21. REALIZM POETYCKI 

 
(jest osobny temat o filmach duetu Carne­Prevert, więc pewnie będę powtarzał się razem z nim, 
ale to prawie to samo, więc daję dwa tematy w jednym ­ bazując na rozdziale Grażyny w 
książce, notatkach z zajęć i dodatkach własnych) 
 
 

➔ REALIZM POETYCKI 

 

◆ styl filmowy, nazywany kiedyś czarnym realizmem poetyckim, ale już się tego nie 

używa 

◆ nie narodził się w ramach filmu ­ termin pochodzi z literatury i użyto go najpierw 

do opisu powieści Marcela Ayme 

◆ narodziny w kinie ­ Ludzie za mgłą (1938), trzeci wspólny film Marcela Carne i 

Jacquesa Preverta 

◆ nazwa może być myląca, bo filmy tego nurtu nie są realistyczne  
◆ wyznaczniki: 

● wysublimowane, literacko/poetycko brzmiące, wzniosłe i pełne matafor 

dialogi 

● co się z tym wiąże: pogłębieni bohaterowie 
● pozory prawdopodobieństwa historii, ale przepełniają ją tak naprawdę 

wątki rodem z brukowych romansów, tyle, że uwznioślone właśnie przez 
poetyckość przedstawienia i zmetaforyzowane literacko dialogi 

● portret kobiet: femme fatale przyciągające kłopoty; obecność wielkiej, 

romantycznej miłości 

● motywy losu (połączonego w filmie z jakąś postacią, często zapowiada 

nieszczęście) i przeznaczenia 

● egzystencjalny smutek bohatera promieniuje na świat przedstawiony, 

wyznacza tonację filmu (przygnębiająca, wyrażająca bezradność i apatię, 
wyobcowanie) 

● motyw zła, które staje na drodze pozytywnemu bohaterowi 
● mitologizacja rzeczywistości, oniryczność, melancholijna aura 
● inna nazwa = fantastyka społeczna (dotycząca układów społecznych) 
● Lubelski twierdzi, że choć nie są to filmy realistyczne, to mimo wszystko 

pozostają świadectwem swego czasu (chodzi o emocjonalny klimat 
epoki/psychiki Francuzów przed II wojną światową ­ choć nurt był 
kontynuowany także w jej trakcie) 

 
 
 
 
 

 

➔  Marcel Carné (1909­1996): 

◆  urodził się w Paryżu, od młodości zakochany w kinie. Zajmował się różnymi 

rzeczami, ale odbył także kurs fotograficzny w Ecole des Arts et Métiers. Poznał 
Jacquesa Feydera, a ten, poruszony jego filmową pasją, zaproponował mu 
asystowanie operatorowi przy filmie Nowi panowie  

◆ 1929 ­ wygrał konkurs Ciné­Magazine na recenzję i zaczął tam pracować jako 

krytyk, dzięki czemu zarobił na kamerę i zadebiutował niemym dokumentem 
Nogent, Eldorado niedzielne (1929) 

● sam go nakręcił (w plenerze, 17 minut)  i amatorsko zmontował, 

zestawiając szybkie ujęcia zabaw z nastrojowymi sekwencjami 

● Nogent to miasteczko, do którego paryscy robotnicy masowo zjeżdżali w 

wolny dzień, by odpocząć (proletariackie Eldorado). 

● Ważny motyw w jego twórczości ­ często wskazuje się w jego filmach na 

obecność osoby, która “widzi więcej”, niż inni (tutaj jest to ślepiec na 
którym skupia się zakończenie filmu) ­ jest prefiguracją ślepego losu i 
przeznaczenia (cokolwiek to znaczy hehe) 

◆ debiut spotkał się z dobrym przyjęciem, a  Carné trafił na plan Pod dachami 

Paryża René Claira jako asystent 

◆ Kiedy kino wyjdzie na ulicę? (1933) ­ artykuł nawołujący do realizacji w plenerach 

filmów poświęconych życiu robotników (co śmiesznie kontrastuje z tym, że on 
sam potem obsesyjnie kręcił w atelierowych dekoracjach) 

◆ lewicowe poglądy, ale nigdy nie należał do Francuskiej Partii Komunistycznej. 

