2004 Czy wiesz co pijesz i jesz

Broszura opracowana na zlecenie i ze środków Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Warszawa 2004

Stowarzyszenie Konsumentów Polskich

CZY WIESZ

CO PIJESZ I JESZ?

OPRACOWANIE:

Grażyna Rokicka

Aleksandra Wesołowska

RYSUNKI: Mariusz Iwaniuk

Niniejszy dokument został opracowany na zlecenie i sfinansowany ze środków

Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, Warszawa 2004

Stowarzyszenie Konsumentów Polskich

ul. Gizów 6

01-249 Warszawa

tel. +22 634 0668

fax: +22 634 0667

e-mail: sekretariat@skp.pl

www.skp.pl

CZY WIESZ

CO PIJESZ I JESZ?

Stowarzyszenie Konsumentów Polskich

Podstawowym źródłem wiarygodnej informacji o produkcie powinna być dołączona do niego ety-

kieta.

Etykiety, reklamy i inne informacje o produkcie opracowywane są jednak głównie przez producenta,

który, co zrozumiałe, chciałby przekonać konsumenta, że jego produkt ma wyłącznie pozytywne cechy
i w dodatku jest lepszy niż inne, konkurencyjne produkty.

Dlatego, aby ograniczyć ukrywanie przez producentów niekoniecznie korzystnych informacji i zmusić

ich do podania konsumentom informacji pełnych, użytecznych, zrozumiałych – ustawodawca wprowa-
dził specjalne przepisy regulujące zasady i formy znakowania żywności. O tych przepisach jest mowa
w niniejszej broszurze.

Aby móc dokonać właściwego wyboru konsument powinien znać swoje prawa i …. dokładnie czytać

wszystkie informacje, w tym etykiety.

Zachęcamy więc do lektury.

Zdrowa żywność?

Podświadomie każdy z nas wierzy, że to, co znajduje się na sklepowych półkach jest bezpieczne

i zdrowe.

Teoretycznie mamy rację, bowiem zgodnie z przepisami, żywność (środki spożywcze) nie może być

szkodliwa dla zdrowia lub życia człowieka, zepsuta ani zafałszowana. Odpowiada za to ten, kto żywność
wprowadza do obrotu (producent, importer, sprzedawca).

Ponieważ żywność z zasady musi być zdrowa, bezpodstawne (i sprzeczne z polskim prawem) jest

umieszczanie przez producentów sformułowań „bezpieczna” lub „zdrowa żywność” na opakowaniach
produktów spożywczych.

Należy jednak pamiętać, że sposób spożywania żywności, a także indywidualne cechy konsumenta

sprawiają, że to, co dla jednych jest bezpieczne, innym może zaszkodzić. Mleko, ze względu na swoje
właściwości, takie jak zawartość witamin, enzymów, białka czy laktozy, dla jednych konsumentów
może być produktem zdrowym i pożądanym, podczas gdy dla innych, mających uczulenie na laktozę,
produktem, którego należy unikać. To samo dotyczy orzeszków arachidowych, zawierających kwasy
„omega trzy”, znane ze swoich dobroczynnych właściwości, ale jednocześnie uważanych za produkt
alergizujący.

Każdy zakład, produkujący lub wprowadzający żywność do obrotu, musi zapewnić właściwą jakość

zdrowotną żywności. Musi też przestrzegać zasad higieny w procesie produkcji i w obrocie żywnością.
Powinno to być zagwarantowane przez kontrolę wewnętrzną.

Opakowania artykułów rolno-spożywczych wprowadzanych do obrotu powinny zapewniać zachowanie

cech istotnych dla danego rodzaju artykułu.

Przepisy stanowią także o tym, że środki spożywcze, substancje pomagające w przetwarzaniu,

dozwolone substancje dodatkowe do żywności lub inne składniki żywności mogą być przewożone
środkami transportu przeznaczonymi wyłącznie do tego celu i w taki sposób, aby nie została naruszona
jakość zdrowotna tych artykułów. Zdarza się bowiem, że zła jakość żywności nie jest winą producenta,
ale sposobu jej transportu lub przechowywania.

Dlatego też, należy zwracać uwagę na warunki przechowywania produktów spożywczych, ze szcze-

gólnym uwzględnieniem produktów wymagających przechowywania w niskich temperaturach i produktów
mrożonych.

Warto wiedzieć, że handel obwoźny środkami spożywczymi może być prowadzony wyłącznie na

targowiskach lub w halach targowych - w uzgodnieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji
Sanitarnej, a w przypadku środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego - również z właściwym
organem Inspekcji Weterynaryjnej oraz na wskazanym przez gminę terenie. Ponadto, osoby zajmujące
się handlem obwoźnym muszą posiadać właściwe orzeczenia lekarskie o stanie zdrowia i przestrzegać
zasad higieny.

Wszelkie zastrzeżenia związane z brakiem przestrzegania tych zasad można zgłaszać do Państwowej

Inspekcji Sanitarnej.

Jak powinna być oznakowana żywność?

