Po wyroku TK: dobrowolne alimenty

też uprawniają do renty rodzinnej

prenumerata

UBEZPIECZENIA

i ŚWIADCZENIA

gazetaprawna.pl

Czwartek

12 czerwca 2014

nr 113 (3754)

Jeżeli ZUS odmówił tego świadczenia decyzją, to były małżonek może

wnieść skargę o wznowienie postępowania.

Termin i tryb będzie zależał od tego, czy wcześniej składał odwołanie, czy nie

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Renta rodzinna może być przyznana m.in.

rozwiedzionemu małżonkowi, który w dniu

śmierci współmałżonka miał ustalone prawo

do alimentów z jego strony. Do niedawna obo-

wiązywał przepis, który wymagał, aby prawo

to było stwierdzone wyrokiem sądu lub ugodą

sądową. Został on jednak wyrokiem Trybu-

nału Konstytucyjnego z 13 maja uznany za

sprzeczny z Konstytucją RP.

Także po rozwodzie

Rentę rodzinną mogą uzyskać członkowie

rodziny osoby zmarłej, tj. m.in. dzieci własne

zmarłego, rodzice, rodzeństwo oraz wdowa lub

wdowiec. Każdy z nich musi spełnić określone

warunki przewidziane w ustawie o emerytu-

rach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna).

Prawo do renty rodzinnej może nabyć rów-

nież rozwiedziony małżonek, który spełnia

warunki przyznania tego świadczenia wy-

magane od wdowy lub wdowca, tj.:

■

w chwili śmierci współmałżonka osiągnął

wiek 50 lat lub był wtedy częściowo lub

całkowicie niezdolny do pracy lub

■

jeden z wymienionych wyżej warunków

spełnił w okresie nie dłuższym niż 5 lat od

daty śmierci małżonka lub od zaprzestania

wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeń-

stwa uprawnionych do renty rodzinnej, lub

■

wychowuje co najmniej jedno z dzieci,

wnuków lub rodzeństwa uprawnione do

renty rodzinnej po zmarłym małżonku,

które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci

się w szkole – 18. roku życia, lub

■

sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowi-

cie niezdolnym do pracy, uprawnionym

do renty rodzinnej.

Dodatkowym warunkiem, jaki musi spełnić

rozwiedziony małżonek ubiegający się o ren-

tę rodzinną, jest posiadanie w dniu śmierci

współmałżonka prawa do alimentów z jego

strony. Obowiązujący w tym zakresie przepis

był dość restrykcyjny i wymagał, aby ustalenie

to nastąpiło w drodze wyroku sądu lub ugody

sądowej. W przeciwnym razie ZUS odmawiał

przyznania renty rodzinnej. Jedna z osób,

która otrzymała taką decyzję odmowną, po

wyczerpaniu drogi odwoławczej złożyła skar-

gę konstytucyjną. Domagała się w niej uzna-

nia przepisu za niezgodny z Konstytucją RP.

Trybunał innego zdania

TK 13 maja 2014 r., rozpatrując złożoną skargę,

orzekł, że art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej

w zakresie, w jakim uzależnia prawo mał-

żonki rozwiedzionej do renty rodzinnej od

wymogu posiadania w dniu śmierci męża

prawa do alimentów z jego strony ustalonych

wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest

niezgodny z Konstytucją RP.

W komunikacie wydanym po rozprawie try-

bunał podkreślił, że zakwestionowana regulacja

nie uwzględniała tego, że obowiązek alimen-

tacyjny między rozwiedzionymi małżonkami

może być realizowany dobrowolnie, bez potrze-

by występowania na drogę sądową. Zdaniem

trybunału ustawodawca powinien promować

dobrowolne realizowanie obowiązku alimen-

tacyjnego przez małżonków rozwiedzionych,

a nie zmuszać ich do występowania na drogę

sądową, jak czynił to zakwestionowany przepis.

Z komunikatu wydanego po wyroku TK wy-

nika, że potwierdzeniem prawa do alimen-

tów może być nie tylko orzeczenie lub ugoda

sądowa, lecz także umowa. Może ona być za-

warta w sposób dorozumiany, a o jej istnieniu

może świadczyć to, że alimenty były faktycznie

uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego

śmierci na rzecz osoby uprawnionej.

Wyrok TK został ogłoszony 26 maja 2014 r.

i od tego dnia obowiązuje. Jego wejście w ży-

cie oznacza, że utracił moc art. 70 ust. 3 usta-

wy emerytalnej w zakresie zakwestionowa-

nym przez trybunał. Ustawodawca podejmie

zapewne próbę nowelizacji tego przepisu,

uwzględniając kierunki działań wyznaczo-

ne przez trybunał. Trudno jednak na razie

ocenić, jak szybko to nastąpi. Nie wiadomo

też jeszcze obecnie, jaki tryb postępowania

przyjmie ZUS w stosunku do bieżąco wpływa-

jących spraw, a w szczególności w jaki sposób

rozwiedziony małżonek będzie mógł udo-

kumentować fakt realizowania obowiązku

alimentacyjnego w sytuacji, gdy obowiązek

ten nie był stwierdzony przez sąd.

Jeden miesiąc lub trzy

Wejście w życie wyroku trybunału rzutuje

również na dotychczasowe sprawy załatwio-

ne przez ZUS negatywnie z tego powodu, że

rozwiedziony małżonek nie udowodnił, iż

w dniu śmierci współmałżonka miał usta-

lone wyrokiem lub ugodą sądową prawo do

alimentów z jego strony.

W przypadku gdy od negatywnej decyzji zo-

stało złożone odwołanie i postępowanie przed

sądem powszechnym zakończyło się wyda-

niem prawomocnego wyroku, osoba, która

chciałaby obecnie uzyskać prawo do renty

rodzinnej, powinna złożyć skargę o wznowie-

nie postępowania do sądu, który wydał ten

wyrok. Musi to zrobić w terminie 3 miesięcy

od dnia ogłoszenia wyroku TK.

Znacznie krótszy termin na zgłoszenie swoje-

go żądania mają osoby, które nie odwołały się od

niekorzystnej decyzji ZUS odmawiającej prawa

do renty rodzinnej. Jeśli od doręczenia tej decy-

zji nie minęło więcej niż 5 lat, mają one miesiąc

od dnia wejścia w życie (ogłoszenia) wyroku TK

na wystąpienie do ZUS ze skargą o wznowienie

postępowania. W związku z tym, że ogłoszenie

wyroku miało miejsce 26 maja 2014 r., ostatnim

dniem, w którym będzie można wystąpić z ta-

kim żądaniem jest 26 czerwca 2014 r.

W wyniku złożenia skargi o wznowienie

postępowania ZUS wyda nową decyzję, w któ-

rej przyzna rentę rodzinną, oczywiście przy

założeniu, że zostały spełnione wszystkie

inne wymagane warunki. Prawo do świad-

czenia będzie mogło być przyznane nie wcze-

śniej niż od dnia ogłoszenia wyroku trybu-

nału z 13 maja 2014 r., tj. od 26 maja 2014 r.

Podstawa prawna

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2014 r.

(sygn. akt SK 61/13, Dz.U. z 2014 r. poz. 683).

Art. 65–67 oraz art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emery-

turach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Ubezpieczony zwróci świadczenie, nawet gdy nie wiedział,

że dowody były fałszywe

Nienależnie pobrany zasiłek

czy emeryturę

trzeba oddać wraz z odsetkami. Nie pomoże argument, że to płatnik

spowodował ich wypłatę, przedstawiając nieprawdziwe dokumenty lub zeznania

Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego
w Kielcach

Zasady zwrotu nienależnie pobranych świad-

czeń określają przepisy ustawy o systemie

ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa

systemowa). W myśl art. 84 ust. 1 tej ustawy

osoba, która pobrała nienależne świadczenie

z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana

do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wyso-

kości i na zasadach określonych przepisami

prawa cywilnego. Zbliżona regulacja zawarta

jest w art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach

i rentach z FUS.

Zaznaczyć należy, że nienależnie pobra-

ne świadczenie podlega zwrotowi w kwocie

brutto, czyli obejmuje kwotę świadczenia

faktycznie wypłaconego osobie pobierającej

świadczenie, zwiększoną o kwotę podatku

dochodowego od osób fi zycznych odprowa-

dzaną przez organ rentowy.

Osoba, która świadomie wprowadziła

w błąd organ rentowy (np. przedstawiając

fałszywe zeznania świadków, zaświadczenia,

świadectwa pracy, czy składając sfałszowa-

ne zaświadczenia lekarskie), zobowiązana

jest do zwrotu świadczenia przyznanego lub

wypłaconego w związku z tym błędem. Przy-

kładem takiej sytuacji będzie złożenie fałszy-

wych zeznań co do okresu zatrudnienia lub

posłużenie się oświadczeniami świadków,

które były nieprawdziwe.

Podobnie wypowiadał się w tym zakresie

Sąd Najwyższy w wyroku z 14 kwietnia 2000 r.

(sygn. akt II UKN 500/99, OSNP 2001/20/623).

W praktyce wątpliwości budzi, czy osoba po-

sługująca się w celu uzyskania świadczenia

z ZUS nieprawdziwymi zeznaniami lub fał-

szywymi dokumentami musi mieć świado-

mość, że są one niezgodne z prawdą.

Rozstrzygając tę kwestię na gruncie obo-

wiązku zwrotu rent i emerytur, Sąd Naj-

wyższy w wyroku z 2 lutego 2011 r. (sygn.

akt I UK 300/10, OSNP 2012/7–8/96) stwier-

dził wyraźnie, że przyznanie i wypłacenie

świadczenia na podstawie fałszywych doku-

mentów jest traktowane odrębnie od świa-

domego wprowadzenia organu rentowego

w błąd przez osobę pobierającą świadczenia,

więc przyznanie lub wypłacenie świadcze-

nia na podstawie fałszywych dokumentów

rodzi obowiązek zwrotu pobranego świad-

czenia także w razie braku świadomości

świadczeniobiorcy co do fałszywości tych

dokumentów.

Zatem dla powstania obowiązku zwrotu

w przypadku złożenia nieprawdziwych ze-

znań lub przedłożenia fałszywych dokumen-

tów wystarczające jest samo ich wypłacenie

na tej podstawie, nawet bez wiedzy i świa-

domości osoby pobierającej świadczenia,

że w ten sposób ZUS zostaje wprowadzony

w błąd. Tak samo wskazywał Sąd Apelacyjny

w Łodzi w wyroku z 6 lutego 2014 r. (sygn. akt

III AUa 754/13). Pogląd ten można zastosować

także do innych świadczeń, np. zasiłku cho-

robowego lub świadczenia rehabilitacyjnego.

Oznacza to, że obowiązek zwrotu nienależnie

pobranego świadczenia ma szeroki zakres

i nawet brak świadomości świadczeniobior-

cy, że posłużył się fałszywymi dowodami, nie

uchroni go od obowiązku zwrotu do ZUS nie-

należnie otrzymanych kwot.

Istotne jest także, że ubezpieczony, któ-

remu przyznano i wypłacono świadczenie

z ubezpieczenia społecznego na podstawie

fałszywych dokumentów lub w efekcie świa-

domego wprowadzenia w błąd organu ren-

towego, nie może skutecznie bronić się za-

rzutem, że to płatnik składek spowodował

wypłatę tego świadczenia. Tak wskazywał

Sąd Najwyższy w wyroku z 17 stycznia 2012 r.

(sygn. akt I UK 194/11).

Możliwość żądania przez ZUS zwrotu nie-

należnie wypłaconych świadczeń jest ogra-

niczona czasowo. Wskazuje na to art. 84

ust. 3 ustawy systemowej, według którego

nie można żądać zwrotu kwot nienależnie

pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecz-

nych za okres dłuższy niż ostatnie 12 mie-

sięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia

zawiadomiła organ wypłacający świadczenia

o zajściu okoliczności powodujących ustanie

prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich

wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal

wypłacane, a w pozostałych przypadkach

– za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Prze-

pis nie precyzuje jednak, od kiedy liczyć te

terminy, co wywołuje wątpliwości. W orzecz-

nictwie sądowym ostatecznie przyjęto jed-

nak, że okresy te należy liczyć od daty wy-

dania decyzji zobowiązującej do zwrotu tego

świadczenia.

Podstawa prawna

Art. 84 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubez-

pieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS

(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Po wyroku TK: dobrowolne alimenty

też uprawniają do renty rodzinnej

prenumerata

gazetaprawna.pl

Czwartek

12 czerwca 2014

nr 113 (3754)

Jeżeli ZUS odmówił tego świadczenia decyzją, to były małżonek może

wnieść skargę o wznowienie postępowania.

Termin i tryb będzie zależał od tego, czy wcześniej składał odwołanie, czy nie

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Renta rodzinna może być przyznana m.in.

rozwiedzionemu małżonkowi, który w dniu

śmierci współmałżonka miał ustalone prawo

do alimentów z jego strony. Do niedawna obo-

wiązywał przepis, który wymagał, aby prawo

to było stwierdzone wyrokiem sądu lub ugodą

sądową. Został on jednak wyrokiem Trybu-

nału Konstytucyjnego z 13 maja uznany za

sprzeczny z Konstytucją RP.

Także po rozwodzie

Rentę rodzinną mogą uzyskać członkowie

rodziny osoby zmarłej, tj. m.in. dzieci własne

zmarłego, rodzice, rodzeństwo oraz wdowa lub

wdowiec. Każdy z nich musi spełnić określone

warunki przewidziane w ustawie o emerytu-

rach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna).

