Egzamin licencjacki – pytania podstawowe

Republika – forma rządów, w której najwyższa władza należy do organu wybieranego na
określony czas (kadencję) przez obywateli. Republiki można podzielić na:



arystokratyczne – władze wybierane przez wąskie grupy, wyodrębnione ze względu na
pochodzenie lub zamożność (występowały w przeszłości);



demokratyczne – władze wybierane przez ogół obywateli (współczesne republiki
europejskie np. Francja, Polska, Niemcy).

Monarchia – forma rządów, w której najwyższym organem jest monarcha (król, cesarz,
sułtan), a ludność tworzy grupę poddanych. Monarcha swą funkcję sprawuje najczęściej
dożywotnio. Ze względu na sposób uzyskania władzy przez władcę monarchie można
podzielić na:



dziedziczną – monarcha uzyskuje władze przez dziedziczenie (np. Wlk. Brytania,
Hiszpania);



elekcyjna – monarcha uzyskuje władze przez wybór (np. Rzeczpospolita w okresie
nowożytnym).

Monarchie ze względu na zakres władzy monarchy, można podzielić na:



nieograniczone (absolutne) – władza monarchy jest niczym nieograniczona;



ograniczone (konstytucyjne) – władza monarchy jest ograniczona przez konstytucję.

Podział państw ze względu na reżim polityczny

Państwo autorytarne



silna władza wykonawcza jest skupiona w rękach jednostki lub wąskiej grupy osób,
parlamenty odgrywają drugorzędną rolę i są podporządkowane władzy wykonawczej;



społeczeństwo nie ma możliwości kontrolowania władzy, rządzący są uprzywilejowani;



udział obywateli w życiu społecznym jest sztuczny i poddany ścisłej kontroli;



istnieję rozwinięty aparat przymusu i represji.

P. Leszczyński, T. Snarski, Wiedza o społeczeństwie. Vademecum maturalne 2009, Gdynia 2009, s. 33.

Ibidem.

~ 4 ~

Rządy autorytarne były sprawowane w wielu krajach Europy w okresie międzywojennym,
m.in. w Polsce (po 1926 r.), Rumunii, Hiszpanii. Obecnie pojawiają się w krajach Afryki, Azji
i Ameryki Łacińskiej.

Państwo totalitarne



państwo kontroluje wszystkie sfery życia społecznego, ma rozbudowany aparat represji
i przymusu;



państwo indoktrynuje swoich obywateli, istnieje jedna oficjalna doktryna państwowa,
a interes jednostki jest podporządkowany interesowi państwa;



nie istnieje podział władzy, cała władza jest skupiona w rękach partii rządzącej i jej
przywódcy;



działalność opozycyjna jest zakazana, a wobec przeciwników politycznych stosuje się
terror.

Przykładami państw totalitarnych były faszystowskie Niemcy i Włochy, oraz komunistyczny
Związek Radziecki. Obecnie można do nich zaliczyć komunistyczną Koreę Północną.

Państwo demokratyczne



istnieje podział władzy, władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza są rozdzielone
między różne organy, które się wzajemnie kontrolują;



obywatele mają możliwość kontrolowania władzy, rządzący nie są uprzywilejowani,
wszyscy obywatele są równi wobec prawa;



panuje szeroki zakres praw i wolności obywatelskich, takich jak wolność słowa,
zgromadzeń, sumienia, które są zagwarantowane w konstytucji.

Rządy demokratyczne są sprawowane m.in. w większości państw europejskich i Ameryce
Północnej.

Podział państw ze względu na ustrój terytorialny

Państwa unitarne (scentralizowane, zdecentralizowane)



jednostki podziału terytorialnego nie mają samodzielności politycznej i są
podporządkowane organom ogólnopaństwowym;



na terenie państwa obowiązuje jednolity system prawa, obywatelstwo, system organów
sądowych oraz prawodawczych;



państwami unitarnymi są: Polska, Węgry, Szwecja, Dania, Holandia.

Państwa złożone (federacje, konfederacje)



części składowe państwa mają duży stopień samodzielności m.in. posiadają własne
organy prawodawcze, wykonawcze i sądownicze;



ogólnopaństwowe instytucje zajmują się jedynie wybranymi dziedzinami wspólnego
funkcjonowania państwa, np. polityką obronną, monetarną.

Ibidem.

~ 5 ~

Definicje i podział organów państwowych

Organ państwa to wyodrębniona prawnie osoba bądź zespół ludzi upoważnionych do

wykonywania określonych czynności w imieniu państwa

Podział organów państwowych ze względu na:

a) skład liczebny



jednoosobowe (prezydent, minister)



wieloosobowe (kolegialne) (parlament, rada ministrów)

b) sposób kreowania



wybór (sejm i senat)



nominacja (mianowanie) (wojewoda, prokurator)



dziedziczenie



losowanie



kooptacja

c) zakres stanowienia prawa



centralne (prezydent, premier)



terenowe (wojewoda, kurator oświaty)

d) strukturę wewnętrzną



złożona (np. Zgromadzenie Narodowe, Rada Ministrów)



prosta (Sejm, KRRiT)

e) zakres kompetencji (funkcje)



ustawodawcze (prawodawcze)



wykonawcze (administracyjne)



sądownicze



kontrolne i ochrony prawa



prokuratura



siły zbrojne

Koncepcje genezy państwa

W naukach zajmujących się teorią państwa (politologia) nie ma powszechnie uznanej

teorii wyjaśniającej problem powstania organizacji państwowej. W ciągu wieków
kształtowały się różnorodne koncepcje dotyczące tego problemu

Koncepcja teistyczna – jest to najstarsza teoria, która zakłada, że państwo powstało

dzięki działaniu siły nadprzyrodzonej, zamiarowi Bożemu. Modyfikacją tej doktryny jest
koncepcja św. Tomasza z Akwinu, który twierdził, że od Boga pochodzi idea władzy,
natomiast konkretne państwa to dzieło ludzi. Ta koncepcja była popularna w monarchiach

http://portalwiedzy.onet.pl/20091,,,,organ_panstwa,haslo.html

A. Kunicka-Goldfinger, M. Podbielkowski, W. Kunicki-Goldfinger, Repetytorium poziom podstawowy

i rozszerzony: wiedza o społeczeństwie, Warszawa – Bielsko-Biała 2010, s. 154.

~ 6 ~

absolutnych i stanowiła uzasadnienie dla nieograniczonej władzy monarchy, jako
pochodzącej od Boga. Każde wystąpienie przeciwko władzy traktowane było jako grzech.

Koncepcja umowy społecznej zakłada, że państwo jest rezultatem umowy pomiędzy

członkami społeczeństwa lub między społeczeństwem a władzą, oraz neguje tezę o Boskim
pochodzeniu władzy. Istnieje wiele odmian tej koncepcji. Jej zwolennikami byli m.in. John
Locke i Jean Jacques Rousseau.

Koncepcja podboju i przemocy

zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana

słabszych plemion przez plemiona silniejsze. W ten sposób narodził się podział na rządzących
i rządzonych, a państwo jeszcze go utrwaliło. Zwolennikiem tej teorii był Ludwik Gumplowicz.

Koncepcja marksistowska zakłada, że państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty

pierwotnej, w której panowała wspólna własność narzędzi i środków, na klasy, co nastąpiło
głównie w wyniku powstania własności prywatnej. Przewaga ekonomiczna pozwoliła klasom
posiadającym własność zdobyć władzę. To doprowadziło do powstania państwa, które ma
utrwalać panowanie klas posiadających. Autorami tej koncepcji byli Karol Marks i Fryderyk
Engels

Istota i funkcje państwa

Państwo to trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium,

podlegających władzy zwierzchniej

Biorąc pod uwagę zasięg przestrzenny aktywności państwa, można wyróżnić dwie jego

funkcje

wewnętrzna – obejmuje działania, które maja zagwarantować bezpieczeństwo i ład
w kraju. W ramach realizacji tej funkcji można wyróżnić działalność:



prawodawczą –tworzenie prawa, które obowiązuje na terytorium państwa,



porządkową – podejmowanie działań, które zapewniają porządek na terytorium
państwa,



administracyjną – zarządzanie przez odpowiednie organy państwowe określonymi
dziedzinami życia publicznego,



socjalną – dążenie państwa do zapewnienia obywatelom minimum egzystencji,
walka z bezrobociem oraz starania o poprawę warunków pracy,



kulturalną – działalność państwa w zakresie wspierania badań naukowych, rozwoju
oświaty i kultury, ochrony zabytków i promocji kultury za granicą,



gospodarczo-organizatorską – polega na zarządzaniu przez państwo gospodarką
oraz na oddziaływaniu na nią. Państwo stara się promować gospodarkę w świecie,
chronić ją przed nieuczciwą konkurencją oraz stwarzać warunki dla jej rozwoju.

