZKiO określamy mianem
resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Resuscytacja to czynności ratownicze mające na celu
zatrzymanie lub odwrócenie procesu umierania poprzez zewnętrzny masaż serca i sztuczne
oddychanie. Resuscytacja może doprowadzić do przywrócenia oddechu oraz akcji serca. Jeżeli
oprócz tego zostanie przywrócona świadomość poszkodowanego, mamy do czynienia z
reanimacją.

Oddech + krążenie = RESUSCYTACJA
Oddech + krążenie + świadomość = REANIMACJA
Do uzyskania efektu resuscytacji i reanimacji prowadzą identyczne czynności ratownicze.

Kolejne czynności wykonywane u osoby z NZKiO, pozwalające na przeżycie nazwano
„łańcuchem przeżycia”:

 Wczesne rozpoznanie u poszkodowanego NZKiO i wezwanie służb ratowniczych
 Wczesne rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej
 Wczesna defibrylacja, (jeśli zachodzi taka potrzeba – impuls elektryczny)
 Szybkie wdrożenie zaawansowanych zabiegów resuscytacyjnych i odpowiednia opieka

poresuscytacyjna

Ogólny schemat postępowania przy NZKiO i resuscytacji krążeniowo - oddechowej wygląda
następująco:
SCHEMAT ABCS:

 Airways – ocena stanu przytomności i udrożnienie górnych dróg oddechowych
 Breathing – ocena oddechu (wykonanie sztucznego oddychania)
 Circulation – ocena krążenia (wykonanie pośredniego masażu serca)
 Stop major – tamowanie silnych, zagrażających życiu krwotoków zewnętrznych

Jeżeli podejrzewając NZKiO stwierdzimy obecność silnego krwotoku zewnętrznego, przed
oceną podstawowych czynności życiowych należy zatamować ten krwotok.

4

Zasady prowadzenia resuscytacji:

 Przestrzegaj zasad bezpieczeństwa
 Odwróć ratowanego na plecy
 Połóż ratowanego na twardym i równym podłożu
 Unieś kończyny dolne ratowanego ku górze (ok. 30cm) - jeżeli jest to możliwe

Ocena stanu przytomności:

 Uklęknij obok poszkodowanego, na wysokości jego tułowia
 Obejmij swoimi dłońmi jego ramiona i delikatnie potrząśnij
 Patrząc na twarz poszkodowanego (obserwując ewentualną zmianę mimiki), zadaj

dowolne, nieobraźliwe pytanie, np. Czy Pan mnie słyszy?

 Możesz potrzeć policzki ratowanego opuszkami swoich palców lub delikatnie uszczypnąć

pod nosem

Ocena stanu świadomości:

 A - Całkowita świadomość
 V - Reakcja na głos
 P - Reakcja na dotyk i ból
 U - Brak reakcji (nieprzytomny)

Udrożniene dróg oddechowych:

 Połóż dłoń na czole poszkodowanego, delikatnie

odchyl głowę ku tyłowi

 Trzy palce drugiej dłoni oprzyj na częściach

kostnych żuchwy

 Unieś żuchwę ku górze
 Umieść kciuk na brodzie i otwórz usta poszkodowanego
 Sprawdź zawartość jamy ustnej
 Jeżeli w jamie ustnej stwierdzisz obecność ciała obcego usuń tylko wtedy, gdy jest

widoczne w całości

Ocena oddechu:
Uklęknij na wysokości głowy ratowanego i pochyl się nad nim

 Udrożnij drogi oddechowe
 Obserwuj ruchy klatki

piersiowej i powłok
brzusznych

 Słuchaj

szmeru

powietrza wydechowego

 Wyczuj ruch powietrza na własnym policzku
 Wykonuj te czynności przez 10 sekund

Sztuczne oddychanie usta-usta:

 Trzymaj głowę poszkodowanego w odchyleniu,

unieś żuchwę

5

 Zaciśnij miękkie części jego nosa
 Nabierz powietrza spokojnym wdechem
 Obejmij swoimi ustami usta poszkodowanego
 Wdmuchuj powietrze przez ok. 1 sekundę
 Obserwuj, czy uniosła się klatka piersiowa

Sztuczne oddychanie usta-nos:

 Trzymaj głowę poszkodowanego w odchyleniu, unieś żuchwę
 Dociśnij dolną wargę do górnej
 Nabierz powietrza spokojnym wdechem
 Obejmij ustami nos poszkodowanego
 Wdmuchuj powietrze przez ok. 1 sekundę
 Obserwuj, czy uniosła się klatka piersiowa

Sztuczne oddychanie usta-usta-nos

 Trzymaj głowę poszkodowanego w odchyleniu,

unieś żuchwę

 Nabierz powietrze spokojnym wdechem
 Obejmij ustami usta i nos poszkodowanego
 Wdmuchuj powietrze przez ok. 1 sekundę
 Obserwuj czy uniosła się klatka piersiowa

Przeciwwskazania do prowadzenia sztucznego
oddychania metodami bezprzyrządowymi:

 Zatrucie cyjanowodorem
 Zatrucie siarkowodorem
 Zatrucie pestycydami
 Oparzenie twarzy substancjami drażniąco-parzącymi (silnymi kwasami i silnymi

zasadami)

Ocena akcji serca polega obecnie na poszukiwaniu oznak krążenia.

Oznaki zachowanego krążenia:

 Spontaniczny oddech
 Kaszel
 Ruch
 Otwieranie oczu
 Mowa

Potwierdzenie braku spontanicznego oddechu jest

równoznaczne z brakiem akcji serca.