Jak wynika z badań, konsumenci rzadko dokładnie czytają informacje dołączone do produktu. Czę-

ściowo wynika to z trudności z ich zrozumieniem i praktycznym wykorzystaniem. Wiele wątpliwości budzą
wśród konsumentów zwłaszcza symbole i nieznane słowa umieszczane na etykietach.

Tymczasem, zgodnie z przepisami, żywność musi być oznakowana:


po polsku,



w sposób czytelny,



zrozumiały,



widoczny,



a w odniesieniu do artykułów w opakowaniach jednostkowych – także w sposób nieusuwalny.

Oznakowanie nie może wprowadzać konsumenta w błąd!

Konsument musi mieć pewność, czy kupowany przez niego napój jest „jogurtem” czy „napojem

jogurtowym”, czyli zupełnie innym produktem, o innym składzie, charakterystyce i trwałości.

Producent oleju nie może deklarować, że jego produkt „nie zawiera cholesterolu”, bo to sugeruje, że

jest to unikalna cecha tego właśnie oleju, że posiada on specjalne właściwości, podczas gdy takie same
właściwości posiadają wszystkie oleje, które ze względu na swoją naturę nie zawierają cholesterolu.

Zakazane jest podawanie informacji sugerujących, że produkt posiada właściwości zapobiegawcze,

terapeutyczne lub lecznicze, np. „jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu”, „gwa-
rantuje zdrowe kości”, itp.

Dotyczy to wszystkich informacji (nie tylko słownych, ale i graficznych) umieszczanych na opakowaniu

lub na dołączonym do produktu: dokumencie, ulotce, etykiecie, obwolucie, zawieszce.

Warto zwrócić uwagę, że niektóre elementy pojawiające się na opakowaniu produktów spożywczych

nie pełnią żadnej funkcji informacyjnej, a jedynie handlową lub dekoracyjną. Zdarza się, że producenci
tworzą własne „znaki jakości”, czyli zamieszczają na opakowaniu bądź jego etykiecie symbol przypo-
minający popularne kiedyś znaki, a konsumenci sądzą, że jest to znak jakości mający certyfikat jakiejś
odpowiedzialnej instytucji. Nie należy więc przyjmować na wiarę wszystkich oznaczeń umieszczonych
na opakowaniach produktów spożywczych.

Wielu konsumentów zwraca uwagę na oznaczenie żywności znakiem zgodności z normą (np. PN

– Polska Norma). Należy jednak pamiętać, że obecnie normy nie są obowiązkowe. Natomiast dla konsu-
menta deklaracja producenta o zgodności produktu z normą jest ważna, bo oznacza, że producent stara
się przestrzegać reguł dobrej jakości i zależy mu na zaufaniu ze strony konsumentów.

Tworzeniem norm żywności zajmuje się międzynarodowa organizacja – Kodeks Żywnościowy (Codex

Alimentarius). Normy Kodeksu Żywnościowego powodują, że prawo dotyczące żywności w różnych
krajach jest zbliżone, podobna jest także jakość i bezpieczeństwo żywności.

Informacje, które MUSZĄ BYĆ umieszczone na etykiecie
środków spożywczych

Nazwa produktu (środka spożywczego)

Pod tym hasłem rozumiemy nazwę oraz definicję produktu, która prawnie się do niego odnosi.

Niekiedy produkt spożywczy wymaga dodatkowego precyzyjnego opisu wykraczającego poza

nazwę, który umożliwi poznanie jego prawdziwej natury i odróżnienie go od produktów, z którymi może
zostać pomylony.

Podając nazwę produktu, należy też określić stan fizyczny lub specyficzny rodzaj obróbki, jakiej dany

produkt został poddany, np. w proszku, tarty, zamrożony, zagęszczony, wzbogacony, liofilizowany (czyli
suszony w warunkach próżniowych ze stanu zamrożonego), gotowany, itp. Pominięcie tej informacji może
wprowadzić konsumenta w błąd.

Uwaga: „napój”, „nektar” i „sok” – to nie to samo, każda z tych nazw oznacza roztwór o innych

cechach.

Napój składa się z wody z dodatkami (substancje słodzące, kwasy spożywcze, CO

, olejki

eteryczne, składniki zapachowe, barwniki), jeśli zawiera sok, to w bardzo małych ilościach.

Nektar to

wyrób otrzymany przez dodanie wody oraz cukrów lub miodu do soku lub przecieru owocowego, przy
czym minimalna zawartość soku wynosi 25-50%.

Sokiem nazywa się wyrób otrzymany z owoców świeżych

lub schłodzonych. Na naszym rynku

soki są produkowane głównie przez dodanie wody i aromatów do

zagęszczonego wcześniej soku (czyli jego odtworzenie).

Lista składników

Składniki, włączając substancje dodatkowe do żywności, powinny być wymienione na etykiecie w po-

rządku malejącym według masy, jaką posiadały w momencie wytwarzania żywności. Składnik, którego
jest najwięcej, znajduje się na pierwszym miejscu.

