FARMAKOLOGIA – WYKŁAD 4

Leki psychotropowe

! Definicja, mechanizm działania i podział leków psychotropowych:

 leki psychotropowe są to substancje posiadające zdolność wpływania na czynności psychiczne, posiadające

tropizm psychologiczny; wpływają na procesy kojarzeniowe i stany emocjonalne

 procesy kojarzeniowe związane są z funkcjonowaniem kory mózgowej (myślenie, uczenie się,

magazynowanie pamięci)

 stany emocjonalne związane są z pracą niższych ośrodków

 wywołują również zmiany w zachowaniu

Mechanizm działania

 związany jest z wpływem nasilającym, hamującym lub modelującym na przewodnictwo, między różnymi

układami neuronalnymi w mózgu.

 przewodnictwo między różnymi układami neuronalnymi w mózgu realizowane jest przy udziale tzw.

neuroprzekaźników – leki psychotropowe wpływają na metabolizm neuroprzekaźników w mózgu

 Neuroprzekaźnik - substancja endogenna, gromadzona w neuronach poszczególnych części mózgu, w których

istnieją enzymy odpowiedzialne za jej syntezę z odpowiednich prekursorów oraz enzymy odpowiedzialne za
jej metabolizm

 głównymi neuroprzekaźnikami są adrenalina, noradrenalina, dopamina, serotonina, aminokwasy

neurogenne: kwas GABA, asparagina oraz dodatkowo ATP, ADP, jony wapniowe i histamina

Podział leków psychotropowych w zależności od kierunku działania farmakologicznego:

 leki neuroleptyczne
 leki nasenne i uspokajające
 leki p/depresyjne
 leki pobudzające OUN

Leki neuroleptyczne

! Działanie:

 p/psychotyczne – znoszą lub zmniejszają objawy psychopatologiczne (omamy, urojenia) w ostrych i

przewlekłych psychozach (schizofrenia, stany maniakalne)

 uspokajające – wywołują stan obojętności i uspokojenia, znoszą pobudzenie i agresję
 wywołują stany psychosomatyczne (obniżenie ciśnienia krwi, temperatury ciała, zaburzenia neurologiczne i

wydzielania wewnętrznego)

 wpływają na ośrodki podkorowe

! Mechanizm działania:

 hamowanie neuroprzekaźnictwa dopaminowego w mózgu przez blokowanie postsynaptycznych receptorów

głównie D

2

(oraz D

1

, D

3

, D

4

)- nasilenie obrotu dopaminy w mózgu,

 blokowanie receptorów muskarynowych- osłabia działanie parkinsonowskie, nasila psychotropowe

(splątanie) i atropinowe,

 blokowanie rec.H

1

- działanie uspokajające,

 hamowanie neuroprzekaźnictwa noradrenergicznego,
 blokowanie receptorów 5-HT

2A

(serotoninowych)- dotyczy neuroleptyków atypowych

! Pseudoparkinsonizm:

 zespół hipokinetyczno-hipertoniczny - zaburzenia równowagi dopaminowo-cholinergicznej (z przewagą

struktur cholinergicznych) w tzw. szlaku nigrostratialnym OUN, będące skutkiem zablokowania receptorów
dopaminowych D

1

w jądrach podstawy mózgu, czego skutkiem są zaburzenia pozapiramidowe dróg

ruchowych.

 objawami tego są:

 zaburzenia ruchowe: brak koordynacji ruchowej, nienormalna postawa ciała, zwiększone

napięcie mięśniowe, drżenia, „twarz maskowata”

 mogą występować również późne dyskinezy objawiające się stereotypowymi ruchami

żucia, pisania.

 objawy występują najczęściej po odstawieniu leków

! Podział neuroleptyków ze względu na budowę chemiczną:

 pochodne fenotiazyny
 pochodne tioksantenu
 pochodne butyrofenonu
 atypowe neuroleptyki
 inne neuroleptyki

! Pochodne fenotiazyny – podział ze względu na budowę chemiczną i działanie:

 pochodne o łańcuchu bocznym liniowym:

 najsilniejsze działanie uspokajające
 wywołują senność,
 silnie blokuja receptory α-adrenergiczne (hipotensyjne)
 promazyna,

chloropromazyna,

triflupromazyna,

lewomeproamzyna,

metopromazyna,

acepromazyna, alimemazyna, etymemazyna,

 poch. o ugrupowaniu piperydyloalkilowym w łańcuchu bocznym (piperydynowe):

 słabo uspokajające
 rzadko wywołują objawy pozapiramidowe
 tioridazyna, mepazyna, mezorydazyna,

 poch. o ugrupowaniu piperazynoalkilowym (piperazynowe):

 najsilniejsze działanie odhamowujące,
 silne działanie pozapiramidowe
 perazyna, prochloroperazyna, trifluoroperazyna, perfenazyna, acetofenazyna, flufenazyna,

 poch. azatenotiazyny: pratipendyt

 działanie:

 p/histaminowe – blokują receptory histaminowe
 p/serotoninowe
 porażają płytkę motoryczną, blokują zakończenia nerwów cholinergicznych
 działają p/wymiotnie, obniżają temperaturę ciała, wpływają na metabolizm

