Polityka spo³eczna jest jednym z wa¿niejszych
obszarów pog³êbiania integracji w Unii Europej-
skiej. Problemy socjalne na obszarze Wspólnoty
wymuszaj¹ na pañstwach cz³onkowskich podejmo-
wanie stosownych dzia³añ, które maj¹ przyczyniæ siê
do zmniejszenia nierównoœci spo³ecznych i bez-
robocia oraz do zabezpieczenia przed ryzykami
socjalnymi.

Europejska polityka spo³eczna to, po pierwsze,
dzia³ania Wspólnoty, które prowadz¹ do powsta-
wania jednolitego, ponadnarodowego prawa,
wi¹¿¹cego wszystkie pañstwa cz³onkowskie; po
drugie – wzajemne uznawanie minimalnych stan-
dardów socjalnych przez kraje UE; a po trzecie –
koordynowanie polityki socjalnej poszczególnych
krajów.

Budowaniu wspólnoto wego prawa socjalnego coraz
czêœciej towarzysz¹ instrumenty finansowe. Unia
Europejska realizuje specjalne programy socjalne
finansowane bezpoœrednio z bud¿etu UE lub ze
œrodków Europejskiego Funduszu Spo³ecznego.

Geneza

Problematyka polityki spo³ecznej pojawi³a siê
podczas formu³owania traktatów rzymskich usta-
nawiaj¹cych Europejsk¹ Wspólnotê Gospodarcz¹
(1957). Artyku³y zwi¹zane ze sfer¹ socjaln¹ nie
zawiera³y jednak konkretnych rozwi¹zañ, a jedynie
postulaty. Treœci socjalne zawarto w preambule
Traktatu o ustanowieniu EWG, a tak¿e w artyku³ach
117–120, które dotyczy³y porz¹dku socjalnego
Wspólnoty, równouprawnienia kobiet i mê¿czyzn
oraz p³atnych urlopów. Ponadto w artyku³ach 123
–125 zadeklarowano powo³anie specjalnego

Polityka spo³eczna jest jednym z wa¿niejszych
obszarów pog³êbiania integracji w Unii Europej-
skiej. Problemy socjalne na obszarze Wspólnoty
wymuszaj¹ na pañstwach cz³onkowskich podejmo-
wanie stosownych dzia³añ, które maj¹ przyczyniæ siê
do zmniejszenia nierównoœci spo³ecznych i bez-
robocia oraz do zabezpieczenia przed ryzykami
socjalnymi.

Geneza

instrumentu finansowego: Europejskiego Funduszu
Spo³ecznego (EFS), który mia³ przede wszystkim
zwiêkszaæ geograficzn¹ i zawodow¹ mobilnoœæ
pracowników wewn¹trz Wspólnoty oraz u³atwiaæ im
dostosowywanie siê do zmian w przemyœle i nowych
systemach produkcji. Artyku³y 126 – 127 dotyczy³y
oœwiaty i kszta³cenia zawodowego. Zapisy zwi¹za-
ne z polityk¹ spo³eczn¹ nie mia³y mocy prawnej.

Europejska Karta Socjalna Rady Europy

W 1961 roku Rada Europy ratyfikowa³a Europejsk¹
Kartê Socjaln¹ (EKS), która okreœli³a standardy
socjalne i dalszy rozwój spo³eczno-polityczny
pañstw Wspólnoty. Pañstwa cz³onkowskie Rady
Europy, w sk³ad której wchodzi³y te¿ wszystkie kraje
EWG, ustali³y nowe cele i zadania w zakresie praw
socjalnych i gospodarczych. Dotyczy³y one: prawa
do pracy, zrzeszania siê, rokowañ zbiorowych (bez
prawa do strajku), zabezpieczenia socjalnego,
opieki spo³ecznej, ochrony i pomocy pracownikom
migruj¹cym, prawa rodziny do ochrony socjalnej,
prawnej i ekonomicznej. Poza tym potêpiano
wszelk¹ dyskryminacjê ze wzglêdu na p³eæ, rasê,
religiê, pogl¹dy i pochodzenie. Europejska Karta
Socjalna wywar³a du¿y wp³yw na pañstwa EWG,
chocia¿ nie przynios³a wzrostu rozwi¹zañ i ustawo-
dawstwa socjalnego we Wspólnocie.