Podawanie składu nie jest wymagane między innymi w przypadku produktów jednoskładnikowych

(np. octu, serów, masła, śmietany, piwa), pod warunkiem, że zostały one wyprodukowane bez dodatku
substancji dodatkowych do żywności i dodatkowych składników (np. papryka lub szczypiorek dodawany
do serów), a także w przypadku świeżych owoców, warzyw i wody gazowanej.

Data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia

Na etykietach produktów żywnościowych możemy się spotkać z dwoma rodzajami oznaczeń doty-

czących przydatności do spożycia danego produktu.

Pierwszy z nich to

data minimalnej trwałości – czyli termin, do którego prawidłowo przechowywany lub

transportowany środek spożywczy zachowuje pełne właściwości fizyczne, chemiczne, mikrobiologiczne
i organoleptyczne. Datą minimalnej trwałości znakuje się wszystkie trwałe środki spożywcze, np. wyroby
cukiernicze, przetwory warzywne i owocowe pasteryzowane, ale również dietetyczne środki spożywcze
i suplementy diety, jeśli są trwałe mikrobiologicznie.

Jeżeli na opakowaniu znajduje się napis: „najlepiej spożyć przed …” to znaczy, że jest to właśnie

data minimalnej trwałości. Lepiej nie spożywać żywności po upływie daty minimalnej trwałości. Może ona
stracić pewne swoje cechy (np. zapach, konsystencję), nie ma też pewności, czy nie będzie szkodliwa
dla zdrowia, bowiem producenci często maksymalnie wydłużają podawane na etykiecie terminy.

Data minimalnej trwałości może być oznaczona przez jedną, dwie lub trzy liczby. Zależy to od trwałości

środka spożywczego. Generalnie zasada jest taka, że podaje się w kolejności najpierw dzień, potem
miesiąc i rok, z tym, że w przypadku środków spożywczych o trwałości:

nie przekraczającej 3 miesięcy, można podać jedynie dzień i miesiąc,

od 3 do 18 miesięcy, można podać jedynie miesiąc i rok,

powyżej 18 miesięcy, można podać jedynie rok.

Natomiast

termin przydatności do spożycia to termin, po upływie którego środek spożywczy traci

przydatność do spożycia; termin ten jest stosowany do oznaczania środków spożywczych nietrwałych mi-
krobiologicznie, łatwo psujących się (np. wędzone ryby, produkty mięsne, gotowe do spożycia sałatki).

Termin przydatności do spożycia w oznakowaniu środka spożywczego określa się wyrażeniem „należy

spożyć do …” (włącznie), podając w kolejności dzień, miesiąc i, jeżeli to możliwe, rok.

Zabrania się spożywania żywności, której termin przydatności przekroczył już datę następującą po

“należy spożyć do …”, nawet jeśli wygląda i pachnie właściwie. Spożycie takiej żywności może narazić
konsumenta na problemy zdrowotne.

Jeżeli żywność oznakowana „należy spożyć do …” została raz otwarta, należy bezwzględnie prze-

strzegać zaleceń podanych przez producenta, np. „spożyć w ciągu tygodnia od otwarcia”.

Obie daty (datę minimalnej trwałości i termin przydatności do spożycia) podaje producent na pod-

stawie badań przechowalniczych wykonanych na próbkach pochodzących z własnego zakładu. Za
trwałość środka spożywczego do daty podanej na opakowaniu odpowiada producent, jeżeli wyrób jest
przechowywany w warunkach zgodnych z jego zaleceniami.

W obrocie nie mogą znajdować się produkty zarówno po terminie przydatności

do spożycia, jak i po upływie daty minimalnej trwałości.

UWAGA: zdarza się, że żywność, której termin przydatności do spożycia upływa w danym dniu lub

dnia następnego, sprzedawana jest pod hasłem „PROMOCJA”. „Promocje” i inne „okazje” powinny być
dla konsumenta sygnałem do dokładnego sprawdzenia terminu przydatności do spożycia.

Sposób przygotowania lub stosowania

Informację o sposobie przygotowania lub stosowania podaje się tylko w tych przypadkach, w których

brak tej informacji mógłby spowodować niewłaściwe postępowanie ze środkiem spożywczym.

Zawsze należy przestrzegać wszystkich wskazówek dotyczących przechowywania i przygotowywania

żywności, zawartych na etykiecie, np. „gotować w stanie zamrożonym” lub „po rozmrożeniu użyć w ciągu
24 godzin”.

Dane identyfikujące

Na etykiecie obowiązkowo muszą znajdować się dane identyfikujące:

producenta środka spożywczego, w tym firma lub nazwa ze wskazaniem formy prawnej, a w

przypadku osoby fizycznej imię i nazwisko oraz nazwa, pod którą osoba ta wykonuje działalność
oraz jej adres,

kraj, w którym wyprodukowano środek spożywczy lub w którym dokonano przetworzenia zmieniają-

cego właściwości środka spożywczego – w przypadku, gdy brak tej informacji mógłby wprowadzić
konsumenta w błąd.