Pośredni masaż serca u dorosłych:

 Uklęknij obok ratowanego
 Usuń odzież z klatki piersiowej
 Wyznacz miejsce ułożenia rąk

6

 Prawidłowo ułóż ręce na środku klatki piersiowej
 Wyprostuj ręce w łokciach
 Wykonuj uciśnięcia klatki piersiowej na głębokość 4-5 cm
 Wykonuj uciśnięcia z częstotliwością 100 na minutę

Pośredni masaż u dzieci:

 Uklęknij koło poszkodowanego
 Usuń odzież z klatki piersiowej
 Wyznacz miejsce ułożenia ręki
 Prawidłowo ułóż rękę na środku klatki piersiowej
 Wykonuj uciśnięcia klatki piersiowej na głębokość

2,5-3,5 cm

 Wykonuj uciśnięcia klatki piersiowej z częstotliwością

100 na minutę

Pośredni masaż serca u niemowląt i noworodków:

 Uklęknij koło poszkodowanego
 Usuń odzież z klatki piersiowej
 Wyznacz miejsce ułożenia dwóch palców lub obu

kciuków

 Prawidłowo ułóż dwa palce lub oba kciuki na

wysokości 1/3 dolnej części mostka

 Wykonuj uciśnięcia klatki piersiowej na głębokość 1,5-

2,5 cm

 Wykonuj uciśnięcia klatki piersiowej z częstotliwością

ponad 100 na minut

Najczęstsze błędy przy resuscytacji:

 Uginanie łokci
 Za mocne lub za słabe uciśnięcia
 Błąd relaksacji
 Odrywanie rąk od klatki piersiowej
 Złe ułożenie dłoni na klatce piersiowej
 Za słabe lub za mocne wdechy
 Uciskanie z nieprawidłową częstotliwością

Kontynuuj resuscytację do momentu:

 Przybycia służb medycznych
 Fizycznego wyczerpania ratownika
 Zmiany osoby prowadzącej resuscytację
 Powrotu świadomości u poszkodowanego

7

 Pojawienia się oznak zachowanego krążenia

Grupy wiekowe w RKO

DOROŚLI

Od 8 r.ż.

DZIECI

1 r.ż.– 8 r.ż.

NIEMOWLĘTA

1 m.ż.–1r.ż.

NOWORODKI

Do 1 m.ż.

Proporcja

30:2

30:2

30:2

3:1

Sztuczne

oddychanie

Usta-usta lub

usta-nos

Usta-usta lub

usta-nos

Usta-usta-nos

Usta-usta-nos

Masaż serca

Dwoma rękoma

Jedną ręką

Dwoma palcami lub

dwoma kciukami

Dwoma palcami lub

dwoma

kciukami

Głębokość

uciskania

4-5 cm

2,5-3,5 cm

1,5-2,5 cm

1,5-2,5 cm

Częstość

uciskania

Ok. 100u/min

Ok. 100u/min

Powyżej 100u/min

Powyżej 100u/min

8

Algorytm RKO u dorosłych

Algorytm RKO u dzieci i niemowląt

9

Algorytm RKO u noworodków

AUTOMATYCZNY DEFIBRYLATOR ZEWNĘTRZNY (AED)
AED dostępny jest w wersji półautomatycznej i w pełni automatycznej. Defibrylatory w pełni
automatyczne, w przypadku wykrycia rytmu do defibrylacji wykonają wyładowanie bez pomocy
ratującego. AED sam analizuje EKG poszkodowanego i wykrywa, kiedy defibrylacja jest
wskazana. Urządzenie komunikuje się z prowadzącym RKO za pośrednictwem komunikatów
głosowych i/lub wizualnych. Standardowy AED jest przewidziany dla poszkodowanych powyżej
8. roku życia. Dla dzieci między 1. a 8. rokiem życia należy używać elektrod dziecięcych i trybu
dziecięcego w defibrylatorze, (jeżeli jest dostępny). Nie zaleca się stosowania AED u
małoletnich poniżej 1 roku życia. Programy publicznego dostępu do defibrylacji są zalecane w
miejscach, gdzie spodziewane użycie AED przez świadków NZKiO wynosi więcej niż 1 raz w
ciągu dwóch lat.

Sekwencja użycia AED:

1. Zapewnij sobie, poszkodowanemu i pozostałym świadkom zdarzenia bezpieczeństwo
2. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha prawidłowo, poproś kogoś o

przyniesienie AED i wezwanie Pogotowia Ratunkowego

3. Rozpocznij RKO zgodnie z wytycznymi BLS z 2005r.
4. Gdy zostanie dostarczony defibrylator:

10



Włącz go i naklej elektrody, (gdy jest więcej ratujących, RKO powinna być
prowadzona do chwili naklejenia elektrod)



Postępuj zgodnie z poleceniami głosowymi i/lub wizualnymi



Upewnij się, że nikt nie dotyka poszkodowanego podczas analizy rytmu przez AED

5. Jeżeli wyładowanie jest wskazane:



Upewnij się, że nikt nie dotyka poszkodowanego



Naciśnij przycisk defibrylacji zgodnie z poleceniem (w pełni automatyczny AED

wykonuje wyładowanie samoistnie)



Postępuj zgodnie z dalszymi poleceniami AED

6. Jeżeli wyładowanie nie jest wskazane:



Sprawdź oddech i jeżeli poszkodowany nie oddycha, niezwłocznie podejmij RKO,

używając sekwencji 30 uciśnięć do 2 wdmuchnięć



Kontynuuj postępowanie zgodnie z poleceniami AED

7. Kontynuuj RKO zgodnie z poleceniami głosowymi i/lub wizualnymi AED do chwili, gdy:



Przybędą wykwalifikowane służby medyczne



Poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać



Poszkodowany odzyska świadomość



Ulegniesz wyczerpaniu



Ktoś Cię zastąpi

POZYCJA BOCZNA USTALONA

Zasady stosowania pozycji bezpiecznej:



Zapobiega zachłyśnięciu



Zabezpiecza drożność dróg oddechowych



Stosujemy ją u osób nieprzytomnych, oddychających prawidłowo



Nie stosujemy u pacjentów urazowych

Kolejność czynności:



Uklęknij

na

wysokości

tułowia

poszkodowanego



Upewnij się, że jego nogi są wyprostowane



Zdejmij poszkodowanemu okulary, (jeżeli
ma założone)



Zegnij rękę bliższą poszkodowanego w
stawie łokciowym i ułóż do góry

(grzbietową częścią dłoni do podłoża)



Rękę dalszą zegnij w stawie łokciowym i przyłóż
do

policzka

bliższego

poszkodowanego

(grzbietową stroną dłoni do policzka)

11



Podtrzymując rękę dalszą pod policzkiem,
uchwyć poszkodowanego pod kolanem nogi
dalszej i pociągnij ją ku górze, tak, aby jego
stopa została na podłożu