Pierwsze wspólnotowe akty prawne

Najwa¿niejszym aktem prawnym EWG lat 60. by³o
rozporz¹dzenie 1612/68 (z 1968 roku) dotycz¹ce
swobodnego podejmowania pracy w obrêbie
Wspólnoty przez obywateli pañstw cz³onkowskich
oraz rozporz¹dzenie 1408/71 (z 1971 roku)
dotycz¹ce zabezpieczenia spo³ecznego pra-
cowników migruj¹cych i ich rodzin w obrêbie
Wspólnoty. Rozporz¹dzenia te umo¿liwi³y swobod-
ny przep³yw pracowników w EWG – mo¿liwoœæ
dowolnego przemieszczania i osiedlania siê pra-
cowników Wspólnoty we wszystkich krajach
cz³onkowskich.

Europejska Karta Socjalna Rady Europy

Pierwsze wspólnotowe akty prawne

Unia Europejska

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

A

B

C

U

n

ii

E

u

ro

p

e

js

k

ie

j

A

B

C

U

n

ii

E

u

ro

p

e

js

k

ie

j

Polityka spo³eczna

Unii Europejskiej

Polityka spo³eczna

Unii Europejskiej

POLITYKA SPO£ECZNA UNII EUROPEJSKIEJ

POLITYKA SPO£ECZNA UNII EUROPEJSKIEJ

W pierwszych latach integracji europejskiej dzia³ania
Wspólnoty sprowadza³y siê do realizacji swobodnego
przep³ywu si³y roboczej oraz dostosowania
pracowników do nowych warunków ¿ycio wych.
Dominowa³a koncepcja integracji gospodarczej, a poli-
tyka spo³eczna nie by³a przedmiotem wiêkszego
zainteresowania EWG. Wynika³o to z bardzo dobrej
koniunktury gospodarczej i pozytywnej sytuacji na
rynku pracy.

Pierwszy program socjalny i rola zwi¹zków
zawodowych

Podczas szczytu paryskiego w 1973 roku Komisja
Europejska przygotowa³a pierwszy pr ogram socjalny,
który ostatecznie zosta³ uchwalony przez Radê w 1974
roku. G³ównymi celami programu by³o:

!

polepszenie jakoœciowej i iloœciowej sytuacji
zatrudnienia,

!

polepszenie warunków ¿ycia i pracy
pracowników,

!

wzmocnienie roli pracowników i partnerów soc-
jalnych w rozwi¹zywaniu problemów zawodo-
wych i socjalnych, a tak¿e w podejmowaniu
decyzji Wspólnoty w zakresie ekonomicznym
i spo³ecznym.

W rezultacie przyjêto liczne dyrektywy dotycz¹ce
europejskiej polityki spo³ecznej i prawa pracy.
Czêœciowo uregulowano zakres równoupra wnienia
kobiet i mê¿czyzn.

Jednoczeœnie skonkretyzowano ponadnarodo we
prawo wspólnotowe, które zaczê³o intensywnie
oddzia³ywaæ na krajowe systemy prawa pracy. By³o to
niezwykle wa¿ne choæby z tego wzglêdu, ¿e
Wspólnota poprzez liczne dyrektywy z zakresu prawa
pracy doprowadzi³a do regulacji równie¿ w zakresie
zwolnieñ grupowych w przedsiêbiorstwach miêdzyna-
rodowych, które czêsto potrafi³y przesun¹æ zwolnienia
pracowników do krajów o najmniejszych kosztach
z tym zwi¹zanych.

Na p³aszczyŸnie Wspólnoty ros³o te¿ znaczenie zwi¹z-
ków zawodowych praco wników i pracodawców.
W 1973 roku powsta³ Europejski Zwi¹zek Pracowni-
ków, który wspólnie z istniej¹cym od 1958 roku Zwi¹z-
kiem Pracodawców UNICE (Unia Przemys³owa Wspól-
noty) podj¹³ szeroki dialog spo³eczny. Zwi¹zki te spo-
tka³y siê w latach siedemdziesi¹tych wielokrotnie w celu
przezwyciê¿ania ró¿norodnych problemów gospodar-
czych i spo³ecznych.