! Działania niepożądane i zastosowanie pochodnych fenotiazyny:

 działania niepożądane:

 zapaść ortostatyczna
 żółtaczka zastoinowa
 światłowstręt, uczulenia na światło
 uszkodzenie szpiku – agranulocytoza
 bezpłodność

 niekiedy zaburzenia pracy układu bodźco-

przewodzącego – możliwe zatrzymanie akcji
serca – przedłużenie odcinka PQ

 działanie na układ pozapiramidowy – choroba

Parkinsona

 zastosowanie:

 w psychiatrii
 w alergiach
 w wymiotach u ciężarnych (niepowstrzymane wymioty w pierwszych okresach ciąży)

! Preparaty:

 chloropromazyna (Fenactil, Largactil, Chlorazin)
 promazyna (Promazin)
 lewomepromazyna (Tisercin)

 perazyna (Pernazunum, Taxilan)
 prochlorpernazyna (Chlorpernazinum, Stemetil),
 flufenazyna

! Pochodne tioksantenu – działanie i mechanizm działania:

 p/depresyjne
 uspokajające

 niewielkie pozapiramidowe
 słabsze p/psychotyczne niż pochodne fenotiazyny

Mechanizm działania:

 blokada receptorów D

1

i D

2

, a także 5HT

2

, L

1

, H

1

i muskarynowych

! Wskazania, p/wskazania, działania niepożądane i preparaty pochodnych tioksantenu:

Wskazania:

 schizofrenia i inne psychozy ze stanami pobudzenia
 niepokój

 bezsenność

Przeciwwskazania:

 zapaść naczyniowa
 zatrucia i stany śpiączkowe

 choroba Parkinsona
 niewydolność serca

Działania niepożądane:

 senność
 tachykardia

 suchość błony śluzowej

Preparaty:

 chlorprotixen (Taractan)
 clopentiksol (Clopixol, Ciatyl, Sordinol)
 flupentiksol (Fluanxol)

! Pochodne butyrofenonu – działanie:

 działanie:

 p/psychotyczne
 uspokajające
 p/lękowe
 p/wymiotne

! Wskazania, p/wskazania, działania niepożadane i preparaty pochodnych
butyrofenonu:

Wskazania:

 ostre i przewlekłe psychozy z pobudzeniem i

omamami

 stany maniakalne
 padaczka
 stany nerwicowe
 pląsawica Huntingtona
 wymioty (stosowane w onkologii)
 bóle o nieznanej etiologii
 premedykacja anestezjologiczna

Przeciwwskazania:

 stany śpiączkowe wywołane środkami

wpływającymi depresyjnie na OUN

 stany depresyjne
 niewydolność wątroby
 choroba Parkinsona

Działania niepożądane:

 pseudoparkinsonizm
 bezsenność
 drgawki
 niepokój
 pobudzenie
 stany depresyjne, lękowe
 majaczenie

Preparaty:

 Haloperidol (Haloperidol, Halolol, Decalolol,

Apohaloperidol)
może powodować katalepsje (stosowany w
neuroleptoanalgezji

–

diagnostyka

np.

bronchoskopia)

 Droperidol (Droperidol, Dehydrobenzperidol)
 Primazidum (Orap)

! Atypowe neuroleptyki:

Pochodne difenylobutyropiperydyny:

 działanie:

podobne do pochodnych butyrofenonu, lecz słabiej
uspokajające, a silniej p/psychotyczne

 wskazania:

schizofrenia

 działania niepożądane:

objawy pozapiramidowe: senność, impotencja,
oziębłość płciowa, mlekotok, nadmierna potliwość,
ginekomastia

 p/wskazania:

ciąża, depresja, choroba Parkinsona

 preparaty (niedostępne w Polsce)

Primozyd, Fluspirylen

Pochodne dibenzoazepiny:

Klozapina:
 działanie:

silnie uspokajające, słabo p/psychotyczne, działanie
adrenolityczne, p/histaminowe, p/serotoninowe,
cholinolityczne

 zastosowanie:

oporne na inne leki schizofrenie

Olanzapina:
 działania:

jak klozapina

 wskazania: schizofrenia
 preparaty:

Zolafren, Zyprexa

Pochodne benzamidu – sulpiryd

 działanie:

neuroleptyczne, słabe działanie, rzadko stosowana

 zastosowanie:

w autyzmie, stany urojeniowo-depresyjne,
schizofrenia
pomocniczo w chorobie wrzodowej żołądka

! Inne neuroleptyki:

Risperydon:

 pochodna benzoimidazolu
 selektywny

bloker

receptorów

5HT

oraz

receptorów D

2

, α

1

, α

2

i H

1

 zastosowanie:

ostre i przewlekłe psychozy schizofreniczne oraz
stany psychotyczne z urojeniami, halucynacjami,
depresjami wraz z lękiem

 działania niepożądane:

blok przedsionkowo-komorowy

 preparaty: Rispolept, Quicklet

Zipraxydon:

 działanie podobne do risperydonu, dodatkowo

hamuje wychwyt zwrotny serotoniny i NA

 preparaty: Zeldox

Leki nasenne i uspokajające

 leki nasenne i uspokajające tworzą wspólną grupę leków – leki uspokajające stosuje się w celu zahamowania

nadmiernego pobudzenia, napięcia, niepokoju, ułatwienia snu, natomiast leki nasenne – w celu wywołania lub
ułatwienia snu

 hamują aktywność tworu siatkowatego i kory mózgowej

! Pojęcie i fazy snu:

 sen jest to zjawisko fizjologiczne, rytmiczne, charakteryzujące się:

 zniesieniem świadomości
 spadkiem napięcia mięśniowego,
 osłabieniem większości czynności autonomicznych

 wśród faz snu wyróżnia się:

 FAZA NREM (non rapid eye move movements) lub FAZA SEM (slow eye move movements)

 sen o wolnych ruchach gałek ocznych,
 w zapisie EEG wystepują wolne fale o dużej amplitudzie

 FAZA REM

 sen o szybkich ruchach gałek ocznych
 w zapisie EEG desynchronizacja czyli występowanie fal szybkich o małej amplitudzie

! Podział leków nasenno-uspokajających:

 benzodiazepiny
 barbiturany
 inne leki nasenne
 inne leki uspokajające

! Benzodiazepiny:

 należą do leków ataraktycznych (p/lękowych, anksjolityków)
 w zależności od budowy chemicznej działają dodatkowo:

 uspokajająco – coraz rzadziej stosowane ze względu na wywoływanie uzależnienia i stosunkowo

duże objawy niepożądane

 p/lękowo
 miorelaksacyjnie – powodują zwiotczenie mięśni szkieletowych
 p/drgawkowo – dawniej p/drgawkowo stosowany był luminal, obecnie stosowane są

benzodiazepiny – hamują drgawki, dodatkowo działanie wzmacniane jest przez zwiotczenie
mięsni szkieletowych

 nasennie

 ich dużą wadą jest możliwość uzależnienia
 działania uzależnione jest w znacznym stopniu do

zastosowanej dawki: im większa dawka tym szybciej
pojawia się efekt, dłuższy jest czas działania i większa
siła działania

! Działanie benzodiazepin:

 działanie na OUN:

 p/lękowe, uspokajające, nasennie,
 osłabiają wzmożone napięcie mięsni
 działanie

p/drgawkowe,

szczególnie

flunitrazepam

(hamują

podkomorowe

rozprzestrzenianie się aktywności drgawkowej)

 mogą wywołać niepamięć wsteczną (ok.30min.)
 powodują zmianę stanu psychicznego- wzrost

agresji

 układ krążenia:

 słabe działanie,
 częstość skurczów serca nie zmienia się lub

nieznacznie maleje,

 kurczliwość m.sercowego nieznacznie maleje
 kombinacja z opioidem nasila depresyjne

działanie na układ sercowo- naczyniowy

 układ oddechowy:

 przejściowa depresja oddychania

 inne:

 nie wpływa na czynność wątroby i nerek

! Mechanizm działania benzodiazepin:

 działania agonistyczne na receptory benzodiazepinowe – pośrednie przez nasilenie powinowactwa GABA do

receptorów GABA-A, zwiększając częstotliwość otwarć kanału chlorkowego

 zdolność hamowania neuronów jest ograniczona, ponieważ zależy to od łatwo wysycającej się aktywacji

receptora GABA-A przez GABA – niższy potencjał toksyczności niż barbiturany

 spadek aktywności neuronów NA miejsca sinawego i hamowanie uwalniania NA, co prowadzi do

zahamowania aktywności psychoruchowej (spadek agresji – uspokajająco, p/lękowo)

 hamowanie obrotu Ach oraz 5HT (działanie p/lękowe, zwiotczające i p/drgawkowe),
 nasilają działanie GABA- nasennie,
 działa hamująco głównie na struktury limbiczne (hamowanie wyładowań następczych w hipokampie i jądrach

migdałowatych)

receptor benzodiazepinowy

receptor dla

barbituronów

kanał chlorkowy

GABA-receptor

! Farmakokinetyka podstawowych leków benzodizepinowych:

Preparat

Czas działania

T

1/2

Metabolizm

Diazepam

(Relanium)

po 1-2min.

trw.10-20min.

24-57h

w wątrobie, aktywne metabolity: dimetylodiazepam, hydroksydiazepam,

powoduja senność, wydalane przez nerki

Flunitrazepam

(Rohypnol)

3min.

20-30min.

14-29h

w wątrobie, wydalane przez nerki,

silniejsze działanie

Midazolam

(Midanium)

2min.

15min.

1,5-

2,5h

w wątrobie; powstają aktywne metabolity, hydroksymidazolam, wydalane

przez nerki w postaci glukuronianu, dwa razy silniejszy

Stosowane p.o. oraz w premedykacji, zaś i.v. do indukcji i
podtrzymywaniu znieczulenia ogólnego
Używane w zabiegach nie wymagających znieczulenia
ogólnego

(endoskopia,

kardiowersja

elektryczna,

diagnostyka radiologiczna)