Jednak na jej zamówienie w 1935 roku sfilmował manifestację robotników w 
Paryżu 

◆ wciąż był asystentem u Feydera, a w końcu ten umożliwił mu fabularny debiut, 

gdy zrezygnował w 1936 roku z realizacji Jenny 

● muzyka ­ Joseph Kosma 
● adaptacja przeciętnej powieści Pierre’a Rochera, Aksamitne więzienie: 

chciał więc poprosić o pomoc zawodowego literata, by jakoś to ogarnął. 
Zwrócił się do Jacquesa Préverta (wcześniej widział wystawienie jego 
pacyfistycznej sztuki, Bitwa pod Fontenoy) 

 

➔ Jacques Prévert (1900­1977) 

◆ lewicowiec, zakochany w ZSRR, krytykował francuskie stosunki społeczne 

(nawet po powrocie z ZSRR pisał entuzjastyczne teksty na jego temat) 

◆ miał już wtedy za sobą pracę przy filmie, m.in. pracował przy scenariuszu do 

Zbrodni pana Lange (1936) Jeana Renoira 

◆ zaprzyjaźnił się od razu z Carne, zrobili razem dziewięć filmów 

 
 

 

➔ Śmieszny dramat (1937) 

◆ drugi wspólny film, ~ komedia kryminalna, mocno inny od poprzedniego (Jenny ­ 

sentymentalny romans), ale wyróżnia się w nich cechy wspólne 

◆ słabo przyjęty 

 

➔ Ludzie za mgłą (1938) 

 

◆ narodziny realizmu poetyckiego 
◆ na motywach powieści Wybrzeże mgieł Pierre’a Mac Orlana, którą Prevert 

twórczo przerobił (jest osobny temat o filmach tego duetu, więc nie będę tu 
streszczał, choć w sumie może dodam je później ;) 

● dezerter Jean (Jean Gabin) przybywa do ponurego, zamglonego portu w 

Hawrze, by uciec z kraju. Trafia do knajpy Panama, gdzie spotyka szereg 
dziwacznych osób i poznaje nastoletnią Nelly (Michelle Morgan), w której 
się zakochuje. Nelly mieszka wraz z zakochanym w niej wujem Zabelem. 
Jej chłopak, Maurice, zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach, a 
poszukuje go gangster Lucien, który ma z nim coś do załatwienia. 
Okazuje się, że to Zabel zabił Maurice’a z zazdrości. Sam ostatecznie 
ginie z ręki Jeana, który broni przed nim Nelly. Jean z kolei w finale filmu 
zostaje zabity przez Luciena (zemsta za to, że wcześniej go ośmieszył), 
tuż przed tym, jak ma odpłynąć do Wenezueli. (brzmi to skomplikowanie, 
a to i tak naprawdę główna­główna linia fabularna :P) 

◆ co tu jest z realizmu poetyckiego (jako, że to film zaczynający nurt ­ wszystko): 

● wszechobecna w filmie mgła ­ ekwiwalent ponurego nastroju realizmu 

poetyckiego, symboluje zagubienie i wyobcowanie bohaterów (knajpa 
Panama znajduje się za miastem, i jest otoczona wielkimi połaciami mgły) 

● motyw wielkiej miłości i femme fatale: uczucie łączące Jeana i Nelly 
● bohater: ucieka przed smutnym losem, jest samotny i nieszczęśliwy (i 

smutny los go dopada ­ ginie na końcu, nie udaje mu się uciec) 

● motyw zła: zgniły moralnie wuj Zabel stara się zniszczyć uczucie Jeana i 

Nelly 

● Jean Gabin ­ ugruntował tą rolą swój kinowy mit przeciętnego 

proletariusza ­ wrażliwego, skrzywdzonego przez życie i skazanego 
przez zły los na klęskę 

● Carne specyficzną aurę filmu osiągał m.in. poprzez nakładanie miękkich 

nasad na obiektyw kamery, stosowanie efektów dymnych. Także jego 
uwielbienie dla pracy w atelier (budował dekoracje) brało się stąd ­ w 
takich warunkach było łatwiej robić z obrazem, co się chciało. 

● muzyka ­ Maurice Jaubert  

 
 
 

➔ Hotel du Nord (1938) 

 

◆ zrobiony bez Preverta, ale też adaptacja powieści 
◆ losy mieszkańców (stałych) taniego, nędznego hoteliku w Paryżu 
◆ zbudowana replikę hotelu w atelier 
◆ pierwsza znacząca rola Arletty w roli pani Raymonde, rezolutnej prostytutki 
◆ kwestia braku Preverta każe się zastanowić, kto w większej mierze odpowiada 

za styl realizmu poetyckiego ­ on czy Carne? Grażyna przekonuje, że Hotel du 
Nord, choć respektuje zasady realizmu poetyckiego, jest mniej mroczny, 
ubarwiony wątkami komediowymi i sensacyjnymi, bohaterowie nie noszą ze sobą 
tajemnic i nie ciąży nad nimi fatum, a finał jest optymistyczny. Więc nie zgadza 
się, żeby to Carne był w tej relacji artystą dominującym, jak to dowodzą inni. 