P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 31.

B. Szmulik, M. Żmigrodzki, Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Lublin 2010, s. 16.

P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 32.

~ 7 ~

zewnętrzna – obejmuje aktywność międzynarodową państwa, stosunki z innymi
państwami, działalność w organizacjach międzynarodowych, co ma na celu ochronę
suwerenności zewnętrznej państwa. Organami, które realizuję tę funkcję są m.in.
służby dyplomatyczne i wojsko.

Metody i techniki w badaniach politologicznych

W nauce o polityce stosowane są różne metody badawcze używane także w innych

dyscyplinach nauk społecznych. Do najczęściej wykorzystywanych należą następujące
metody

metoda systemowa - polega na konstruowania modelu pojęciowego zjawisk
politologicznych;

metoda porównawcza – polega na wykrywaniu podobieństw i różnic pomiędzy
procesami i zjawiskami;

metoda ilościowa – polegają na zbieraniu i przetwarzaniu masowych informacji
o zjawiskach politycznych, społecznych i ekonomicznych, a następnie na analizie
ilościowej tych danych;

metoda instytucjonalno-prawna – polega na zakreśleniu pola badań do sfery
określonych przepisów prawnych; opiera się na analizie norm prawnych i tekstów
aktów normatywnych;

metoda historyczna – badania historyczne zjawisk politycznych służą politologii jako
substrat hipotez;

metoda behawioralna – polega na analizie zjawisk politycznych poprzez obserwację
zachowań jednostek i grup ludzi;

metoda symulacyjna – podstawowym założeniem metodologicznym jest budowa
modelu, który poddaje się następnie symulacji, czyli działaniom imitującym rzeczywiste
procesy społeczne i polityczne;

metoda decyzyjna – polega na rozpatrywaniu zjawisk i procesów społeczno-
politycznych przez pryzmat ośrodka decyzyjnego.

Techniki badań

próbka reprezentacyjna – wybór części osób należących do danego zbioru, będących
jego typową reprezentacją;

obserwacja – gromadzenie danych drogą spostrzeżeń w naturalnym ich przebiegu
i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia badacza (obserwatora);

wywiad – rozmowa badacza z respondentem lub respondentami wg opracowanych
wcześniej dyspozycji (bądź na podstawie specjalnego kwestionariusza); równolegle
można stosować obserwację;

http://chomikuj.pl/Daniuleski/---DOKUMENTY---

/Wstep+do+badan+politologicznych/Metody+badawcze+w+naukach+politycznych,650868724.ppsx

A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk 2004, s. 134-143.

~ 8 ~

ankieta – typ wywiadu pisemnego, gdzie skategoryzowany kwestionariusz zwany
również ankietą, wypełnia respondent a nie badający. Są tanie, cieszą się dużym
zaufaniem i wiarygodnością.

Koncepcje definiowania polityki

Polityka to ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy

państwowej, jej wykonywaniem oraz z wytyczaniem kierunku rozwoju państwa w różnych
dziedzinach

Polityczną sferę życia społecznego tworzą: system organów państwowych, system

partyjny, system prawny, ideologie polityczne i narodowe, kultura polityczna społeczeństwa.

Potocznie często przez politykę rozumie się: 1) program albo kierunek działalności

państwa lub określonego polityka, 2) sztukę kierowania sprawami publicznymi, 3) grę
partyjną lub samą walkę o władzę

Wieloznaczne pojęcie odmiennie definiowane w różnych orientacjach teoretyczno-

metodologicznych politologii

a) w orientacji formalno-prawnej przez politykę rozumie się działalność instytucji

państwowych (aparatu państwowego);

b) w podejściu behawioralnym politykę określana jest w kategoriach władzy, wpływu

i konfliktów istniejących w różnych sferach życia społecznego;

c) w orientacji funkcjonalnej polityka jest rozumiana jako funkcja systemu społecznego,

zapewniająca jego rozwój przez rozwiązywanie konfliktów; wytwarzanie decyzji
regulujących w autorytatywny sposób rozdział dóbr; artykulację, agregację i selekcję
interesów; socjalizację polityczną; komunikację polityczną itd.;

d) według podejścia racjonalnego polityka jest podejmowaniem decyzji w ramach procesu

sprawowania władzy i gry o władzę, w którym biorą udział różnorakie podmioty;

e) stanowisko postbehawioralne ujmuje politykę jako rozwiązywanie problemów

społecznych, wynikających z deficytu dóbr i powodujących deprywacje jednostek i grup
społecznych.

Słownik Tematyczny. Wiedza o społeczeństwie,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 118.

Ibidem.

A. Antoszewski, R. Herbut, Leksykon politologii, Wrocław 2004, s. 329.

~ 9 ~

Cechy władzy

Władza to zdolność wydawania i egzekwowania decyzji.

Obydwa warunki muszą

wystąpić jednocześnie.

Atrybuty:



zasięg (terytorium i liczba jednostek)



zakres (liczba osób skutecznie podporządkowanych)



siła (stosunek liczby decyzji wykonanych do wydanych)

Ideologia, doktryna, program polityczny – istota i zakres pojęć

Myśl polityczna formułowana jest na różnym poziomie ogólności. Pojęcia: ideologia,

doktryna oraz program polityczny uporządkowane są od poziomu najbardziej ogólnego
i abstrakcyjnego ku szczegółowemu i konkretnemu

Ideologia – zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz

zawierających jej ocenę i wizję pożądanej przyszłości. W skład ideologii wchodzą koncepcje
filozoficzne, ekonomiczne, prawne, etyczne, religijne. Ideologia określa wartości i cele, które
mają uzasadniać działania polityczne. Współcześnie uznaje się, że ideologia jako forma
świadomości społecznej ściśle związana jest z powstaniem masowych partii i ruchów
politycznych XIX w. Stąd też ich nazwy oparte są na kryterium ideologicznym, np. partie
komunistyczne,

socjaldemokratyczne,

konserwatywne,

liberalne,

chrześcijańsko-

demokratyczne

Doktryna – zbiór poglądów i idei oraz wiążąca się z nimi działalność polityczna.

uporządkowany zespół teoretycznych poglądów (np. partii politycznych) dotyczących
społeczeństwa i państwa, zawiera wskazania praktyczne (metody) realizacji tych poglądów,
a także zagadnienia z zakresu władzy, prawa, ustroju państwa, np. ideologia faszyzmu
znalazła swój wyraz w doktrynie faszyzmu niemieckiego (hitleryzmie) czy marksizm-leninizm
był podstawą doktryny politycznej J. Stalina (stalinizm)

Program polityczny – sformułowany przez organizację lub grupę społeczną zespół

postulatów

dotyczący

kwestii

społecznych,

gospodarczych,

ustrojowych

i międzynarodowych. Najczęściej formułują je bezpośredni uczestnicy dyskursu politycznego
– partie polityczne lub ruchy społeczno-polityczne. Program polityczny jest zbiorem
przewidywanych działań politycznych, które doprowadzić mają do określonego w tym
programie celu. Może to być np. przejęcie władzy, radykalne reformy, itp.

Program bywa

zazwyczaj uszczegółowieniem doktryny i opiera się na jakiejś ideologii.

A. Kunicka-Goldfinger, M. Podbielkowski, W. Kunicki-Goldfinger, op cit., Warszawa – Bielsko-Biała 2010, s. 78.

http://portalwiedzy.onet.pl/66066,,,,ideologia,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/40009,,,,doktryna,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/88933,,,,program_polityczny,haslo.html

~ 10 ~

Parlamentarno-gabinetowa forma systemu politycznego

System parlamentarno-gabinetowy – system polityczny, w którym rząd z premierem

na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność
polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania)

. Szef rządu

i skład rządu jest wyłaniany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość
w parlamencie, tylko formalnie jest powołany i odwołany przez głowę państwa

. Głowa

państwa spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne oraz organizacyjne (np.
zarządzenie wyborów)

. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed

parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.

10.

Półprezydencka forma systemu politycznego

Semiprezydencki system – jeden z modeli ustrojowych państwa demokratycznego.

Model pośredni pomiędzy systemem parlamentarno-gabinetowym i prezydenckim. Powstał
we Francji jako odpowiedź na słabości systemu czwartej republiki francuskiej (częste zmiany
rządów, rozbicie parlamentu), za jego twórców uważa się Ch. de Gaulle’a i G. Pompidou.