Interakcje:
 osłabienie

metabolizmu

przez

cymetydynę,

ketokonazol, doustne leki antykoncepcyjne

 etanol

nasila

działanie

nasenne

(interakcja

farmakodynamiczna)

 diazepam zwiększa stężenie digoksyny i fenytoiny

(wiązanie z białkami)

 rasy orientalne słabiej metabolizują benzodiazepiny,

podobnie jak ludzie starsi i osoby z niewydolnością
wątroby

Działania niepożądane:
 w dużych dawkach senność, zaburzenia koordynacji

ruchowej, upośledzenie refleksu, ataksja, amnezja
następcza

 po odstawieniu bezsenność z odbicia, wzmożona

agresywność, drażliwość, koszmary senne, objawy
psychotyczne

 uzależnienie psychiczne i zespół abstynencyjny:

obniżony nastrój, bezsenność, męczliwość, wzmożona
potliwość,

zaburzenia

żołądkowo-jelitowe,

depersonalizacja,

czasem

omamy,

depresja,

zaburzenia kooordynacji ruchowej, napady lęku
panicznego

! Preparaty z grupy benzodiazepin:

 Diazepam (Relanium, Relsed)
 Flunitrazepam (Rohypnol)
 Midazolam (Dormicum, Midanum, Sopodorm, Fulsed)

! Barbiturany – podział, mechanizm działania i farmakokinetyka:

 barbiturany stanowią pochodne kwasu barbiturowego powstałego z połączenia kwasu malonowego z

mocznikiem – sam nie jest aktywny farmakologiczne, ale po przyłączeniu do niego podstawników zaczyna
działać silnie i długo

 ze względu na budowę chemiczną wyróżnia się barbiturany:

 alifatyczne nasycone (barbital)
 alifatyczne nienasycone (allobarbital)
 hydroaromatyczne (heksobarbital)
 aromatyczne (fenobarbital)

 ze względu na czas działania wśród barbituranów wyróżnia się:

 leki o krótkim lub ultrakrótkim czasie działania: metoheksytal, tiopental, heksobarbital
 leki o średniodługim czasie działania: allobarbital, cyklobarbital, pentobarbital
 leki o długim czasie działania: fenobarbital, barbital

Mechanizm działania barbituranów:



zwiększenie hamowania postsynaptycznego lub presynaptycznego czyli działają w ścisłym związku z
kompleksem receptorowym GABA



aktywują kanał chlorkowy co prowadzi do hiperpolaryzacji neuronu i stłumienia jego czynności



małe dawki nie wpływają na zużycie tlenu przez mózg



duże dawki zbliżone są do toksycznych, wywołują znaczne zużycie tlenu

 wywołują stabilizujący wpływ na błony komórkowe
 kwas γ-aminomasłowy działa pobudzająco na związany z receptorem GABA-A kanał chlorkowy nasilając

przechodzenie jonów chlorkowych do wnętrza komórki – dochodzi do wzrostu wewnątrzkomórkowej puli
anionów i hyperpolaryzacji komórki – hamowanie aktywności neuronów

 w płacie skroniowym – działanie amnestyczne, p/lękowe, p/drgawkowe
 w rdzeniu kręgowym i móżdżku – zwiotczenie mięśni
 w tworze siatkowatym pnia mózgu – działanie nasenne

 receptor GABA-A w OUN ssaków jest pentametrem

zbudowanym

z

allosterycznym

miejsc

wiązania

pochodnych benzodiazepin, barbituranów, anestetyków,
środków p/drgawkowych, neurosteroidów i GABA

 zbudowany jest z podjednostek α, β, γ, δ, ρ zgrupowanych

wokół kanału jonowego przepuszczalnego dla jonów
chlorkowych

! Pozaośrodkowe działania farmakologiczne benzodiazepin:

 układ krążenia:

 przejściowy spadek ciśnienia krwi, rozszerzenie żył,
 tachykardia, wzrost obwodowego oporu naczyniowego,
 działanie inotropowo ujemne → spadek objętości wyrzutowej,
 o 50% wzrasta zużycie tlenu przez mięsień sercowy
 spada przepływ przez naczynia wieńcowe,
 kardiodepresyjnie, arytmogennie (mogą pojawić się skurcze dodatkowe pochodzenia

komorowego)

 układ oddechowy:

 spadek objętości oddechowej,
 spadek objętości minutowej oddechowej,
 wzrost częstości oddechów,
 depresja oddechu

Farmakokinetyka:
 szybko przechodzą przez barierę krew-mózg
 wiążą się z białkami osocza w 65-79%
 szybko dyfundują do dobrze ukrwionych miejsc,
 ulegają redystrybucji
 degradacja w wątrobie (rozkład metoheksytalu

odbywa się tylko w wątrobie)

 tiopental dodatkowo w nieznacznym stopniu w

nerkach, mózgu,

 metabolity wydalane są przez nerki, w niezależnym

stopniu z żółcią

 różny okres połowicznej eliminacji: dla tiopentalu 5,1-

11,5h, dla metoheksytalu- 1,5-4h

 może wystąpić kaszel, skurcz krtani, oskrzeli,

 nerki:

 maleje ukrwienie nerek,
 odwracalne upośledzenie funkcji nerek

 przewód pokarmowy:

 spadek kurczliwości jelit, napięcia
 nie opóźniają opróżniania żołądka

 wątroba:

 nie wpływają na czynności wątroby,
 indukują enzymy mikrosomalne,

 układ moczowo- płciowy:

 spadek kurczliwości macicy w czasie porodu
 osłabiają skurcze pęcherza

! Działania niepożądane i p/wskazania do stosowania benzodiazepin:

 depresja oddechowa
 drżenie mięśniowe (po szybkim wstrzyknięciu)
 wzrost stężenia może powodować powstawania

zakrzepów

 omyłkowe podanie dotętnicze prowadzi do

skurczu naczyń i gwałtownego bólu

 alergiczne reakcje mogą powstawać u osób z

astmą i pokrzywką

 benzodiazepiny mają długi okres półtrwania (24-96h), przez co długo pozostają w organizmie, co jest

przyczyną objawów ponarkotycznych (bóle głowy, senność, złe samopoczucie)

 zespół abstynencyjny przejawiający się objawami:

 neurologicznymi (drżenia, napady drgawkowe)
 psychicznymi (niepokój, lęk, splątanie, omamy)
 wegetatywno-somatycznymi (zaburzenia krążenia, bóle brzucha, silne pocenie się)

Ostre i przewlekłe zatrucia benzodiazepinami:

 ostre zatrucie:

 utrata przytomności, zapaść krążeniowa, porażenie ośrodka oddechowego
 komplikacje: niewydolność nerek, zapalenie płuc
 leczenie: objawowe + leki alkalizujące mocz + wymuszona diureza

 zatrucie przewlekłe:

 zaburzenia koordynacji (ataksja), zaburzenia mowy, nadmierna drażliwość, agresja

 bezwzględnie przeciwwskazane w porfirii - w wyniku wzmożonej syntezy kwasu δ-aminolewulinowego

następuje zwiększenie syntezy porfiryn, co stwarza ryzyko ostrego napadu porfirii u osób z wykrytą chorobą
lub u chorych

! Interakcje:

 w przypadku wielokrotnego stosowania rozwija się tolerancja polegająca na osłabieniu działania głównie

nasennego (funkcjonalna – farmakodynamiczna + metaboliczna – indukcja enzymów mikrosomalnych,
osłabienie metabolizmu wielu leków m.in. hipoglikemizujących, p/krzepliwych, antykoncepcyjnych)

 osłabiają wchłanianie wapnia z p/pokarmowego, skracają biologiczny czas półtrwania aktywnych

metabolitów witaminy D

3

pogarszając uwapnienie kości

! Preparaty barbituranów:

 Tiopental (Thiopental)
 Metoheksytal (Brietal Sodium)
 Fenobarbital (Luminal)

! Inne leki nasenne:

 Zolpidem:

 pochodna imidazolopirydyny
 selektywny

agonista

rec.

benzodiazepinowego

-

stymuluje

selektywnie strukturę Ω1, związaną z
podjednostką GABA

A

P/wskazania:
nadwrażliwość, dzieci, napady bezdechu nocnego,
miastemia, niewydolność wątroby, płuc, depresja
oddechowa

Działania niepożądane:
senność, biegunka, bóle, zawroty głowy, zaburzenia
świadomości, koszmary nocne, zespół depresyjny

 działanie nasenne w dawkach terapeutycznych, nie uzależnia
 powoduje spadek napięcia mięśni i działa p/drgawkowo
 u człowieka: skraca czas zasypiania, spadek ilości budzeń nocnych, wydłuża czas trwania snu,

poprawia jego jakość

 wskazania: leczenie bezsenności okazjonalnej i przejściowej

 Zopiklon:

 pochodna cyklopironów
 nasila transmisję kwasu γ-aminomasłowego (GABA) przez co zwiększa jego wpływ hamujący na

struktury nerwowe

 związany z receptorem benzodiazepinowym
 preparat: Imovane

 Hydroksyzyna (Atarax)

 lek uspokajający o silnym działaniu p/lękowym, działa także p/drgawkowo, miolitycznie,

gorączkowo, miejscowo znieczulająco, p/histaminowo

 zastosowanie:

 psychiatria (nadpobudliwość, stany lękowe)
 interna (zaburzenia immunologiczne, astma)
 dermatologia (świąd)
 chirurgia (do premedykacji)

 p/wskazania:

 ciąża i laktacja
 przerost prostaty
 jaskra

 działania niepożądane:

 halucynacje
 zaburzenia koncentracji
 osłabienie mięśniowe
 niezborność ruchów

! Inne leki uspokajające:

 Buspiron:

 lek uspokajający o działaniu p/lękowym
 wykorzystuje powinowactwo do receptora 5-HT

w OUN

 nie

działa

nasennie,

p/drgawkowo

i

miorelaksująco

 stosowany w leczeniu stanów lękowych,

niepokoju i wzmożonego napięcia psychicznego

 preparat: Malbuson

 Związki bromu:

 ich słabe działanie neurotropowe uzależnione jest zawartości wolnego bromu
 mechanizm działania polega na zastępowaniu jonów chlorkowych przez jony bromkowe
 długotrwałe podawanie związków bromu powoduje tzw. bromicę: zaburzenia ze strony OUN,

p/pokarmowego, gruczołów skóry i błon śluzowych – odtrutką jest chlorek sodu zastosowany w
większych ilościach

 sole bromu wchodzą w skład Salis Erlenmeyera oraz Mixtura nervina

 Leki pochodzenia naturalnego:

 są to preparaty proste lub złożone oparte na surowcach roślinnych
 ich siła działania zależy od dawki (w małych uspokajająco, w dużych nasennie)
 nie wywołują uzależnień i nie mają poważnych działań niepożądanych dlatego można je stosować

u dzieci, kobiet w ciąży, z zaburzeniami wątroby

 najważniejsze surowce roślinne, z których pozyskuje się środki o takim działaniu to:

 Valerianae radix
 Melissae folium
 Lupulinum
 Passiflorae herba

 główne preparaty: Kalms, Valdispert, Passispasminum, Nervosol

Leki przeciwdepresyjne

! Depresje i stany depresyjne:

 leki p/depresyjne stosowane są w stanie obniżonego napięcia emocjonalnego
 charakterystyczne objawy:

 stałe utrzymujące się obniżenie nastroju
 lęk
 obniżenie napędu psychoruchowego (spowolnienie myślenia, obniżenie aktywności ruchowej,

poczucie ciągłego zmęczenia)

 zaburzenia rytmu okołodobowego (w tym snu)
 różne objawy somatyczne

 przyczyny:

 etiologia endogenna (choroby afektywne, depresja endogenna)
 etiologia psychogenna (urazy psychiczne, depresja nerwicowa)
 choroby somatyczne, uszkodzenia OUN, leki

 patomechanizm:

 osłabienie ośrodkowego neuroprzekaźnictwa, głównie noradrenaliny i serotoniny

! Podział leków p/depresyjnych:

 trójpierścieniowe leki p/depresyjne (tymoleptyki TLPD)
 związki czterocykliczne
 inhibitory oksydazy monoaminowej (IMAO, tymeretyki)
 sole litu
 inhibitory wychwytu serotoniny
 inne (nietypowe) leki p/depresyjne

! Trójpierścioniowe leki p/depresyjne – działanie, mechanizm działania, wskazania:

 działanie:

 zmniejszenie stanu depresyjnego (poprawa nastroju), zniesienie lęku, odhamowywanie
 działanie p/histaminowe i uspokajające

 mechanizm działania:

 hamowanie wychwytu neuronalnego NA i serotoniny

 wskazania:

 depresje
 nerwice obsesyjne
 lęk napadowy
 hipokineza w przebiegu choroby Parkinsona

 moczenie nocne
 zespoły natręctw
 ból psychogenny

! Trójpierścieniowe leki p/depresyjne – p/wskazania, działania niepożądane i
najważniejsze interakcje:

 p/wskazania:

 niewydolność krążenia
 miażdżyca
 zaburzenia rytmu serca

 jaskra
 padaczka

 działania niepożądane:

 stany maniakalne
 bezsenność
 drżenie
 omamy
 suchość w jamie ustnej

 zaburzenia akomodacji
 agranulocytoza
 hipotensja ortostatyczna,
 częstoskurcz

 pogorszenie niewydolności

krążenia

 zaparcia
 zwiększenie masy ciała,
 zaburzenia wątroby

 najważniejsze interakcje leków trójpierścieniowych leków p/depresyjnych:

 nasilają działanie:

 barbituranów, leków uspokajających
 alkoholu
 amin sympatykomimetycznych
 leków p/padaczkowych, cholinolitycznych leków p/parkinsonowych
 leków cholinolitycznych
 kardiotonicznych neuroleptyków

 osłabiają działanie:

 niektórych leków hipotensyjnych (lewodopy i klonidyny)

! Preparaty trójpierścieniowych leków p/depresyjnych:

 imipramina (Imipramin)
 doksepina (Doxepin)
 amitryptylina (Amitrylinum, Laroxyl)

! Związki czterocykliczne:

 charakteryzują się działaniem takim jak leki trój cykliczne, ale są mniej toksyczne
 zmniejszają one stany depresyjne (poprawiają nastrój); wykazują również działania anksjolityczne
 mechanizm działania leków czterocyklicznych jest zróżnicowany:

 mianseryna:

 blokuje presynaptyczne receptory α

2

- adrenergiczne przez co nasila neuroprzekaźnictwo

NA

 blokuje receptory serotoninowe 5-HT

2

 blokuje

receptory histaminowe H

1

 maprotylina:

 hamuje wychwyt zwrotny NA, wykazuje powinowactwo do α

1,

α

2

 wykazuje słabe działanie cholinolityczne i p/histaminowe

 działania niepożądane podobne jak w trójpierścieniowych lekach p/depresyjnych, ale są mniej nasilone
 preparaty:

 mianseryna (Levinor, Miansemerk)
 mitrazapina (Remeron)
 maprotylina (Ludomil)

! Inhibitory oksydazy monoaminowej:

 mechanizm działania oparty jest hamowaniu aktywności MAO (monoaminooksydazy)

 oksydaza monoaminowa inaktywuje aminy katecholowe: adrenalinę, noradrenalinę, dopaminę i

serotoninę

 występuje w postaci dwóch izoenzymów:

 MAO-A powoduje rozkład głównie serotoniny i noradrenaliny
 MAO-B powoduje rozkład β-fenyletyloaminy

 podział leków p/depresyjnych hamujących MAO:

 nieselektywne inhibitory monoaminooksydazy:

 nieodwracalnie blokują formy enzymu
 I generacja IMAO: nialamid, fenelzyna, transcylpromina

 selektywne IMAO:

 nieodwracalnie blokują MAO (II generacja IMAO):

 leki blokujące izoenzym MAO-A: klorgilina
 leki blokujące izoenzym MAO-B: selegina

 odwracalnie blokują MAO-A (III generacja IMAO):