Wymóg ten stosuje się po to, aby wyeliminować nadużycia związane z deklarowaniem, że dany

produkt pochodzi z określonego obszaru geograficznego/regionu, charakterystycznego dla danego typu
produktu, podczas gdy w rzeczywistości tak nie jest.

Zawartość netto lub liczba sztuk środka spożywczego w opakowaniu

Zawartość opakowania produktu spożywczego można wyrazić w:


litrach (l), centylitrach (cl) lub mililitrach (ml) w przypadku produktów płynnych,



kilogramach (kg), gramach (g) lub miligramach (mg) w przypadku produktów stałych.

Produkty, które nie są charakteryzowane zawartością netto to takie, które są klasyfikowane wagowo

(np. jaja występujące w kategoriach XL, L, M lub S), produkty, które się sprzedaje w częściach lub pro-
dukty, które prezentuje się bezpośrednio konsumentowi.

Warunki przechowywania

Informacja o warunkach przechowywania musi być podana przez producenta, jeżeli środek spożywczy

jest oznaczony terminem przydatności do spożycia oraz w przypadku, gdy jakość środka spożywczego
w istotny sposób zależy od warunków jego przechowywania.

Należy bezwzględnie pamiętać, że termin przydatności do spożycia lub data minimalnej trwałości

są w mocy jedynie pod warunkiem, że żywność jest przechowywana zgodnie z zaleceniami umieszczo-
nymi na opakowaniu. Najczęściej spotykane dotyczą przechowywania w chłodnym i suchym miejscu,
przechowywania w określonej temperaturze lub przechowywania w lodówce po otwarciu opakowania.
Jeżeli te instrukcje nie będą przestrzegane, żywność może się zepsuć szybciej i narazić konsumenta na
zatrucie pokarmowe.

Oznaczenie partii produkcyjnej

Zazwyczaj numer partii produkcyjnej nie daje konsumentowi żadnej użytecznej informacji, ale może

okazać się przydatny w momencie wykrycia anomalii lub wady produktu, gdy należy interweniować w celu
określenia wadliwej partii produktu.

Podawanie tego kodu nie jest wymagane, jeśli produkt oznakowany jest datą minimalnej trwałości

lub terminem przydatności do spożycia, z określeniem co najmniej dnia i miesiąca, co można uznać za
kod identyfikujący partię.

Klasa jakości handlowej

Informację o klasie jakości handlowej podaje się, jeśli została ona ustalona w przepisach odnośnie

szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych lub ich grup.
W niektórych przypadkach podawany jest inny wyróżnik jakości handlowej, jeżeli obowiązek podawania
tego wyróżnika wynika z odrębnych przepisów.

Szczególne oznaczenia znajdujące się na środkach
spożywczych

Oprócz wymienionych wyżej informacji, które obowiązkowo muszą znaleźć się na etykiecie każdego

środka spożywczego, etykiety niektórych artykułów powinny zawierać informacje wynikające z przepisów
szczególnych, związanych np. z ich metodami produkcji czy pakowania, bądź zawartością szczególnych
składników. A oto niektóre z nich:

Pakowany w atmosferze ochronnej

Oznacza produkt, przy pakowaniu którego użyto gazu obojętnego powodującego przedłużenie okresu

trwałości tego środka spożywczego.

Zasada pakowania w atmosferze ochronnej polega na zmianie składu powietrza znajdującego się

w opakowaniu. Zazwyczaj tlen zastępuje się azotem lub dwutlenkiem węgla.

Zawiera substancje słodzące

Jeżeli środek spożywczy zawiera jedną lub więcej substancji słodzących, producent musi to zade-

klarować na opakowaniu.

Cukry w żywności, takiej jak owoce czy mleko, znajdują się w sposób naturalny i powodują, że

żywność ma słodki smak. Tych rodzajów cukrów nie musimy redukować w naszej diecie. Natomiast
żywność zawierająca cukier dodany powinna być ograniczana. Deklaracja „bez dodatku cukru” lub
„niesłodzone” oznacza, że produkt nie zawiera w sobie cukru jako składnika dodanego, może jednak
zawierać cukier naturalny.

Lista składników zamieszczona na opakowaniach żywności deklarowanej jako „bez dodatku cukru”

informuje, jakiego ewentualnie typu słodzika użyto przy produkcji. Natomiast informacja o tym, jaka jest
zawartość cukru (naturalnego) znajduje się w tabeli wartości odżywczej.

Zawiera źródło fenyloalaniny

Dotyczy to środków spożywczych zawierających aspartam. Są osoby z nietolerancją fenyloalaniny,

dlatego też informacja o jej zawartości musi znajdować się na etykiecie.

Informacje, o których mowa wyżej zamieszcza się w tym samym polu widzenia,

co nazwę środka spożywczego.

Ważne dla alergików

Od listopada 2005 roku, etykiety wszystkich produktów paczkowanych (w tym napojów alkoholowych),

muszą zawierać informację na temat składników mogących wywoływać alergię lub nietolerancję. Produkty
oznakowane przed 25 listopada 2005 roku mogą być w obrocie aż do wyczerpania zapasów.