W semiprezydenckim systemie prezydent jest głową państwa i zajmuje centralne

miejsce w systemie organów państw. Wybierany jest w bezpośredni sposób przez naród
w wyborach powszechnych. Prezydent określa główne kierunki polityki wewnętrznej
i zagranicznej kraju, odpowiada za jego bezpieczeństwo, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych.
Do jego zadań należy także powoływanie i odwoływanie premiera, a na jego wniosek
ministrów. Obowiązuje zasada, że gabinet i poszczególni jego członkowie ponoszą
odpowiedzialność przed prezydentem jak i parlamentem, który może ponadto uchwalić
wobec niego wotum nieufności.

Wzajemne stosunki między silnym prezydentem a rządem zależą w znacznej mierze

od układu sił politycznych w parlamencie. Jeśli prezydent jest liderem większościowej partii,
jego pozycja jest mocna. Kiedy nie ma takiej zgodności układu sił, dochodzi do tzw.
cohabitation (współpraca prezydenta i premiera reprezentujących odmienne opcje
polityczne)

11.

Prezydencka forma systemu politycznego

System prezydencki (prezydencjalizm) – system polityczny w demokracji

charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej
i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad

http://pl.wikipedia.org/wiki/System_parlamentarno-gabinetowy

http://portalwiedzy.onet.pl/36564,,,,parlamentarno_gabinetowy_system,haslo.html

A. Antoszewski, R. Herbut, op cit, s. 298.

http://portalwiedzy.onet.pl/87677,,,,semiprezydencki_system,haslo.html

~ 11 ~

prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej
oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak
możliwości ustawodawczych

W odrębnych wyborach zostaje powołana legislatywa oraz prezydent. Prezydent

powołuje ministrów kierujących poszczególnymi resortami, którzy ponoszą przed nim
odpowiedzialność polityczną i spełniają raczej funkcje doradcze. Legislatywa posiada pełną
autonomię w zakresie stanowienia prawa (funkcja ustrojodawczą i ustawodawcza), zaś
prezydent w zakresie jego wykonywania (nie posiada inicjatywy ustawodawczej). Prezydent
nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, choć można zastosować wobec
niego formę odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), dotyczy to również
ministrów. Prezydentowi nie przysługuje prawo rozwiązania parlamentu przed upływem
kadencji

Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne republiki

południowoamerykańskie.

12.

Istota i instytucje demokracji bezpośredniej

we współczesnym państwie

Demokracja bezpośrednia – sprawowanie władzy polegające na bezpośrednim

podejmowaniu decyzji państwowych lub ich wykonywaniu przez ogół obywateli.

Formy demokracji bezpośredniej to: referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe,

konsultacja

Referendum – to powszechne głosowanie obywateli mających czynne prawo

wyborcze, w którym podejmują oni decyzje w ważnych dla nich sprawach. Obecnie jest to
najpopularniejsza forma demokracji bezpośredniej.
Podział referendów ze względu na

a) treść głosowania:



konstytucyjne – przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji



ustawodawcze – przedmiotem jest konkretny projekt ustawy



problemowe - dotyczy rozstrzygnięcia jakiejś konkretnej sprawy, np. budowy dróg,
najczęściej ma charakter lokalny



arbitrażowe – dotyczy rozstrzygnięcia sporu między najwyższymi organami państwa



akcesyjne – dotyczy przystąpienia do organizacji międzynarodowej

b) zasięg terytorialny



ogólnokrajowe – przeprowadzane na terytorium całego kraju



lokalne – przeprowadzane na mniejszym obszarze, np. województwo

http://pl.wikipedia.org/wiki/System_prezydencki

A. Antoszewski, R. Herbut, op cit, s. 345.

http://portalwiedzy.onet.pl/71082,,,,demokracja_bezposrednia,haslo.html

P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 47.

~ 12 ~

c) wymóg prawny przeprowadzenia



obligatoryjne – jego przeprowadzenie jest konieczne, aby decyzje podjęte przez
władze można było uznać za ważne



fakultatywne – jego przeprowadzenie nie jest konieczne dla ważności podjętej decyzji

d) moment przeprowadzenia



zatwierdzające – odbywa się po uchwaleniu jakiegoś aktu przez organy państwa



konsultacyjne – jest przeprowadzane przed uchwaleniem jakiegoś aktu, aby poznać
opinię społeczeństwa na dany temat.

W Polsce referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach

o szczególnym znaczeniu dla państwa. Zarządza je Sejm bezwzględną większością głosów lub
Prezydent RP za radą i zgodą Senatu. Istnieje również społeczna inicjatywa referendalna –
projekt referendum musi uzyskać 500 tyś. podpisów, wówczas kierowany jest do Sejmu,
który ma obowiązek prac nad tym projektem, lecz nie ma obowiązku zarządzenia
referendum w tej sprawie.

Zgodnie z obowiązującą ustawą referendalną z 2003 wynik referendum jest wiążący,

jeżeli wzięło w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Prawo udziału
w referendum ma każdy obywatel polski, który ukończył 18 lat i ma czynne prawo wyborcze.

Inicjatywa ludowa – forma demokracji bezpośredniej, na mocy której określona liczba

obywateli może zainicjować postępowanie ustawodawcze lub procedurę zmiany konstytucji.
Instytucję ludowej inicjatywy ustawodawczej wprowadza konstytucja RP z 1997. Prawo
zgłaszania projektów aktów prawnych przyznaje ona grupie 100 tys. obywateli, którzy
posiadają czynne prawo wyborcze do sejmu

Weto ludowe – instytucja ustrojowa stosowana w niektórych konstytucjach, prawny

instrument demokracji bezpośredniej. Polega na tym, że określona liczba obywateli może
wystąpić z wnioskiem o poddanie obowiązującej ustawy lub umowy międzynarodowej pod
głosowanie ludowe. Legislatywa po rozpatrzeniu zasadności tego wniosku - kontroluje
formalną stronę wniosku (ilość obywateli zgłaszających weto) oraz stronę merytoryczną
(tj. czy dana ustawa może być poddana pod głosowanie ludowe, np.: konstytucja lub budżet
nie mogą być poddane wetu ludowemu) - ma obowiązek zorganizować specjalne
referendum w tej sprawie. Głosowanie polega na wyrażeniu poparcia lub sprzeciwu
odnośnie kwestionowanego aktu prawnego. Wynik głosowania całej społeczności ma zwykle
charakter wiążący dla organów państwa (weto absolutne) - odrzucona ustawa traci moc
prawną

Konsultacja społeczna – polega na wyrażeniu przez członków zbiorowości opinii

w przedstawionej sprawie. Tworzy się w ten sposób dwustronna relacja, powstająca
z inicjatywy administracji państwowej. W odróżnieniu od referendum wyniki konsultacji nie
są wiążące dla organów władzy publicznej

http://portalwiedzy.onet.pl/87075,,,,ludowa_inicjatywa_ustawodawcza,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/85662,,,,weto_ludowe,haslo.html

http://pl.wikipedia.org/wiki/Konsultacja_spo%C5%82eczna

~ 13 ~

13.

Organy władzy ustawodawczej w Polsce

W Polsce, w myśl konstytucji władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat. Organy te

pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych jednocześnie.
Kadencja obu izb trwa 4 lata. W podziale mandatów poselskich uczestniczą partie polityczne,
które w skali kraju zdobyły co najmniej 5% głosów (koalicja 8%). Podział mandatów odbywa
się na podstawie systemu d’Hondta. Czynne prawo wyborcze przysługuje każdemu
polskiemu obywatelowi, który ukończył 18 lat. Bierne prawo wyborcze do Sejmu przysługuje
obywatelowi, który ukończył 21 lat a do Senatu 30 lat.

Sejm składa się z 460 posłów, a Senat ze 100 senatorów. Mandat parlamentarny ma

charakter generalny (wyraża wolę całego narodu), nieodwołalny (parlamentarzystów nie
można odwołać), niezależny (posła nie obowiązują instrukcje wyborcze). Posłowie
i senatorowie tworzą koła i kluby parlamentarne, które zrzeszają przedstawicieli partii
politycznych. Klub może utworzyć 15 posłów (7 senatorów), a koło 3 parlamentarzystów.
Kluby i koła dzielą się na koalicyjne (popierające rząd i tworzące jego zaplecze
parlamentarne) oraz opozycyjne (sprzeciwiające się polityce rządu)

Sejm i Senat obradują na posiedzeniach. Pierwsze zwołuje prezydent, a kolejne

marszałkowie.
Organy Sejmu



Marszałek Sejmu – jest wybierany przez posłów ze swego grona na pierwszym
posiedzeniu. Jest drugą osoba w państwie po prezydencie. Organizuje obrady sejmu
oraz im przewodniczy. Ustala harmonogram prac, reprezentuje sejm wobec innych
organów. Jego zastępcami są wicemarszałkowie, którzy nie są jednak samodzielnymi
organami Sejmu.