Pierwszy program socjalny i rola zwi¹zków
zawodowych

Kolejne regulacje prawne

Regulacje prawne w latach 80. dotyczy³y g³ównie
problemów bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia w miej-
scu pracy. Dyrektywa ramowa 80/1107 (z 1980 roku)
dotyczy³a pracy z materia³ami niebezpiecznymi dla
zdrowia. Miêdzy 1982 a 1986 rokiem Rada Euro-
pejska ustanowi³a 3 pojedyncze dyrektywy: 82/605 –
o niebezpieczeñstwie o³owiu metalicznego i jego
zwi¹zku jonowym w miejscu pracy, 83/477 –
o zagro¿eniach pracy z azbestem, 86/188 –
o niebezpieczeñstwie pracy w ha³asie. W 1982 roku
Rada wyda³a tak¿e dyrektywy dotycz¹ce ochrony
pracowników przed niebezpieczeñstwem groŸnych
wypadków w okreœlonych ga³êziach przemys³u.
W 1984 roku Rada skonkretyzowa³a Program na rzecz
Bezpieczeñstwa i Ochrony Zdrowia (z 1978 roku).

Du¿e znaczenie dla kszta³towania siê europejskiej
polityki spo³ecznej mia³a w latach 80. dzia³alnoœæ
Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci, którego
orzecznictwo w du¿ej czêœci by³o zwi¹zane ze spra-
wami socjalnymi. Sprawy rozstrzygane przez Trybuna³
dotyczy³y problemów pracowników migruj¹cych,
a tak¿e nierównoœci wynagradzania kobiet i mê¿czyzn
za tê sam¹ pracê.

Europejska przestrzeñ socjalna

W drugiej po³owie lat 80. nast¹pi³ prze³om w podejœciu
Wspólnoty do integracji socjalnej. Zaczêto realizowaæ
ideê „europejskiej przestrzeni socjalnej” (l'espace
sociale). Jednolity Akt Europejski (1986) okreœli³ nowe
kompetencje Wspólnoty w dziedzinie ponadnaro-
dowej polityki spo³ecznej.

Wprowadzono artyku³ 118a, dotycz¹cy ochro ny, bez-
pieczeñstwa i zdrowia pracowników, a tak¿e pozy-
tywnych zmian w œrodowisku pracy oraz artyku³ 188b,
s³u¿¹cy rozwojowi socjalnego dialogu miêdzy partne-
rami spo³ecznymi na p³aszczyŸnie europejskiej. Do
treœci Aktu dodano tytu³ „Spójnoœæ spo³eczno-gospo-
darcza” (artyku³y 130 – 130e). Artyku³y te by³y jedno-
czeœnie pakietem reform Europejskiego Funduszu Spo-
³ecznego i innych funduszy strukturalnych. Nastêp-
stwem JAE by³o ustanowienie dziesi¹tek rozporz¹dzeñ
i dyrektyw, dotycz¹cych sfery socjalnej.

W 1989 roku Rada Europejska uchwali³a Wspólno-
tow¹ Kartê Podstawo wych Praw Socjalnych Pra-
cowników – katalog fundamentalnych zasad
i uprawnieñ pracowniczych. Ustalenia dotyczy³y
bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia, standardów pracy,
swobody przemieszczania siê oraz mo¿liwoœci
konsultacji i udzielania pracownikom kompetentnych

Kolejne regulacje prawne

Europejska przestrzeñ socjalna

Jednolity Akt Europejski

Wspólno-

tow¹ Kartê Podstawo wych Praw Socjalnych Pra-
cowników

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

informacji, równouprawnienia kobiet i mê¿czyzn na
rynku pracy, ochrony dzieci i m³odzie¿y, pomocy dla
ludzi niepe³nosprawnych.

W nastêpnych latach Komisja Europejska przedstawi³a
Program Dzia³añ Socjalnych, zawieraj¹cy 47 kon-
kretnych przedsiêwziêæ do zrealizowania przed
koñcem 1992 roku. Znalaz³y siê tutaj m.in. liczne
dyrektywy dotycz¹ce zwolnieñ grupowych, ochrony
prawnej matek, ochrony m³odzie¿y pracuj¹cej, czasu
pracy, programów ochrony zdro wia, bezpieczeñstwa
w miejscu pracy, poprawy ochrony socjalnej pracow-
ników migruj¹cych, równoœci szans kobiet i mê¿czyzn
w miejscu pracy.

W drugiej po³owie lat 80. rozwija³ siê dynamiczny
dialog pomiêdzy partnerami socjalnymi na poziomie
wspólnotowym – Zrzeszeniem Pracodawców Wspólno-
ty Europejskiej (UNICE), Europejsk¹ Konfederacj¹
Zwi¹zków Zawodowych (ETUC) i Europejsk¹ Central¹
Gospodarki Publicznej (CEEP). Wszystkie te organi-
zacje w³¹czy³y siê do dyskusji o europejskim modelu
socjalnym.