Prawo do renty rodzinnej może nabyć rów-

nież rozwiedziony małżonek, który spełnia

warunki przyznania tego świadczenia wy-

magane od wdowy lub wdowca, tj.:

■

w chwili śmierci współmałżonka osiągnął

wiek 50 lat lub był wtedy częściowo lub

całkowicie niezdolny do pracy lub

■

jeden z wymienionych wyżej warunków

spełnił w okresie nie dłuższym niż 5 lat od

daty śmierci małżonka lub od zaprzestania

wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeń-

stwa uprawnionych do renty rodzinnej, lub

■

wychowuje co najmniej jedno z dzieci,

wnuków lub rodzeństwa uprawnione do

renty rodzinnej po zmarłym małżonku,

które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci

się w szkole – 18. roku życia, lub

■

sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowi-

cie niezdolnym do pracy, uprawnionym

do renty rodzinnej.

Dodatkowym warunkiem, jaki musi spełnić

rozwiedziony małżonek ubiegający się o ren-

tę rodzinną, jest posiadanie w dniu śmierci

współmałżonka prawa do alimentów z jego

strony. Obowiązujący w tym zakresie przepis

był dość restrykcyjny i wymagał, aby ustalenie

to nastąpiło w drodze wyroku sądu lub ugody

sądowej. W przeciwnym razie ZUS odmawiał

przyznania renty rodzinnej. Jedna z osób,

która otrzymała taką decyzję odmowną, po

wyczerpaniu drogi odwoławczej złożyła skar-

gę konstytucyjną. Domagała się w niej uzna-

nia przepisu za niezgodny z Konstytucją RP.

Trybunał innego zdania

TK 13 maja 2014 r., rozpatrując złożoną skargę,

orzekł, że art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej

w zakresie, w jakim uzależnia prawo mał-

żonki rozwiedzionej do renty rodzinnej od

wymogu posiadania w dniu śmierci męża

prawa do alimentów z jego strony ustalonych

wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest

niezgodny z Konstytucją RP.

W komunikacie wydanym po rozprawie try-

bunał podkreślił, że zakwestionowana regulacja

nie uwzględniała tego, że obowiązek alimen-

tacyjny między rozwiedzionymi małżonkami

może być realizowany dobrowolnie, bez potrze-

by występowania na drogę sądową. Zdaniem

trybunału ustawodawca powinien promować

dobrowolne realizowanie obowiązku alimen-

tacyjnego przez małżonków rozwiedzionych,

a nie zmuszać ich do występowania na drogę

sądową, jak czynił to zakwestionowany przepis.

Z komunikatu wydanego po wyroku TK wy-

nika, że potwierdzeniem prawa do alimen-

tów może być nie tylko orzeczenie lub ugoda

sądowa, lecz także umowa. Może ona być za-

warta w sposób dorozumiany, a o jej istnieniu

może świadczyć to, że alimenty były faktycznie

uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego

śmierci na rzecz osoby uprawnionej.

Wyrok TK został ogłoszony 26 maja 2014 r.

i od tego dnia obowiązuje. Jego wejście w ży-

cie oznacza, że utracił moc art. 70 ust. 3 usta-

wy emerytalnej w zakresie zakwestionowa-

nym przez trybunał. Ustawodawca podejmie

zapewne próbę nowelizacji tego przepisu,

uwzględniając kierunki działań wyznaczo-

ne przez trybunał. Trudno jednak na razie

ocenić, jak szybko to nastąpi. Nie wiadomo

też jeszcze obecnie, jaki tryb postępowania

przyjmie ZUS w stosunku do bieżąco wpływa-

jących spraw, a w szczególności w jaki sposób

rozwiedziony małżonek będzie mógł udo-

kumentować fakt realizowania obowiązku

alimentacyjnego w sytuacji, gdy obowiązek

ten nie był stwierdzony przez sąd.

Jeden miesiąc lub trzy

Wejście w życie wyroku trybunału rzutuje

również na dotychczasowe sprawy załatwio-

ne przez ZUS negatywnie z tego powodu, że

rozwiedziony małżonek nie udowodnił, iż

w dniu śmierci współmałżonka miał usta-

lone wyrokiem lub ugodą sądową prawo do

alimentów z jego strony.

W przypadku gdy od negatywnej decyzji zo-

stało złożone odwołanie i postępowanie przed

sądem powszechnym zakończyło się wyda-

niem prawomocnego wyroku, osoba, która

chciałaby obecnie uzyskać prawo do renty

rodzinnej, powinna złożyć skargę o wznowie-

nie postępowania do sądu, który wydał ten

wyrok. Musi to zrobić w terminie 3 miesięcy

od dnia ogłoszenia wyroku TK.

Znacznie krótszy termin na zgłoszenie swoje-

go żądania mają osoby, które nie odwołały się od

niekorzystnej decyzji ZUS odmawiającej prawa

do renty rodzinnej. Jeśli od doręczenia tej decy-

zji nie minęło więcej niż 5 lat, mają one miesiąc

od dnia wejścia w życie (ogłoszenia) wyroku TK

na wystąpienie do ZUS ze skargą o wznowienie

postępowania. W związku z tym, że ogłoszenie

wyroku miało miejsce 26 maja 2014 r., ostatnim

dniem, w którym będzie można wystąpić z ta-

kim żądaniem jest 26 czerwca 2014 r.

W wyniku złożenia skargi o wznowienie

postępowania ZUS wyda nową decyzję, w któ-

rej przyzna rentę rodzinną, oczywiście przy

założeniu, że zostały spełnione wszystkie

inne wymagane warunki. Prawo do świad-

czenia będzie mogło być przyznane nie wcze-

śniej niż od dnia ogłoszenia wyroku trybu-

nału z 13 maja 2014 r., tj. od 26 maja 2014 r.

Podstawa prawna

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2014 r.

(sygn. akt SK 61/13, Dz.U. z 2014 r. poz. 683).

Art. 65–67 oraz art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emery-

turach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Ubezpieczony zwróci świadczenie, nawet gdy nie wiedział,

że dowody były fałszywe

Nienależnie pobrany zasiłek czy emeryturę

trzeba oddać wraz z odsetkami. Nie pomoże argument, że to płatnik

spowodował ich wypłatę, przedstawiając nieprawdziwe dokumenty lub zeznania

Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego
w Kielcach

Zasady zwrotu nienależnie pobranych świad-

czeń określają przepisy ustawy o systemie

ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa

systemowa). W myśl art. 84 ust. 1 tej ustawy

osoba, która pobrała nienależne świadczenie

z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana

do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wyso-

kości i na zasadach określonych przepisami

prawa cywilnego. Zbliżona regulacja zawarta

jest w art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach

i rentach z FUS.

Zaznaczyć należy, że nienależnie pobra-

ne świadczenie podlega zwrotowi w kwocie

brutto, czyli obejmuje kwotę świadczenia

faktycznie wypłaconego osobie pobierającej

świadczenie, zwiększoną o kwotę podatku

dochodowego od osób fi zycznych odprowa-

dzaną przez organ rentowy.

Osoba, która świadomie wprowadziła

w błąd organ rentowy (np. przedstawiając

fałszywe zeznania świadków, zaświadczenia,

świadectwa pracy, czy składając sfałszowa-

ne zaświadczenia lekarskie), zobowiązana

jest do zwrotu świadczenia przyznanego lub

wypłaconego w związku z tym błędem. Przy-

kładem takiej sytuacji będzie złożenie fałszy-

wych zeznań co do okresu zatrudnienia lub

posłużenie się oświadczeniami świadków,

które były nieprawdziwe.

Podobnie wypowiadał się w tym zakresie

Sąd Najwyższy w wyroku z 14 kwietnia 2000 r.

(sygn. akt II UKN 500/99, OSNP 2001/20/623).

W praktyce wątpliwości budzi, czy osoba po-

sługująca się w celu uzyskania świadczenia

z ZUS nieprawdziwymi zeznaniami lub fał-

szywymi dokumentami musi mieć świado-

mość, że są one niezgodne z prawdą.

Rozstrzygając tę kwestię na gruncie obo-

wiązku zwrotu rent i emerytur, Sąd Naj-

wyższy w wyroku z 2 lutego 2011 r. (sygn.

akt I UK 300/10, OSNP 2012/7–8/96) stwier-

dził wyraźnie, że przyznanie i wypłacenie

świadczenia na podstawie fałszywych doku-

mentów jest traktowane odrębnie od świa-

domego wprowadzenia organu rentowego

w błąd przez osobę pobierającą świadczenia,

więc przyznanie lub wypłacenie świadcze-

nia na podstawie fałszywych dokumentów

rodzi obowiązek zwrotu pobranego świad-

czenia także w razie braku świadomości

świadczeniobiorcy co do fałszywości tych

dokumentów.

Zatem dla powstania obowiązku zwrotu

w przypadku złożenia nieprawdziwych ze-

znań lub przedłożenia fałszywych dokumen-

tów wystarczające jest samo ich wypłacenie

na tej podstawie, nawet bez wiedzy i świa-

domości osoby pobierającej świadczenia,

że w ten sposób ZUS zostaje wprowadzony

w błąd. Tak samo wskazywał Sąd Apelacyjny

w Łodzi w wyroku z 6 lutego 2014 r. (sygn. akt

III AUa 754/13). Pogląd ten można zastosować

także do innych świadczeń, np. zasiłku cho-

robowego lub świadczenia rehabilitacyjnego.

Oznacza to, że obowiązek zwrotu nienależnie

pobranego świadczenia ma szeroki zakres

i nawet brak świadomości świadczeniobior-

cy, że posłużył się fałszywymi dowodami, nie

uchroni go od obowiązku zwrotu do ZUS nie-

należnie otrzymanych kwot.

Istotne jest także, że ubezpieczony, któ-

remu przyznano i wypłacono świadczenie

z ubezpieczenia społecznego na podstawie

fałszywych dokumentów lub w efekcie świa-

domego wprowadzenia w błąd organu ren-

towego, nie może skutecznie bronić się za-

rzutem, że to płatnik składek spowodował

wypłatę tego świadczenia. Tak wskazywał

Sąd Najwyższy w wyroku z 17 stycznia 2012 r.

(sygn. akt I UK 194/11).

Możliwość żądania przez ZUS zwrotu nie-

należnie wypłaconych świadczeń jest ogra-

niczona czasowo. Wskazuje na to art. 84

ust. 3 ustawy systemowej, według którego

nie można żądać zwrotu kwot nienależnie

pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecz-

nych za okres dłuższy niż ostatnie 12 mie-

sięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia

zawiadomiła organ wypłacający świadczenia

o zajściu okoliczności powodujących ustanie

prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich

wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal

wypłacane, a w pozostałych przypadkach

– za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Prze-

pis nie precyzuje jednak, od kiedy liczyć te

terminy, co wywołuje wątpliwości. W orzecz-

nictwie sądowym ostatecznie przyjęto jed-

nak, że okresy te należy liczyć od daty wy-

dania decyzji zobowiązującej do zwrotu tego

świadczenia.

Podstawa prawna

Art. 84 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubez-

pieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS

(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: [e-mail]

1 / 4

świadczenia

Dziennik Gazeta Prawna, 12 czerwca 2014 nr 113 (3754)

gazetaprawna.pl

ii

CYKL: WĄTPLIWOŚCI W ZASIŁKACH

Czy kwotę wolną od potrąceń z zasiłków

można obliczać proporcjonalnie

PrObLem

Wynagrodzenie pracownika jest obciążone zajęciem komorniczym

niealimentacyjnym. Opiewa ono na znaczną kwotę, wobec czego

pracodawca dokonywał dotychczas potrąceń w wartościach

maksymalnych ustalonych limitów. Pracownik jest zatrudniony

w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem niezmiennym

od dwóch lat w wysokości 1800 zł brutto. Pracodawca 30 maja 2014 r.

wręczył pracownikowi wypowiedzenie umowy. Okres wypowiedzenia

w przypadku tego pracownika wynosi dwa tygodnie, wobec czego

ostatnim dniem trwania umowy o pracę będzie 14 czerwca 2014 r.

Pracownik w czerwcu nie pojawił się w pracy. Usprawiedliwił

nieobecność, wysyłając pocztą do pracodawcy zaświadczenie o czasowej

niezdolności do pracy obejmujące okres od 1 do 14 czerwca włącznie.

Ponieważ w bieżącym roku wykorzystał już uprawnienia przewidziane

w art. 92 kodeksu pracy, czyli 33 dni wynagrodzenia chorobowego, to

za ten okres przysługuje mu zasiłek. Pracodawca jest uprawniony do

wypłaty zasiłków. Jak w takim przypadku dokonać potrącenia z zasiłku

chorobowego tego pracownika? Czy kwotę wolną od potrąceń ustala się

w stałej miesięcznej wysokości jak w przypadku wynagrodzenia za pracę?

Czy jednak należy ustalić ją proporcjonalnie do liczby dni, za które

przysługuje ubezpieczonemu zasiłek?

Ustawa z 17 listopada 1964 r.

– Kodeks postępowania cy-

wilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r.

poz. 101 ze zm.) w art. 833

ust. 5 w przypadku koniecz-

ności dokonania potrącenia

ze świadczeń pieniężnych

przysługujących z ubezpie-

czenia społecznego w razie

choroby i macierzyństwa

odsyła płatników do przepi-

sów o zaopatrzeniu emery-

talnym pracowników i ich

rodzin. Wobec czego zasad

dokonywania potrąceń z za-

siłków należy szukać w prze-

pisach ustawy z 17 grudnia

1998 r. o emeryturach i ren-

tach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych. W art. 139–144

zawarto ogólne zasady i kolej-

ność dokonywania potrąceń

ze świadczeń pieniężnych.

