Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Nazwa przedmiotu:

MIKROEKONOMIA

Prowadzący: dr Andrzej Graczyk

studia I stopnia – licencjackie

kierunek: zarządzanie i marketing

semestr I

rok akademicki 2006/2007

Wykład VI: Elastyczność popytu i podaży

Znaczenie decyzji podejmowanych przez producentów i konsumentów

Decyzje podejmowane przez przedsiębiorców i przez gospodarstwa domowe (konsumentów)

mają charakter indywidualny, wyrażający się w postaci indywidualnej podaży i

indywidualnego popytu (zob. wykład 3 i 4 ). Skutki tych decyzji uwidaczniają się jednak w

skali masowej, ponieważ podmioty z reguły występują w znacznej liczbie, kierują się tym

samym celem ogólnym (zob. wykład 1), działają racjonalnie i reagują na sygnały rynkowe

docierające do wszystkich podmiotów. Podstawy podejmowania decyzji przez podmioty są

więc porównywalne dla wszystkich podmiotów.

Nie oznacza to jednak, że przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe w jednakowy sposób

będą reagować na takie same sygnały. Skutki podejmowanych decyzji, których podstawą jest,

na przykład obniżenie ceny o 10%, ceteris paribus, nie muszą wcale być takie same.

Pojęcie elastyczności

Elastyczność jest sposobem określenia stopnia reakcji podaży i/lub popytu na sygnały

docierające do podmiotów. Pokazuje ona wrażliwość podaży i/lub popytu na zmianę

podstawowych elementów wieloczynnikowych funkcji określających te składniki rynku.

Elastyczność funkcji w szerokim znaczeniu to miara względnej zmiany zmiennej zależnej

(popytu/podaży danego dobra) do względnej zmiany jednej ze zmiennych niezależnych (ceny

danego dobra/ceny innych dóbr, dochodów nabywców). Określenie "względna zmiana"

oznacza, że zmianę (strumień) odnosi się do pewnej podstawy (zasób na początku, końcu

zmiany lub średni w okresie zmiany).

Mierzenie elastyczności

Mierzenie elastyczności dotyczy zmiennych, które dają się wyrazić liczbami, funkcją

matematyczną lub w postaci wykresu. Pomiar elastyczności może odbywać się trzema

metodami:

M

IKROEKONOMIA

wykład VI

strona 2

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

- dla zmian dyskretnych (gdy dane są przynajmniej dwa zestawy danych (każdy zestaw

tworzy jedna zmienna objaśniająca i jedna objaśniana) na podstawie wzoru

podstawowego

- dla zmian ciągłych (gdy dana jest ciągła i różniczkowalna funkcja popytu/podaży) na

podstawie funkcji i tylko jednego punktu z tej funkcji,

- dla zmian przedstawionych w formie wykresu funkcji - na podstawie miary odcinków,

wyznaczonych w odniesieniu do jednego punktu na wykresie (jest to sposób odpowiednia

tylko dla elastyczności cenowe, czyli gdy zmienną niezależną jest cena danego towaru,

dla którego mierzymy elastyczność).

Determinanty elastyczności cenowej popytu

Elastyczność cenowa popytu to miara reakcji ilości nabywanej danego dobra (na przykład

dobra A) na zmianę ceny tego dobra, ceteris paribus.

2

:

2

,

2

1

2

1

P

P

P

Q

Q

Q

E

A

A

A

D

D

D

P

Q

A

A

A

A

D A

+

∆

+

∆

=

Warto zauważyć, że gdy działa prawo popytu, wskaźnik E jest ujemny

W przypadku, gdy dana jest funkcja popytu, wskaźnik elastyczności cenowej popytu

określamy (dla danej ceny lub dla danej ilości) na podstawie wzoru:

Q

Q

P

P

P

Q

P

P

P

Q

Q

Q

E

D

D

x

d

D

d

d

D

D

D

d

P

Q

A

A

A

A

A

A

A

D A

A

A

A

A

A

A

2

1

2

1

2

1

2

1

2

:

2

,

+

+

=

+

+

=

gdzie
interpretuje się jako pierwszą pochodną wieloczynnikowej funkcji popytu.

Gdy podstawą oceny wskaźnika elastyczności cenowej jest wykres funkcji popytu, wskaźnik

elastyczności cenowej popytu w danym punkcie funkcji (na przykład punkcie A) można

określić na podstawie proporcji odcinków. Wartość współczynnika elastyczności cenowej

popytu, przy ujemnie nachylonej krzywej popytu, jest dodatnia lub równa zero. Dla

odróżnienia od współczynników elastyczności omawianych wcześniej, elastyczność mierzoną

geometrycznie (z proporcji odcinków) określamy symbolem e. Na osi ceny wartość e określi

P

Q

A

d

D

d

A

M

IKROEKONOMIA

wykład VI

strona 3

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

proporcja odcinka 0P

A

(licznik ilorazu - L) do odcinka P

A

P

N

. (mianownik ilorazu - M), zatem

e=L/M. Rysunek 6.1. przedstawia, że pary odcinków L i M mogą być wyznaczone zarówno

na osi ceny, jak też (z własności podobieństwa trójkątów) na osi ilości, jak na samej krzywej

popytu.