Prezydium Sejmu – tworzą marszałek oraz wicemarszałkowie. Jest to organ kierujący
pracami sejmu, ustala plan jego prac oraz koordynuje prace komisji.



Konwent Seniorów – składa się z członków Prezydium oraz przewodniczących klubów
i kół parlamentarnych. Do jego kompetencji należy opiniowanie planu prac sejmu
i ustalanie porządku poszczególnych posiedzeń.



Komisje sejmowe – są organami sejmu, do których kompetencji należy rozpatrywanie
spraw będących przedmiotem obrad sejmu, wyrażanie opinii w sprawach
przekazywanych pod ich obrady. Komisje dzielą się na stałe oraz nadzwyczajne.

Organami Senatu są Marszałek Senatu, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów oraz Komisje.

Funkcje Sejmu i Senatu

a) funkcja ustawodawcza – polega na stanowieniu ustaw, czyli aktów prawnych

uchwalanych przez Sejm i Senat ze współudziałem prezydenta, przyjmowanych
w szczególnym trybie, zawierających normy prawne o charakterze ogólnym, zajmujące

P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 70.

Ibidem, s. 71.

Ibidem, s. 72.

~ 14 ~

najwyższą po konstytucyjnych pozycję w systemie źródeł prawa krajowego. Prawo
inicjatywy ustawodawczej przysługuje posłom (15), Senatowi (uchwała), prezydentowi,
Radzie Ministrów oraz grupie 100 tys. obywateli;

b) funkcja kontrolna – sprawowanie jej powierzono Sejmowi, który realizuje ją sam, bez

udziału Senatu. Instrumenty kontroli wobec Rady Ministrów:



wotum zaufania – to uchwała Sejmu wyrażająca poparcie dla polityki rządu



wotum nieufności – to uchwała Sejmu wyrażająca bak poparcia dla polityki rządu
lub ministra. Jest ono uchwalane większością ustawowej liczby posłów (231).
W wypadku wotum nieufności dla rządu wiąże się ono z wyborem nowego Premiera
(konstruktywne wotum nieufności)



absolutorium – zatwierdzenie działalności finansowej rządu (wykonanie budżetu)



pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej – prawo do stawiania przed
Trybunałem Stanu najwyższych urzędników państwowych w wypadku naruszenia
przez nich konstytucji lub ustaw



zapytania i interpelacje – stanowią sposób zwracania się posłów do członków rządu
z prośbą o udzielenie informacji. Mają one formę pisemną i mogą dotyczyć spraw
o charakterze jednostkowym (zapytania) lub zasadniczym (interpelacje). Adresaci
zapytań i interpelacji muszą udzielić odpowiedzi.



Sejm wyrażają zgodę na ratyfikację umów międzynarodowych oraz na
wprowadzenie stanów nadzwyczajnych



funkcję kontrolna posiadają także komisje sejmowe

c) funkcja kreacyjna – przejawia się wyborem innych organów państwowych:

Sejm:



powołuje lub odwołuje Radę Ministrów



wybiera sędziów Trybunału konstytucyjnego i Trybunału Stanu



na wniosek Prezydenta powołuje prezesa Narodowego Banku Polskiego (NBP)

Sejm wspólnie z Senatem:



powołują członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (2 członków Sejm i 1
Senat)



członków Krajowej Rady Sądownictwa (4 Sejm, 2 Senat)



Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw
Dziecka, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

Zgromadzenie Narodowe – w sytuacjach określonych w konstytucji Sejm i Senat obradują
wspólnie pod przewodnictwem marszałka sejmu lub w jego zastępstwie marszałka senatu
jako Zgromadzenie Narodowe. Zbiera się ono w czterech wypadkach:



odebraniu przysięgi od nowo wybranego prezydenta;



uznania prezydenta za niezdolnego do pełnienia funkcji z powodu złego stanu zdrowia;



postawienia prezydenta w stan oskarżenia;



wysłuchania orędzia prezydenckiego, które jest skierowane do Zgromadzenia.

~ 15 ~

14.

Organy władzy wykonawczej w Polsce

W Rzeczypospolitej Polskiej organami egzekutywy są Prezydent RP i Rada Ministrów

(wraz z Prezesem Rady Ministrów), jako organy konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej.
Jednak do władzy wykonawczej zalicza się również organy administracji rządowej.

Prezydent

Wybierany jest na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, tajnych,

bezpośrednich i większościowych. Ta sama osoba może pełnić te funkcję tylko 2 razy. Czynne
prawo wyborcze przysługuje osobom pełnoletnim, a bierne osobom, które ukończyły 35 lat.
Kandydata na prezydenta zgłasza co najmniej 100 tys. obywateli. Prezydentem zostaje
kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnych głosów. Jeśli żaden z kandydatów nie
uzyska takiej większości, za 14 dni odbywa się druga tura z udziałem dwóch kandydatów,
którzy w pierwszej turze otrzymali najwięcej głosów. Prezydentem zostaje kandydat, który
w drugiej turze otrzymał większą liczbę głosów. Kadencja rozpoczyna się w dniu złożenia
przez niego przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym

Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych

i międzynarodowych.

Ma inicjatywę ustawodawczą oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia

(niektóre wymagają kontrasygnaty premiera), może skrócić kadencję sejmu, odmówić
podpisania ustawy (veto). Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W czasie pokoju
sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem ministra obrony narodowej, na
czas wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych (na wniosek premiera). Jako
reprezentant państwa na zewnątrz ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,
mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych krajach i organizacjach
międzynarodowych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.

Zgromadzenie Narodowe może postawić prezydenta w stan oskarżenia na wniosek co

najmniej 140 członków. Uchwała w tej sprawie musi być podjęta w obecności co najmniej
2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności
politycznej za swoją działalność. Akty urzędowe podpisywane są przez prezydenta za
kontrasygnatą prezesa Rady Ministrów.

Uprawnienia prezydenta dzielą się na



zwykłe – wymagają kontrasygnaty, czyli podpisu premiera, co oznacza, że przejmuje
on odpowiedzialność polityczną za podjętą decyzję.



prerogatywy – nie wymagają zgody premiera (wymienione są w art. 144 Konstytucji
RP). Należą do nich m.in. Uprawnienia wobec parlamentu, powoływanie najwyższych
urzędników państwowych i tradycyjne uprawnienia prezydenta.

Ibidem, s. 74.

Ibidem, s. 75.

~ 16 ~

Uprawnienia względem parlamentu:



zarządzanie wyborów i zwoływanie pierwszego posiedzenia obu izb



prawo zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności
ustaw z konstytucją



inicjatywa ustawodawcza



prawo weta zawieszającego wobec ustaw parlamentu



podpisywanie ustaw i ich ogłoszenie



prawo skrócenia kadencji sejmu, gdy nie uda mu się wyłonić rządu lub nie uchwali
budżetu w wyznaczonym terminie



występowanie z wnioskiem do sejmu o powołanie prezesa Narodowego Banku
Polskiego

Uprawnienia względem Rady Ministrów:



powoływanie rządu



dokonywanie zmian w rządzie na wniosek premiera



zwoływanie w sprawach szczególnej wagi Rady Gabinetowej (Rada Ministrów pod
przewodnictwem prezydenta, nie posiada ona jednak kompetencji Rady Ministrów)



wystąpienia z wnioskiem do sejmu o pociągnięcie członka Rady Ministrów do
odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu

Uprawnienia względem władzy sądowniczej:



powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa,



powoływanie prezesów: Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sadu Najwyższego,
Trybunału Konstytucyjnego oraz jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa

Uprawnienia w zakresie spraw zagranicznych:



reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych



ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych



mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach lub przy
organizacjach międzynarodowych



przyjmowanie listów uwierzytelniających oraz odwołujących przedstawicieli innych
państw w Polsce

Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi i obronnością:



w czasie pokoju sprawowanie władzy za pośrednictwem ministra obrony (jako
najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych)



w sytuacji zagrożenia zarządzanie powszechną lub częściową mobilizację



wydawanie decyzji o użyciu sił zbrojnych dla obrony kraju



zarządzanie wprowadzenia stanu wojennego, gdy nie może tego uczynić parlament

Tradycyjne uprawnienia:



nadawanie obywatelstwa polskiego



nadawanie orderów i odznaczeń, tytułów profesorskicho



prawo łaski

~ 17 ~

Rada Ministrów

Jest to w rozumieniu Konstytucji naczelny organ władzy wykonawczej, spełniający

złożone zadania o charakterze politycznym z zakresu prowadzenia wewnętrznej
i zagranicznej polityki państwa, kierujący i koordynujący pracę całej administracji rządowej,
działający pod kontrolą Sejmu i ponoszący przed Sejmem odpowiedzialność polityczną

W skład Rady Ministrów wchodzi premier i ministrowie. W skład Rady mogą także

wchodzić wicepremierzy oraz przewodniczący komitetów utworzonych na mocy ustaw.