W myśl przepisów można

potrącić z zasiłku chorobo-

wego (a także opiekuńczego,

macierzyńskiego oraz świad-

czenia rehabilitacyjnego)

60 proc. wartości zasiłku przy

egzekucji świadczeń alimen-

tacyjnych na mocy tytułu

wykonawczego oraz 25 proc.

świadczenia w przypadku in-

nych potrąceń. Ponadto wy-

sokość potrącenia ustala się

od kwoty świadczenia przed

odliczeniem miesięcznej za-

liczki na podatek dochodo-

wy od osób fizycznych oraz

składki na ubezpieczenie

zdrowotne. Zatem od kwo-

ty brutto tego świadczenia.

Samego potrącenia dokonuje

się po odjęciu podatku oraz

składki na ubezpieczenie

zdrowotne.

W przepisach ustalono rów-

nież kwotę wolną od potrąceń,

która dla należności alimenta-

cyjnych oraz niealimentacyj-

nych jest jednakowa i wynosi

50 proc. najniższej emerytu-

ry. W ustawie określono tak-

że wysokość najniższej eme-

rytury, która po waloryzacji

od 1  marca 2014 r. wynosi

844,45 zł. Przepisy nie wska-

zują, aby w przypadku zasił-

ku za część miesiąca stosować

kwotę wolną proporcjonalnie.

CO móWIĄ PrZePISY

Zakład Ubezpieczeń Społecz-

nych udostępnia w swoich

zasobach informacje o tym,

jakie należności można po-

trącić z zasiłku oraz jaka jest

kwota wolna od potrąceń.

W zasadzie ZUS na swoich

stronach podaje te same in-

formacje które można zna-

leźć w ustawie o emeryturach

i rentach będącej podstawą

do dokonywania potrąceń

ze świadczeń pieniężnych

z ubezpieczenia społecznego.

Nie ma natomiast informacji

czy kwotę wolną od potrąceń

należy przeliczać proporcjo-

nalnie do ilości dni, za które

zasiłek przysługuje. Telefo-

niczna konsultacja z infoli-

nią ZUS pozwoliła na usta-

lenie, że zmniejszanie kwoty

wolnej od potrąceń propor-

cjonalnie do liczby dni zasił-

kowych jest zalecany przez

ZUS i wynika z wewnętrz-

nych uregulowań zakładu,

nigdzie niepublikowanych.

Potwierdził to również kon-

sultant ze strony ZUS pod-

czas rozmowy przez czat udo-

stępniony na stronie głównej

zakładu. Zalecił, aby zwrócić

się na piśmie do terenowej

jednostki ZUS o szczegółowe

wyjaśnienie.

Izba Komornicza, do któ-

rej również zwrócono się

z zapytaniem w tej spra-

wie, zaleca postępowanie

zgodne z obowiązującymi

przepisami, czyli stosowa-

nie kwoty wolnej w pełnej

wysokości, bez jej proporcjo-

nalnego obniżania. Pracow-

nik izby dodał przy okazji,

że komornik jest osobą, któ-

ry ma za zadanie wykonać

orzeczenie sądu czy inny ty-

tuł wykonawczy oraz zna-

leźć majątek dłużnika i nie

jest jego zadaniem badanie

prawidłowości dokonywa-

nia potrąceń z wynagrodzeń

czy zasiłków. Zatem nie jest

władny do wydawania opi-

nii w sprawie, choć sugeruje

działanie zgodne z ustawa-

mi dotyczącymi tego zagad-

nienia.

Marta Nowakowicz-JaNkowiak

ekspert od wynagrodzeń

Brak jednoznaczności, różna praktyka

P

otrącenia z zasiłków są kłopotliwe.

Brak jednoznacznych przepisów

powoduje rozbieżności przy obliczaniu

kwoty wolnej. Zwłaszcza jeśli pracownicy

tylko przez część miesiąca przebywają na

zasiłku chorobowym czy mają wypłacony

zasiłek z tytułu opieki nad chorym dziec-

kiem. Albowiem gdy kwoty tych świadczeń

są stosunkowo niewielkie, na granicy kwoty

wolnej od potrąceń, to powstaje problem,

czy kwotę wolną dzielić proporcjonalnie

do okresu, za jaki świadczenie przysługuje.

Kwestia ta jest bardzo często poruszana

na branżowych forach internetowych,

a burzliwe dyskusje rzadko prowadzą do

konsensusu, wobec czego każdy specjalista

robi to tak, jak się kiedyś nauczył lub jak

nakazuje praktyka, która jest stosowana w

jego zakładzie pracy. W przypadku zmniej-

szenia kwoty wolnej proporcjonalnie można

potrącić pracownikowi wyższą kwotę

na rzecz komornika czy innego organu

egzekucyjnego, a tym samym zmniejszyć

kwotę, jaka wpłynie na konto pracownika.

Pracownik, który otrzyma niższą wypłatę,

może zwrócić się do pracodawcy o wskaza-

nie sposobu obliczenia swojej pensji oraz

poprosić o podanie podstawy obliczeń. Jak

jednak wówczas pracodawca wyjaśni

pracownikowi, że pozbawił go części

wynagrodzenia?

Wobec braku przepisów szczegółowych

w sprawie ustalania proporcjonalnego

kwoty wolnej w przypadku wypłaty zasił-

ków za część miesiąca uważam, że nie-

właściwe jest dzielenie proporcjonalne.

Pomimo że nie brak logiki w tym sposobie

liczenia – wynagrodzenie – czyli własność,

majątek pracownika podlega ochronie

prawnej i może być ograniczona tylko

w drodze ustawy. Skoro brak przepisów, to

kwotę wolną od potrąceń z zasiłków winno

się stosować w stałej wysokości bez względu

na okres, jakiego dotyczy, analogicznie jak

przy obliczaniu potrąceń z wynagrodzenia

za pracę.

JoaNNa Śliwińska

radca prawny

Wytyczne ZUS nie są źródłem prawa

P

rzepisy nie rozstrzygają problemu

opisanego w przykładzie. Ustawa

mająca zastosowanie w tym wypadku

– ustawa o emeryturach i rentach z Fundu-

szu Ubezpieczeń Społecznych (art. 139–144)

– określa jedynie ogólne zasady potrącania

należności ze świadczeń z ubezpieczeń

społecznych. Nie przewidziano szczegóło-

wych reguł dla zagadnienia, czy kwotę

zasiłku chorobowego wolną od potrąceń

oblicza się proporcjonalnie do dni, za które

on przysługuje, czy też stosuje się ją w pełnej

wysokości. Opinie praktyków są na ten temat

rozbieżne. Wydaje się jednak, że większość

przychyla się do stanowiska, że kwota wolna

powinna zostać zmniejszona stosownie do

liczby dni, za które przysługuje np. zasiłek

chorobowy lub macierzyński. W przeciwnym

bowiem wypadku kwota potrącana zazwy-

czaj jest niewielka. Taka opinia nie znajduje

jednak potwierdzenia w przepisach.

W przypadku wątpliwości dotyczących sto-

sowania prawa ubezpieczeń społecznych

należy jednak pamiętać o konsekwencjach,

jakie grożą płatnikowi za nieprawidłowe

przeprowadzenie rozliczeń. Nawet uzy-

skanie opinii o proporcjonalnym oblicza-

niu kwoty wolnej poprzez infolinię ZUS

lub osobiście w oddziale nie gwarantu-

je, że takie rozwiązanie jest prawidłowe.

Warto zauważyć, że wspomniane we-

wnętrzne uregulowania ZUS nie stano-

wią źródła prawa. Są to jedynie wytyczne

dla pracowników, wydawane w celu ujed-

nolicenia praktyki orzeczniczej. W każdej

chwili mogą zostać uchylone lub zmienio-

ne. Nie jest również możliwe powoływanie

się na te zasady w trakcie np. postępowa-

nia sądowego. Niestety, w sprawie doty-

czącej potrącania należności ze świadczeń

z ubezpieczeń społecznych przedsiębiorca

nie może wystąpić do ZUS o wydanie indy-

widualnej interpretacji. Uprawnienie takie

przysługuje tylko w stosunku do przepi-

sów, z których wynika obowiązek opłaca-

nia składek.

Pracownik wynagradzany stawką zasadniczą w wysokości 1800 zł brutto prze-
bywa na zwolnieniu lekarskim w okresie od 1 do 14 czerwca 2014 r. wykorzystał
już wcześniej 33-dniowy okres wynagrodzenia określonego w art. 92 kodeksu
pracy, więc za ten czas otrzyma zasiłek chorobowy. Po tym terminie umowa
rozwiązuje się.
Podstawa zasiłku wynosi 1800 zł – 13,71 proc.= 1553,22 zł.
zasiłek chorobowy 80 proc. za 1 dzień to 1553,22 zł/30 x 80 proc. = 41,42 zł.
zasiłek za czerwiec 2014 r. wyniesie 41,42 zł x 14 dni = 579,88 zł.
Ponieważ wynagrodzenie i inne należności pracownika są zajęte przez komor-
nika w związku ze sprawą niedotyczącą alimentów, zasiłek chorobowy podlega

zajęciu. zgodnie z przepisami można pracownikowi potrącić maksymalnie
25 proc. zasiłku brutto przy jednoczesnym zachowaniu kwoty wolnej, która
wynosi 422,23 zł.
obliczenie maksymalnej kwoty potrącenia:
zasiłek brutto 579,88 zł x 25 proc. = 144,97 zł.
weryfikacja kwoty wolnej:
zasiłek brutto 579,88 zł minus podatek 140 zł = 439,88 zł.
różnica między zasiłkiem netto a kwotą wolną: 439,88 zł – 422,23 zł = 17,65 zł.

wobec czego nie można potrącić pracownikowi więcej niż 17,65 zł.

STAnOWISKO ZuS

ZdAnIem

eKSPerTóW

PrZYKŁAd

nASZA rAdA

W obecnym stanie prawnym bezpiecz-

niej jest stosować kwotę wolną od

potrąceń z zasiłków w całości, bez pro-

porcjonalnego obniżania. Tak bowiem

mogą to robić jedynie płatnicy, którzy

otrzymali z ZUS indywidualną inter-

pretację wyrażającą zgodę na obliczanie

proporcją kwoty wolnej od potrąceń.

oprac. m.n.J.

świadczenia

Dziennik Gazeta Prawna, 12 czerwca 2014 nr 113 (3754)

gazetaprawna.pl

ii

CYKL: WĄTPLIWOŚCI W ZASIŁKACH

Czy kwotę wolną od potrąceń z zasiłków

można obliczać proporcjonalnie

Czy kwotę wolną od potrąceń z zasiłków

Czy kwotę wolną od potrąceń z zasiłków

PrObLem

Wynagrodzenie pracownika jest obciążone zajęciem komorniczym

niealimentacyjnym. Opiewa ono na znaczną kwotę, wobec czego

pracodawca dokonywał dotychczas potrąceń w wartościach

maksymalnych ustalonych limitów. Pracownik jest zatrudniony

w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem niezmiennym

od dwóch lat w wysokości 1800 zł brutto. Pracodawca 30 maja 2014 r.

wręczył pracownikowi wypowiedzenie umowy. Okres wypowiedzenia

w przypadku tego pracownika wynosi dwa tygodnie, wobec czego

ostatnim dniem trwania umowy o pracę będzie 14 czerwca 2014 r.

Pracownik w czerwcu nie pojawił się w pracy. Usprawiedliwił

nieobecność, wysyłając pocztą do pracodawcy zaświadczenie o czasowej

niezdolności do pracy obejmujące okres od 1 do 14 czerwca włącznie.

Ponieważ w bieżącym roku wykorzystał już uprawnienia przewidziane

w art. 92 kodeksu pracy, czyli 33 dni wynagrodzenia chorobowego, to

za ten okres przysługuje mu zasiłek. Pracodawca jest uprawniony do

wypłaty zasiłków. Jak w takim przypadku dokonać potrącenia z zasiłku

chorobowego tego pracownika? Czy kwotę wolną od potrąceń ustala się

w stałej miesięcznej wysokości jak w przypadku wynagrodzenia za pracę?

Czy jednak należy ustalić ją proporcjonalnie do liczby dni, za które

przysługuje ubezpieczonemu zasiłek?

Ustawa z 17 listopada 1964 r.

– Kodeks postępowania cy-

wilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r.

poz. 101 ze zm.) w art. 833

ust. 5 w przypadku koniecz-

ności dokonania potrącenia

ze świadczeń pieniężnych

przysługujących z ubezpie-

czenia społecznego w razie

choroby i macierzyństwa

odsyła płatników do przepi-

sów o zaopatrzeniu emery-

talnym pracowników i ich

rodzin. Wobec czego zasad

dokonywania potrąceń z za-

siłków należy szukać w prze-

pisach ustawy z 17 grudnia

1998 r. o emeryturach i ren-

tach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych. W art. 139–144

zawarto ogólne zasady i kolej-

ność dokonywania potrąceń

ze świadczeń pieniężnych.

W myśl przepisów można

potrącić z zasiłku chorobo-

wego (a także opiekuńczego,

macierzyńskiego oraz świad-

czenia rehabilitacyjnego)

60 proc. wartości zasiłku przy

egzekucji świadczeń alimen-

tacyjnych na mocy tytułu

wykonawczego oraz 25 proc.

świadczenia w przypadku in-

nych potrąceń. Ponadto wy-

sokość potrącenia ustala się

od kwoty świadczenia przed

odliczeniem miesięcznej za-

liczki na podatek dochodo-

wy od osób fizycznych oraz

składki na ubezpieczenie

zdrowotne. Zatem od kwo-

ty brutto tego świadczenia.

Samego potrącenia dokonuje

się po odjęciu podatku oraz

składki na ubezpieczenie

zdrowotne.