Dotyczy to następujących 12 grup składników alergizujących, obecnych w żywności pakowanej:


ziarna zbóż zawierające gluten (m.in. pszenica, żyto, jęczmień, owies) oraz przetwory z tych

zbóż,



skorupiaki i przetwory ze skorupiaków,



jaja i przetwory z jaj,



ryby i przetwory z ryb,



orzechy arachidowe i przetwory z tych orzechów,



ziarna soi i przetwory sojowe,



mleko i przetwory mleczne (w tym laktoza),



suche owoce łupinowe (m.in. migdały, orzechy laskowe, orzechy włoskie),



seler i przetwory z selera,



gorczyca i przetwory z gorczycy,



ziarna sezamu i przetwory z sezamu,



dwutlenek siarki i siarczany w koncentracji powyżej 10mg/kg lub 10 ml/l wyrażone jako SO

Informacje, które MOGĄ BYĆ dodatkowo umieszczone
na etykiecie środków spożywczych

W niektórych przypadkach przepisy określają warunki, pod jakimi producent może oznaczyć żywność

w określony sposób. Do przypadków tych należą następujące oznaczenia:

Wyprodukowano metodami integrowanymi

lub skrót „IPO” (Integrowana Produkcja Ogrodnicza) – oznacza stosowanie w produkcji metod jak

najmniej inwazyjnych w stosunku do środowiska naturalnego, w sposób minimalizujący niepożądane
efekty uboczne stosowanych środków ochrony roślin i nawozów sztucznych, z uwzględnieniem ochrony
środowiska. Producent może oznaczyć w ten sposób swój produkt, jeżeli posiada dokumentację po-
twierdzającą stosowanie takiej metody produkcji.

Produkt może być spożywany przez wegetarian

Oznaczenie takie jest dopuszczalne pod warunkiem, że środek spożywczy nie zawiera składników

pochodzących z nieżywych zwierząt oraz, że substancje pochodzące z nieżywych zwierząt nie były
używane w procesie produkcyjnym.

Produkt może być spożywany przez wegan

W ten sposób może być oznaczona żywność pod warunkiem, że nie zawiera żadnych składników

pochodzenia zwierzęcego oraz, że składniki takie nie były używane w procesie produkcyjnym.

Dobrowolne deklaracje producenta

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, producent ma prawo do umieszczania na etykiecie dowol-

nych deklaracji dotyczących cech lub właściwości produktu. Najczęściej stosowane deklaracje dotyczą
ogólnych cech produktu (“naturalny”, “świeży”, “czysty”, itp.), właściwości żywieniowych (“z niską za-
wartością tłuszczu”, itp.), sposobu wytwarzania (“domowy”, “swojski”, “tradycyjny”, itp.) i pochodzenia
geograficznego (“produkt polski”, “produkt z Mazur”, itp.).

Jedynym ograniczeniem, jakie ustanawiają przepisy prawa w odniesieniu do tego typu deklaracji, jest

ogólny wymóg, aby oznakowanie artykułu rolno-spożywczego nie wprowadzało w błąd nabywcy co do
tożsamości tego artykułu (jego rodzaju, właściwości, składu, ilości, trwałości, pochodzenia oraz sposobu
produkcji). Oznakowanie nie może ponadto sugerować, że artykuł ten posiada specjalne właściwości, pod-
czas gdy ich nie posiada lub gdy deklarowane właściwości są typowe dla innych podobnych artykułów.

Oto przykłady dobrowolnych deklaracji i informacji znajdujących się na etykietach:

Marka produktu

Marka produktu pojawia się niemal na wszystkich etykietach, jako element identyfikujący producenta.

Producent, poprzez wyeksponowanie swojej marki na produkcie, deklaruje odpowiedzialność za produkt
znajdujący się na rynku.

Kod kreskowy

Kod kreskowy jest międzynarodowym systemem kodowania produktów, pozwalającym na bezbłędną

identyfikację produktu, ułatwia też prace związane ze sprzedażą.

Kod kreskowy składa się z 13 cyfr:
– dwie pierwsze cyfry informują o kraju, z którego pochodzi produkt (dla Polski jest to 59),
– pięć następnych cyfr identyfikuje zakład produkcyjny i producenta,
– pięć kolejnych cyfr odnosi się do konkretnego wytwórcy i konkretnego produktu,
– cyfra końcowa jest tzw. cyfrą kontrolną służącą do wyeliminowania błędów podczas optycznego

odczytywania, w przypadku kodu wydrukowanego niewystarczająco widocznie.

Wartość odżywcza środka spożywczego

Na opakowaniach środków spożywczych powszechnego spożycia nie ma obowiązku podawania

wartości odżywczych, jednak taka informacja jest obowiązkowa w przypadku produktów dla niemowląt,
produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego, suplementów diety oraz produktów reklamowanych
jako posiadające szczególne walory odżywcze. Na przykład kiedy na etykiecie pojawiają się następują-
ce deklaracje: „light”, „wzbogacony w witaminy”, „bogaty we włókna”, „niska zawartość cholesterolu”,
podanie wartości odżywczej jest niezbędne.