Prezes Rady Ministrów (premier) stoi na czele rządu, kieruje i organizuje pracę rządu,

koordynuje i kontroluje pracę członków rządu oraz kieruje pracą terenowych organów
administracji. Sprawuje także nadzór nad samorządem.

Minister to naczelny organ administracji rządowej. Do zadań ministra należy

kierowanie określonymi działami administracji państwowej i wypełnianie zadań zleconych im
przez premiera. Ministrowie dzielą się na kierujących pewnymi działami administracji oraz
ministrów bez teki, którzy wypełniają zadania powierzone im przez premiera

Powoływanie i odwoływanie

Rząd jest powoływany przez prezydenta. Najpierw desygnuje on premiera, a następnie

na jego wniosek powołuje członków Rady Ministrów. W ciągu 14 dni Rada Ministrów musi
uzyskać wotum zaufania od parlamentu. Jeśli tak się nie stanie, sejm przystępuje do
wyłonienia rządu w ciągu 14 dni bezwzględną większością głosów. Gdyby Sejm nie zdołał
wyłonić rządu, robi to prezydent. Jeśli zaproponowany przez niego rząd nie uzyska wotum
zaufania, prezydent skraca kadencję parlamentu.

Rada Ministrów ustępuje w określonych sytuacjach, m.in. w chwili ukonstytuowania się

nowego Sejmu, rezygnacji premiera, nieuzyskania wotum zaufania, a także udzielenia jej
wotum nieufności (konstruktywne wotum nieufności – wniosek złożony przez co najmniej 46
posłów musi zawierać nazwisko nowego premiera).

Istnieje możliwość zmiany składu rządu, tzw. rekonstrukcja rządu. Przyczyną może

być odwołanie ministra przez prezydenta na wniosek premiera (premier może swobodnie
kształtować skład rządu), rezygnacja ministra lub udzielenie mu wotum nieufności przez
sejm)

Uprawnienia Rady Ministrów



wykonywanie ustaw i prawo inicjatywy ustawodawczej



wydawanie rozporządzeń



kontrolowanie i koordynowanie prac organów administracji państwowej



uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem



ochrona interesów skarbu Państwa

W. Skrzydło, Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 r., Warszawa 2009, s. 167.

P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 76.

Ibidem.

Ibidem, s. 77.

~ 18 ~



zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego



sprawowanie ogólnego kierownictwa w stosunkach z innymi państwami
i organizacjami międzynarodowymi



zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i ogólne kierowanie obronnością kraju

15.

Zasady prawa wyborczego w Polsce

W Polsce prawo wyborcze reguluje Kodeks wyborczy, który wszedł w życie 1 sierpnia

2011 roku. Określa on m. in. tryb przeprowadzania wyborów parlamentarnych, wyborów
prezydenckich, wyborów samorządowych i wyborów do Parlamentu Europejskiego i warunki
ich ważności. Zastąpił on poprzednio obowiązujące ustawy wyborcze

W polskim prawie wyborczym, obowiązują następujące zasady:



powszechności – określa krąg obywateli którzy maja prawo do udziału w wyborach;
według niej każdy obywatel ma zarówno czynne i bierne prawo wyborcze



równości – wszystkie oddane przez obywateli głosy mają jednakową wagę i znaczenie



bezpośredniości – wyborca głosuje bezpośrednio na kandydata, a jego głos
bezpośrednio decyduje o ostatecznym wyniku wyborów



tajności – akt głosowania odbywa się w sposób anonimowy i nikt z osób trzecich nie
ma prawa ingerować w żaden sposób w przebieg głosowania



Zasady dotyczące rozdziału mandatów:

proporcjonalności - daje większą reprezentatywność, gdyż mandaty przydzielane
są proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie. System
proporcjonalny wymaga tylko jednej tury wyborów, ale okręgi muszą być
wielomandatowe (im więcej mandatów tym większa proporcjonalność)

większości - oznacza, ze w danym okręgu mandat uzyskuje kandydat, który uzyskał
największą liczbę głosów

16.

Sądy i trybunały w Polsce

W świetle Konstytucji władzę sądowniczą stanowią sądy (Sąd Najwyższy, sądy

powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe) oraz trybunały (Konstytucyjny i Stanu).
Organy władzy sądowniczej realizują wymiar sprawiedliwości (sądy), badają zgodność aktów
normatywnych (TK, NSA), rozstrzygają spory kompetencyjne (TK, NSA), rozpatrują skargę
konstytucyjną (TK) i ustalają wykładnię prawa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_wyborcze

W. Skrzydło, op cit., s. 201.

~ 19 ~

Organy władzy sądowniczej funkcjonują na podstawie kilku zasad

zasada niezawisłości polega na tym, że sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom,
z wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego podległych tylko Konstytucji. Przy
wydawaniu wyroków sędziowie kierują się przepisami prawa i własnym sumieniem.
Poza tym są wolni od nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją
niezawisłości jest powoływanie sędziów na stałe – do emerytury, praktycznie bez
możliwości odwołania, oraz immunitet, czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania bez
zgody właściwego sądu

zasada jednolitości oznacza wykonywanie przez wszystkie sądy tego samego rodzaju
zadań, to znaczy orzekania w imieniu państwa, na podstawie tego samego prawa

zasada kolegialności polega na tym, że sądy orzekają w zespołach

zasada jawności postępowania oznacza, że rozprawy sądowe są otwarte dla
publiczności

zasada instancyjności – w Polsce sądownictwo ma charakter dwuinstancyjny, co
oznacza, że istnieje możliwość odwołania się (apelacji) od wyroku sądu pierwszej
instancji do sądu drugiej instancji

Sąd Najwyższy to organ sądowy sprawujący nadzór nad działalnością sądów

powszechnych i wojskowych. Składa się z pierwszego prezesa, prezesów oraz sędziów.
Pierwszego prezesa mianuje prezydent na 6 – letnią kadencję spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Pozostałych
sędziów również powołuje prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sąd
Najwyższy dzieli się na cztery izby: cywilną, karną, wojskową, a także pracy i ubezpieczeń
społecznych

Funkcje Sądu Najwyższego:



rozpoznawanie kasacji, czyli odwołań od wyroków sądów drugiej instancji z powodu
złamania prawa w trakcie postępowania



interpretowanie przepisów prawa



stwierdzanie ważności wyborów prezydenckich, do parlamentu oraz ważności
referendum konstytucyjnego i ogólnokrajowego

Sądy powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego,

rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych
sądów. Pracami sądów kierują prezesi.

Postępowanie w sądach ma charakter instancyjny. Najniższą instancją są sądy

rejonowe, które rozpatrują wszystkie sprawy, z wyjątkiem tych zastrzeżonych dla sądów
okręgowych (np. zbrodnie, rozwody). Przy sądach rejonowych funkcjonują sądy grodzkie,
które sądzą wykroczenia, czyli czyny społecznie szkodliwe, które nie są przestępstwami.

P. Leszczyński, T. Snarski, op cit., s. 78.

Ibidem, s. 79.

~ 20 ~

Sądy okręgowe rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych. Natomiast

odwołania od sądów okręgowych rozpatrują sądy apelacyjne

Sądownictwo administracyjne jest w Polsce dwuinstancyjne

wojewódzkie sądy administracyjne to sądy pierwszej instancji, które rozpatrują
w pierwszej instancji wszystkie sprawy należące do kompetencji sądownictwa
administracyjnego;

Naczelny Sąd Administracyjny jest sądem drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych
przez sądy wojewódzkie, nad którymi sprawuje nadzór. Na jego czele stoi prezes
wybierany przez prezydenta na 6 lat spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Do kompetencji sądów administracyjnych należy:



kontrola działania organów administracji publicznej



rozstrzyganie sporów między jednostkami samorządu oraz samorządem a jednostkami
administracji państwowej



rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracji



orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego

Sądy wojskowe rozpatrują przestępstwa popełnione przez żołnierzy służby czynnej.