 
 

➔ Brzask (1939) 

 

◆ powrót Preverta 
◆ robotnik Francois (Jean Gabin) zabija pana Valentin (Jules Berry) i barykaduje się 

w swoim mieszkaniu przed policją. Trzy retrospekcje będącymi wspomnieniami 
bohatera ukazane są powody morderstwa. Poszło o dwie kobiety, z których jedną 
gra Arletty. Sprowokowany przez Valentina Francois zabija go. Ostatecznie, o 
świcie, Francois popełnia samobójstwo, tuż przed wtargnięciem policji. 

◆ co tu jest z realizmu: 

● zło (w postaci zdeprawowanego inteligenta Valentina) niszczy 

pozytywnego bohatera­robotnika, doprowadzjąc go do morderstwa i 
samobójstwa 

● niejednoznaczne, owiane tajemnicą postacie, targane silnymi 

namiętnościami. Trudno mówić o motywach ich postępowania 

● kobiety­femme fatale 
● atmosfera marazmu, mroku, osaczenia 
● bardzo (bardzo­bardzo) poetyckie dialogi 

◆ premiera: dwa miesiące przed wojną 

 

➔ gdy wybuchła wojna, Carne nie wyjechał z kraju (jak Clair, Feyder, Duvivier i Renoir). Po 

krótkiej przygodzie z wojskiem rozpoczął plany kolejnych filmów. W międzyczasie 
oskarżano go o defetyzm w przedwojennej twórczości. Carne odparł, że artysta jest jak 
barometr ­ ma pokazywać pogodę taką, jaka jest ­ więc jego filmy to odbicie (reakcja na 
ciśnienie) nastrojów społecznych, jakie panowały we Francji lat 30. Gdy tworzył 
Śmieszny dramat, był to optymistyczny początek Frontu Ludowego. Później jednak rząd 
Leona Bluma upadł, reformy stanęły w miejscu, a w sąsiedniej Hiszpanii wybuchła wojna 
domowa (między republikanami a socjalistami). Więc Ludzie za mgłą przynoszą ze 
sobą nastrój pesymistyczny, podobnie jak reszta filmów. 

➔ Carne wyjechał z niemieckiego Paryża do Nicei, która znajdowała się w strefie 

okupacyjnej Vichy. Mieszkał tam też Prevert, więc mogli dalej współpracować. 

➔ Wieczorni goście (1942) 

◆ Sposobem na ucieczkę od wojennej cenzury i rzeczywistości był eskapizm w 

przeszłość ­ akcję kolejnego filmu panowie umieścili w XV­wiecznej Francji, choć 
Wieczorni goście kompletnie zrywają z realizmem, stawiając na poetykę baśni. 

◆ Diabeł (Jules Berry) wysyła na Ziemię dwóch wysłanników: Gillesa (Alain Cuny) i 

Dominique’a (Arletty), by szerzyli zamęt i niepokój. Pod postacią wędrownych 
minstreli trafiają na dwór barona, gdzie Gilles z wzajemnością zakochuje się w 
córce barona, Anne (każdy kto oglądał, pamięta cudowne linie dialogowe 
związane z tymi postaciami ­ Anne! Gilles! Anne! Gilles! Anne! Gilles! ­ wspaniały 
film :) Dominique natomiast staje się piękną kobietą i uwodzi barona oraz 
narzeczonego jego córki. W końcu diabeł interweniuje osobiście, by jego plan nie 
wymknęła się spod kontroli ­ doprowadza do pojedynku barona z niedoszłym 
zięciem. Baron zabija go, jednak diabeł nie potrafi zniszczyć miłości Anne i 
Gillesa. 

◆ wzór plastyczny: piętnastowieczny cykl miniatur z modlitewnika Bardzo bogate 

godzinki księcia de Berry 

● niespieszny rytm montażu, długie ujęcia, powolne ruchy kamery, by 

otworzyć widza na kontemplację pięknej scenografii 

◆ co tu jest z realizmy poetyckiego: 

● zło: diabeł siejący zamęt i nieszczęście wśród ludzi 
● targające bohaterami namiętne uczucia 
● bardzo (bardzo­bardzo­bardzo) poetyckie dialogi 
● kobieta­femme fatale (Dominique) 
● odrealniona, tajemnicza aura 
● oniryczność 

◆ pesymistyczno­optymistyczny finał: rozwścieczony swym niepowodzeniem 

diabeł zamienia kochanków w kamienne figury, by zniszczyć ich miłość. Mimo to, 
wspólnym rytmem biją nadal ich serca. 