W przepisach ustalono rów-

nież kwotę wolną od potrąceń,

która dla należności alimenta-

cyjnych oraz niealimentacyj-

nych jest jednakowa i wynosi

50 proc. najniższej emerytu-

ry. W ustawie określono tak-

że wysokość najniższej eme-

rytury, która po waloryzacji

od 1  marca 2014 r. wynosi

844,45 zł. Przepisy nie wska-

zują, aby w przypadku zasił-

ku za część miesiąca stosować

kwotę wolną proporcjonalnie.

CO móWIĄ PrZePISY

Zakład Ubezpieczeń Społecz-

nych udostępnia w swoich

zasobach informacje o tym,

jakie należności można po-

trącić z zasiłku oraz jaka jest

kwota wolna od potrąceń.

W zasadzie ZUS na swoich

stronach podaje te same in-

formacje które można zna-

leźć w ustawie o emeryturach

i rentach będącej podstawą

do dokonywania potrąceń

ze świadczeń pieniężnych

z ubezpieczenia społecznego.

Nie ma natomiast informacji

czy kwotę wolną od potrąceń

należy przeliczać proporcjo-

nalnie do ilości dni, za które

zasiłek przysługuje. Telefo-

niczna konsultacja z infoli-

nią ZUS pozwoliła na usta-

lenie, że zmniejszanie kwoty

wolnej od potrąceń propor-

cjonalnie do liczby dni zasił-

kowych jest zalecany przez

ZUS i wynika z wewnętrz-

nych uregulowań zakładu,

nigdzie niepublikowanych.

Potwierdził to również kon-

sultant ze strony ZUS pod-

czas rozmowy przez czat udo-

stępniony na stronie głównej

zakładu. Zalecił, aby zwrócić

się na piśmie do terenowej

jednostki ZUS o szczegółowe

wyjaśnienie.

Izba Komornicza, do któ-

rej również zwrócono się

z zapytaniem w tej spra-

wie, zaleca postępowanie

zgodne z obowiązującymi

przepisami, czyli stosowa-

nie kwoty wolnej w pełnej

wysokości, bez jej proporcjo-

nalnego obniżania. Pracow-

nik izby dodał przy okazji,

że komornik jest osobą, któ-

ry ma za zadanie wykonać

orzeczenie sądu czy inny ty-

tuł wykonawczy oraz zna-

leźć majątek dłużnika i nie

jest jego zadaniem badanie

prawidłowości dokonywa-

nia potrąceń z wynagrodzeń

czy zasiłków. Zatem nie jest

władny do wydawania opi-

nii w sprawie, choć sugeruje

działanie zgodne z ustawa-

mi dotyczącymi tego zagad-

nienia.

Marta Nowakowicz-JaNkowiak

ekspert od wynagrodzeń

Brak jednoznaczności, różna praktyka

P

otrącenia z zasiłków są kłopotliwe.

Brak jednoznacznych przepisów

powoduje rozbieżności przy obliczaniu

kwoty wolnej. Zwłaszcza jeśli pracownicy

tylko przez część miesiąca przebywają na

zasiłku chorobowym czy mają wypłacony

zasiłek z tytułu opieki nad chorym dziec-

kiem. Albowiem gdy kwoty tych świadczeń

są stosunkowo niewielkie, na granicy kwoty

wolnej od potrąceń, to powstaje problem,

czy kwotę wolną dzielić proporcjonalnie

do okresu, za jaki świadczenie przysługuje.

Kwestia ta jest bardzo często poruszana

na branżowych forach internetowych,

a burzliwe dyskusje rzadko prowadzą do

konsensusu, wobec czego każdy specjalista

robi to tak, jak się kiedyś nauczył lub jak

nakazuje praktyka, która jest stosowana w

jego zakładzie pracy. W przypadku zmniej-

szenia kwoty wolnej proporcjonalnie można

potrącić pracownikowi wyższą kwotę

na rzecz komornika czy innego organu

egzekucyjnego, a tym samym zmniejszyć

kwotę, jaka wpłynie na konto pracownika.

Pracownik, który otrzyma niższą wypłatę,

może zwrócić się do pracodawcy o wskaza-

nie sposobu obliczenia swojej pensji oraz

poprosić o podanie podstawy obliczeń. Jak

jednak wówczas pracodawca wyjaśni

pracownikowi, że pozbawił go części

wynagrodzenia?

Wobec braku przepisów szczegółowych

w sprawie ustalania proporcjonalnego

kwoty wolnej w przypadku wypłaty zasił-

ków za część miesiąca uważam, że nie-

właściwe jest dzielenie proporcjonalne.

Pomimo że nie brak logiki w tym sposobie

liczenia – wynagrodzenie – czyli własność,

majątek pracownika podlega ochronie

prawnej i może być ograniczona tylko

w drodze ustawy. Skoro brak przepisów, to

kwotę wolną od potrąceń z zasiłków winno

się stosować w stałej wysokości bez względu

na okres, jakiego dotyczy, analogicznie jak

przy obliczaniu potrąceń z wynagrodzenia

za pracę.

JoaNNa Śliwińska

radca prawny

Wytyczne ZUS nie są źródłem prawa

P

rzepisy nie rozstrzygają problemu

opisanego w przykładzie. Ustawa

mająca zastosowanie w tym wypadku

– ustawa o emeryturach i rentach z Fundu-

szu Ubezpieczeń Społecznych (art. 139–144)

– określa jedynie ogólne zasady potrącania

należności ze świadczeń z ubezpieczeń

społecznych. Nie przewidziano szczegóło-

wych reguł dla zagadnienia, czy kwotę

zasiłku chorobowego wolną od potrąceń

oblicza się proporcjonalnie do dni, za które

on przysługuje, czy też stosuje się ją w pełnej

wysokości. Opinie praktyków są na ten temat

rozbieżne. Wydaje się jednak, że większość

przychyla się do stanowiska, że kwota wolna

powinna zostać zmniejszona stosownie do

liczby dni, za które przysługuje np. zasiłek

chorobowy lub macierzyński. W przeciwnym

bowiem wypadku kwota potrącana zazwy-

czaj jest niewielka. Taka opinia nie znajduje

jednak potwierdzenia w przepisach.

W przypadku wątpliwości dotyczących sto-

sowania prawa ubezpieczeń społecznych

należy jednak pamiętać o konsekwencjach,

jakie grożą płatnikowi za nieprawidłowe

przeprowadzenie rozliczeń. Nawet uzy-

skanie opinii o proporcjonalnym oblicza-

niu kwoty wolnej poprzez infolinię ZUS

lub osobiście w oddziale nie gwarantu-

je, że takie rozwiązanie jest prawidłowe.

Warto zauważyć, że wspomniane we-

wnętrzne uregulowania ZUS nie stano-

wią źródła prawa. Są to jedynie wytyczne

dla pracowników, wydawane w celu ujed-

nolicenia praktyki orzeczniczej. W każdej

chwili mogą zostać uchylone lub zmienio-

ne. Nie jest również możliwe powoływanie

się na te zasady w trakcie np. postępowa-

nia sądowego. Niestety, w sprawie doty-

czącej potrącania należności ze świadczeń

z ubezpieczeń społecznych przedsiębiorca

nie może wystąpić do ZUS o wydanie indy-

widualnej interpretacji. Uprawnienie takie

przysługuje tylko w stosunku do przepi-

sów, z których wynika obowiązek opłaca-

nia składek.

Pracownik wynagradzany stawką zasadniczą w wysokości 1800 zł brutto prze-
bywa na zwolnieniu lekarskim w okresie od 1 do 14 czerwca 2014 r. wykorzystał
już wcześniej 33-dniowy okres wynagrodzenia określonego w art. 92 kodeksu
pracy, więc za ten czas otrzyma zasiłek chorobowy. Po tym terminie umowa
rozwiązuje się.
Podstawa zasiłku wynosi 1800 zł – 13,71 proc.= 1553,22 zł.
zasiłek chorobowy 80 proc. za 1 dzień to 1553,22 zł/30 x 80 proc. = 41,42 zł.
zasiłek za czerwiec 2014 r. wyniesie 41,42 zł x 14 dni = 579,88 zł.
Ponieważ wynagrodzenie i inne należności pracownika są zajęte przez komor-
nika w związku ze sprawą niedotyczącą alimentów, zasiłek chorobowy podlega

zajęciu. zgodnie z przepisami można pracownikowi potrącić maksymalnie
25 proc. zasiłku brutto przy jednoczesnym zachowaniu kwoty wolnej, która
wynosi 422,23 zł.
obliczenie maksymalnej kwoty potrącenia:
zasiłek brutto 579,88 zł x 25 proc. = 144,97 zł.
weryfikacja kwoty wolnej:
zasiłek brutto 579,88 zł minus podatek 140 zł = 439,88 zł.
różnica między zasiłkiem netto a kwotą wolną: 439,88 zł – 422,23 zł = 17,65 zł.

wobec czego nie można potrącić pracownikowi więcej niż 17,65 zł.

STAnOWISKO ZuS

ZdAnIem

eKSPerTóW

PrZYKŁAd

nASZA rAdA

W obecnym stanie prawnym bezpiecz-

niej jest stosować kwotę wolną od

potrąceń z zasiłków w całości, bez pro-

porcjonalnego obniżania. Tak bowiem

mogą to robić jedynie płatnicy, którzy

otrzymali z ZUS indywidualną inter-

pretację wyrażającą zgodę na obliczanie

proporcją kwoty wolnej od potrąceń.

oprac. m.n.J.

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: [e-mail]

2 / 4

Dziennik Gazeta Prawna, 12 czerwca 2014 nr 113 (3754)

gazetaprawna.pl

poradnia ubezpieczeniowa

iii

Urodziłem się w styczniu 1949 r. Na począt-

ku 1999 r. zapisałem się do OFE. Dotychczas

nie ubiegałem się o wcześniejszą emerytu-

rę, W czerwcu br. ukończę powszechny wiek

emerytalny i jeszcze w tym miesiącu chciał-

bym zgłosić wniosek o przyznanie emerytu-

ry. Czy rozpatrując ten wniosek, ZUS ustali

mi również drugie świadczenie uwzględ-

niające środki zgromadzone w OFE oraz

na subkoncie?

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Nie. Przepisy, które obowiązywały do końca

stycznia 2014 r., przewidywały, że mężczyźni

będący członkami OFE po ukończeniu po-

wszechnego wieku emerytalnego będą mogli

ubiegać się nie tylko o przyznanie emery-

tury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

lecz także o dożywotnią emeryturę kapita-

łową ustalaną ze środków zgromadzonych

w otwartym funduszu emerytalnym oraz

na subkoncie w ZUS.

Ustawa z 6 grudnia 2013 r. reformująca sys-

tem emerytalny uchyliła przepisy dotyczą-

ce dożywotnich emerytur kapitałowych, nie

zmieniając jednocześnie zasady, zgodnie z któ-

rą prawo do okresowej emerytury kapitałowej

przysługuje wyłącznie kobietom. W zamian

za to wspomniana nowelizacja wprowadzi-

ła jednak nowe zasady obliczania emerytury

z I filaru przysługującej z tytułu ukończenia

powszechnego wieku emerytalnego. Zmia-

na polega na tym, że do podstawy obliczenia

tej emerytury mogą być obecnie wliczone już

nie tylko składki na ubezpieczenie emerytal-

ne (z uwzględnieniem ich waloryzacji) oraz

zwaloryzowany kapitał początkowy, ale rów-

nież środki zewidencjonowane na subkoncie.

Wśród tych ostatnich znajdują się również

te przeniesione z OFE do ZUS (jednorazowo

lub stopniowo przez 10 lat przed emeryturą

w ramach tzw. suwaka bezpieczeństwa). Przy

ustalaniu podstawy obliczenia emerytury

ZUS uwzględni składki z konta i subkonta

zewidencjonowane do końca miesiąca po-

przedzającego miesiąc, od którego będzie

przysługiwała wypłata świadczenia.

Ustawa z 6 grudnia 2013 r. przewiduje

jednak również przypadki, w których środ-

ki zewidencjonowane na subkoncie nie zasilą

emerytury z I filaru przysługującej z tytułu

ukończenia powszechnego wieku emerytal-

nego. Dotyczy to kobiet spełniających wa-

runki do uzyskania okresowej emerytury

kapitałowej (która uwzględnia środki z sub-

konta), a także tych osób, które dla celów

uzyskania wcześniejszej emerytury lub ob-

liczenia jej w mieszanej wysokości zgłosiły

wniosek o przekazanie środków zgromadzo-

nych w OFE na dochody budżetu państwa.

W związku z tym, że jest pan mężczy-

zną urodzonym po 31 grudnia 1948 r., który

nie ma ustalonych wcześniejszych upraw-

nień emerytalnych, przy obliczeniu eme-

rytury przysługującej z tytułu ukończenia

powszechnego wieku emerytalnego ZUS

uwzględni również kwotę środków zgroma-

dzonych na subkoncie w ZUS (w tym również

tych przeniesionych z OFE).

Podstawa prawna

Art. 6 i 9 ustawy z 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych

ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emery-

tur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach

emerytalnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 1717).

Art. 17a ustawy z 21 listopada 2008r. o emeryturach kapi-

tałowych (Dz.U. nr 228, poz. 1507 ze zm.).

Art. 25 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U.

z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Z uwagi na sprawowanie osobistej opieki

nad dwuletnią córką zawiesiłem działal-

ność gospodarczą. Z tytułu sprawowania

osobistej opieki nad dzieckiem ZUS zgłosił

mnie do obowiązkowych ubezpieczeń

emerytalnego i rentowych oraz obowiąz-

kowego ubezpieczenia zdrowotnego. Czy

podczas sprawowania osobistej opieki nad

dzieckiem mogę podjąć pracę na podstawie

umowy-zlecenia i nadal podlegać ubezpie-

czeniom jako osoba sprawująca osobistą

opiekę nad dzieckiem?