Sądownictwo wojskowe ma charakter dwuinstancyjny:

sądy garnizonowe to sądy pierwszej instancji;

sądy okręgu wojskowego to sądy drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych przez sądy
garnizonowe oraz pierwszej instancji dla spraw żołnierzy posiadających najwyższe
stopnie wojskowe.

Trybunał Stanu jest organem sądowym, który sądzi najwyższych urzędników

państwowych. W jego skład wchodzą przewodniczący, 2 zastępców oraz 16 członków
wybieranych przez sejm na czas jego kadencji. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Trybunał Stanu rozpatruje sprawy na poziomie dwóch
instancji. W pierwszej instancji orzeka w składzie przewodniczący i 4 członków, a w drugiej
przewodniczący i 6 członków. Od wyroku wydanego w drugiej instancji nie ma kasacji.
Trybunał sądzi:



prezydenta za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa pospolite



członków Rady Ministrów za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa
popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem



prezesów Narodowego Banku Polskiego oraz Najwyższej Izby Kontroli, a także
członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji za naruszenie konstytucji i ustaw

Ibidem.

~ 21 ~



posłów i senatorów za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej,
wiążącej się z czerpaniem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu
terytorialnego

Trybunał Konstytucyjny jest organem odrębnym od pozostałych sądów. Składa się z 15

sędziów wybieranych przez sejm na 9-letnią kadencję, która ma charakter indywidualny.
Prezesa i wiceprezesów powołuje prezydent. Orzeczenia Trybunału mają charakter
ostateczny

Funkcje Trybunału Konstytucyjnego



rozpatruje skargi konstytucyjne



orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją



orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi



z wnioskiem o to mogą wystąpić: prezydent, marszałek sejmu, marszałek senatu,
prezes Rady Ministrów, minimum 50 posłów lub 30 senatorów, pierwszy prezes Sądu
Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny,
prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich



orzeka o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych



badać zgodność z konstytucją aktów prawnych wydawanych przez organy centralne



rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa



orzeka o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta

17.

Małe i wielkie struktury społeczne

Strukturą społeczną określa się zbiór elementów, z których składa się społeczeństwo

(jednostki, grupy, zbiorowości, warstwy, klasy, instytucje społeczne), oraz występujące
między nimi zależności

. Cechuje ją ciągłość, nie podlega nagłym zmianom, ale tez nie jest

statyczna. Jej poszczególne elementy znajdują się w ruchu, podlegają modyfikacji, są też
zastępowane przez inne. Zachodzące zmiany nie prowadzą jednak do naruszenia stabilności
całego układu. Struktura społeczna obejmuje wszystkie rodzaje grup i zbiorowości.
W tradycji socjologii struktury społeczne dzielą się na

a) mikrostruktury – tworzą je relacje w obrębie małych grup społecznych, np. rodzina,

społeczność lokalna, kręgi rówieśnicze;

b) makrostruktury – tworzą je wielkie grupy, klasy, warstwy, grupy społeczno-zawodowe

oraz relacje między nimi.

Ibidem, s. 80.

Ibidem, s. 15.

A. Kunicka-Goldfinger, M. Podbielkowski, W. Kunicki-Goldfinger, op cit., Warszawa – Bielsko-Biała 2010, s. 46.

~ 22 ~

18.

Główne nurty greckiej myśli politycznej Antyku

Demokracja ateńska

Starożytni Grecy uchodzą za twórców europejskiej kultury politycznej i cywilizacji

Starego Kontynentu.

Decydujące znaczenie dla intensywnego rozwoju filozofii politycznej miała

różnorodność ustrojowa starożytnej Hellady. Różnorodność ta pozwoliła Grekom na
sklasyfikowanie i opisanie większości do dziś istniejących form sprawowania rządów. Greckie
państwo-miasto — starożytna polis — było niewielką wspólnotą mieszkańców-obywateli.
Było to po prostu samorządne miasto wraz z przylegającym do niego terytorium. Polis były
ustrojowo zróżnicowane. Niektóre miały ustrój monarchiczny, jak np. Syrakuzy, inne
arystokratyczny, jak Sparta, jeszcze inne demokratyczny, jak Ateny. W monarchiach
jednoosobowo rządził król, w arystokracjach niewielkie elity, w demokracjach natomiast lud,
czyli wszyscy obywatele.

Od schyłku VI wieku p.n.e. w całej niemal Helladzie dała się zaobserwować stopniowa

ewolucja ku demokratycznym formom rządów. Rządy arystokracji ustępowały miejsca
demokracji. Ta ostatnia nigdy wprawdzie nie stała się formą w Helladzie powszechną, lecz
była ustrojem starożytnych Aten, które stanowiły republikę najsilniej kulturowo
promieniującą na pozostałe państewka greckie. Właśnie rozkwit demokracji w Atenach
w V w. p.n.e. przyczynił się do tego, że okres ten bywa określany mianem złotego wieku
kultury greckiej.

Głównymi filarami demokracji były wolność, równość praw i praworządność. Pełnią

praw cieszyli się jedynie dorośli mężczyźni posiadający pełnię praw publicznych. Wolność
znaczyła, że w granicach prawa każdy może robić i mówić to co chce. Zasada równości praw
oznaczała równość głosu i udziału we władzy, równość traktowania przed sądem, na agorze,
w urzędzie. Praworządność rozumiana była jako dobrowolne ale konieczne
podporządkowanie się prawu. Prawo potrzebne jest aby panował ład.

Polis jest państwem praworządnym, w którym wszyscy bez wyjątków podlegają prawu

i dobrowolnie mu się podporządkowują. Ponieważ sednem demokracji jest głosowanie
większościowe, oznacza to podporządkowanie się woli większości. Dobrowolność
podporządkowania wynika z tego, że to sami obywatele sprawują władzę prawodawczą. Złe
prawa, jeśli takie powstają, mogą i powinny zostać zmienione, lecz dopóty, dopóki nie uczyni
tego legalna władza, pozostają prawami i obowiązują.

Platon – Państwo idealne

Platon wykazywał niechęć do demokratycznego systemu sprawowania władzy.

Wyrażał przekonanie, że ewolucja państw zmierza ku złemu, że formy rządów ulegają
degeneracji i że zło nie przestanie ludzi nękać dopóty, dopóki rządów nie obejmą filozofowie.

W koncepcji Platona społeczeństwo i państwo zbudowane są na podobieństwo duszy

człowieka. Społeczność tworzącą państwowy organizm dzieli on na trzy grupy, które tworzą

~ 23 ~

swoistą piramidę. Najszersza warstwa społeczeństwa to ci, którzy utrzymują całe państwo —
żywią i dostarczają środków niezbędnych do jego funkcjonowania — to chłopi i rzemieślnicy.
Jest to fundament platońskiej piramidy społecznej i wegetatywnej części duszy,
odpowiedzialnej za zaspokajanie podstawowych potrzeb ludzkich. Warstwa druga to ci,
którzy państwa bronią, czyli wojownicy, nazywani przez Platona strażnikami. Jej
odpowiednikiem w duszy jest temperament, który — jeśli jest odpowiednio ukierunkowany
przez rozum — stanowi czynnik niezbędny do realizowania ludzkich zamierzeń w sferze
zewnętrznej. Trzecia warstwa, tworząca sam szczyt piramidy, to rządzący filozofowie, którzy
sterują całym organizmem i posiadają nad nim nieograniczoną władzę. Warunkiem
stabilności takiego państwa jest zachowanie harmonii między tymi warstwami. To zaś jest
możliwe właśnie dzięki władzy filozofów. Żadna z grup nie osiąga doskonałości z osoba,
żadna bowiem nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi i dopiero wszystkie razem tworzą
harmonijną całość.

W państwie idealnym dzieci wychowywane są wspólnie i w procesie selekcji kierującej

się kryterium wiedzy wyznaczane są im funkcje, które mają spełniać w społeczeństwie.
Ci, którzy mają wojowniczą naturę stają się strażnikami państwa, ci, którzy zdolni są jedynie
do opanowania podstawowych umiejętności zostają rolnikami, najzdolniejsi natomiast
kształceni są do zajmowania się sprawami publicznymi i po okresie praktyki politycznej
rządzą jako filozofowie.