 MAO-A: moklobemid

 preparaty inhibitorów monoaminooksydazy:

 moklobemid (Aurorix, Mocloxid, Mobemid)
 selegina (Jumex, Segan, Selgres, Selgrin, Miar)

! Sole litu:

 działanie:

 anksjolityczne
 p/depresyjne
 p/wirusowe

 immunomodulujące
 p/wymiotne

 mechanizm działania:

 zastępowanie jonów sodowych i potasowych litowymi, co wpływa na wrażliwość błon

komórkowych i czynności neuroprzekaźników

 wskazania:

 leczenie i zapobieganie chorobie afektywnej dwubiegunowej (psychoza maniakalno-depresyjna),

okresowe zmiany depresyjne, schizofrenia afektywna

 agresje, hiperreaktywność emocjonalna
 opryszczka wargowa

 przeciwwskazania:

 choroby nerek
 zaburzenia sercowo-naczyniowe

 działania niepożądane:

 drżenia
 zaburzenia ze strony p/pokarmowego
 niedoczynność gruczołu tarczowego

 wole
 działanie kardiotoniczne
 działanie teratogenne

 preparat:

 Lithium carbonicum (węglan litu)

! Inhibitory wychwytu serotoniny – fluoksetyna:

 mechanizm działania – selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny
 wskazania:

 łagodne i średnio nasilone depresje
 zapobieganie jednobiegunowym zaburzeniom depresyjnym
 natręctwa
 bulimia

 działania niepożądane:

 nasila się lęk i niepokój
 zaburzenia pozapiramidowe
 bezsenność
 nudności

 bóle głowy
 zaburzenia seksualne
 zwiększenie

tendencji

do

popełniania

samobójstw

 preparat:

 fluoksetyna (Andepin, Bioxetin, Seronil)

! Nietypowe leki p/depresyjne:

Trazodon:

 właściwości:

hamuje wychwyt zwrotny serotoniny, blokuje
receptory 5-HT i α

1

 zastosowanie:

stany depresyjne o różnej etiologii, w tym depresja z
niepokojem

 działanie niepożądane:

zmęczenie, ból głowy, zaburzenia ortostatyczne,
suchość w jamie ustnej, priapizm (ciągła erekcja)

 preparat:

Trirrico CR

Tianeptyna:

 działanie i właściwości:

zwiększa zwrotny wychwyt serotoniny, wykazuje
działanie anksjolityczne, nie działa sedatywnie, ani
psychostymulująco

 działania niepożądane:

bóle brzucha, nudności, wymioty, zaparcia, uczucie
suchości w ustach, tachykardia, zawroty głowy,
omdlenia

 preparat:

Coaxil

Porównanie wpływu leków p/depresyjnych na hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny

NA

5-HT

DA

drugorzędowe TLPD:

nortryptylina

XXX

XX

XX

trzeciorzędowe TLPD:

imipramina,

amitryptylina

XX
XX

XX

XXX

X
X

inne: miaseryna,

fluwoksamina,

maprotylina

XX

O

XXXX

X

XXXX

X

O

X

O

Leki pobudzające OUN:

! Podział leków pobudzających OUN:

 leki pobudzające ośrodkowy układ nerwowy dzieli się na:

 leki analeptyczne
 leki nootropowe
 środki psychodysleptyczne

! Zastosowanie i działanie leków analeptycznych:

 zastosowanie:

 leczenie okresowego bezdechu
 pobudzenie zwolnionego rytmu oddychania w wielu chorobach i zatruciach
 w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP)
 w omdleniach
 zapaść ortostatyczna
 niedociśnienie tętnicze
 choroba wysokościowa (górska)

 działanie:

 rozszerzenie mięśni gładkich oskrzeli i naczyń krwionośnych
 pobudzenie rytmu oddychania, poprawa kurczliwości przepony
 nasilenie perfuzji

! Metyloksantyny – aminofilina – leki analeptyczce:

 mechanizm działania: zahamowanie fofodiesterazy i blokowanie receptorów adenozynowych
 działanie:

 rozszerza mięśnie gładkie oskrzeli i naczyń krwionośnych
 pobudza rytm oddychania
 poprawia kurczliwość przepony
 polepsza wentylację
 nasila perfuzję nerek

 przeciwwskazania:

 nadciśnienie tętnicze
 padaczka, obrzęk mózgu
 nadczynność tarczycy

 tachykardia
 zaburzenia rytmu serca
 niestabilna dusznica bolesna

 działania niepożądane:

 nudności, wymioty
 nadmierna potliwość
 osutka, świąd
 tachykardia, tachypnoe

 nadciśnienie tętnicze
 kaszel
 drgawki

 preparaty:

 Aminophylinum inj.
 Aminophylinum prolongatom tabl.