Chwyć poszkodowanego za biodro (cały czas
przytrzymuj rękę dalszą poszkodowanego pod
policzkiem) i cofając się na własnych kolanach
ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej



Delikatnie odchyl głowę poszkodowanego do tyłu



Ułóż nogę dalszą poszkodowanego, zgiętą w stawie kolanowym pod kątem prostym



Regularnie,

co

1

minutę

sprawdzaj

oddech

u

poszkodowanego

OMDLENIE

Omdlenie jest to krótkotrwała (trwająca kilka, kilkanaście sekund) utrata przytomności na skutek
nagłego, chwilowego niedoboru tlenu w mózgu.
Niebezpieczeństwo grożące w razie omdlenia to możliwość doznania urazów przy upadku.
Objawy poprzedzające omdlenie:
 Postępujące osłabienie, złe samopoczucie
 Zawroty głowy, mroczki przed oczami
 Przyśpieszenie akcji serca
 Zblednięcie powłok skórnych
 Pojawienie się potu na twarzy
 Przyspieszenie a następnie zwolnienie oddechu
 Czasami bóle brzucha, nudności

Fizycznym objawem omdlenia jest utrata przytomności i upadek.
Czynniki sprzyjające omdleniu:



Osoby o labilnym układzie nerwowym



Osoby anemiczne



Osoby o niskim ciśnieniu tętniczym krwi



Dłuższe przebywanie w pozycji stojącej



Przebywanie w dusznych, zatłoczonych, źle wentylowanych pomieszczeniach



Zmienne warunki atmosferyczne (ciśnienie, temperatura, wilgotność)

Postępowanie:



Ocena ABC



Odchylenie głowy ku tyłowi, uniesienie żuchwy



Ułożenie poszkodowanego płasko na plecach z uniesionymi ku górze kończynami dolnymi



Rozluźnienie uciskających części ubrania



Zapewnienie dostępu świeżego powietrza

Po odzyskaniu przez poszkodowanego świadomości, zapewnienie mu spokoju i odpoczynku.

12

ZAWAŁ MIĘŚNIA SERCOWEGO
Zawał serca to stan spowodowany niedotlenieniem fragmentu mięśnia sercowego. Prowadzi
do niego niedrożność tętnicy wieńcowej.
Objawy:



Długotrwały (o różnym charakterze - kłujący, piekący, gniotący, rozrywający) ból za
mostkiem, promieniujący do lewego barku i ręki oraz do żuchwy lub nadbrzusza



Blada skóra pokryta zimnym potem



Trudności w oddychaniu (oddech staje się szybki i płytki)



Uczucie zaburzeń rytmu serca



Uczucie lęku przed śmiercią



Osłabienie lub pobudzenie

Postępowanie:



Kontrola ABC



Wezwanie pogotowia ratunkowego



Zakaz ruchu i wysiłku fizycznego



Wygodna pozycja półsiedząca



Zapewnienie dopływu świeżego
powietrza



Rozluźnienie odzieży



Wsparcie

psychiczne,

uspokajanie



Polecenie zażycia posiadanych
leków, jeżeli poszkodowany czuje ból

Może wystąpić konieczność resuscytacji krążeniowo-oddechowej.


PADACZKA
Napady padaczkowe są związane z niekontrolowanymi wyładowaniami elektrycznymi w
mózgu. Występują częściej po przebytych urazach mózgu, w przypadkach guzów mózgu, u
nałogowych alkoholików, lecz zdarzają się również niezależnie od wspomnianych zaburzeń.



Padaczka jest chorobą nieuleczalną



Atak padaczki jest stanem zagrożenia życia



Po ataku może dojść do zatrzymania krążenia



Po ataku poszkodowany z reguły zasypia



Okres napadu oraz czas poprzedzający atak objęty jest niepamięcią

Przebieg ciężkiego ataku padaczki:
Faza toniczna 20-30s



Utrata przytomności



Nagły upadek, często głośny krzyk



Bezdech lub zaburzone oddychanie



Źrenice rozszerzone, brak reakcji na światło



Charakterystyczne ułożenie ciała

Faza kloniczna ok.120s

13



Powrót oddechu



Ślinotok, piana na ustach, szczękościsk



Niebezpieczeństwo przegryzienia języka lub błony śluzowej policzka



Drgawki



Mimowolne oddanie moczu i stolca

Pomoc w trakcie ataku padaczki:



Odsunięcie z otoczenia chorego niebezpiecznych przedmiotów



Asekuracja głowy



Ochrona kończyn

Nie wolno hamować drgawek ani wkładać osobie mającej atak niczego do ust.
Postępowanie po ataku padaczki:



Ocena ABC



W razie konieczności resuscytacja krążeniowo-oddechowa



Ułożenie w pozycji bezpiecznej



Opatrzenie urazów



Oczekiwanie przy poszkodowanym na przyjazd pogotowia ratunkowego



Udzielanie wsparcia psychicznego

CIAŁA OBCE
Ciało obce w powłokach ciała:



Bezwzględny zakaz usuwania ciał obcych tkwiących w ranach



Duże ciała obce (wbity nóż, duży kawałek szkła lub metalu) należy unieruchomić w ranie,
aby zapobiec ich przemieszczaniu (wykorzystując, np. plaster opatrunkowy, gazę jałową,
bandaż)



Ciała obce tkwiące w ranie często spełniają rolę „korka” zapobiegającego powstaniu
krwotoku

Ciało obce w oku:
Pod górną powieką:



Poszkodowany kieruje wzrok ku dołowi



Górną powiekę nakładamy na dolną



Rzęsy dolnej powieki „wymiatają” wewnętrzną stronę górnej powieki

Pod dolną powieką:



Poszkodowany kieruje wzrok ku górze



Odchylamy powiekę dolną na około 1cm



Usuwamy ciało obce rożkiem gazika lub chusteczki bawełnianej

W ciele szklistym:



Nie usuwamy ciała obcego



Wzywamy pogotowie ratunkowe/udajemy się do lekarza



Nieumiejętne usuwanie grozi ciężkim uszkodzeniem oka

Ciało obce w nosie:



Poszkodowany zatyka palcem drożną dziurkę i sam próbuje wydmuchać ciało obce

14



Użycie jakichkolwiek przedmiotów do usunięcia ciała obcego grozi krwawieniem

Ciało obce w uchu:



Nie wolno manipulować w przewodzie słuchowym



Stosujemy zwyczajne potrząsanie głową

Ciało obce w przełyku:



Poszkodowany odczuwa ściskający ból w klatce piersiowej i trudności w połykaniu



Należy polecić poszkodowanemu sprowokowanie wymiotów

Ciało obce w górnych drogach oddechowych:



Należy wykonać rękoczyn Heimlicha

 Staramy się uspokoić poszkodowanego i zachęcamy go do kaszlu
 Jeżeli odruch kaszlowy okazuje się nieskuteczny i dochodzi do całkowitej niedrożności

wykonujemy do 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową (po każdym uderzeniu
dokonujemy oceny skuteczności podjętych działań)

 Jeżeli uderzenia w okolicę międzyłopatkową nie pomogą wykonujemy do 5 uciśnięć

nadbrzusza (po każdym uciśnięciu dokonujemy oceny skuteczności podjętych działań)

 Powtarzamy sekwencję uderzeń i uciśnięć



Jeżeli w/w działania okażą się nieskuteczne, poszkodowany straci przytomność i przestanie
oddychać przystępujemy do resuscytacji krążeniowo- oddechowej z okresową kontrolą
zawartości jamy ustnej

Pierwsza pomoc przy zadławieniu u małych dzieci (niemowląt i noworodków):



Chwytamy własną dłonią dziecko za obie nóżki, trzymamy w powietrzu głową skierowaną w
dół i delikatnie potrząsamy ciałem



Delikatnie uderzamy dłonią zwiniętą w łódeczkę, w okolicę międzyłopatkową dziecka;
uderzeń może być maksymalnie 5, po każdym uderzeniu dokonujemy oceny skuteczności
podjętych działań



Siedząc lub klęcząc kładziemy dziecko na wolnym przedramieniu, głową skierowaną w dół;
żuchwę przytrzymujemy kciukiem oraz palcami wskazującym i środkowym ręki, na której
leży dziecko; garstkiem drugiej dłoni wykonujemy do 5 uderzeń w okolicę
międzyłopatkową; po każdym uderzeniu dokonujemy oceny skuteczności podjętych działań



Obracamy dziecko na wznak głową skierowaną w dół, kładąc na wolnym przedramieniu;
palcem wskazującym i środkowym uciskamy do 5 razy dolną połowę mostka; po każdym
uciśnięciu dokonujemy oceny skuteczności podjętych działań



Powtarzamy sekwencję uderzeń i uciśnięć, aż do skutku

PORAŻENIE PRĄDEM ELEKTRYCZNYM
Pamiętaj, aby ratując poszkodowanego samemu nie zostać porażonym.
Uwaga! Na terenie otwartym oraz na mokrym podłożu może wystąpić tzw. napięcie krokowe -
różnica napięcia między stopami - które jest niebezpieczne dla ratującego.
Intensywność działania prądu zależy od:



Natężenia (natężenie zaś zależy od napięcia w obwodzie elektrycznym i oporu skóry)



Częstotliwości (prąd zmienny jest niebezpieczniejszy od prądu stałego)

15



Drogi przejścia prądu przez organizm (w obrębie kończyn zwykle dochodzi do cięższych
uszkodzeń)



Czasu kontaktu z prądem

Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka polega głównie na pobudzeniu
układu nerwowego i mięśni:



Przez okres działania prądu mogą wystąpić skurcze w mięśniach szkieletowych (mięśniach
ramienia i dłoni, tzw. „ przyklejenie się do przewodu”)



Jego działanie na serce może spowodować zaburzenia rytmu, a nawet zatrzymanie akcji
serca



Skurcze mięśni są przyczyną upadku i urazowych uszkodzeń ciała



Efektem działania prądu na mózg może być w pewnych okolicznościach utrata
przytomności i bezdech



W miejscu wejścia i wyjścia prądu, w wyniku działania wysokich temperatur powstają rany
oparzeniowe skóry

Czynności ratujące:



Powiadomienie Pogotowia Ratunkowego i Pogotowia Energetycznego



Zapewnienie sobie i innym osobom bezpieczeństwa



Przerwanie obwodu elektrycznego poprzez wyłączenie prądu lub odizolowanie porażonego
(odsunięcie przewodów elektrycznych za pomocą przedmiotu nieprzewodzącego prądu) -
należy to robić zachowując szczególną ostrożność (gałęzie drzew, deski, czy nawet
konopne liny mogą przewodzić prąd o dużym napięciu)



Ocena ABC (w razie braku oddechu przystępujemy do czynności resuscytacyjnych)



Poszkodowanych nieprzytomnych, z zachowanym oddechem układamy w pozycji bocznej
ustalonej (regularnie, co 1 minutę sprawdzamy oddech)



Urazy kostno-stawowe i rany oparzeniowe opatrujemy zgodnie z zasadami postępowania

PRZEGRZANIE ORGANIZMU
Prawidłowa temperatura ciała wacha się w granicach 36-37 stopni Celsjusza. Temperatura
utrzymuje się na tym poziomie, jeżeli ilość ciepła wytworzonemu przez organizm równa się
ilości ciepła oddanego otoczeniu. Wzrost temperatury powyżej 38 stopni Celsjusza nazywamy
gorączką.
Głównym mechanizmem obniżania temperatury ciała jest:



Zwiększenie wymiany ciepła z otoczeniem przez zwiększenie ukrwienia skóry



Chłodzenie na skutek parowania wydzielanego pot

Utrata przytomności u osób dorosłych następuje zwykle, gdy temperatura ciała dochodzi do 42
stopni Celsjusza.