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Osoba sprawująca osobistą opiekę nad dziec-

kiem, która wykonuje pracę na podstawie

umowy-zlecenia, podlega obowiązkowym

ubezpieczeniom społecznym i obowiązkowe-

mu ubezpieczeniu zdrowotnemu jako zlece-

niobiorca. Sprawowanie osobistej opieki nad

dzieckiem nie stanowi w takim przypadku

tytułu do tych ubezpieczeń.

Należy przy tym dodać, że dla potrzeb ubez-

pieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowot-

nego za osobę sprawującą osobistą opiekę nad

dzieckiem uważa się osobę fizyczną sprawu-

jącą osobistą opiekę nad dzieckiem własnym

lub swojego małżonka lub dzieckiem przy-

sposobionym przez okres do 3 lat, nie dłużej

jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku

życia, a w przypadku dziecka, które z powodu

stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem

o niepełnosprawności lub stopniu niepełno-

sprawności wymaga osobistej opieki tej oso-

by przez okres do 6 lat, nie dłużej jednak niż

do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Wykonywanie pracy na podstawie umo-

wy-zlecenia stanowi tytuł zarówno do obo-

wiązkowych ubezpieczeń społecznych, jak

i zdrowotnego. Oznacza to, że osoba sprawu-

jąca osobistą opiekę nad dzieckiem, która wy-

konuje pracę na podstawie umowy-zlecenia,

ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu

zdrowotnemu podlega jako zleceniobiorca.

Podstawa prawna

Art. 4 pkt 17, art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 6a ust. 1 pkt 1, art. 11

ust. 2 i art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r.

o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r.

poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 32a ustawy z 27 sierpnia 2004 r.

o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164,

poz. 1027 ze zm.).

Państwo X są w trakcie postępowania roz-

wodowego. Pani X zajmowała się domem,

nigdy nie pracowała zawodowo. Ona

i dzieci byli utrzymywani przez pana X,

który dobrze zarabiał. Czy żona będzie

miała prawo do jakiejś części środków ze

składek na ubezpieczenia społeczne zgro-

madzonych przez męża w ZUS?

Joanna Śliwińska
radca prawny

Z mocy prawa po zawarciu małżeństwa

powstaje wspólność majątkowa, do której

wchodzą przedmioty nabyte w trakcie mał-

żeństwa, wspólnie lub przez jednego z mał-

żonków. Do wspólności majątkowej wchodzą

środki zgromadzone na rachunku otwartego

funduszu emerytalnego (OFE) oraz te czę-

ści składek emerytalnych OFE, które nie są

bezpośrednio przekazywane do OFE, ale są

ewidencjonowane na specjalnym subkon-

cie w ZUS. W razie rozwodu unieważnienia

małżeństwa lub śmierci małżonka zarówno

OFE, jak i ZUS dokonuje ich podziału.

W przypadku składek na subkoncie ZUS

zasadą jest, że kwota składek, która powin-

na przypaść w udziale drugiemu małżon-

kowi, jest ewidencjonowana na jego koncie.

W powyższym przypadku, gdy żona nigdy nie

pracowała zawodowo i nie posiada subkon-

ta w ZUS, zostanie ono dla niej utworzone.

Reguły te będą miały jednak zastosowanie

tylko w przypadku, gdy rozwód nastąpi nie

później niż w dniu:

1) złożenia wniosku o emeryturę z tytułu

osiągnięcia powszechnego wieku emerytal-

nego lub wieku uprawniającego do przejścia

na emeryturę częściową;

2) nabycia prawa do emerytury z tytułu

osiągnięcia powszechnego wieku emery-

talnego, jeśli nie było wymagane złożenie

wniosku;

3) osiągnięcia wieku powszechnego wie-

ku emerytalnego w przypadku osoby, która

miała ustalone prawo do okresowej emery-

tury kapitałowej do dnia poprzedzającego

osiągnięcie tego wieku.

Jak można zauważyć, ewentualny podział

składek po rozwodzie dotyczy tylko części

składek emerytalnych. Większa część składki

emerytalnej, która nie jest przekazywana do

OFE ani ewidencjonowana na wspomnia-

nym wyżej subkoncie, nie ulega podziało-

wi po rozwodzie. Nie jest ona fizycznie gro-

madzona na koncie ubezpieczonego w ZUS,

ewidencjonowana jest jedynie informacja

o wysokości składek emerytalnych należnych

(nie zawsze opłaconych). Pozostałe skład-

ki (na ubezpieczenie rentowe, chorobowe,

wypadkowe i oczywiście zdrowotne) nie są

również nigdzie gromadzone indywidual-

nie i nie podlegają podziałowi. Ich opłacanie

podlega zasadzie ryzyka i opiera się na zasa-

dzie możliwości skorzystania z określonych

świadczeń, ale tylko w przypadku spełnienia

ustawowych warunków.

Żona będzie miała więc prawo tylko do

części środków zgromadzonych ze składki

emerytalnej męża – zarówno tych fizycznie

przekazanych do OFE, jak i zaewidencjono-

wanych na subkoncie w ZUS.

Podstawa prawna

Art. 40a i 40e ustawy z 13 października 1998 r. o syste-

mie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442

ze zm.).

Art. 31 par. 2 pkt 3 i 4 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks

rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.).

Spółka z o.o. zawarła ze studentem, który

nie ukończył 26 lat, umowę-zlecenie na

okres od 1 maja 2014 r. do 31 maja2014 r.

Zleceniobiorca został skreślony z listy stu-

dentów 15 maja 2014 r. i w związku z tym

od tego dnia został zgłoszony z tytułu

umowy-zlecenia do obowiązkowych ubez-

pieczeń społecznych i obowiązkowego

ubezpieczenia zdrowotnego. Wynagro-

dzenie za wykonanie zlecenia zostało wy-

płacone zleceniobiorcy 31 maja 2014 r. Czy

w takim przypadku składki na ubezpiecze-

nia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne

powinny być obliczone i opłacone od całego

wynagrodzenia, czy też tylko od jego części

należnej za okres, w którym zleceniobiorca

podlegał tym ubezpieczeniom?

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia

społeczne i ubezpieczenie zdrowotne zlece-

niobiorcy powinna być ustalona proporcjo-

nalnie do okresu podlegania tym ubezpie-

czeniom w maju 2014 r.

Osoby wykonujące pracę na podstawie

umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub in-

nej umowy o świadczenie usług, do której

stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, które

są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimna-

zjalnych, szkół ponadpodstawowych lub stu-

dentami i nie ukończyły 26 lat, nie podlegają

ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu

zdrowotnemu. Nie dotyczy to jedynie osób

świadczących pracę na podstawie umowy

uaktywniającej, o której mowa w ustawie

z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wie-

ku do lat 3 (Dz.U. nr 45, poz. 235 ze zm.).

Zleceniobiorca, który traci statusu ucznia lub

studenta bądź kończy 26 lat z tytułu wykony-

wania pracy na podstawie umowy agencyjnej,

umowy-zlecenia lub innej umowy o świadcze-

nie usług, do której stosuje się przepisy doty-

czące zlecenia, zostaje objęty obowiązkowo

ubezpieczeniami społecznymi i ubezpiecze-

niem zdrowotnym. Z uwagi na to, że obowiązek

opłacania składek jest nierozerwalnie związany

z obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom,

jeżeli utrata statusu studenta lub ucznia bądź

ukończenie 26. roku życia ma miejsce w trakcie

miesiąca, uzasadnione jest przyjęcie, że składki

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za taki

miesiąc powinny być obliczone od podstawy

wymiaru ustalonej proporcjonalnie do okresu

podlegania ubezpieczeniom w tym miesiącu.

Proporcjonalne ustalenie podstawy wymia-

ru składek następuje w ten sposób, że wyna-

grodzenie wypłacone zleceniobiorcy dzieli się

przez liczbę dni danego miesiąca, a następnie

mnoży przez liczbę dni podlegania ubezpie-

czeniom przez zleceniobiorcę w tym miesiącu.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 4 i ust. 4 i 4a, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z 27 sierpnia 2004 r.

o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164,

poz. 1027 ze zm.).

Była żona żąda od swojego byłego męża

podwyższenia alimentów na ich wspólne

dziecko. Przed sądem argumentuje, że

osiąga on obecnie dużo większe dochody

niż w chwili wydawania poprzednie-

go wyroku. Były mąż zaprzecza, twier-

dzi, że wynagrodzenie nie uległo zmianie.

W związku z brakiem możliwości prze-

słuchania pracodawcy postanowiła więc

zwrócić się do ZUS o udzielenie informacji,

w jakiej wysokości składki są opłacane za

byłego męża. Złożyła wniosek o udziele-

nie informacji do właściwego oddziału. ZUS

odmówił udzielenia żądanej informacji.

Czy postępowanie ZUS było prawidłowe?

Joanna Śliwińska
radca prawny

Postępowanie ZUS było prawidłowe, była żona

nie mogła uzyskać takich informacji. Infor-

macja na temat danych zgromadzonych na

koncie ubezpieczonego w ZUS nie może bo-

wiem zostać udzielona wszystkim. Z przepisów

ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

wynika, że do takiej informacji w zasadzie ma

dostęp osoba, której ona dotyczy (ubezpieczony)

oraz, co oczywiste, płatnik opłacający składki.

Sam ubezpieczony może złożyć wniosek o jej

udostępnienie zarówno ustnie, jak i pisem-

nie. Wniosek powinien zawierać imię i na-

zwisko oraz numer PESEL. W przypadku zgło-

szenia dokonanego ustnie (np. bezpośrednio

w jednostce terenowej) odpowiedź powinna

być udzielona nie tylko ustnie, ale na żądanie

ubezpieczonego także potwierdzona później

pisemnie. Jeśli wniosek w tej sprawie zgłosi

osoba trzecia, ZUS zobowiązany jest do od-

mowy udostępnienia takich danych. Nie jest

również istotny cel, w jakim żądana informacja

miałaby zostać wykorzystana. Dopuszczalne

jest złożenie wniosku przez pełnomocnika.

W takim przypadku wniosek nie będzie trak-

towany jak złożony przez osobę trzecią, lecz

przez ubezpieczonego.

Przepisy dopuszczają ponadto udzielenie

informacji o koncie ubezpieczonego różnym

instytucjom – sądom, prokuratorom, orga-

nom kontroli skarbowej, organom podat-

kowym, komornikom sądowym, organom

egzekucyjnym, Państwowej Inspekcji Pracy,

Straży Granicznej, ośrodkom pomocy spo-

łecznej, powiatowym centrom pomocy ro-

dzinie, Komisji Nadzoru Finansowego oraz

wojewodzie i szefowi Urzędu do Spraw Cu-

dzoziemców w zakresie prowadzonych po-

stępowań dotyczących legalizacji pobytu cu-

dzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej oraz wójtowi, burmistrzowi lub pre-

zydentowi miasta – w zakresie niezbędnym

do realizacji świadczeń rodzinnych.

Podstawa prawna

Art. 50 ust. 3–10 i art. 123 ustawy z 13 października

1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U.

z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Dlaczego ZUS nie ustali oddzielnie

świadczenia z II filaru

W jakiej sytuacji

sprawując osobistą opiekę nad dzieckiem,

można podjąć pracę na podstawie umowy-zlecenia

Kiedy żona ma prawo do

środków zgromadzonych przez męża

na subkoncie

Jak obliczyć składki od zlecenia osoby, która

utraciła status studenta

Czy organ rentowy może

odmówić udzielenia informacji

o składkach byłego męża

Dziennik Gazeta Prawna, 12 czerwca 2014 nr 113 (3754)

gazetaprawna.pl

poradnia ubezpieczeniowa

iii

Urodziłem się w styczniu 1949 r. Na począt-

ku 1999 r. zapisałem się do OFE. Dotychczas

nie ubiegałem się o wcześniejszą emerytu-

rę, W czerwcu br. ukończę powszechny wiek

emerytalny i jeszcze w tym miesiącu chciał-

bym zgłosić wniosek o przyznanie emerytu-

ry. Czy rozpatrując ten wniosek, ZUS ustali

mi również drugie świadczenie uwzględ-

niające środki zgromadzone w OFE oraz

na subkoncie?

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Nie. Przepisy, które obowiązywały do końca

stycznia 2014 r., przewidywały, że mężczyźni

będący członkami OFE po ukończeniu po-

wszechnego wieku emerytalnego będą mogli

ubiegać się nie tylko o przyznanie emery-

tury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

lecz także o dożywotnią emeryturę kapita-

łową ustalaną ze środków zgromadzonych

w otwartym funduszu emerytalnym oraz

na subkoncie w ZUS.

Ustawa z 6 grudnia 2013 r. reformująca sys-

tem emerytalny uchyliła przepisy dotyczą-

ce dożywotnich emerytur kapitałowych, nie

zmieniając jednocześnie zasady, zgodnie z któ-

rą prawo do okresowej emerytury kapitałowej

przysługuje wyłącznie kobietom. W zamian

za to wspomniana nowelizacja wprowadzi-

ła jednak nowe zasady obliczania emerytury

z I filaru przysługującej z tytułu ukończenia

powszechnego wieku emerytalnego. Zmia-

na polega na tym, że do podstawy obliczenia

tej emerytury mogą być obecnie wliczone już

nie tylko składki na ubezpieczenie emerytal-

ne (z uwzględnieniem ich waloryzacji) oraz

zwaloryzowany kapitał początkowy, ale rów-

nież środki zewidencjonowane na subkoncie.