Traktat z Maastricht

W traktacie z Maastricht (1992) zapisano, ¿e zada-
niem Wspólnoty jest wspieranie wysokiego poziomu
zatrudnienia i opieki spo³ecznej, podnoszenie stopy
¿yciowej i polepszanie warunków ¿ycia obywateli UE.
Ponadto pañstwa cz³onkowskie zobowi¹za³y siê do
dzia³añ maj¹cych na celu podnoszenie poziomu
oœwiaty i kszta³cenia zawodowego oraz zapewnienie
wysokiego poziomu zdrowia. Cele polityki spo³ecznej
powinny byæ realizowane w oparciu o zasadê
subsydiarnoœci (inaczej – pomocniczoœci, decentrali-
zacji dzia³añ).

Za³¹cznikiem do traktatu z Maastricht sta³ siê Protokó³
w sprawie polityki spo³ecznej. Przyjêto w nim, ¿e 11
pañstw cz³onkowskich (bez Wielkiej Brytanii) bêdzie
wspó³pracowa³o w kwestiach dotycz¹cych warunków
¿ycia i pracy, ochrony socjalnej, dialogu miêdzy
partnerami spo³ecznymi.

Umowa o polityce spo³ecznej rozszerzy³a obowi¹zki
Wspólnoty w zakresie polityki socjalnej, zwiekszaj¹c
katalog decyzji wiêkszoœciowych. Od tej pory kwali-
fikowana wiêkszoœæ g³osów wystarcza w UE do
wyznaczania poziomu ubóstwa we Wspólnocie,
ochrony pracowników i warunków pracy, kszta³cenia
i podnoszenia kwalifikacji zawodowych praco wników,
bezpieczeñstwa socjalnego i ochrony socjalnej pra-
cowników, ochrony pracowników po zakoñczeniu
stosunku pracy, tworzenia miejsc pracy.

Traktat z Maastricht

Wspieranie zatrudnienia i walka
z bezrobociem

Zielona i Bia³a ksiêga europejskiej polityki spo³ecznej
(wydane przez UE w 1993 i 1994 roku) zawiera³y
diagnozê sytuacji socjalnej na obszarze Wspólnoty.
Wynika³a z nich koniecznoœæ wspierania za-
trudnienia – bez pracy pozostawa³o 18 milionów
obywateli UE, a bezrobocie stale ros³o.

W Traktacie amsterdamskim (1997) do g³ównych
celów socjalnych Unii Europejskiej zaliczono:

!

trwa³e rozwijanie zatrudnienia i zwalczanie
bezrobocia (przede wszystkim bezrobocia
m³odzie¿y i d³ugoterminowego bezrobocia),

!

zapewnienie odpowiedniej ochrony socjalnej,

!

zwalczanie izolowania grup spo³ecznie poszko-
dowanych i wy³¹czonych z rynku pracy,

!

podnoszenie rangi dialogu spo³ecznego i par-
tnerstwa,

!

stosowanie trybu informacji i konsultacji pra-
cowników,

!

równoczesny sta³y rozwój gospodarczo-spo-
³eczny, solidarnoœæ miêdzypañstwow¹ i po-
prawê konkurencji.

Jednoczeœnie – po raz pierwszy w ci¹gu czterdziestu
lat integracji europejskiej – do zapisów Traktatu
wprowadzono osobny rozdzia³ poœwiêcony polityce
zatrudnienia. Poza tym Wspólnota zobowi¹za³a siê
do zorganizowania specjalnego szczytu Rady
Europejskiej na temat zatrudnienia i rynku pracy.
Szczyt ten odby³ siê w 1997 roku w Luksemburgu.
Omawiano konsekwencje bezzatrudnieniowego
wzrostu gospodarczego oraz koniecznoϾ pod-
noszenia konkurencyjnoœci gospodarki europejskiej
w globalizuj¹cym siê œwiecie.

Nastêpstwem szczytu amsterdamskiego i po-
stanowieñ luksemburskich by³o wypracowanie
Europejskiej strategii zatrudnienia, która sta³a siê
podstaw¹ do koordynacji narodowej polityki
zatrudnienia pañstw cz³onkowskich UE.

Na szczycie w Nicei (2000) przyjêto Kartê Praw
Podstawowych. Zawar to w niej prawa polityczne,
obywatelskie i socjalne, które zapisane by³y
wczeœniej w ró¿nych dokumentach miêdzy-
narodowych, europejskich i narodowych, m.in.
prawo obywateli UE do godnoœci, równoœci,
wolnoœci, solidarnoœci i sprawiedliwoœci spo³ecznej.