Zdaniem Platona przemianami ustrojowymi w starożytnej Grecji rządzi zasada stałej

degeneracji ustrojów. Oznacza ona, że ustroje lepsze przechodzą w ustroje gorsze.
Pierwszym ustrojem greckiej polis była zdaniem Platona tzw. timokracja. Timokracja był to
ustrój arystokratyczny — rządy odważnych, którzy zdobyli władzę i wywalczyli sobie
terytorium. W ten sposób powstało państwo-miasto. Odważni jednak, którzy władali polis
stawali się z biegiem czasu coraz bardziej żądni bogactw, zaszczytów i władzy. Nie zadawalały
ich korzyści płynące ze sprawiedliwego i dobrego władania państwem. Ustrój timokratyczny
przerodził się w oligarchię, której istotą była żądza władzy i bogactwa. Państwo stawało się
coraz mniej stabilne społecznie. Rosła liczba ludności nie posiadającej, zmniejszała się ilość
bogatych, którzy przeciwnie — posiadali coraz więcej. To doprowadziło w końcu do
przewrotu i oligarchia przekształciła się w demokrację — rządy ludu. Demokracja jednakże
jest zdaniem Platona ustrojem jeszcze mniej stabilnym niż oligarchia. Są to bowiem
faktycznie rządy demagogów, którzy potrafią do siebie przekonać większość. Toteż
demokracja wykazuje naturalną tendencję do przeradzania się w tyranię — bezwzględnie
najgorszą formułę ustrojową państwa. W tyranii nie ma już mowy o obywatelach, którzy
współsprawują władzę, rządzi niepodzielnie tyran, który przejął ją bądź to w wyniku
zbrojnego przewrotu, bądź nawet z woli większości. Tyranią rządzi strach. W tej sytuacji —
a taki rozwój wypadków znajdował często potwierdzenie w sytuacji greckich polis —
jedynym wyjściem jest, według Platona, radykalne rozwiązanie w postaci ustanowienia
państwa idealnego.

~ 24 ~

Państwo wg Arystotelesa

Arystoteles reprezentuje teorię powstania państwa w sposób naturalny. Państwo jest

syntezą mniejszych wspólnot takich jak rodzina czy gospodarstwo.

Wskazywał na klasę

średnią, jako tę, na której opierać powinna się stabilna państwowość, argumentując, iż
bogaci są zbyt zepsuci, a biedni zbyt słabi, by iść za głosem rozumu i mądrze rządzić, a przede
wszystkim stabilizować życie społeczne. Najlepszym typem ustroju było według Arystotelesa
także coś pośredniego pomiędzy oligarchią a demokracją. Ustrój taki nazywał Grek politeją.
Zależnie od tego kto rządzi – jednostka, grupa czy ogół – dobrymi formami rządów są
monarchia, arystokracja i politeja, złymi zaś tyrania, oligarchia i demokracja.

19.

Główne nurty myśli politycznej Oświecenia

Oświecenie było okresem w dziejach kultury europejskiej (od końca XVII wieku od

początków wieku XIX). Jego filozofia ukształtowała się pod wpływem idei racjonalizmu,
empiryzmu i antydogmatyzmu, a także nauk ścisłych. Oświecenie było przepełnionym ideą
postępu wiekiem rozumu, traktowanego jako narzędzie poznania świata i krytyki tradycyjnej
wiedzy. W oświeceniowej myśli społeczno-politycznej ważną funkcję pełniły: liberalna
koncepcja jednostki, pojęcie umowy społecznej, podziału władz oraz rządów prawa.

Myśl polityczna Karola Monteskiusza

Monteskiusz wyróżnia trzy postacie ustroju: ustrój republikański, ustrój

monarchiczny i ustrój despotyczny.

Ustrój republikański dzieli na demokrację — rządy ludu

i arystokrację — rządy elity. Republika, czy to w swojej formie demokratycznej, czy też
arystokratycznej, jest zdaniem Monteskiusza formą ustrojową najbardziej wymagającą
i jednocześnie najmniej stabilną politycznie. Tego typu rządy muszą bowiem wiązać się
z niezwykle wysokim poziomem moralnym rządzących. Republika bez cnoty oznacza
korupcję i zepsucie, a to — w dalszej konsekwencji — niechybny upadek. W republice
najtrudniej jest walczyć z zepsuciem i korupcją, są one praktycznie nie do usunięcia. Gorzej
jest tylko w despocji, gdzie o cnocie w ogóle nie ma mowy, a władca rządzi poddanymi za
pomocą siły i strachu.

Złotym środkiem między anarchiczną republiką a absolutną despocją

jest dla Monteskiusza monarchia. Wymaga ona mniej cnoty niż republika, łatwiej też usunąć
skutki niemoralności rządzącego. Król może w każdej chwili zmienić złych doradców, którzy
zalecają mu nieprzestrzeganie prawa, łatwiej też przychodzi mu zmienić się samemu.

Monarchia jest ustrojem najskuteczniej gwarantującym polityczną stabilność, gdyż najmniej
wymaga od obywateli, którzy zamiast osobiście współuczestniczyć w sprawowaniu rządów
przekazują ten ciężar na barki króla i ministrów.

Król, będący niejako zawodowym

politykiem-profesjonalistą, najlepiej dba o dobro państwa, które jest przecież tożsame z jego
własnością. Miejsce cnót republikańskich w monarchii zastępuje stanowione prawo, które
wyznacza obowiązki i formułuje zakazy.

Z tego właśnie względu monarchia zapewnia też,

~ 25 ~

zdaniem Monteskiusza, najszerszy zakres wolności politycznej. Tę bowiem rozumie on jako
prawo czynienia wszystkiego, na co pozwalają ustawy.

Monteskiusz dzieli władzę na trzy części: władzę prawodawczą, wykonawczą

i sądowniczą. Władzę prawodawczą sprawować powinien, według Monteskiusza,
dwuizbowy parlament, składający się z reprezentantów arystokracji zasiadających w izbie
wyższej oraz przedstawicieli ludu zgromadzonych w izbie niższej. Władzę wykonawczą
sprawują król i podlegli mu ministrowie, władzę sądowniczą natomiast trybunały z sędziami
mianowanymi na czas określony. Wszystkie te władze muszą być od siebie ściśle oddzielone
w tym sensie, że żadna z nich nie może wkraczać w kompetencje innej.

Wszystkie te władze

muszą być od siebie ściśle oddzielone w tym sensie, że żadna z nich nie może wkraczać
w kompetencje innej. Władza wykonawcza wykonuje zatem jedynie prawa, które
stanowione są przez parlament będący władzą ustawodawczą. W dwuizbowym parlamencie
jedna izba kontroluje drugą. Izby te reprezentują przy tym interesy odmiennych warstw
społecznych — różnych stanów. Oprócz tego, królowi służy prawo zwoływania i odraczania
posiedzeń parlamentu oraz prawo weta wobec uchwalanych przez niego ustaw. Za działania
króla odpowiadają natomiast przed parlamentem ministrowie, którzy kontrasygnują jego
decyzje. Król sam nie ponosi takiej odpowiedzialności. Może on jednak działać jedynie na
podstawie ustawy i nie ma możliwości samodzielnego stanowienia prawa. Sądy nie stanowią
praw, a tylko na ich podstawie rozstrzygają spory i osądzają zbrodnie. Wykonywanie
wyroków przekazują w ręce władzy wykonawczej.

Myśl polityczna Jean Jacques Rousseau

Według J. J. Rousseau’a rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną

i agresywną. Jest on ze swej istoty dobry i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w
stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi
ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy
zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił
najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść

Własność dała początek pierwszej epoce nierówności (podziałowi na bogatych

i biednych). Wreszcie powstało państwo – rezultat paktu zawartego z inicjatywy bogatych.
W pierwszym etapie zawarto pakt poddania, w wyniku którego powstała społeczność
polityczna. W drugim etapie powstała władza wykonawcza, której działanie było skierowane
na umocnienie nierówności między ludźmi.