Ogólną charakterystykę elastyczności cenowej popytu przedstawia tabela 3.1.

Tabela 6.1. Charakterystyka elastyczności cenowej popytu.

Określenie
elastyczności
cenowej popytu

Wartość
współczynnika E

Wartość
współczynnika e

Relacje między
zmianami ilości i ceny

Przykłady dóbr i sytuacji

Doskonale
nieelastyczny
(sztywny)

E = 0

e=0

Ilość nie ulega zmianie
przy jakiejkolwiek
zmianie ceny

Insulina dla chorego na
cukrzycę

Nieelastyczny

-1<E<0

0<e<1

Względna zmiana ilości
jest mniejsza od
względnej zmiany ceny

Energia elektryczna,
benzyna, chleb, bilety na
tramwaj

Jednostkowo
elastyczny

E=-1

e=1

Względna zmiana ilości
jest taka sama jak
względna zmiana ceny

Gazety, pieczywo
cukiernicze

Elastyczny

-1<E

e>1

Względna zmiana ilości
jest większa od
względnej zmiany ceny

Wycieczki zagraniczne,
biżuteria, wytworna
konfekcja

Doskonale
elastyczny

E

→−∞

e

→∞

Względna zmiana ilości
jest może być dowolnie
duża w stosunku do
nieskończenie małej
względnej zmiany ceny

Amunicja kupowana od
neutralnego dostawcy w
czasie konfliktu
wojennego ( w zależności
od nasilenia walk)

Elastyczność cenowa popytu dla poszczególnych dóbr przyjmuje na ogół względnie stabilne

wartości. Jest to dużą zaletą przy badaniu popytu, ponieważ można porównywać

P

Q

P

A

P

N

A

0

M

IKROEKONOMIA

wykład VI

strona 4

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

współczynniki elastyczności dla tego samego dobra, a nawet przyjmować współczynniki

takie, jakie otrzymano przy analogicznych analizach dla podobnych rynków.

Elastyczność cenową determinuje kilka czynników. Jeśli zidentyfikuje się te czynniki, można

przyjmować określony rodzaj elastyczności i przewidywać kierunek zmian poziomu

elastyczności. Z reguły popyt jest tym bardziej elastyczny cenowo, im:

- Więcej substytutów ma dane dobro

- Dłuższy jest czas dostosowania nabywcy do zmiany ceny,

- wyższy jest poziom ceny towaru

- wyższy jest udział wydatku na towar w całości wydatków nabywcy.

Elastyczność dochodowa popytu

Określa się ją na podstawie zmian ilości nabywanej i zmian dochodu nabywcy. Elastyczność

ta wyraża się jako relację względnej zmiany ilości nabywanej danego dobra do względnej

zmiany dochodów nabywców tego dobra, ceteris paribus. Przedstawia ona sposób reakcji

popytu na dane dobro na zmianę dochodów nabywców.

Współczynnik elastyczności dochodowej popytu oblicza się następującym wzorem

2

:

2

,

2

1

2

1

I

I

Q

Q

Q

E

I

D

D

D

I

Q

A

D

+

∆

+

∆

=

gdzie,
I - dochody nabywców

Ogólną charakterystykę elastyczności dochodowej popytu przedstawia tabela 6.2.

Tabela 6.2. Charakterystyka elastyczności dochodowej popytu.

Określenie rodzaju
dóbr

Wartość
współczynnika E

Relacje między zmianami
ilości i dochodu

Przykłady dóbr i sytuacji

Podrzędne

E<0

Zmiany ilości i dochodu
zachodzą w przeciwnych
kierunkach

Smalec, salceson, ziemniaki

Podstawowe

0=E

≤1

Względna zmiana ilości jest
mniejsza (bądź równa) od
względnej zmiany dochodu, ale
zmiany zachodzą w tych
samych kierunkach

Bułki, cukier, jabłka

Wyższego rzędu

E>1

Względna zmiana ilości jest
większa od względnej zmiany
dochodu, ale zmiany zachodzą
w tych samych kierunkach

Kawior, żabie udka, trufle

M

IKROEKONOMIA

wykład VI

strona 5

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Elastyczność mieszana popytu

Określa się ją na podstawie zmian ilości nabywanej danego dobra i zmian ceny innego dobra.

Elastyczność ta wyraża się jako relację względnej zmiany ilości nabywanej danego dobra do

względnej zmiany ceny innego dobra, ceteris paribus. Przedstawia ona sposób reakcji popytu

na dane dobro na zmianę ceny dowolnego innego dobra.

Współczynnik elastyczności dochodowej popytu oblicza się następującym wzorem

Ogólną charakterystykę elastyczności mieszanej popytu przedstawia tabela 6.3.

Tabela 6.3. Charakterystyka elastyczności mieszanej popytu.