Wśród tych ostatnich znajdują się również

te przeniesione z OFE do ZUS (jednorazowo

lub stopniowo przez 10 lat przed emeryturą

w ramach tzw. suwaka bezpieczeństwa). Przy

ustalaniu podstawy obliczenia emerytury

ZUS uwzględni składki z konta i subkonta

zewidencjonowane do końca miesiąca po-

przedzającego miesiąc, od którego będzie

przysługiwała wypłata świadczenia.

Ustawa z 6 grudnia 2013 r. przewiduje

jednak również przypadki, w których środ-

ki zewidencjonowane na subkoncie nie zasilą

emerytury z I filaru przysługującej z tytułu

ukończenia powszechnego wieku emerytal-

nego. Dotyczy to kobiet spełniających wa-

runki do uzyskania okresowej emerytury

kapitałowej (która uwzględnia środki z sub-

konta), a także tych osób, które dla celów

uzyskania wcześniejszej emerytury lub ob-

liczenia jej w mieszanej wysokości zgłosiły

wniosek o przekazanie środków zgromadzo-

nych w OFE na dochody budżetu państwa.

W związku z tym, że jest pan mężczy-

zną urodzonym po 31 grudnia 1948 r., który

nie ma ustalonych wcześniejszych upraw-

nień emerytalnych, przy obliczeniu eme-

rytury przysługującej z tytułu ukończenia

powszechnego wieku emerytalnego ZUS

uwzględni również kwotę środków zgroma-

dzonych na subkoncie w ZUS (w tym również

tych przeniesionych z OFE).

Podstawa prawna

Art. 6 i 9 ustawy z 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych

ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emery-

tur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach

emerytalnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 1717).

Art. 17a ustawy z 21 listopada 2008r. o emeryturach kapi-

tałowych (Dz.U. nr 228, poz. 1507 ze zm.).

Art. 25 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U.

z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Z uwagi na sprawowanie osobistej opieki

nad dwuletnią córką zawiesiłem działal-

ność gospodarczą. Z tytułu sprawowania

osobistej opieki nad dzieckiem ZUS zgłosił

mnie do obowiązkowych ubezpieczeń

emerytalnego i rentowych oraz obowiąz-

kowego ubezpieczenia zdrowotnego. Czy

podczas sprawowania osobistej opieki nad

dzieckiem mogę podjąć pracę na podstawie

umowy-zlecenia i nadal podlegać ubezpie-

czeniom jako osoba sprawująca osobistą

opiekę nad dzieckiem?

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Osoba sprawująca osobistą opiekę nad dziec-

kiem, która wykonuje pracę na podstawie

umowy-zlecenia, podlega obowiązkowym

ubezpieczeniom społecznym i obowiązkowe-

mu ubezpieczeniu zdrowotnemu jako zlece-

niobiorca. Sprawowanie osobistej opieki nad

dzieckiem nie stanowi w takim przypadku

tytułu do tych ubezpieczeń.

Należy przy tym dodać, że dla potrzeb ubez-

pieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowot-

nego za osobę sprawującą osobistą opiekę nad

dzieckiem uważa się osobę fizyczną sprawu-

jącą osobistą opiekę nad dzieckiem własnym

lub swojego małżonka lub dzieckiem przy-

sposobionym przez okres do 3 lat, nie dłużej

jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku

życia, a w przypadku dziecka, które z powodu

stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem

o niepełnosprawności lub stopniu niepełno-

sprawności wymaga osobistej opieki tej oso-

by przez okres do 6 lat, nie dłużej jednak niż

do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Wykonywanie pracy na podstawie umo-

wy-zlecenia stanowi tytuł zarówno do obo-

wiązkowych ubezpieczeń społecznych, jak

i zdrowotnego. Oznacza to, że osoba sprawu-

jąca osobistą opiekę nad dzieckiem, która wy-

konuje pracę na podstawie umowy-zlecenia,

ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu

zdrowotnemu podlega jako zleceniobiorca.

Podstawa prawna

Art. 4 pkt 17, art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 6a ust. 1 pkt 1, art. 11

ust. 2 i art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r.

o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r.

poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 32a ustawy z 27 sierpnia 2004 r.

o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164,

poz. 1027 ze zm.).

Państwo X są w trakcie postępowania roz-

wodowego. Pani X zajmowała się domem,

nigdy nie pracowała zawodowo. Ona

i dzieci byli utrzymywani przez pana X,

który dobrze zarabiał. Czy żona będzie

miała prawo do jakiejś części środków ze

składek na ubezpieczenia społeczne zgro-

madzonych przez męża w ZUS?

Joanna Śliwińska
radca prawny

Z mocy prawa po zawarciu małżeństwa

powstaje wspólność majątkowa, do której

wchodzą przedmioty nabyte w trakcie mał-

żeństwa, wspólnie lub przez jednego z mał-

żonków. Do wspólności majątkowej wchodzą

środki zgromadzone na rachunku otwartego

funduszu emerytalnego (OFE) oraz te czę-

ści składek emerytalnych OFE, które nie są

bezpośrednio przekazywane do OFE, ale są

ewidencjonowane na specjalnym subkon-

cie w ZUS. W razie rozwodu unieważnienia

małżeństwa lub śmierci małżonka zarówno

OFE, jak i ZUS dokonuje ich podziału.

W przypadku składek na subkoncie ZUS

zasadą jest, że kwota składek, która powin-

na przypaść w udziale drugiemu małżon-

kowi, jest ewidencjonowana na jego koncie.

W powyższym przypadku, gdy żona nigdy nie

pracowała zawodowo i nie posiada subkon-

ta w ZUS, zostanie ono dla niej utworzone.

Reguły te będą miały jednak zastosowanie

tylko w przypadku, gdy rozwód nastąpi nie

później niż w dniu:

1) złożenia wniosku o emeryturę z tytułu

osiągnięcia powszechnego wieku emerytal-

nego lub wieku uprawniającego do przejścia

na emeryturę częściową;

2) nabycia prawa do emerytury z tytułu

osiągnięcia powszechnego wieku emery-

talnego, jeśli nie było wymagane złożenie

wniosku;

3) osiągnięcia wieku powszechnego wie-

ku emerytalnego w przypadku osoby, która

miała ustalone prawo do okresowej emery-

tury kapitałowej do dnia poprzedzającego

osiągnięcie tego wieku.

Jak można zauważyć, ewentualny podział

składek po rozwodzie dotyczy tylko części

składek emerytalnych. Większa część składki

emerytalnej, która nie jest przekazywana do

OFE ani ewidencjonowana na wspomnia-

nym wyżej subkoncie, nie ulega podziało-

wi po rozwodzie. Nie jest ona fizycznie gro-

madzona na koncie ubezpieczonego w ZUS,

ewidencjonowana jest jedynie informacja

o wysokości składek emerytalnych należnych

(nie zawsze opłaconych). Pozostałe skład-

ki (na ubezpieczenie rentowe, chorobowe,

wypadkowe i oczywiście zdrowotne) nie są

również nigdzie gromadzone indywidual-

nie i nie podlegają podziałowi. Ich opłacanie

podlega zasadzie ryzyka i opiera się na zasa-

dzie możliwości skorzystania z określonych

świadczeń, ale tylko w przypadku spełnienia

ustawowych warunków.

Żona będzie miała więc prawo tylko do

części środków zgromadzonych ze składki

emerytalnej męża – zarówno tych fizycznie

przekazanych do OFE, jak i zaewidencjono-

wanych na subkoncie w ZUS.

Podstawa prawna

Art. 40a i 40e ustawy z 13 października 1998 r. o syste-

mie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442

ze zm.).

Art. 31 par. 2 pkt 3 i 4 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks

rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.).

Spółka z o.o. zawarła ze studentem, który

nie ukończył 26 lat, umowę-zlecenie na

okres od 1 maja 2014 r. do 31 maja2014 r.

Zleceniobiorca został skreślony z listy stu-

dentów 15 maja 2014 r. i w związku z tym

od tego dnia został zgłoszony z tytułu

umowy-zlecenia do obowiązkowych ubez-

pieczeń społecznych i obowiązkowego

ubezpieczenia zdrowotnego. Wynagro-

dzenie za wykonanie zlecenia zostało wy-

płacone zleceniobiorcy 31 maja 2014 r. Czy

w takim przypadku składki na ubezpiecze-

nia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne

powinny być obliczone i opłacone od całego

wynagrodzenia, czy też tylko od jego części

należnej za okres, w którym zleceniobiorca

podlegał tym ubezpieczeniom?

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia

społeczne i ubezpieczenie zdrowotne zlece-

niobiorcy powinna być ustalona proporcjo-

nalnie do okresu podlegania tym ubezpie-

czeniom w maju 2014 r.

Osoby wykonujące pracę na podstawie

umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub in-

nej umowy o świadczenie usług, do której

stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, które

są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimna-

zjalnych, szkół ponadpodstawowych lub stu-

dentami i nie ukończyły 26 lat, nie podlegają

ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu

zdrowotnemu. Nie dotyczy to jedynie osób

świadczących pracę na podstawie umowy

uaktywniającej, o której mowa w ustawie

z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wie-

ku do lat 3 (Dz.U. nr 45, poz. 235 ze zm.).

Zleceniobiorca, który traci statusu ucznia lub

studenta bądź kończy 26 lat z tytułu wykony-

wania pracy na podstawie umowy agencyjnej,

umowy-zlecenia lub innej umowy o świadcze-

nie usług, do której stosuje się przepisy doty-

czące zlecenia, zostaje objęty obowiązkowo

ubezpieczeniami społecznymi i ubezpiecze-

niem zdrowotnym. Z uwagi na to, że obowiązek

opłacania składek jest nierozerwalnie związany

z obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom,

jeżeli utrata statusu studenta lub ucznia bądź

ukończenie 26. roku życia ma miejsce w trakcie

miesiąca, uzasadnione jest przyjęcie, że składki

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za taki

miesiąc powinny być obliczone od podstawy

wymiaru ustalonej proporcjonalnie do okresu

podlegania ubezpieczeniom w tym miesiącu.

Proporcjonalne ustalenie podstawy wymia-

ru składek następuje w ten sposób, że wyna-

grodzenie wypłacone zleceniobiorcy dzieli się

przez liczbę dni danego miesiąca, a następnie

mnoży przez liczbę dni podlegania ubezpie-

czeniom przez zleceniobiorcę w tym miesiącu.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 4 i ust. 4 i 4a, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z 27 sierpnia 2004 r.

o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164,

poz. 1027 ze zm.).

Była żona żąda od swojego byłego męża

podwyższenia alimentów na ich wspólne

dziecko. Przed sądem argumentuje, że

osiąga on obecnie dużo większe dochody

niż w chwili wydawania poprzednie-

go wyroku. Były mąż zaprzecza, twier-

dzi, że wynagrodzenie nie uległo zmianie.

W związku z brakiem możliwości prze-

słuchania pracodawcy postanowiła więc

zwrócić się do ZUS o udzielenie informacji,

w jakiej wysokości składki są opłacane za

byłego męża. Złożyła wniosek o udziele-

nie informacji do właściwego oddziału. ZUS

odmówił udzielenia żądanej informacji.

Czy postępowanie ZUS było prawidłowe?

Joanna Śliwińska
radca prawny

Postępowanie ZUS było prawidłowe, była żona

nie mogła uzyskać takich informacji. Infor-

macja na temat danych zgromadzonych na

koncie ubezpieczonego w ZUS nie może bo-

wiem zostać udzielona wszystkim. Z przepisów

ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

wynika, że do takiej informacji w zasadzie ma

dostęp osoba, której ona dotyczy (ubezpieczony)

oraz, co oczywiste, płatnik opłacający składki.

Sam ubezpieczony może złożyć wniosek o jej

udostępnienie zarówno ustnie, jak i pisem-

nie. Wniosek powinien zawierać imię i na-

zwisko oraz numer PESEL. W przypadku zgło-

szenia dokonanego ustnie (np. bezpośrednio

w jednostce terenowej) odpowiedź powinna

być udzielona nie tylko ustnie, ale na żądanie

ubezpieczonego także potwierdzona później

pisemnie. Jeśli wniosek w tej sprawie zgłosi

osoba trzecia, ZUS zobowiązany jest do od-

mowy udostępnienia takich danych. Nie jest

również istotny cel, w jakim żądana informacja

miałaby zostać wykorzystana. Dopuszczalne

jest złożenie wniosku przez pełnomocnika.

W takim przypadku wniosek nie będzie trak-

towany jak złożony przez osobę trzecią, lecz

przez ubezpieczonego.

Przepisy dopuszczają ponadto udzielenie

informacji o koncie ubezpieczonego różnym

instytucjom – sądom, prokuratorom, orga-

nom kontroli skarbowej, organom podat-

kowym, komornikom sądowym, organom

egzekucyjnym, Państwowej Inspekcji Pracy,

Straży Granicznej, ośrodkom pomocy spo-

łecznej, powiatowym centrom pomocy ro-

dzinie, Komisji Nadzoru Finansowego oraz

wojewodzie i szefowi Urzędu do Spraw Cu-

dzoziemców w zakresie prowadzonych po-

stępowań dotyczących legalizacji pobytu cu-

dzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej oraz wójtowi, burmistrzowi lub pre-

zydentowi miasta – w zakresie niezbędnym

do realizacji świadczeń rodzinnych.