Wspieranie zatrudnienia i walka
z bezrobociem

Traktacie amsterdamskim

w Luksemburgu

Europejskiej strategii zatrudnienia

Kartê Praw

Podstawowych

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

Najwa¿niejsze obszary europejskiej polityki
spo³ecznej

Prawa pracownicze, ochrona pracy, bezpieczeñstwo
i higiena pracy

Wspólnota wprowadzi³a ponadnarodo we rozwi¹-
zania, które dotycz¹ specjalnych praw pracowniczych
w przypadku zwolnieñ zbiorowych, zmian w³asnoœcio-
wych czy niewyp³acalnoœci pracodawcy.

Dyrektywa 75/129 dotycz¹ca zwolnieñ zbiorowych
ustanowi³a korzystniejsze warunki dla zwalnianych
pracowników ni¿ w przypadku zwolnieñ indywi-
dualnych. W praktyce oznacza to, ¿e pracodawca musi
wczeœniej poinformowaæ zwi¹zek pracowników o pla-
nowanych redukcjach kadr oraz przeprowadziæ
konsultacje na temat przyczyn zwolnieñ i sposobu
selekcji.

Prawo unijne chroni tak¿e pracownika w przypadku
zmian w³asnoœciowych. Zgodnie z dyrektyw¹ 77/187
operacje dotycz¹ce przejêcia, podzia³u lub ³¹czenia
przedsiêbiorstw nie mog¹ mieæ negatywnych skutków
dla pracowników. Dotyczy to m.in. nienaruszania
ci¹g³oœci trwania stosunku pracy albo umo¿liwienia
rozwi¹zania stosunku pracy na dogodnych warunkach.

Na podstawie dyrektywy 80/987 UE nakaza³a krajom
cz³onkowskim utworzenie specjalnych instrumentów
gwarancyjnych, z których wyp³acane maj¹ byæ œrodki
finansowe dla poszkodowanych praco wników w przy-
padku niewyp³acalnoœci pracodawców. W myœl dy-
rektywy 91/533 pracodawca ma obowi¹zek poinfor-
mowaæ pracowników o warunkach ich stosunku pracy
w formie pisemnej.

Unia Europejska uregulowa³a tak¿e organizacjê czasu
pracy. Dyrektywa 93/104 stanowi, ¿e przeciêtny,
tygodniowy czas pracy, razem z godzinami nad-
liczbowymi, nie mo¿e przekraczaæ 48 godzin. Ka¿de-
mu pracownikowi przys³uguje coroczny urlop w wymia-
rze co najmniej 4 tygodni. Szczegó³owe przepisy po-
rz¹dkuj¹ w tym zakresie kwestie pracy nocnej, przerw
w pracy czy pracy kobiet.

Przepisy wspólnotowe z dziedziny ochrony pracy i bhp
dotycz¹ z jednej strony ochrony grup specjalnych (np.
pracowników m³odocianych czy kobiet w ci¹¿y),
a z drugiej – bezpoœrednich zagro¿eñ dla pracownika
(wynikaj¹cych ze specyficznych warunków produk-
cyjnych, stanu i wyposa¿enia maszynowego) i ochrony
indywidualnej (zabezpieczenia miejsca pracy, wypo-
sa¿enia zatrudnionego w odpowiedni sprzêt i ubranie).
Kwestie te reguluje dyrektywa ramowa 89/391 oraz
kilkadziesi¹t dyrektyw szczegó³owych.

Najwa¿niejsze obszary europejskiej polityki
spo³ecznej

Prawa pracownicze, ochrona pracy, bezpieczeñstwo
i higiena pracy

Swoboda przep³ywu pracowników i zabezpieczenie
spo³eczne

Swoboda przep³ywu pracowników oznacza zniesie-
nie przez kraje cz³onkowskie wymagañ wizowych
i kontroli granicznych. Obywatele pañstw cz³on-
kowskich maj¹ prawo podj¹æ pracê na terytorium ca³ej
Wspólnoty.

Mo¿liwoœæ nieograniczonej swobody przemieszczania
pracowników w obrêbie Wspólnoty wprowadzi³o r oz-
porz¹dzenie 1612/68. Dyrektywa 68/360 znios³a
ograniczenia w przemieszczaniu siê i osiedlaniu na
terenie pañstw cz³onkowskich pracowników i ich
rodzin.