Light

Ponieważ nie ma prawnej definicji słowa „light” („lekki”), producenci często używają go sugerując, że

dany produkt spożywczy zawiera mniej tłuszczu lub cukru (mniej kalorii) niż odpowiedniki standardowe.

Nie istnieją reguły określające o ile mniej tłuszczu, cukru, czyli o ile mniej kalorii ma zawierać produkt

“light”, zwyczajowo za produkt „light” uważa się taki, który zawiera o 30% mniej kalorii niż tzw. produkt
standardowy. Aby sprawdzić czy deklaracja ma pokrycie w rzeczywistości, należy zapoznać się z tabelą
wartości odżywczej produktu w przeliczeniu na 100 g. Może się okazać, że między wersją „lekką” a stan-
dardową jest niewielka różnica lub wersja „light” produktu jednej firmy zawiera tyle samo tłuszczu, co
wersja pełnotłusta innego producenta.

Jedynie w odniesieniu do tłuszczów przeznaczonych do smarowania istnieją Wspólnotowe przepisy,

mówiące, że terminem „light” („lekki”) bądź „niskotłuszczowy” można je oznaczać, jeśli zawierają nie
więcej niż 41% tłuszczu.

Zawartość laktozy

Laktoza jest cukrem naturalnie występującym w mleku. Niektórzy ludzie nie trawią laktozy w sposób

właściwy, co objawia się bólami brzucha i rozwolnieniem. Ilość laktozy, jaką jest w stanie przyswoić osoba
z nietolerancją laktozy jest bardzo indywidualna, jednakże większość osób z tą niewydolnością toleruje
żywność o jej małej zawartości.

Obecnie na rynku jest wiele produktów przeznaczonych dla osób z nietolerancją laktozy, np. zamiast

mleka mogą oni spożywać jogurt. Istnieją także mleka pełne, z których laktoza została usunięta (oznaczenie
„nie zawiera laktozy”), a oprócz tego występują także napoje z owsa, soi oraz jogurty na bazie soi, które
również bywają oznaczone jako „nie zawierające laktozy”. Jest to przykład deklaracji wprowadzającej
konsumentów w błąd, gdyż zarówno soja jak i owies, w naturalny sposób nie zawierają laktozy.

Nie ma jednak przepisów regulujących, o ile mniej laktozy powinno zawierać mleko o jej zreduko-

wanej zawartości. Potocznie, za mleko „bezlaktozowe” uważa się mleko o zawartości mniejszej niż 0,5%
laktozy, a za mleko o obniżonej zawartości laktozy takie, w którym zawartość laktozy obniżona jest o 50%
(oznaczenie „zredukowana zawartość laktozy”). Dlatego, aby sprawdzić, czy żywność o zredukowanej
zawartości laktozy dostosowana jest do potrzeb danego konsumenta, należy zapoznać się uważnie
z etykietą.

Zawiera kwasy tłuszczowe wielonienasycone lub jednonienasycone

Udowodniono, że kwasy te obniżają poziom cholesterolu we krwi, a co z tym związane, pomagają

obniżyć ryzyko wystąpienia chorób serca. Dlatego lepiej jest spożywać żywność bogatą w kwasy tłuszczowe
jednonienasycone (oliwę z oliwek, olej rzepakowy) i wielonienasycone (olej słonecznikowy i sojowy), niż
żywność zawierającą kwasy tłuszczowe nasycone (tłuszcze zwierzęce).

Olej rzepakowy, tak samo jak oliwa z oliwek, zawiera w większości tłuszcz jednonienasycony, jest on

dobrym i tańszym odpowiednikiem oliwy z oliwek. Olej słonecznikowy, sojowy i kukurydziany zawierają
głównie tłuszcze wielonienasycone i również stanowią dobry wybór. Oczywiście to nie znaczy, że oleje
należy spożywać w dużych ilościach, zwłaszcza jeśli są poddawane obróbce termicznej (np. używane
do smażenia, pieczenia, duszenia).

Bez konserwantów, bez barwników, bez sztucznych dodatków

Niekiedy producenci umieszczają na opakowaniach produktów spożywczych napisy „bez konser-

wantów”, „bez barwników”, „bez sztucznych dodatków”. Podawanie tego typu oświadczeń, zwłaszcza
dla produktów, których zgodnie z prawem nie można na przykład konserwować (mleko, produkty dla
dzieci, przetwory owocowe i warzywne w puszkach i słoikach), jest sugerowaniem, że ten właśnie produkt
posiada szczególne właściwości, podczas gdy właściwości takie mają wszystkie produkty tego rodzaju.
Jest to niezgodne z prawem wprowadzanie konsumenta w błąd.

Przepisy prawa żywnościowego w Polsce nie dopuszczają

żadnych sztucznych dodatków do żywności.

Żywność ekologiczna

Prawo stanowi, że żywność sprzedawana (oznaczona) jako ekologiczna, organiczna lub biologiczna

musi pochodzić od producentów, przetwórców i importerów, którzy są zarejestrowani i zaakceptowani
przez odpowiednią jednostkę certyfikującą. Wymagane jest także umieszczenie na etykiecie danych
jednostki certyfikującej, której podlega producent.