! Leki analeptyczne – niketamid:

 pobudza ośrodek oddechowy i naczyniowo-rychowy
 wykazuje działanie krótkotrwałe
 po pobudzeniu oddychania często wywołuje depresję ośrodka oddechowego
 w dużych dawkach może pobudzić korę mózgu i powodować drgawki
 skuteczność kliniczna leku bywa kwestionowana
 preparaty:

 Cardiamidum – krople
 Cardiamid – Coffein – krople

! Leki analeptyczne – acetazolamid:

 mechanizm działania: inhibitor anhydrozy węglanowej
 działanie:

 poprawia wentylację u chorych z zasadowicą
 zapobiega hipoksji na dużych wysokościach

 przeciwwskazania:

 nietolerancja sulfonamidów
 ostra niewydolność nerek i wątroby
 niewydolność nadnerczy
 kwasica metaboliczna i choroba nerek
 niedoczynność tarczycy

 działania niepożądane:

 bóle i zawroty głowy
 zmęczenie
 senność
 stany depresyjne

 pobudzenie
 zaburzenia żołądkowo-jelitowe, alergie
 możliwość wystąpienia kamicy

 preparat:

 Diuramid – tabletki

! Leki analeptyczne – almitryna:

 mechanizm działania – stymuluje chemoreceptory obwodowe w aorcie i tętnicach szyjnych
 działanie:

 poprawia utlenowanie krwi przez normalizację stosunku wentylacji do perfuzji
 stymuluje wentylację płuc

 przeciwwskazania:

 niewydolność wątroby
 astma oskrzelowa
 stany spastyczne oskrzeli

 działania niepożądane:

 zmniejszenie masy ciała
 neuropatie obwodowe
 nudności i wymioty

 duszność, zawroty głowy, pobudzenie
 zaburzenia snu

 preparat:

 Armanor – tabletki

! Leki nootropowe:

 są to leki o różnych mechanizmach, które wpływają na OUN poprawiając jego wydolność – określane są

również jako leki normalizujące zaburzone procesy energetyczne w tkance OUN w wyniku czego poprawia się
czynność mózgu i procesy kojarzeniowe

 leki nootropowe dzielą się na:

 leki poprawiające krążenie mózgowe
 leki normalizujące metabolizm komórek nerwowych przez zmniejszenie zapotrzebowania na tlen

i zapobieganie rozkojarzeniu fosforylacji oksydatywnej

 prekursory acetylocholiny

 leki nootropowe poza poprawą zaopatrzenia tkanki nerwowej w tlen wpływają na inne procesy:

 blokery kanału wapniowego (nifedypina, cynaryzyna) normalizują zaburzenia fosforylacji

oksydacyjnej

 pentoksyfilina i alkaloidy sporyszu hamują agregację płytek oraz zwiększają elastyczność tkanek

nerwowych

! Leki nootropowe – piracetam:

 działanie:

 zmniejsza zapotrzebowanie na tlen, zapobiega rozkojarzeniu fosforylacji oksydacyjnej
 wpływa na wzrost obrotu ATP (dochodzi do poprawy takich funkcji jak zapamiętywanie, uczenie

się i zdolność do koncentracji)

 wzmożenie odporności tkanki nerwowej na tzw. noksy, czyli czynniki uszkadzające jak

niedotlenienie czy urazy mózgu

 zastosowanie:

 geriatria
 anestezjologia
 pediatria
 neurologia i psychologia (leczenie alkoholizmu)

 działania niepożądane:

 pobudzenie psychomotoryczne
 agresywność
 zwiększony popęd płciowy
 zaburzenia snu
 wzrost masy ciała

 zawroty głowy
 wymioty
 nastroje depresyjne
 zmiany ciśnienia tętniczego

 przeciwwskazania:

 ciężka niewydolność nerek
 ciąża
 niedociśnienie tętnicze

 preparat:

 Lucetam, Nootropil, Memotropil

! Leki nootropowe – deanol (prekursor Ach)

 działanie:

 wzrost stężenia acetylocholiny w mózgu wiąże się z pobudzeniem i poprawą jego stanu

funkcjonlanego

 zastosowanie:

 stany przewlekłego zmęczenia fizycznego i psychicznego
 zaburzenia pourazowe, miażdżycowe
 zaburzenia behawioralne u dzieci
 moczenie nocne

 działania niepożądane:

 nadmierne pobudzenie, bezsenność
 bóle głowy, mięśni
 zaparcia

 spadek ciśnienia
 zmiany skórne (rumień)

 przeciwwskazania:

 padaczka
 nadmierna pobudliwość
 zaburzenia pozapiramidowe

 preparat: Bimanol

! Środki psychodysleptyczne:

 działanie:

 wywołują objawy psychotyczne
 zmieniają percepcję i nastrój
 nie wywołują depresji OUN
 nie wykazują wpływu na OUN, metabolizm, aktywność psychomotoryczną

 preparaty: LSD, psylocybina, meskalina, fencyklidyna, kannabinole
 receptory kanabinoidowe:

 znane są dwa typy tego receptora:

 ośrodkowe CB1 zlokalizowane w neuronach presynaptycznych
 obwodowe CB2 związane z układem immunologicznym

 są to receptory metabotropowe
 pobudzenie obydwu receptorów hamuje cyklozę adenylanową, jednak tylko receptory CB1

modulują napływ wapna do komórki i hamują niektóre kanały potasowe