Swobodê przemieszczania siê pracowników ma u³a-
twiaæ wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodo wych
i dyplomów. Pocz¹tkowo kwestie te regulowa³y tzw.
dyrektywy sektorowe, dotycz¹ce takich zawodów, jak
architekt, adwokat czy lekarz. PóŸniej zosta³y one
zast¹pione dyrektywami 89/48 i 92/51, dotycz¹cymi
ogólnych zasad uznawania dyplomów uczelni wy¿-
szych i kwalifikacji zawodowych. Unia Europejska
zakaza³a pañstwom cz³onkowskim ró¿nicowania
uprawnieñ ze wzglêdu na narodowoœæ przy dostêpie
do pracy, a tak¿e na stawianie cudzoziemcom dodat-
kowych, specjalnych wymagañ.

Pracownik migruj¹cy w obrêbie pañstw cz³onkowskich
(równie¿ jego rodzina) ma prawo do zabezpieczenia
spo³ecznego pomimo istniej¹cych ró¿nic systemowych
w krajach Piêtnastki. Osoby zamieszkuj¹ce na
terytorium jednego z pañstw cz³onkowskich korzystaj¹
z uprawnieñ wynikaj¹cych z ustawoda wstwa tego
pañstwa na takich samych warunkach, co jego
obywatele. W przypadku przeniesienia siê do innego
pañstwa cz³onkowskiego, ka¿demu pracowniko wi
wlicza siê okres p³acenia sk³adek ubezpieczeniowych
z kraju opuszczanego. Celem takiej koordynacji jest,
aby pracownik migruj¹cy stale podlega³ ubezpieczeniu
spo³ecznemu w jednym pañstwie, a nie w dwóch lub
w ¿adnym.

Walka z bezrobociem

Zwalczanie bezrobocia w UE polega na koordyna-
cji dzia³añ wszystkich pañstw cz³onkowskich w ramach
tzw. Europejskiej strategii zatrudnienia. Pañstwa
cz³onkowskie w oparciu o cztery filary: zatrudnial-
noœæ, przedsiêbiorczoœæ, adaptacyjnoœæ i równoœæ
szans, a tak¿e coroczne wytyczne i rekomendacje
Komisji Europejskiej przygotowuj¹ narodowe stra te-
gie zatrudnienia. Wsparciu przedsiêbiorczoœci oraz
samozatrudnienia towarzysz¹ dzia³ania na rzecz

Swoboda przep³ywu pracowników i zabezpieczenie
spo³eczne

Walka z bezrobociem

Europejskiej strategii zatrudnienia

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

uelastyczniania przepisów prawa pracy i rze-
czywistego dostosowania kwalifikacji i umiejêtnoœci
pracowników do potrzeb wspó³czesnego rynku.

Jednoczeœnie UE przeznacza coraz wiêksze œrodki na
dzia³ania Europejskiego Funduszu Spo³ecznego (64
mld euro na lata 2000–2006), którego celem jest
spójnoœæ spo³eczna oraz niwelowanie dysproporcji
regionalnych w poziomie ¿ycia obywateli UE. Dotyczy
to nie tylko samego zatrudnienia, ale tak¿e wyrów-
nywania szans edukacyjnych, równoœci szans i zwal-
czania dyskryminacji na rynku pracy.

Polityka równoœci i zwalczania dyskryminacji

Polityka równoœci UE oznacza równe traktowanie
wszystkich obywateli bez wzglêdu na p³eæ, pocho-
dzenie, rasê, stopieñ sprawnoœci fizycznej i umy-
s³owej, przynale¿noœæ religijn¹ oraz orientacjê
seksualn¹. Zakaz dyskryminacji jest zapisany w pra-
wie pierwotnym Wspólnoty (traktatach) oraz licznych
dyrektywach, które dotycz¹ polityki spo³ecznej
i zatrudnienia.

Kwestie równego traktowania wszystkich obywateli
reguluje m.in. tzw. dyrektywa „rasowa” 2000/43
oraz dyrektywa 2000/78, dotycz¹ca równoœci
traktowania w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania
zawodu. Dyrektywy te zakazuj¹ zarówno dy-
skryminacji bezpoœredniej, jak i poœredniej.
Dopuszczaj¹ jednak mo¿liwoœæ dyskryminacji
pozytywnej, polegaj¹cej na uprzywilejowaniu
pewnych grup w celu zrekompensowania im
niekorzystnej sytuacji, w jakiej siê znajduj¹.