Porażenie cieplne następuje wówczas, gdy organizm podczas dużego upału, przy
niedostatecznym parowaniu potu, traci dużą ilość wody.
Objawy:



Zaczerwienienie skóry, obfite poty, osłabienie, zawroty głowy, mroczki przed oczami

16



Prawidłowa temperatura ciała



Zimna, blada skóra, uczucie marznięcia, dreszcze



Szybkie tętno

Czynności ratujące:



Ułożenie w cieniu



Pozycja przeciwwstrząsowa



Okrycie poszkodowanego



Osolona woda do picia



Unikanie wysiłku fizycznego

Udar cieplny objawia się podwyższeniem ogólnej temperatury ciała na skutek zmniejszenia
wydzielania potu i co za tym idzie zmniejszenia oddawania otoczeniu ciepła.
Objawy:



Wzrost temperatury ciała



Skóra sucha, zaczerwieniona, gorąca



Zaburzenia orientacji, ból i zawroty głowy, chwiejny chód, drgawki



Mrowienie kończyn



Utrata przytomności, zaburzenia oddychania

Czynności ratujące:



Ułożenie w cieniu



Przytomnego układamy w pozycji leżącej z uniesionym tułowiem i głową; nieprzytomnego,

prawidłowo oddychającego w pozycji bocznej ustalonej; w przypadku zatrzymania oddechu
przystępujemy do resuscytacji



Obniżanie temperatury ciała wszelkimi możliwymi sposobami, (nie gwałtownie)



Stała kontrola ABC

PRZECHŁODZENIE I ODMROŻENIE
Przechłodzenie i odmrożenie zdarza się również w temperaturze powyżej 0 stopni
Celsjusza.
Przechłodzenie to wyziębienie całego organizmu i może zawsze, gdy zbyt lekko ubrany człowiek
przebywa przez dłuższy czas w niskiej temperaturze. Przechłodzeniu sprzyja działanie wilgoci i
wiatru, ogólne wyczerpanie, zły stan ogólny, spożyty alkohol.

Wyróżnia się trzy stopnie wychłodzenia:

 Okres obronny (36-34 stopni Celsjusza)



Dreszcze, „ gęsia skórka”



Zimna, blada skóra



Sine wargi



Oddech i akcja serca przyśpieszone

 Stadium wyczerpania (34-27 stopni Celsjusza)



Ustanie dreszczy



Kurczowe drętwienie mięśni



Zwolnienie oddechu i akcji serca

17



Zanika odczuwanie bólu



Apatia, senność



Utrata przytomności poniżej temperatury 30 stopni Celsjusza

 Letarg- śmierć mózgowa (poniżej 27 stopni Celsjusza)



Porażenie wiotkie mięśni



Sztywne, niereagujące na światło źrenice



Ustanie podstawowych czynności życiowych-oddechu i akcji serca



Przyczyną śmierci jest ustanie akcji serca po spadku temperatury głębokiej ciała poniżej 24

stopni Celsjusza

Czynności ratujące:



Zabezpieczenie przed dalszym wyziębieniem (przeniesienie poszkodowanego do chłodnego
pomieszczenia, zdjęcie mokrego ubrania, zawinięcie ciała w suche koce)



Podanie przytomnemu do picia mocno osłodzonych, gorących napojów (uwaga na

poszkodowanych chorujących na cukrzycę)



Nie wolno nagrzewać poszkodowanego z zewnątrz



Nie masujemy kończyn, nie podajemy alkoholu



Poszkodowany nie powinien się ruszać, ani wykonywać ruchów biernych



Konieczną resuscytację przeprowadzamy dopóki, dopóty temperatura ciała
poszkodowanego nie osiągnie 32 stopni Celsjusza

Odmrożeniem nazywamy miejscowe uszkodzenie tkanek na skutek działania zimna. Najbardziej
narażone są wystające części ciała (palce rąk i stóp, nos, uszy, broda). Sprzyja temu niska
temperatura, lekkie i obcisłe ubranie oraz wilgoć.
Wyróżniamy cztery stopnie odmrożenia:



Skóra jest zaczerwieniona, przekrwiona, duża bolesność



Skóra sino czerwona, przekrwiona, pojawiają się pęcherze, obrzęk, silny ból



Skóra niebiesko czarna, tkanki ulegają obumarciu



Następuje całkowite zamarznięcie tkanek

Odmrożona skóra stwarza zagrożenie zakażeniem.
Czynności ratujące:



Przy powierzchownych odmrożeniach rozluźniamy odzież i buty, ogrzewamy ciepłem

własnego ciała (dłonie umieszczamy pod pachami), podajemy gorące napoje, zakładamy
jałowe, suche opatrunki



Przy odmrożeniach głębokich nie ogrzewamy odmrożonych okolic ciała, stosujemy tylko
jałowe, suche opatrunki



Nie stosujemy nacierania ani masowania, nie podajemy alkoholu; zakaz palenia tytoniu

ZRANIENIA
Każda rana powoduje ból, krwawienie i możliwość zakażenia.
Ogólne zasady opatrywania ran:



Podczas opatrywania ran używamy jednorazowych rękawiczek ochronnych



Każdą ranę pozostawiamy w stanie, w jakim ją zastaliśmy

18



Ranę opatrujemy jałowym, suchym opatrunkiem (jałową gazą, jałowymi gazikami,
opatrunkiem indywidualnym)



Bezpośrednio na ranę nie kładziemy waty, ligniny



Rodzaj i wielkość opatrunku zależy od wielkości i rodzaju rany



Przed założeniem opatrunku należy odsłonić ranę tak, aby obejrzeć ją w całości



Rany nie wolno dotykać, ani przemywać wodą utlenioną (wyjątek stanowią oparzenia
termiczne i chemiczne – schładzanie wodą)



W czasie opatrywania poszkodowany powinien leżeć lub co najmniej siedzieć



Udzielający pomocy powinien cały czas obserwować rannego, dlatego powinien znajdować
się z przodu opatrywanego



Do opatrywania ran nie używamy żadnych domowych środków, ani żadnych lekarstw



Nie należy usuwać z rany tkwiących tam ciał obcych

KRWOTOKI
Udzielając pomocy przy krwotoku bezwzględnie zabezpiecz się przed kontaktem z krwią
zakładając rękawiczki. Krwotok jest wypływem krwi poza naczynia krwionośne w pełnym jej
składzie. Najczęściej przyczyną krwotoku jest uraz. Istnieje podział na krwotoki wewnętrzne i
zewnętrzne
Na miejscu wypadku możemy pomóc jedynie w opanowaniu krwotoku zewnętrznego.
Metody tamowania krwotoków:



Uniesienie kończyny ku górze, powyżej poziomu serca



Bezpośrednie uciśnięcie rany



Uciśnięcie tętnicy powyżej zranienia (tętnicy ramiennej lub tętnicy biodrowej zewnętrznej)



Założenie opatrunku uciskowego



Założenie opaski uciskowej (ostateczność)

Udzielając pierwszej pomocy używamy sterylnych opatrunków i nie dezynfekujemy ran.
Krwotoki z ran tułowia:



Uciśnięcie miejsca krwawienia



Przyłożenie do rany jałowej gazy



Jeżeli oprócz wypływu krwi dojdzie do wytrzewienia (wydostania się narządów
wewnętrznych na zewnątrz) osłaniamy je suchą, jałową gazą i nie wkładamy z powrotem

Krwotoki z ran kończyn:



Uniesienie zranionej kończyny powyżej poziomu serca



Uciśnięcie miejsca krwawienia



Przyłożenie do rany jałowej gazy



Założenie opatrunku uciskowego

Krwotoki z nosa (bez urazu lub po uderzeniu w nos):



Pochylenie się poszkodowanego do przodu, opuszczenie głowy w dół, aby krew nie mogła
spłynąć do gardła



Zastosowanie zimnego okładu na kark

19



Krwotoki z nosa często ustają samoczynnie



Bezwzględny zakaz połykania krwi, która może odruchowo dostać się do jamy ustnej.

Krwotoki z ran głowy:



Skóra głowy jest mocno ukrwiona



Uciśnięcie miejsca krwawienia



Założenie opatrunku uciskowego

Krwotoki z ran kłutych:



Uciśnięcie miejsca krwawienia



Założenie opatrunku uciskowego



Jeżeli w ranie tkwi ciało obce stabilizujemy je i nie wyciągamy



Ciało obce potrafi zatamować krwotok



Wyjątek. Można usunąć, jeżeli:
 Ciało obce uniemożliwia konieczną resuscytację
 Krwotoku nie udaje się opanować pomimo pozostawienia ciała obcego w ranie

Krwotoki z kikutów:



Zwykle nie są masywne



Należy ucisnąć okolice krwawiącego miejsca



Amputacja jest przypadkiem, w którym można zastosować opaskę uciskową

Postępowanie z fragmentem amputowanej kończyny:



Amputowaną część zawijamy w suchą, jałową gazę i umieszczamy w
worku foliowym



Następnie wkładamy do większego worka wypełnionego wodą z
lodem



Tak zabezpieczony fragment amputowanej kończyny przekazujemy
Pogotowiu Ratunkowemu

Zasady stosowania opaski uciskowej:



Opaska uciskowa jest ostatecznością



Stosujemy ją tylko, jeżeli nie da się inaczej zatamować krwotoku zagrażającego życiu
poszkodowanego



Można ją założyć na ręce między łokciem a ramieniem lub na nodze powyżej kolana



Opaska musi być szersza niż 2 palce



Notujemy godzinę założenia opaski



Raz założonej opaski nie zdejmujemy

Zastosowanie opaski uciskowej:

20



Amputacja urazowa kończyny



Krwotok z rozległej powierzchni rany



Duże ciała obce w ranie



Otwarte złamanie z silnym krwawieniem



Rozerwanie tkanek kończyny

Krwotoki z uszu lub nosa (na skutek urazu głowy):



Krwotok z uszu lub nosa u osoby po wypadku sugeruje poważny uraz (złamanie kości
podstawy czaszki)



Poszkodowanych nieprzytomnych z zachowanym oddechem układamy w pozycji bocznej
ustalonej



Przytomnych układamy w pozycji leżącej na plecach z uniesionym ku górze tułowiem i
głową



Krwotok taki zwykle nie jest masywny



W powyższym przypadku możemy osłonić ranę, nie powodując ucisku



Nie tamujemy takiego krwotoku



Kontrolujemy ABC

OPARZENIA TERMICZNE
Przy oparzeniach zabrania się stosowania środków domowych i maści.
Oparzenia są uszkodzeniami skóry i leżących pod nią tkanek, mogą mieć jednak wpływ na cały
organizm.
Rozmiar uszkodzeń zależy od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu
działania.
Ciężkość oparzenia i jego wpływ na cały organizm zależy od stopnia i rozległości oparzenia.
Powierzchnię oparzenia można ocenić na miejscu wypadku posługując się tzw. regułą
dziewiątek (Reguła Birkego):



Głowa – 9% powierzchni ciała



Cały tułów – 36% powierzchni ciała



Cała jedna kończyna dolna – 18% powierzchni ciała



Cała jedna kończyna górna – 9% powierzchni ciała



Krocze –1% powierzchni ciała

Wyróżniamy 4 stopnie oparzenia, uwzględniając jego głębokość:



Pierwszy stopień oparzenia:

 uszkodzeniu ulega tylko powierzchowna warstwa skóry (naskórek)
 występuje, zaczerwienienie, obrzęk i ból



Drugi stopień oparzenia:

 następuje uszkodzenie głębszych warstw skóry (tkanka podskórna)
 włosy, gruczoły potowe i łojowe zostają nienaruszone
 powierzchowna warstwa skóry ulega obumarciu, uszkodzeniu ulegają ścianki naczyń

krwionośnych

 barwa jest różowa lub czerwona
 wydzielający się płyn tkankowy tworzy pęcherze pod naskórkiem



Trzeci stopień oparzenia:

21

 zniszczeniu ulegają tkanki skóry wraz ze strukturami dodatkowymi
 barwa jest śnieżnobiała, brunatna lub czarna
 brak reakcji bólowej z powodu uszkodzenia nerwów



Czwarty stopień oparzenia:

 oparzenie głębokie powodujące uszkodzenie kości, mięśni, narządów wewnętrznych

Niebezpieczeństwa wynikające z oparzeń:

 Możliwość wystąpienia krwawienia lub nawet krwotoku przy głębokim oparzeniu
 Zakażenie poprzez rany oparzeniowe
 Odwodnienie organizmu
 W wyniku zdenaturyzowaniu ciał białkowych powstają toksyny oparzeniowe, które mogą

po upływie kilku dni spowodować ciężkie uszkodzenie nerek

Czynności ratujące:



Usuwamy źródło działania wysokiej temperatury poprzez gaszenie wodą lub gaśnicą,
ewakuujemy poszkodowanego z zagrożonego terenu



Zdejmujemy odzież z poszkodowanego (nie wolno zrywać ubrania, które przykleiło się do
skóry)



Poparzonych nieprzytomnych układamy w pozycji bezpiecznej



Miejsca oparzone polewamy wodą lub zanurzamy w naczyniu z wodą tak długo, póki nie
ustąpi ból, (co najmniej 15-20 minut), woda powinna mieć temperaturę od 10 do 20 stopni
Celsjusza



Zamiast schładzania wodą możemy zastosować specjalny pakiet oparzeniowy (opatrunek
żelowy)



W przypadku dużych powierzchni oparzenia unikamy schładzania wodą, stosujemy okłady z
wilgotnych chust



Na miejsca oparzone zakładamy suche, jałowe opatrunki osłonowe



W przypadku oparzeń twarzy nie stosujemy w/w opatrunków



Ze względu na szybko pojawiający się obrzęk zdejmujemy poszkodowanemu biżuterię,
krawat, itp.



W celu uzupełnienia utraty dużej ilości płynu podajemy poparzonemu do picia letnią, lekko
osoloną, niegazowaną wodę (1 łyżeczka soli kuchennej na 1 litr wody); rezygnujemy z niej
w razie zaburzeń świadomości, oparzeń twarzy, uszkodzeń przewodu pokarmowego i
nudności

OPARZENIA CHEMICZNE
Przyczyną oparzeń chemicznych mogą być silne kwasy i zasady.
Prostymi i bezpiecznymi testami możemy szybko ustalić pH:



Test palec-język: dotknij palcem oparzoną powierzchnię i połóż palec na koniuszku języka;

jeśli będzie to kwas – odczujesz gorzki smak, jeśli zasada – to nie odczujesz smaku, jedynie
szczypanie i pieczenie języka



Test ślinowy: nanieś nieco śliny z palca na ranę oparzeniową; jeśli zetknie się z zasadą
wytworzy się mydłowata emulsja, kwas nie wyzwoli żadnej reakcji

Oparzenia skóry i błon śluzowych:



Środki drażniąco-parzące niszczą skórę i błonę śluzową oraz leżące pod nimi głębsze tkanki



Przy oparzeniach kwasami tworzą się na skórze i szczególnie wyraźnie na błonach śluzowych

22

mocno przylegające strupy o charakterystycznej barwie (kwas solny – białe, kwas azotowy –
żółte, kwas siarkowy – czarne)



Oparzenia ługami powodują powstanie szklistego obrzmienia



Uszkodzenie skóry powoduje powstanie „wrót zakażenia”



Czynności ratujące:



Szybkie spłukiwanie substancji drażniąco-parzącej bieżącą wodą przez 20-30 minut



Spłukiwany kwas lub zasada powinny mieć jak najmniejszy kontakt ze zdrową skórą

Oparzenie przełyku i przewodu pokarmowego:



Powoduje natychmiastowy, silny, palący ból w ustach, gardle i przełyku



Na wargach i błonach śluzowych tworzą się strupy lub szklisto-maziste zmiany, błony
śluzowe są zaczerwienione, czasami krwawią



Pojawia się problem w przełykaniu i ślinotok



Istnieje niebezpieczeństwo przedziurawienia przełyku



Dołącza się zatrucie organizmu

Czynności ratujące:



Nie wolno prowokować wymiotów



Zabezpieczenie resztek trucizny lub przedmiotów mogących ją zidentyfikować



Podanie poszkodowanemu do picia czystej, niegazowanej wody (poszkodowany musi być w
pełni przytomny)

Oparzenie oka:



Rogówka bywa zmącona



Poszkodowany mocno zaciska oko



Występuje zaczerwienienie, silny ból

Czynności ratujące:



Natychmiastowe i dokładne usunięcie żrącej substancji poprzez długotrwałe (20-30 minut)

przepłukiwanie oka bieżącą wodą – niezbyt mocny strumień wody z wysokości ok. 10 cm ku
wewnętrznemu, tzn. bliższemu nosa, kątowi oka, tak, aby płyn wylewał się przez zewnętrzny
kąt oka



W tym czasie poszkodowany porusza gałką oczną we wszystkich kierunkach



Poszkodowany układa głowę na chorym boku



Jeżeli jest dostępny należy użyć zestawu do płukania oka

URAZY KOSTNO-STAWOWE
Do urazów kostno – stawowych zaliczamy: złamania, stłuczenia, skręcenia i zwichnięcia.
Na miejscu wypadku ustalamy, czy jest to złamanie otwarte, czy zamknięte.
Złamanie kości jest to przerwanie jej ciągłości po zadziałaniu siły przekraczającej granicę
elastyczności tkanki kostnej. Do najczęstszych przyczyn złamań należą uderzenia, zmiażdżenia,
upadki, przygniecenia i postrzały.
Objawy złamania:



Domniemane:

 Bolesność i obrzęk w miejscu urazu

23

 Ograniczenie ruchomości lub jej zniesienie

(przyjęcie pozycji oszczędzającej/wymuszonej)

 Lęk poszkodowanego przed dotknięciem miejsca urazu
 Podskórny wylew krwi



Pewne:

 Nieprawidłowe ustawienie lub patologiczna ruchomość
 Obecność fragmentów kostnych w ranie

(złamanie otwarte)

Wystarczy jeden domniemany objaw złamania, aby postępować jak przy

pewnym złamaniu.