W „Umowie społecznej” podał receptę na uniknięcie negatywnych skutków cywilizacji:

zawarcie tytułowej umowy społecznej. Istotą tej umowy miała być wolność wszystkich ludzi
jako podstawa wszelkiej wolności. Umowa społeczna dała początek zasadzie suwerenności
ludu – suwerenność była niepodzielna, nie można też było oddać jej ani królowi, ani posłom
w parlamencie. Rousseau odrzucał zasadę podziału władz. Twierdził, że wszystkie rodzaje
władz są synonimem jednolitego i niepodzielnego zwierzchnictwa ludu. Wyraźnie odróżniał
rozdział funkcji od podziału władzy.

http://portalwiedzy.onet.pl/29086,,,,rousseau_jean_jacques,haslo.html

~ 26 ~

Lud miał stanowić prawo przez wolę powszechną (interes powszechny), nie mającą

jednak żadnego związku z jednomyślnością czy nawet większością. Istotą suwerenności ludu
była jego wyłączność prawodawcza. Innym jego zadaniem było kontrolowanie rządu,
mogącego mieć postać monarchiczną, arystokratyczną lub demokratyczną

Ideałem Rousseau jest taki ustrój społeczno-polityczny, w którym władza zwierzchnia

nie odrywa się nigdy od ludu.

Ustrój ten musiałby być oparty na równości wszystkich

obywateli wobec prawa i jednocześnie na wyrównaniu majątków.

Ponieważ w ustroju

projektowanym przez Rousseau jedynym zwierzchnikiem jest suwerenny lud, zwierzchnictwo
to zaś jest niezbywalne, to najważniejsze decyzje muszą być tutaj podejmowane przez
wszystkich.

Jeśli władza ustawodawcza nie może zostać odstąpiona i musi przynależeć

bezpośrednio ludowi, to władza wykonawcza powinna być sprawowana przez
reprezentantów. Lud „może i powinien być reprezentowany w zakresie władzy
wykonawczej, która jest tylko siłą zastosowaną do prawa”. Nie jest możliwe, aby lud zawsze
sprawował tę władzę sam, jednakże należy pamiętać, że sam rząd nie jest zwierzchnikiem,
lecz tylko wykonawcą zwierzchnictwa. Wiążą go prawa stanowione przez lud, wobec którego
pełni rolę służebną. Rousseau nie konkretyzuje swoich postulatów odnośnie rządu. Według
niego w tych samych okolicznościach jedne formy ustrojowe sprawdzają się lepiej, inne
gorzej. Ważne jest, aby jedynym źródłem władzy zawsze i niezmiennie pozostawał lud.

20.

Główne współczesne nurty polityczne - prawicowe,

lewicowe i centrowe

Tradycyjnie dzieli się doktryny i partie polityczne na lewicowe, centrowe i prawicowe.

Podział ten ma swą genezę w miejscu, jakie zajmowali na sali posiedzeń przedstawiciele
poszczególnych ugrupowań i z tezami jakie wygłaszali na temat rewolucji francuskiej. I tak
przedstawiciele szlachty, arystokracja i duchowieństwo zasiadali po prawej stronie sali, zaś
po lewej politycy żądający przemian społecznych i politycznych (lewica), natomiast centrum
zajmowali zwolennicy tego co się stało, ludzie zadowoleni z zastanych przemian

Określenie lewicy odnosi się do sił politycznych dążących do zmian polityczno-

ustrojowych, społecznych i gospodarczych, przeciwstawiających się tzw. tradycyjnemu
porządkowi społecznemu. Głównym założeniem lewicy jest dążenie do wolności
(definiowanej jednak inaczej niż na prawicy), równości i sprawiedliwości społecznej. Dziś do
lewicy, w szczególności w krajach europejskich najczęściej zalicza organizacje o poglądach
socjaldemokratycznych, zielonych, anarchistycznych oraz komunistycznych. W latach 60. XX
wieku pojawiła się Nowa lewica. Tym mianem określa się w skrócie różne grupy odwołujące
się

idei

ekologicznych,

internacjonalistycznych,

feministycznych,

także

pacyfistycznych

http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_my%C5%9Bli_politycznej

http://pl.wikipedia.org/wiki/Lewica

~ 27 ~

Prawica – zwyczajowe określenie sił politycznych, które charakteryzuje szacunek dla

tradycji, autorytetów, religii, istniejącej hierarchii społecznej oraz wstrzemięźliwość przy
dokonywaniu zmian w systemie społeczno-gospodarczym i politycznym. Do prawicy zalicza
się środowiska o poglądach konserwatywnych, konserwatywno-liberalnych (reprezentujące
najczęściej liberalizm gospodarczy – a nie społeczny), chrześcijańsko-demokratycznych,
monarchistycznych i narodowych (nacjonalistycznych). W szerszym znaczeniu do prawicy
zalicza się również środowiska skrajnie prawicowe (o poglądach np. faszystowskich,
neoliberalnych, rasistowskich, szowinistycznych)

Centrum – określenie stronnictw politycznych, których poglądy można określić jako

pośrednie pomiędzy lewicowymi a prawicowymi, odgrywających pewną rolę szczególnie
w systemach wielopartyjnych. W szerszym znaczeniu nazwą tę określa się także partie
centrolewicowe i centroprawicowe

. Współcześnie partie głoszące umiarkowany program

polityczny, kompromisowy w porównaniu z postulatami lewicy lub prawicy politycznej; także
określenie charakteru frakcji partyjnej, zajmującej stanowisko pośrednie między jej prawym
i lewym skrzydłem.

Współcześnie podział na prawicę i lewicę często nie bywa jednoznaczny. Do partii

prawicowych bywają zaliczane te, które mają pewne lewicowe elementy, podobnie jak i do
lewicowych zalicza się te, które mają elementy prawicowe. Ze względu na trudności
w jednoznacznej klasyfikacji współcześnie istniejących partii tradycyjny podział na lewicę
i prawicę jest zastępowany alternatywnym podziałem dwuosiowym, gdzie jedna oś
przedstawia kwestie ekonomiczne, druga zaś społeczne.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawica

http://pl.wikipedia.org/wiki/Centrum_%28opcja_polityczna%29

~ 28 ~

ibliografia

O p r a c o w a n i a n a u k o w e :

1. Antoszewski A., Herbut R. (red.), Leksykon politologii, Atla 2, Wrocław 2004.

2. Bankowicz M., Słownik polityki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1999.

3. Chojnicka K., Olszewski H., Historia doktryn politycznych i prawnych, Ars boni et aequi,

Poznań 2004.

4. Kunicka-Goldfinger A., Podbielkowski M., Kunicki-Goldfinger W., Repetytorium

poziom podstawowy i rozszerzony: wiedza o społeczeństwie, Wydawnictwo Szkolne

PWN, Warszawa – Bielsko-Biała 2010.

5. Leszczyński P., Snarski T., Wiedza o społeczeństwie. Vademecum maturalne 2009,

Operon, Gdynia 2009.

6. Skrzydło W., Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 r., Oficyna Wolters

Kluwer, Warszawa 2009.

7. Sylwestrzak A., Historia doktryn politycznych i prawnych, LexisNexis, Warszawa 2009.

8. Szmulik B., Żmigrodzki M. (red.), Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce,

Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2010.

9. Wiedza o społeczeństwie. Słowniki tematyczne. PWN, Warszawa 2011.

Ź r ó d ł a i n t e r n e t o w e :

1. http://pl.wikipedia.org/

2. http://portalwiedzy.onet.pl/

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Egzamin licencjacki pytania kierunkowe
Kopia Podstawy nauki o przedsiebiorstwie turystycznym, pytania do egzaminu - licencjat HIT WSETINS
Podstawy nauki o przedsiebiorstwie turystycznym, pytania do egzaminu - licencjat HIT WSETINS
Podstawy Makroekonomii, pytania do egzaminu - licencjat HIT WSETINS
Kopia Podstawy Makroekonomii, pytania do egzaminu - licencjat HIT WSETINS
Pytania egzaminacyjne 2011, uczelnia, Podstawy finansów wykłady
Egzamin licencjacki Opracowane pytania finanse i rachunkowość collegium mazowia
Elementy prawa turystycznego Unii Europejskiej, pytania do egzaminu - licencjat HIT WSETINS
Pytania na egzamin licencjacki z opieki paliatywnej, Pielęgniarstwo licencjat cm umk, III rok, Opiek
Pytania na egzamin licencjacki dla studentów specjalności
Pytania ogólne - egzamin licencjacki, egzamin licencjacki-magisterski
PYTANIA EGZAMINACYJNE-egz licencjacki, PYTANIA EGZAMINACYJNE DLA STUDENTÓW ZDAJĄCYCH EGZAMIN LICENC
Test z broni, 1.1 - Skrypt na II stopień licencji, 1.3 - Pytania egzaminacyjne
9 pytania z matematyki na egzamin licencjacki
Egzamin pytania podstawy napedu

więcej podobnych podstron