Określenie relacji
porównywanych dóbr

Wartość współczynnika E Relacje między zmianami

ilości i ceny

Przykłady dóbr

Komplementarność

E<0

Zmiany ilości danego i
ceny innego dobra
zachodzą w przeciwnych
kierunkach

Samochód i benzyna,
magnetowid i kaseta

Niezależność

E=0

Ilość danego dobra nie
reaguje na zmiany ceny
innego dobra

Benzyna i kaseta

Substytucyjność

E>0

Zmiany ilości danego i
ceny innego dobra
zachodzą w jednakowych
kierunkach

Chleb i bułki

Determinanty elastyczności cenowej podaży

Elastyczność cenowa podaży to miara reakcji ilości oferowanej danego dobra (na przykład
dobra A) na zmianę ceny tego dobra, ceteris paribus.

2

:

2

,

2

1

2

1

P

P

P

Q

Q

Q

E

A

D

P

Q

A

A

D A

+

∆

+

∆

=

Gdy działa prawo podaży, wskaźnik E jest dodatni

W przypadku, gdy dana jest funkcja podaży, wskaźnik elastyczności cenowej podaży
określamy (dla danej ceny lub dla danej ilości) na podstawie wzoru:

Q

Q

P

P

P

Q

P

P

P

Q

Q

Q

E

S

S

x

d

S

d

d

S

S

S

d

P

Q

A

A

A

A

A

A

A

SA

A

A

A

A

A

A

2

1

2

1

2

1

2

1

2

:

2

,

+

+

=

+

+

=

M

IKROEKONOMIA

wykład VI

strona 6

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Gdy podstawą oceny wskaźnika elastyczności cenowej jest wykres funkcji podaży, wskaźnik

elastyczności cenowej podaży w danym punkcie funkcji (na przykład punkcie A) można

określić na podstawie proporcji odcinków. Wartość współczynnika elastyczności cenowej

podaży, przy ujemnie nachylonej krzywej podaży, jest dodatnia lub równa zero. Na osi ceny

wartość współczynnika elastyczności określi proporcja odcinka 0P

A

(licznik ilorazu - L) do

odcinka P

A

P

N

. (mianownik ilorazu - M), zatem E=L/M. Rysunek 6.2. przedstawia, że pary

odcinków L i M mogą być wyznaczone zarówno na osi ceny, jak też (z własności

podobieństwa trójkątów) na osi ilości, jak na samej krzywej podaży.

P

A

P

N

0

Rys. 6.2. Wyznaczanie elastyczności cenowej podaży

Na rysunku łatwo ocenić, czy podaż jest elastyczna. Jeśli prosta podaży przechodzi przez oś

ceny, to podaż jest elastyczna, jeśli przez oś ilości, to jest nieelastyczna.

Ogólną charakterystykę elastyczności cenowej podaży przedstawia tabela 6.4.

Q

A

M

IKROEKONOMIA

wykład VI

strona 7

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Tabela 6.4. Charakterystyka elastyczności cenowej podaży.
Określenie
elastyczności
cenowej podaży

Wartość
współczynnika E

Relacje między
zmianami ilości i
ceny

Przykłady dóbr i
sytuacji

Doskonale
nieelastyczna
(sztywna)

E = 0

Ilość nie ulega
zmianie przy
jakiejkolwiek zmianie
ceny

Bilety na określoną
godzinę seansu w
kinie

Nieelastyczna

1<E<0

Względna zmiana
ilości jest mniejsza od
względnej zmiany
ceny

Działki budowlane,
Porady lekarzy
specjalistów

Jednostkowo
elastyczna

E=-1

Względna zmiana
ilości jest taka sama
jak względna zmiana
ceny

Pieczywo cukiernicze

Elastyczna

1<E

Względna zmiana
ilości jest większa od
względnej zmiany
ceny

Przejazdy
taksówkami,
Malowanie mieszkań

Doskonale
elastyczna

E

→−∞

Względna zmiana
ilości jest może być
dowolnie duża w
stosunku do
nieskończenie małej
względnej zmiany
ceny

Sprzedaż wody z
czystego zbiornika
górskiego, Sprzedaż
waluty w kantorze

Zasadniczy wpływ na elastyczność cenową podaży będzie jednak mieć nie rodzaj towaru, ale

czas dostosowania. Na dany moment podaż jest (doskonale) nieelastyczna. Z reguły, im

dłuższy jest czas dostosowania, tym podaż jest bardziej elastyczna. W przypadku gdy oferenci

mają czas dostosować się z wielkością zakładu do ceny na rynku, podaż staje się bardziej

elastyczna.

Literatura do tematu wykładu

Rekowski M.: Wprowadzenie do mikroekonomii. Wydawnictwo AKADEMIA, Poznań,

1997, r.3

Klimczak B.: Mikroekonomia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu,

Wrocław, 1998 r. 8 i 9

Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: Ekonomia tom 1. PWE, Warszawa, 1993r. 4

Varian H.R.: Mikroekonomia. PWN,Warszawa, 1995r. 15

Samuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia tom 1. Warszawa: PWN 1995. r. 18