Podstawa prawna

Art. 50 ust. 3–10 i art. 123 ustawy z 13 października

1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U.

z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Dlaczego ZUS nie ustali oddzielnie

świadczenia z II filaru

W jakiej sytuacji

sprawując osobistą opiekę nad dzieckiem,

można podjąć pracę na podstawie umowy-zlecenia

Kiedy żona ma prawo do

środków zgromadzonych przez męża

na subkoncie

Jak obliczyć składki od zlecenia osoby, która

utraciła status studenta

Czy organ rentowy może

odmówić udzielenia informacji

o składkach byłego męża

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: [e-mail]

3 / 4

Dziennik Gazeta Prawna, 12 czerwca 2014 nr 113 (3754)

gazetaprawna.pl

IV

ORZECZNICTWO

STAN FAKTYCZNY

Wyrokiem sądu okręgowego z 20 grudnia 2011 r. zmienio-

no decyzję ZUS z 14 lipca 2010 r., w której organ rentowy

stwierdził, że wnioskodawca nie podlegał od 1 grudnia 2003 r.

do 31 maja 2004 r. ubezpieczeniom społecznym jako zlece-

niobiorca, z tytułu zawartej z fi rmą prowadzącą doradz-

two fi nansowe na czas określony (od 1 grudnia 2003 r. do

30 listopada 2004 r.) umowy zlecenia. W ramach tej umowy

wnioskodawca zobowiązał się do wykonywania prac pomoc-

niczych przy rekrutacji pracowników terenowych. Strony

umowy ustaliły miesięczne wynagrodzenie brutto w kwocie

50 zł, zobowiązując ponadto zleceniobiorcę do wykupienia

jednego z produktów oferowanych przez partnerów zlece-

niodawcy. Ważność zawartej umowy uzależniona była od

trwania wykupionego produktu (polisy/funduszu). Rów-

nocześnie w tym samym okresie wnioskodawca prowadził

(własną) pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie

doradztwa fi nansowo-ubezpieczeniowego.

Z tytułu zawartej umowy-zlecenia płatnik składek od-

prowadzał składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe

i chorobowe za okres od 1 grudnia 2003 r. do 31 maja 2004 r.

Według ustaleń organu rentowego wnioskodawca był zgłoszo-

ny do ubezpieczenia również z bardzo niskimi podstawami

wymiaru składek przez innego płatnika jako zleceniobiorca

w okresie od 1 lipca 2004 r. do 30 kwietnia 2005 r., a w okre-

sie od 1 grudnia 2005 r. do 28 lutego 2006 r. był zgłoszony

do ubezpieczeń jako osoba wykonująca pracę nakładczą.

W uzasadnieniu wyroku sąd pierwszej instancji wskazał, że

zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o sys-

temie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1442

ze zm.; dalej: u.s.u.s.), osoba spełniająca warunki do objęcia

obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi

z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4–6 i 10,

była objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu,

który powstał najwcześniej. Mogła ona jednak dobrowolnie,

na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym

i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych

tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. Osoby wykonujące

umowę zlecenia podlegające obowiązkowym ubezpiecze-

niom emerytalnemu i rentowym podlegają dobrowolnie – na

wniosek – ubezpieczeniu chorobowemu (art. 11 ust. 2 u.s.u.s.).

Sąd uznał, że pomimo, iż wnioskodawca osiągał niskie wyna-

grodzenie z tytułu zawartej umowy-zlecenia, to wolą stron

było świadczenie usług zgodnie z zawartą umową. Tym sa-

mym nie można uznać, że umowa została zawarta dla pozo-

ru (art. 83 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, t.j.

Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.; dalej: k.c.) bądź w celu obejścia

ustawy (art. 58 k.c.).

W ocenie sądu pierwszej instancji także kwestia wykony-

wania przez wnioskodawcę w ramach umowy zlecenia pracy

zbieżnej z przedmiotem prowadzonej przez siebie działal-

ności gospodarczej nie ma znaczenia prawnego.

Wyrokiem z 16 stycznia 2013 r. sąd apelacyjny oddalił ape-

lację organu rentowego, uznając, że ustalone przez strony

wynagrodzenie miesięczne z tytułu zawartej umowy nie

daje samo przez się podstaw do uznania, że zawarta umowa-

-zlecenie zmierzała do obejścia prawa (art. 58 k.c.). W ocenie

sądu, organ rentowy w toku postępowania nie przedstawił

żadnych dowodów pozwalających na uznanie zawartej umo-

wy-zlecenia za sprzeczną z ustawą lub z zasadami współżycia

społecznego, a samo wskazanie, że zawarcie tej umowy po-

zwoliło wnioskodawcy na nieopłacanie składek na ubezpie-

czenia emerytalno-rentowe z tytułu prowadzonej działalności

gospodarczej nie daje wystarczających podstaw do przyjęcia,

że zawarcie umowy-zlecenia miało na celu obejście ustawy.

UZASADNIENIE

SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę sądowi ape-

lacyjnemu do ponownego rozpoznania. Chociaż zgodnie

z art. 6 ust. 1 pkt 4 u.s.u.s., w brzmieniu obowiązującym do

31 października 2005 r., osoby wykonujące pracę na podstawie

umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia albo innej umowy

o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące

zlecenia, oraz osoby z nimi współpracujące, z zastrzeżeniem

ust. 4, podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalne-

mu i rentowym, jak również ubezpieczeniu wypadkowemu

(art. 12 ust. 1 u.s.u.s.) na warunkach określonych w art. 9

ust. 2, to w ocenie SN nie można uznać, że wnioskodawca

mógł zostać objęty ubezpieczeniem społecznym z tytułu za-

trudnienia na podstawie umowy-zlecenia z 1 grudnia 2003 r.

Wnioskodawca z tytułu zawartej i wykonywanej umowy

o świadczenie usług (zlecenia) osiągał rażąco niskie wyna-

grodzenie, prowadząc równocześnie pozarolniczą działalność

gospodarczą w zakresie doradztwa fi nansowo-ubezpiecze-

niowego. Stosownie do art. 353

1

k.c. strony mają możliwość

wyboru rodzaju łączącego je stosunku prawnego. Nie oznacza

to jednak dowolności, bowiem przywołany przepis wprost

wymaga, aby treść umowy nie sprzeciwiała się naturze da-

nego stosunku prawnego, jego społeczno-gospodarczemu

przeznaczeniu i ustawie (wyrok SN z 28 kwietnia 2010 r.,

sygn. akt II UK 334/09, LEX nr 604221).

Ocenie czynności prawnej z punktu widzenia zasad ogólnych

podlega zarówno jej treść, jak i cel czynności prawnej. Jeżeli

okaże się ona sprzeczna z ustawą albo z zasadami współżycia

społecznego, albo jeżeli ma na celu obejście prawa, jest nie-

ważna (art. 58 par. 1 i 2 k.c.). Zdaniem SN tego rodzaju sytuacja

wystąpiła w rozpoznawanej sprawie. W sprawie nie ustalono

okoliczności pozwalających zakwestionować fakt wykonywania

zawartej umowy, niemniej jednak nie jest wątpliwe, że wyko-

nywane w jej ramach czynności w istocie nie były opłacane,

ustalone wynagrodzenie nie tylko było – co należy podkreślić

– rażąco niskie, ale zawarta umowa nakazywała zakup przez

w ten sposób zatrudnionego (na podstawie par. 5 pkt 3 umo-

wy) jednego z produktów oferowanych przez partnerów zle-

ceniodawcy, a ważność zawartej umowy uzależniona była od

trwania zakupionego produktu. Przepisy prawa nie formułują

i nie żądają dla uznania ważności umowy-zlecenia wskazania

określonej wysokości wynagrodzenia w przeciwieństwie do

np. umów o pracę nakładczą. Nie oznacza to jednak, że uzy-

skiwane umówione wynagrodzenie, nie ma znaczenia przy

ocenie ważności takiej umowy. W przypadku zbiegu tytułów

ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej pozarolniczą

działalność przepisy nie ustanawiają ustawowego minimum

podstawy wymiaru składek z tego wybranego lub zmienio-

nego tytułu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jednak

zawarcie i wykonywanie umowy nazwanej umową-zleceniem

za rażąco niskim (niegodziwym) wynagrodzeniem, miało

na celu jedynie wyłączenie obowiązku opłacania składek na

ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności

pozarolniczej.

SN

o naruszaniu zasad współżycia społecznego

przy zawieraniu umów-zleceń

STAN FAKTYCZNY

Wyrokiem z 18 kwietnia 2013 r. sąd apelacyjny uchylił wyrok

sądu okręgowego, zniósł postępowanie i sprawę przekazał

do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wyroku sąd

drugiej instancji wskazał, że zgodnie z art. 112 par. 1 ustawy

z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r.

poz. 749 ze zm., dalej: o.p.) nabywca przedsiębiorstwa lub

zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym

swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do

dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną

działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu na-

leżytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach.

Natomiast w myśl art. 112 par. 3 tej ustawy, zakres odpowie-

dzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego

przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

Oba przytoczone wyżej przepisy znajdują zastosowanie

do należności z tytułu składek na mocy odesłania zawartego

w art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubez-

pieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm., dalej:

u.s.u.s.). Zakład Produkcyjno-Usługowy spółka jawna nabyła od

Fabryki Mebli Spółki z o.o. w likwidacji część przedsiębiorstwa.

ZUS wydał decyzję w przedmiocie przeniesienia odpowie-

dzialności za zobowiązania składkowe spółki z o.o. na spółkę

jawną. W ocenie sądu drugiej instancji, skoro decyzja ta do-

tyczyła składek za ten sam okres i w takich samych kwotach,

za jakie odpowiedzialność ponosić ma były członek zarządu,

to niewątpliwym jest, że wyrok w tej sprawie dotyczy praw

i obowiązków spółki jawnej. Tym samym spółka jawna od-

powiadająca za zaległości składkowe spółki z o.o. w likwida-

cji na podstawie art. 112 o.p. w związku z art. 31 u.s.u.s. jest

zainteresowaną w sprawie w rozumieniu art. 477

11

ustawy

z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j.

Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm., dalej: k.p.c.) i stosownie do

treści tego przepisu powinna być wezwana do udziału w po-

stępowaniu. Zaniechanie przez sąd okręgowy dopełnienia

tego obowiązku powoduje, że postępowanie dotknięte jest

nieważnością na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c.

UZASADNIENIE

SN uchylił wyrok sądu apelacyjnego. W myśl par. 2 art. 116

o.p. w związku z art. 31 i 32 u.s.u.s. odpowiedzialność człon-

ków zarządu, określona w par. 1 obejmuje zaległości skład-

kowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upły-

wał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka

zarządu. Jeżeli więc spełnią się przesłanki pozytywne wska-

zane w par. 1 art. 116 o.p. w związku z art. 31 i 32 u.s.u.s.,

a członek zarządu nie wykaże, że zachodzi którakolwiek

przesłanka uwalniająca go od tej odpowiedzialności, wów-

czas organ ubezpieczeń społecznych jest uprawniony do

orzeczenia o odpowiedzialności tej osoby trzeciej za zo-

bowiązania spółki. Z kolei w myśl art. 112 par. 1 ordynacji

podatkowej, nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowa-

nej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim ma-

jątkiem solidarnie z płatnikiem (w tym wypadku spółką

z o.o.) za powstałe do dnia nabycia zaległości składkowe

związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chy-

ba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł

wiedzieć o tych zaległościach. Z powyższego wynika, że

każdy z wymienionych powyżej podmiotów odpowiada za

zobowiązania składkowe spółki z o.o. odrębnie, solidarnie

jedynie ze spółką. Obowiązujące przepisy nie przewidują

istnienia żadnej więzi pomiędzy różnymi osobami trze-

cimi, mogącymi ponosić odpowiedzialność za zaległości

składkowe tej samej spółki z o.o. Wynikająca z art. 112 o.p.

w związku z art. 31 i 32 u.s.u.s. odpowiedzialność nabywcy

przedsiębiorstwa ma charakter całkowicie niezależny od

odpowiedzialności przewidzianej w art. 116 o.p. w związ-

ku z art. 31 i 32 u.s.u.s.

Oprac. Marcin Wilczyński

asystent sędziego w Izbie Pracy, Ubezpieczeń i Spraw Publicznych

Sądu Najwyższego

SN

o podmiotach odpowiedzialnych za nieopłacone

przez spółkę składki

Sygn. akt II UK 374/13

WYROK

SĄDU NAJWYŻSZEGO

z 18 marca 2014 r.

TEZA:

Określenie przez strony umowy zlecenia rażąco

niskiego wynagrodzenia za wykonywane czynności
(50 zł miesięcznie), nie mającego przymiotu wynagro-
dzenia godziwego, narusza zasady współżycia społecz-
nego, w tym: zasadę równego traktowania wszystkich
ubezpieczonych, zasadę solidaryzmu ubezpieczeń
społecznych, zasadę ochrony interesów i nie pokrzyw-
dzenia innych ubezpieczonych, zasadę nieuprawnionego
nieuszczuplania środków funduszu ubezpieczeń
społecznych oraz elementarne zasady uczciwego
obrotu prawnego (art. 58 par. 2 k.c.) i nie powoduje
objęcia ubezpieczeniem społecznym.

Podsumowanie



Nie każda opłacona składka zależna od miesięczne-

go przychodu z tytułu wykonywania umowy-zlecenia

gwarantuje ochronę ubezpieczeniową.



Określenie rażąco niskiego wynagrodzenia, które

zobowiązuje płatnika do opłacania składek na ubez-

pieczenia społeczne po kilka złotych miesięcznie,

narusza zasady współżycia społecznego.

Sygn. akt II UZ 62/13

POSTANOWIENIE

SĄDU NAJWYŻSZEGO

z 8 stycznia 2014 r.