Unia Europejska rozbudowa³a prawo wspólnoto we
dotycz¹ce równego traktowania p³ci w dziedzinie
zatrudnienia. Do najwa¿niejszych dyrektyw nale¿¹ tu:
dyrektywa 75/117, dotycz¹ca równego wynagro-
dzenia za tê sam¹ pracê i dyrektywa 76/207, doty-
cz¹ca równego traktowania kobiet i mê¿czyzn w za-
kresie dostêpu do zatrudnienia, kwalifikacji i szkoleñ
zawodowych, a wansu spo³ecznego oraz warunków
pracy. Ponadto na bazie dyrektywy 96/34 uregu-
lowano kwestiê urlopów rodzicielskich, przyznaj¹c
prawo opieki nad dzieckiem obojgu rodzicom.

Zasadê równoœci i zwalczania dyskryminacji rozwin¹³
Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci, szczególnie
swym orzecznictwem, dotycz¹cym równouprawnie-
nia kobiet i mê¿czyzn.

Europejskiego Funduszu Spo³ecznego

Polityka równoœci i zwalczania dyskryminacji

Przeciwdzia³anie wykluczeniu spo³ecznemu

Zwalczanie ubóstwa i marginalizacji spo³ecznej staje
siê ostatnio g³ównym celem polityki spo³ecznej Unii
Europejskiej. W 2000 roku w Nicei Rada Europejska
za³o¿y³a:
!

zwiêkszanie udzia³u w zatrudnieniu oraz dostêpu
do œrodków, praw, dóbr i us³ug,

!

zapobieganie ryzyku wykluczenia spo³ecznego,

!

pomoc dla najbardziej potrzebuj¹cych grup,

!

mobilizacjê odpowiednich instytucji.

Jednoczeœnie zaproponowa³a otwart¹ metodê koordy-
nacji, która polega m.in. na wypracowaniu przez
poszczególne pañstwa cz³onkowskie narodowych
planów wykluczenia spo³ecznego na lata 2001–2003.
Plany takie powinny promowaæ lepsze za trudnienie,
podnosiæ kwalifikacje m.in. niepe³nosprawnych, imi-
grantów i m³odzie¿y, oraz proponowaæ dzia³ania
towarzysz¹ce. Priorytetem jest stworzenie równego
dostêpu grup marginalizowanych do dóbr i us³ug w za-
kresie zatrudnienia, edukacji, zabezpieczenia spo³e-
cznego, prawa, wypoczynku i rekreacji. Ka¿de pañ-
stwo powinno przedstawiæ tak¿e program realizacji
polityki na rzecz poszczególnych grup wykluczonych
z uwzglêdnieniem polityki promocji na rzecz integracji
rodziny oraz zaanga¿owania instytucji publicznych
i sektora organizacji pozarz¹dowych w zwalczanie
marginalizacji spo³ecznej.

W grudniu 2001 roku Rada, Parlament i Komisja
Europejska uzgodni³y „Wspólnotowy Program Dzia³añ
na rzecz Zwalczania Wykluczenia Spo³ecznego na lata
2002 – 2006”. Celem programu jest wsparcie
wspó³pracy miêdzy pañstwami cz³onkowskimi UE oraz
zwiêkszanie skutecznoœci przeciwdzia³ania wyklu-
czeniu spo³ecznemu. W ramach programu corocznie
maj¹ odbywaæ siê spotkania Okr¹g³ego Sto³u
Wykluczenia Spo³ecznego, na których prezentowane
bêd¹ wyniki badañ i doœwiadczeñ poszczególnych
pañstw, a tak¿e dorobek organizacji pozarz¹dowych.

Dialog spo³eczny i spo³eczeñstwo
obywatelskie

Wspólnota przywi¹zuje ogromn¹ wagê do dialogu
spo³ecznego, czyli konsultacji z partnerami spo³e-
cznymi. Dotyczy to bezpoœredniego porozumiewania
siê zwi¹zków zawodowych pracoda wców i pra-
cowników (m.in. ETUC, UNICE), konsultowania przez
organy Wspólnoty partnerów socjalnych w zakresie
podejmowania decyzji z dziedziny polityki spo³ecznej,

a tak¿e wypracowywania porozumieñ miêdzy samymi

Przeciwdzia³anie wykluczeniu spo³ecznemu

narodowych

planów wykluczenia spo³ecznego

„Wspólnotowy Program Dzia³añ

na rzecz Zwalczania Wykluczenia Spo³ecznego na lata
2002 – 2006”

Dialog spo³eczny i spo³eczeñstwo
obywatelskie

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

partnerami spo³ecznymi, którzy reprezentuj¹ ró¿ne
grupy interesów. Wa¿nym aspektem dialogu jest tak¿e
wzajemne informowanie siê partnerów spo³ecznych
oraz umo¿liwienie pracownikom przedsiêbiorstw
wyra¿ania opinii w sprawie strategicznych decyzji
podejmowanych przez pracodawców. W miêdzy-
narodowych przedsiêbiorstwach kwestie te reguluje np.
dyrektywa 94/45 dotycz¹ca europejskich rad za-
k³adowych.