Powikłania przy złamaniach:

 Uszkodzenie przez złamane kości naczyń krwionośnych i nerwów
 Obfite krwawienie (wewnętrzne lub zewnętrzne)ţ
 Zakażenie – przy złamaniach otwartych
 Zator tłuszczowy zaburzający krążenie w mózgu i w płucach

Postępowanie przy złamaniach:

 Nie wykonujemy żadnych ruchów w miejscu złamania, również w celu rozpoznania

złamania

 Zdjęcie ze złamanej kończyny pierścionków, bransoletek i zegarka
 Założenie jałowego opatrunku na ranę przy złamaniu otwartym
 Unieruchomienie kończyny
 Kontakt z dyspozytorem pogotowia
 Nie wolno podawać leków przeciwbólowych, jedzenia ani napojów, zakaz palenia

Zasady unieruchamiania:

 W przypadku złamania kości unieruchamia się dwa stawy sąsiadujące z miejscem

złamania

 W przypadku uszkodzenia kości w obrębie stawu unieruchamia się kości wchodzące w

skład tego stawu

 Jeśli pogotowie jest w drodze, a unieruchomienie przysparza problemów, rezygnuje

się z niego, aby nie zadawać poszkodowanemu dodatkowego bólu

Podstawowe unieruchamianie:

 Szyny Kramera
 Chusta trójkątna
 Koszula lub marynarka poszkodowanego
 Przybandażowanie zdrowej nogi do nogi po urazie
 Unieruchomienie kończyny twardym i prostym przedmiotem
 Bandaż elastyczny
 Odpowiednie przedmioty

Skuteczne unieruchomienie potrafi uśmierzyć silny ból.

Typowe złamania (objawy i postępowanie):
Złamanie żuchwy:
Objawy – ból przy ruchach żuchwą, zranienia w okolicy żuchwy, wybite zęby, rany warg i jamy

24

ustnej
Postępowanie, – jeśli ranny jest przytomny siada i pochyla się ku przodowi, podpierając rękami
głowę, w przypadku silnego krwawienia z ust kładzie się na brzuchu, opierając czoło
na skrzyżowanych przedramionach

Złamanie żeber:
Objawy – ból przy oddychaniu, oddech płytki i przyśpieszony
Postępowanie – ułożenie poszkodowanego w pozycji półsiedzącej lub położenie na chorym
boku, zastosowanie zewnętrznej stabilizacji klatki piersiowej przy użyciu bandaży elastycznych
(na wydechu)

Złamanie kręgosłupa:
Objawy – ból pleców i szyi, zaburzenia czucia - drętwienia, mrowienia, mimowolne oddanie
moczu i stolca, osłabienie lub zniesienie ruchów czynnych kończyn
Postępowanie – rannego pozostawia się w pozycji, w jakiej się zastało (wyjątek, gdy istnieje

dodatkowe niebezpieczeństwo i rannego trzeba ewakuować)

Złamanie miednicy:
Objawy – ból w podbrzuszu w czasie poruszania nogami
i niemożność wyprostowania się
Postępowanie – podłożenie pod kolana wałka o średnicy
ok. 30cm

Złamanie kości udowej:
Objawy – ból, nienormalna pozycja kończyny, skrócenie nogi, niemożność obciążania i
poruszania
Postępowanie

–

unieruchomienie

kończyny

szyną

Kramera/długim

twardym

przedmiotem/przybandażowanie chorej nogi do zdrowej

Złamanie kości podudzia:
Objawy – silny ból, nieprawidłowa ruchomość, nierówność kości, niemożność obciążania
Postępowanie

–

unieruchomienie

kończyny

szyną

Kramera/długim

twardym

przedmiotem/przybandażowanie chorej nogi do zdrowej

Złamanie kostki:
Objawy – obrzęk i zniekształcenie okolicy stawu skokowego, nierówność kości
Postępowanie - unieruchomienie kończyny szyną Kramera

Złamanie obojczyka:
Objawy – opadanie barku, bolesność, ograniczona ruchomość obojczyka
Postępowanie – unieruchomienie chustą trójkątną (temblak)

Złamanie w obrębie stawu barkowego:
Objawy – zniesienie unoszenia ręki, ból, ograniczenie ruchomości
Postępowanie - unieruchomienie chustą trójkątną/szyną Kramera

25

Złamanie kości ramieniowej, przedramienia, dłoni:
Objawy – ból, obrzęk w miejscu złamania, patologiczna ruchomość, ograniczenie ruchów,
nierówność kości
Postępowanie - unieruchomienie chustą trójkątną/szyną Kramera

Złamanie kości sklepienia czaszki:
Objawy – ból, nierówność kości pokrywy czaszki, obecność rany krwawiącej głowy
Postępowanie – nieprzytomnego układamy w pozycji bocznej ustalonej na nieuszkodzonym
boku, przytomnego w pozycji leżącej z uniesieniem tułowia i głowy ku górze

Złamanie podstawy czaszki:
Objawy - utrudniony kontakt z poszkodowanym, pogorszenie reakcji na bodźce, wyciek płynu
lub krwi z uszu lub nosa, nierówne lub poszerzone źrenice, zasinienie wyrostków sutkowatych
Postępowanie - ocena ABC, wezwanie pogotowia ratunkowego, ułożenie poszkodowanego na
plecach z lekko uniesioną głową, kontrola ABC, nie wolno tamować krwotoków z uszu i nosa

APTECZKA PIERWSZEJ POMOCY
Apteczka pierwszej pomocy powinna zawierać następujące wyposażenie:

 Rękawiczki jednorazowe (rozmiar S, M, L)
 Ekran Anti-HIV do ochrony oczu
 Plaster na szpuli
 Plaster z opatrunkiem
 Opatrunek osobisty
 Folia NRC (koc ratunkowy)
 Jałowe gaziki (5cm x 5cm, 7cm x 7cm, 9cm x 9cm)
 Jałowe kompresy gazowe (1/2m2, 1m2)
 Bandaże dziane ( 5cm x 4m, 10cm x 4m, 15cm x 4m)
 Opaski elastyczne ( 5cm x 4m, 10cm x 4m, 15cm x 4m)
 Chusta trójkątna z agrafką
 Płyn do odkażania rąk
 Nożyczki
 Maseczka do sztucznego oddychania
 Instrukcja udzielania pierwszej pomocy

Dodatkowe (opcjonalne) wyposażenie apteczki:

 Maska do sztucznego oddychania z filtrem
 Kołnierz ortopedyczny regulowany jedno- lub dwuczęściowy
 Siatka opatrunkowa – Codofix (rozmiar 3, 6, 9)
 Zestaw do płukania oka
 Szyna Kramera 50 x 8 cm
 Opatrunki żelowe na oparzenia
 Nóż do cięcia pasów

26