TEZA:

Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej

części przedsiębiorstwa spółki z o.o. nie jest zaintereso-
wanym w sprawie odwołania członka zarządu tej spółki
od decyzji obciążającej go odpowiedzialnością
za zaległości składkowe spółki.

Dziennik Gazeta Prawna, 12 czerwca 2014 nr 113 (3754)

gazetaprawna.pl

IV

ORZECZNICTWO

STAN FAKTYCZNY

Wyrokiem sądu okręgowego z 20 grudnia 2011 r. zmienio-

no decyzję ZUS z 14 lipca 2010 r., w której organ rentowy

stwierdził, że wnioskodawca nie podlegał od 1 grudnia 2003 r.

do 31 maja 2004 r. ubezpieczeniom społecznym jako zlece-

niobiorca, z tytułu zawartej z fi rmą prowadzącą doradz-

two fi nansowe na czas określony (od 1 grudnia 2003 r. do

30 listopada 2004 r.) umowy zlecenia. W ramach tej umowy

wnioskodawca zobowiązał się do wykonywania prac pomoc-

niczych przy rekrutacji pracowników terenowych. Strony

umowy ustaliły miesięczne wynagrodzenie brutto w kwocie

50 zł, zobowiązując ponadto zleceniobiorcę do wykupienia

jednego z produktów oferowanych przez partnerów zlece-

niodawcy. Ważność zawartej umowy uzależniona była od

trwania wykupionego produktu (polisy/funduszu). Rów-

nocześnie w tym samym okresie wnioskodawca prowadził

(własną) pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie

doradztwa fi nansowo-ubezpieczeniowego.

Z tytułu zawartej umowy-zlecenia płatnik składek od-

prowadzał składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe

i chorobowe za okres od 1 grudnia 2003 r. do 31 maja 2004 r.

Według ustaleń organu rentowego wnioskodawca był zgłoszo-

ny do ubezpieczenia również z bardzo niskimi podstawami

wymiaru składek przez innego płatnika jako zleceniobiorca

w okresie od 1 lipca 2004 r. do 30 kwietnia 2005 r., a w okre-

sie od 1 grudnia 2005 r. do 28 lutego 2006 r. był zgłoszony

do ubezpieczeń jako osoba wykonująca pracę nakładczą.

W uzasadnieniu wyroku sąd pierwszej instancji wskazał, że

zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o sys-

temie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1442

ze zm.; dalej: u.s.u.s.), osoba spełniająca warunki do objęcia

obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi

z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4–6 i 10,

była objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu,

który powstał najwcześniej. Mogła ona jednak dobrowolnie,

na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym

i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych

tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. Osoby wykonujące

umowę zlecenia podlegające obowiązkowym ubezpiecze-

niom emerytalnemu i rentowym podlegają dobrowolnie – na

wniosek – ubezpieczeniu chorobowemu (art. 11 ust. 2 u.s.u.s.).

Sąd uznał, że pomimo, iż wnioskodawca osiągał niskie wyna-

grodzenie z tytułu zawartej umowy-zlecenia, to wolą stron

było świadczenie usług zgodnie z zawartą umową. Tym sa-

mym nie można uznać, że umowa została zawarta dla pozo-

ru (art. 83 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, t.j.

Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.; dalej: k.c.) bądź w celu obejścia

ustawy (art. 58 k.c.).

W ocenie sądu pierwszej instancji także kwestia wykony-

wania przez wnioskodawcę w ramach umowy zlecenia pracy

zbieżnej z przedmiotem prowadzonej przez siebie działal-

ności gospodarczej nie ma znaczenia prawnego.

Wyrokiem z 16 stycznia 2013 r. sąd apelacyjny oddalił ape-

lację organu rentowego, uznając, że ustalone przez strony

wynagrodzenie miesięczne z tytułu zawartej umowy nie

daje samo przez się podstaw do uznania, że zawarta umowa-

-zlecenie zmierzała do obejścia prawa (art. 58 k.c.). W ocenie

sądu, organ rentowy w toku postępowania nie przedstawił

żadnych dowodów pozwalających na uznanie zawartej umo-

wy-zlecenia za sprzeczną z ustawą lub z zasadami współżycia

społecznego, a samo wskazanie, że zawarcie tej umowy po-

zwoliło wnioskodawcy na nieopłacanie składek na ubezpie-

czenia emerytalno-rentowe z tytułu prowadzonej działalności

gospodarczej nie daje wystarczających podstaw do przyjęcia,

że zawarcie umowy-zlecenia miało na celu obejście ustawy.

UZASADNIENIE

SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę sądowi ape-

lacyjnemu do ponownego rozpoznania. Chociaż zgodnie

z art. 6 ust. 1 pkt 4 u.s.u.s., w brzmieniu obowiązującym do

31 października 2005 r., osoby wykonujące pracę na podstawie

umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia albo innej umowy

o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące

zlecenia, oraz osoby z nimi współpracujące, z zastrzeżeniem

ust. 4, podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalne-

mu i rentowym, jak również ubezpieczeniu wypadkowemu

(art. 12 ust. 1 u.s.u.s.) na warunkach określonych w art. 9

ust. 2, to w ocenie SN nie można uznać, że wnioskodawca

mógł zostać objęty ubezpieczeniem społecznym z tytułu za-

trudnienia na podstawie umowy-zlecenia z 1 grudnia 2003 r.

Wnioskodawca z tytułu zawartej i wykonywanej umowy

o świadczenie usług (zlecenia) osiągał rażąco niskie wyna-

grodzenie, prowadząc równocześnie pozarolniczą działalność

gospodarczą w zakresie doradztwa fi nansowo-ubezpiecze-

niowego. Stosownie do art. 353

1

k.c. strony mają możliwość

wyboru rodzaju łączącego je stosunku prawnego. Nie oznacza

to jednak dowolności, bowiem przywołany przepis wprost

wymaga, aby treść umowy nie sprzeciwiała się naturze da-

nego stosunku prawnego, jego społeczno-gospodarczemu

przeznaczeniu i ustawie (wyrok SN z 28 kwietnia 2010 r.,

sygn. akt II UK 334/09, LEX nr 604221).

Ocenie czynności prawnej z punktu widzenia zasad ogólnych

podlega zarówno jej treść, jak i cel czynności prawnej. Jeżeli

okaże się ona sprzeczna z ustawą albo z zasadami współżycia

społecznego, albo jeżeli ma na celu obejście prawa, jest nie-

ważna (art. 58 par. 1 i 2 k.c.). Zdaniem SN tego rodzaju sytuacja

wystąpiła w rozpoznawanej sprawie. W sprawie nie ustalono

okoliczności pozwalających zakwestionować fakt wykonywania

zawartej umowy, niemniej jednak nie jest wątpliwe, że wyko-

nywane w jej ramach czynności w istocie nie były opłacane,

ustalone wynagrodzenie nie tylko było – co należy podkreślić

– rażąco niskie, ale zawarta umowa nakazywała zakup przez

w ten sposób zatrudnionego (na podstawie par. 5 pkt 3 umo-

wy) jednego z produktów oferowanych przez partnerów zle-

ceniodawcy, a ważność zawartej umowy uzależniona była od

trwania zakupionego produktu. Przepisy prawa nie formułują

i nie żądają dla uznania ważności umowy-zlecenia wskazania

określonej wysokości wynagrodzenia w przeciwieństwie do

np. umów o pracę nakładczą. Nie oznacza to jednak, że uzy-

skiwane umówione wynagrodzenie, nie ma znaczenia przy

ocenie ważności takiej umowy. W przypadku zbiegu tytułów

ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej pozarolniczą

działalność przepisy nie ustanawiają ustawowego minimum

podstawy wymiaru składek z tego wybranego lub zmienio-

nego tytułu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jednak

zawarcie i wykonywanie umowy nazwanej umową-zleceniem

za rażąco niskim (niegodziwym) wynagrodzeniem, miało

na celu jedynie wyłączenie obowiązku opłacania składek na

ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności

pozarolniczej.

SN

o naruszaniu zasad współżycia społecznego

przy zawieraniu umów-zleceń

STAN FAKTYCZNY

Wyrokiem z 18 kwietnia 2013 r. sąd apelacyjny uchylił wyrok

sądu okręgowego, zniósł postępowanie i sprawę przekazał

do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wyroku sąd

drugiej instancji wskazał, że zgodnie z art. 112 par. 1 ustawy

z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r.

poz. 749 ze zm., dalej: o.p.) nabywca przedsiębiorstwa lub

zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym

swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do

dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną

działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu na-

leżytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach.

Natomiast w myśl art. 112 par. 3 tej ustawy, zakres odpowie-

dzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego

przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

Oba przytoczone wyżej przepisy znajdują zastosowanie

do należności z tytułu składek na mocy odesłania zawartego

w art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubez-

pieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm., dalej:

u.s.u.s.). Zakład Produkcyjno-Usługowy spółka jawna nabyła od

Fabryki Mebli Spółki z o.o. w likwidacji część przedsiębiorstwa.

ZUS wydał decyzję w przedmiocie przeniesienia odpowie-

dzialności za zobowiązania składkowe spółki z o.o. na spółkę

jawną. W ocenie sądu drugiej instancji, skoro decyzja ta do-

tyczyła składek za ten sam okres i w takich samych kwotach,

za jakie odpowiedzialność ponosić ma były członek zarządu,

to niewątpliwym jest, że wyrok w tej sprawie dotyczy praw

i obowiązków spółki jawnej. Tym samym spółka jawna od-

powiadająca za zaległości składkowe spółki z o.o. w likwida-

cji na podstawie art. 112 o.p. w związku z art. 31 u.s.u.s. jest

zainteresowaną w sprawie w rozumieniu art. 477

11

ustawy

z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j.

Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm., dalej: k.p.c.) i stosownie do

treści tego przepisu powinna być wezwana do udziału w po-

stępowaniu. Zaniechanie przez sąd okręgowy dopełnienia

tego obowiązku powoduje, że postępowanie dotknięte jest

nieważnością na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c.

UZASADNIENIE

SN uchylił wyrok sądu apelacyjnego. W myśl par. 2 art. 116

o.p. w związku z art. 31 i 32 u.s.u.s. odpowiedzialność człon-

ków zarządu, określona w par. 1 obejmuje zaległości skład-

kowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upły-

wał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka

zarządu. Jeżeli więc spełnią się przesłanki pozytywne wska-

zane w par. 1 art. 116 o.p. w związku z art. 31 i 32 u.s.u.s.,

a członek zarządu nie wykaże, że zachodzi którakolwiek

przesłanka uwalniająca go od tej odpowiedzialności, wów-

czas organ ubezpieczeń społecznych jest uprawniony do

orzeczenia o odpowiedzialności tej osoby trzeciej za zo-

bowiązania spółki. Z kolei w myśl art. 112 par. 1 ordynacji

podatkowej, nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowa-

nej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim ma-

jątkiem solidarnie z płatnikiem (w tym wypadku spółką

z o.o.) za powstałe do dnia nabycia zaległości składkowe

związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chy-

ba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł

wiedzieć o tych zaległościach. Z powyższego wynika, że

każdy z wymienionych powyżej podmiotów odpowiada za

zobowiązania składkowe spółki z o.o. odrębnie, solidarnie

jedynie ze spółką. Obowiązujące przepisy nie przewidują

istnienia żadnej więzi pomiędzy różnymi osobami trze-

cimi, mogącymi ponosić odpowiedzialność za zaległości

składkowe tej samej spółki z o.o. Wynikająca z art. 112 o.p.

w związku z art. 31 i 32 u.s.u.s. odpowiedzialność nabywcy

przedsiębiorstwa ma charakter całkowicie niezależny od

odpowiedzialności przewidzianej w art. 116 o.p. w związ-

ku z art. 31 i 32 u.s.u.s.

Oprac. Marcin Wilczyński

asystent sędziego w Izbie Pracy, Ubezpieczeń i Spraw Publicznych

Sądu Najwyższego

SN

o podmiotach odpowiedzialnych za nieopłacone

przez spółkę składki

Sygn. akt II UK 374/13

WYROK

SĄDU NAJWYŻSZEGO

z 18 marca 2014 r.

TEZA:

Określenie przez strony umowy zlecenia rażąco

niskiego wynagrodzenia za wykonywane czynności
(50 zł miesięcznie), nie mającego przymiotu wynagro-
dzenia godziwego, narusza zasady współżycia społecz-
nego, w tym: zasadę równego traktowania wszystkich
ubezpieczonych, zasadę solidaryzmu ubezpieczeń
społecznych, zasadę ochrony interesów i nie pokrzyw-
dzenia innych ubezpieczonych, zasadę nieuprawnionego
nieuszczuplania środków funduszu ubezpieczeń
społecznych oraz elementarne zasady uczciwego
obrotu prawnego (art. 58 par. 2 k.c.) i nie powoduje
objęcia ubezpieczeniem społecznym.

Podsumowanie



Nie każda opłacona składka zależna od miesięczne-

go przychodu z tytułu wykonywania umowy-zlecenia

gwarantuje ochronę ubezpieczeniową.



Określenie rażąco niskiego wynagrodzenia, które

zobowiązuje płatnika do opłacania składek na ubez-

pieczenia społeczne po kilka złotych miesięcznie,

narusza zasady współżycia społecznego.

Sygn. akt II UZ 62/13

POSTANOWIENIE

SĄDU NAJWYŻSZEGO

z 8 stycznia 2014 r.

TEZA:

Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej

części przedsiębiorstwa spółki z o.o. nie jest zaintereso-
wanym w sprawie odwołania członka zarządu tej spółki
od decyzji obciążającej go odpowiedzialnością
za zaległości składkowe spółki.

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: [e-mail]

4 / 4