Produkty rolnictwa ekologicznego mogą być różnie oznakowane, np. jako „eko” lub „bio”. Powoduje

to niestety zamieszanie wśród konsumentów, zwłaszcza w przypadku artykułów wyprodukowanych
i oznaczonych w innym kraju.

Przykładowo: produkt naturalny w Austrii oznacza się jako „bio” lub „biologiczny”, w Niemczech jako

„eko” lub „ekologiczny”, a w Wielkiej Brytanii jako „organiczny”.

Ponadto przedrostek „bio” w różnych krajach ma różne znaczenie – oprócz określania tym mianem

produktów ekologicznych, wyraz ten stosuje się również do niektórych produktów mlecznych (np. Bio-
-Jogurt), które nie posiadają „ekologicznych” certyfikatów.

W Unii Europejskiej stosowanie określenia „bio” jako elementu nazwy produktu, nie będącego pro-

duktem rolnictwa ekologicznego, zostało obecnie zakazane, etykiety zawierające to określenie powinny
być wycofane z rynku do 2005 roku.

Organizmy Genetycznie Modyfikowane

Organizmy Genetycznie Modyfikowane (GMO - Genetically Modified Organisms) są to organizmy

(rośliny, zwierzęta), których określone cechy, tj. wielkość, trwałość, masa, kolor, są efektem zewnętrznej
ingerencji człowieka.

Modyfikacja genetyczna to chemiczna zmiana fragmentów kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA),

czyli zmiana jednego lub kilku genów lub wprowadzanie nowego genu, w wyniku czego powstanie
nowe białko (nowa cecha). Takie zmiany, dokonane w danym organizmie, zostaną przekazane jego
potomkom.

Człowiek zmienia cechy roślin z wielu powodów, między innymi po to, aby tolerowały środki chemiczne

do zwalczania chwastów, były bardziej odporne na chwasty lub miały ulepszone cechy, tj. smak, zapach,
konsystencję, trwałość oraz zwiększoną wartością żywieniową. Ważną przyczyną jest także osiąganie
większych plonów, czyli większej ilości owoców lub warzyw z danej powierzchni uprawnej. Ponadto,
modyfikacje genetyczne stosuje się w celu zwiększenia odporności roślin na szkodniki oraz na choroby
wywołane owadami i szkodnikami.

Do najczęściej modyfikowanych genetycznie roślin zaliczamy: soję, bawełnę i kukurydzę oraz ziemniaki.

Wielu konsumentów ma wątpliwości czy żywność modyfikowana genetycznie jest bezpieczna, dlatego

przepisy zobowiązują producenta do umieszczenia na etykiecie informacji o tym, że produkt zawiera GMO
- ułatwia to konsumentowi dokonanie świadomego wyboru.

Obowiązek znakowania dotyczy również produktów przetworzonych w wysokim stopniu, np. olej

otrzymany ze zmodyfikowanej genetycznie kukurydzy.

Witaminy – symbol zdrowia?

Witaminy są bardzo ważnymi związkami, niezbędnymi dla wzrostu i rozwoju organizmu oraz wspo-

magającymi zwalczanie chorób. Jednak zarówno nadmiar, jak i niedobór witamin są niebezpieczne,
zwłaszcza dla osób młodych.

Spośród trzynastu witamin, dziewięć rozpuszcza się w wodzie. Są to witaminy: C, B

, B

PP, H oraz pochodne kwasu foliowego. Witaminy te nie są magazynowane w organizmie, a nadmiar ich
usuwany jest wraz z moczem. Nie magazynowanie witamin w organizmie oznacza konieczność ciągłe-
go ich dostarczania wraz z pożywieniem. Pozostałe 4 witaminy (witaminy: A, D, E, K) rozpuszczają się
w tłuszczach i są magazynowane w różnych narządach naszego organizmu.

Wiele witamin znajduje się w żywności, szczególnie w owocach i warzywach, które są ich naturalnym

źródłem. Niezależnie od tego, niektóre produkty spożywcze są przez producentów sztucznie wzbogacane
w witaminy.

Witaminy mogą być dodawane między innymi do olejów roślinnych, margaryny, mleka i przetworów

mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu, do soków, nektarów, napojów, przetworów zbożowych, a także
do innych produktów, np. cukierków owocowych. Dlatego, jeśli na etykiecie znajdziemy informację, że
cukierki zawierają witaminę C, a płatki śniadaniowe są wzbogacone w komplet witamin, należy uważać,
żeby nie przekroczyć dziennego zapotrzebowania na witaminy. Informacja o dziennym zapotrzebowaniu
powinna być podana na opakowaniu.

Należy bardzo dokładnie czytać etykiety (również napisy bardzo drobnym

drukiem), aby nie spożywać witamin w nadmiarze,

gdyż nie jest to obojętne dla organizmu!