● scena ta wywołała interpretacje związane z rzeczywistością wojenną: 

diabła postrzegano jako Hitlera, a kochanków jako głos niezłomnej Francji, 
walczącej o zwycięstwo 

 

 
 
 

➔ Komedianci (1945) 

 

◆ realizowani w latach 1939­1945, astronomiczny budżet (ogromny rozmach 

scenograficzny) 

◆ premiera: w okolicach zakończenia wojny we Francji, ogromnie popularni 
◆ podzieleni na dwie części: Ulica Złoczyńców i Romans pajaca 

● Boulevard du Crime (tak oryginalnie nazywa się pierwsza część) to 

nieistniejące do dziś miejsce w Paryżu, gdzie znajdowało się pełno 
teatrów/wodewili (oryginalnie nazywało się Boulevard du Temple, ale 
nazywano je Boulevard du Crime, bo grano tam dużo kryminalnych 
melodramatów). Z kolei druga częśc w oryginale znaczy Człowiek w bieli, 
co jest nawiązaniem do stroju postaci z commedii dell’arte, Pierrota, w 
którą wcielał się Baptiste 

◆ film nawiązuje do postaci legendarnego XIX­wiecznego mima Jean­Gasparda 

Deburau o pseudonimie Baptiste, słynnego ze swojej pantomimy. W jego rolę w 
filmie wcielił się Jean­Louis Barrault 

◆ oryginalny tytuł (Les enfants du Paradis) ma dwojakie znaczenie: Dzieci raju oraz 

Dzieci paradyzu: paradyz, inaczej “jaskółka”, to najwyższe piętro teatru, gdzie 
były najtańsze miejsca 

◆ romantyczna wizja życia bohaterów, którzy obracają je wokół miłości i teatru 
◆ przemieszanie prawdziwych wątków z fikcyjnymi, życia z teatrem 
◆ główna oś fabularna obraca się wokół Garance (Arletty) i czterech w różny 

sposób związanych z nią mężczyzn (w tym Baptiste’a). Jako że to długi film, 
fabuła ma naprawdę wielu wątków, więc nie ma sensu tego streszczać. 
Zakończenie jest pesymistyczne: Baptiste biegnie za Garance, ale gubi ją w 
karnawałowym tłumie, po czym ta odjeżdża. Nie ma dla nich szczęścia. Czyli 
znów: fatalizm, zły los, kobieta femme­fatale (Baptiste próbuje się od niej uwolnić, 
żeni się, ale nic z tego ­ nie może o niej zapomnieć). 

◆ film rozpoczyna podniesienie kurtyny, a na ekranie pojawia się “scena”, czyli 

rzeczywistość zmodyfikowana przez Carne i Preverta (dlatego taka formuła filmu 
­ o teatrze i jego kulisach ­ bardzo im zapewne odpowiadała, bo mogli sobie robić 
ze światem przedstawionym co chcieli, bez troski o realizm). Bohaterowie są 
niczym marionetki poruszane przez przeznaczenie (przypakowo się spotykają, 
nie panują nad swoimi działaniami, ich klęski są nieuniknione). Film kończy 
opadnięcie kurtyny. Przedstawienie zostało zakończone. 

 

➔ po wojnie Arletty została pozbawiona praw do wykonywania zawodu i 75 tygodni 

odosobnienia za romans z niemieckim oficerem Luftwaffe 

◆ jej komentarz: 

● Moje serce jest francuskie, ale tyłek międzynarodowy 

 

➔ warto pamiętać, że do Wieczornych gości Komediantów za muzykę odpowiada Joseph 

Kosma 

 
 
 

➔ Wrota nocy (1946) 

 

◆ scenariusz Preverta na podstawie jego baletu 

◆ miały grać tu wielkie legendy: Jean Gabin i Marlena Dietrich, ale w trakcie się 

wycofały. Carne się obraził i wziął mało znanych aktorów do głównych ról. 

◆ Carne nie wyczuł zmiany w społeczeństwie franucskim ­ film ma wszystkie 

cechy jego poprzednich dzieł, ale zrobione aż do przesady, a w dodatku jego styl 
stał się przebrzmiały. Film okazał się wielką porażką i uznaje się go za koniec 
realizmu poetyckiego. 

 

➔ jak to było spuentowane na zajęciach: Carne potem jeszcze długo żył i kręcił