Du¿¹ rolê w dialogu odgrywaj¹ tak¿e organizacje
pozarz¹dowe, które w³¹czaj¹ siê w dzia³ania polity-
czne w ró¿nych obszarach Wspólnoty. Przyk³adem jest
uczestnictwo organizacji pozarz¹dowych w progra-
mach socjalnych UE czy w polityce strukturalnej. Celem
tych dzia³añ jest rozwój spo³eczeñstwa obywatelskiego
na p³aszczyŸnie europejskiej.

Programy wspólnotowe

Poza inicjatywami finansowanymi w ramach Europej-
skiego Funduszu Spo³ecznego (np. EQUAL – wspieranie
grup poszkodowanych i zwalczanie nierównoœci na
rynku pracy – bud¿et 2,85 mld euro) Unia Europejska
finansuje ró¿norodne mniejsze programy socjalne,
które maj¹ na celu wesprzeæ dzia³ania pañstw
cz³onkowskich w zakresie polityki spo³ecznej. Programy
te dotycz¹ m.in. polityki ochrony zdrowia, oœwiaty
i wychowania, osób niepe³nosprawnych i wyklu-
czonych, ochrony œrodowiska czy badañ naukowych.
Programy zwi¹zane z polityk¹ edukacyjn¹ m³odzie¿y
(SOKRATES, LEONARDO), polityk¹ ochrony zdrowia
(Europa przeciw Rakowi, Europa przeciw AIDS,
Program Prewencji Narkomanii, Program Integracyjny
dla Niepe³nosprawnych) czy polityk¹ ochrony œrodo-
wiska (Program na rzecz Trwa³oœci i Nieszkodliwoœci dla
Œrodowiska) s¹ finansowane bezpoœrednio z bud¿etu
Wspólnoty. Najczêœciej dysponuj¹ œrodkami w wyso-
koœci od kilkunastu do kilkudziesiêciu milionów euro. Na
przyk³ad na realizacjê projektów zwi¹zanych z obcho-
dami Europejskiego Roku Osób Niepe³nosprawnych
(2003) planuje siê przeznaczyæ 12 mln euro, natomiast
na Program Wykluczenia Spo³ecznego – 75 mln euro.

Podsumowanie

W Unii Europejskiej nastêpuje w ostatnich latach wyraŸ-
ny wzrost znaczenia ponadnarodowej polityki spo³e-
cznej, choæ nale¿y pamiêtaæ, ¿e stworzenie ca³oœciowej,
wspólnej polityki spo³ecznej jest trudne do osi¹gniêcia
na tym etapie integracji. W poszczególnych pañstwach
cz³onkowskich istniej¹ bowiem ró¿ne tradycje polityki

Programy wspólnotowe

Podsumowanie

Punkt Informacyjny Unii Europejskiej
Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
ul. Emilii Plater 53, 00-113 Warszawa
tel.: [phone]; fax: [phone]
e-mail: [e-mail]
www.europa.delpol.pl

Punkt Informacyjny Unii Europejskiej
Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

P

U

N

K

T

INFORMACYJNY

E U R O P E J S K I E J

U
N
I

I

P

U

N

K

T

spo³ecznej, a tak¿e ró¿ne modele socjalne. Warto pod-
kreœliæ, ¿e liczne podmioty, instrumenty i organizacje
UE realizuj¹ cele socjalne w oparciu nie tylko o dorobek
prawny UE, ale tak¿e Rady Europy i ONZ.

paŸdziernik 2002

Wiêcej informacji na stronach:

Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej:
Zatrudnienie i Sprawy Socjalne
http://europa.eu.int/comm/employment_social/

Inicjatywa Wspólnotowa: EQUAL
http://europa.eu.int/comm/employment_social/
equal/index_en.html

European Foundation for the Improvement o f Living
and Social Conditions
http://www.eurofound.eu.int/

Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej
http://www.mpips.gov.pl/

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej

Polityka spo³eczna Unii Europejskiej