Witaminy i składniki mineralne można deklarować tylko wtedy, gdy w 100g, 100 ml lub w 1 porcji

produktu jest nie mniej niż 15% zalecanej normy RDA (Reference Dietary Intake – referencyjnej normy
spożycia).

Jak reklamować żywność

Żywność jest towarem konsumpcyjnym, a więc umowy kupna żywności zawierane przez konsumentów

z profesjonalistami podlegają przepisom o sprzedaży konsumenckiej.

Do obowiązków każdego sprzedawcy należy między innymi:


podanie ceny oferowanego towaru oraz jego ceny jednostkowej; cena podawana przez sprzedawcę

konsumentowi jest ceną do zapłaty i zawiera wszystkie podatki i obciążenia,



wydanie, na żądanie kupującego, pisemnego potwierdzenia zawarcia umowy (z nazwą sprzedawcy,

jego adresem, datą sprzedaży, określeniem towaru, jego ilością i ceną).

Towar zgodny z umową, to towar spełniający wszystkie warunki, które określił konsument, ale także

odpowiadający informacjom, jakie podał konsumentowi sprzedawca w formie ustnej lub pisemnej (np.
na etykiecie).

Informacje podawane przez sprzedawcę

muszą być: jasne, zrozumiałe, nie wprowa-
dzające w błąd, podane w języku polskim,
wystarczające do prawidłowego i pełnego
korzystania ze sprzedanego towaru kon-
sumpcyjnego.

Jeśli więc konsument na pytanie „czy se-

rek nie jest kwaśny?”, otrzymuje zapewnienie
sprzedawcy, że „jest pyszny i nie kwaśny”,
a w domu okaże się, że jest odwrotnie – jest
to podstawa do złożenia reklamacji.

Towar jest zgodny z umową, jeśli jego

właściwości zgadzają się z tym, co poda-
je publicznie sprzedawca lub producent.
Oznacza to, że konsument może reklamo-
wać towar, jeśli reklama informowała go, że
towar spełni konkretne oczekiwania, a tak
nie jest.

Nie jest zgodny z umową środek spo-

żywczy zafałszowany, którego skład lub inne
właściwości zostały zmienione lub w którym
zostały wprowadzone zmiany mające na
celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub
innych właściwości; także – nieprawidłowo
oznakowany.

Sprzedawca odpowiada wobec kupującego za zgodność towaru

konsumpcyjnego z umową.

Sprzedawca odpowiada za informacje, których udziela konsumentowi.

Składając do sprzedawcy reklamację środka spożywczego należy pamiętać, że trzeba to zrobić

niezwłocznie po stwierdzeniu niezgodności towaru z umową.

„Niezwłocznie” oznacza, w zależności od rodzaju opakowania środka spożywczego, następujące

nieprzekraczalne terminy składania reklamacji:



żywność paczkowaną można reklamować w terminie 3 dni od otwarcia opakowania, oczywiście

tylko w przypadku, jeśli wcześniej nie upłynął jej termin przydatności do spożycia lub data mini-
malnej trwałości,



żywność sprzedawaną luzem, ważoną i/lub pakowaną w sklepie można reklamować w terminie 3

dni od sprzedaży lub otrzymania towaru (np. jeśli towar jest dostarczany do miejsca zamieszkania
konsumenta).

W publikacji uwzględniono następujące podstawy prawne:


ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 63, poz.

634, z późn. zm.),



ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2001 r.,

Nr 5, poz. 44, z późn. zm.),



ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 76, poz.

811, z późn. zm.),



rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania

środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. Nr 220, poz. 1856, z późn.
zm.),



rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 stycznia 2003 r. w sprawie

terminów zawiadomienia sprzedawcy o stwierdzeniu niezgodności towaru żywnościowego z umową
(Dz. U. Nr 31, poz. 258),



rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 września 2003 r. w sprawie szczegółowych

wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz. U. Nr 177, poz. 1735),



rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie substancji wzbogacających

dodawanych do żywności i warunków ich stosowania (Dz. U. z 2003 r., Nr 27, poz. 237),



rozporządzenie Rady (WE) z dnia 5 grudnia 1994 r., Nr 2991/94 określające normy dla tłuszczów

do smarowania,



rozporządzenie Rady (EWG) z dnia 24 czerwca 1991 r., Nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej

produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych.

Stowarzyszenie Konsumentów Polskich

ul. Gizów 6

01-249 Warszawa

tel. +22 634 0668

fax: +22 634 0667

e-mail: sekretariat@skp.pl

www.skp.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Czy wiesz co jesz, Scenariusze zajęć
Czy wiesz co jesz zakupy be
Czy wiesz co jesz
czy wiesz co jesz 2
Czy wiesz co nosisz
Czy wiesz co nosisz, Egzorcysta, OKULTYZM - TEKSTY
Czy wiesz co nosisz - symbole, Egzorcysta, OKULTYZM - TEKSTY
Czy wiesz, co Cię ZJE
Czy wiesz co jjesz artykuł
Czy wiesz co to miłość
G Zieliński Czy wiesz co to miłość
Skróty Czy wiesz co znacza te skróty

więcej podobnych podstron