A) Pytania sprawdzające:

1. Kogo uważamy za producenta?

PRODUCENT – zorganizowany w formie przedsiębiorstwa. Powstał w drodze
ewolucji. To podmiot sfery realnej. Aktywny uczestnik procesów rynkowych.
Realizuje swoje cele i podejmuje ryzyko, cechy:
- odrębność ekonomiczna,
- odrębność organizacyjna,
- odrębność prawna.

Producent może:
- obniżać koszty transakcji (pozyskiwanie i przetwarzanie informacji),
- odnosić korzyści skali produkcji, przy masowej produkcji, im wyższa pro-

dukcja, tym lepiej rozkładają się koszty stałe,

- odnosić korzyści zespołowego wytwarzania – może zastosować specjaliza-

cję, która doprowadza do ciągu produkcyjnego – wyższa efektywność.

Funkcje przedsiębiorstwa:
- Funkcja podażowa,
- Funkcja popytowa,
- Funkcja społeczna.

2. Jakich producentów możemy wyróżnić na rynku?

Na rynku możemy wyróżnić producentów (przedsiębiorstwa) charakteryzujące
się:

• odrębnością ekonomiczną (własność),

• odrębnością organizacyjna (np. spółka),

• odrębnością prawną (strona prawna, pełna osobowość prawna).

PRODUCENT

(PRZEBSIĘBIORSTWO)

publiczne

prywatne

państwowe lokalne indywidualne zbiorowe (spółki )

3. Jak należy rozumieć prawo zmniejszającego się przychodu?

Prawo zmniejszających się przychodów ze skali produkcji opisuje zjawisko nie-
korzyści skali i odnosi się do sytuacji, kiedy wszystkie czynniki produkcji ulega-
ją zmianom. Odnosi się to do długiego okresu, czasu, w którym przedsiębior-

stwo może w pełni dostosować wszystkie swoje nakłady do zmieniających się
warunków.

4. Wyjaśnij zasady konstrukcji krzywej produktu całkowitego i jej związki z

krzywą przeciętnej i krańcowe produkcyjności pracy.

KRZYWA PRODUKCJI CAŁKOWITEJ – pokazuje wielkość produkcji w wy-
niku zmian nakładu na siłę roboczą, przy niezmienionej technologii i nakładach.

Produkcja całkowita (PC)

Liczba zatrudnionych pracowników (L)

Wzrost liczby pracowników (L) powoduje wzrost produkcji, przy jednakowej
ilości sprzętu i nakładach, jednak po przyjęciu kolejnych pracowników produk-
cja zacznie spadać, bo zabraknie sprzętu, na którym przyjęty pracownik będzie
mógł produkować (może np. robić kawę pozostałym pracownikom).
Przeciętny produkt pracy (PP

L

) jest stosunkiem produkcji całkowitej (PC) do

liczby pracowników (L) i oznacza wielkość produkcji w danym czasie na jedne-
go pracownika. Produkt przeciętny, przy jednakowej ilości sprzętu i nakładach,
na początku wzrasta potem zaczyna spadać szybciej niż przy produkcji całkowi-
tej.
Marginalny produkt pracy (PM

L

) jest stosunkiem przyrostu produkcji całkowitej

(

∆PC) do przyrostu liczby pracowników (∆L) – jednego czynnika zmiennego i

oznacza wielkość produkcji w danym czasie na dodatkowo zatrudnionego pra-
cownika. Produkt przeciętny, przy jednakowej ilości sprzętu i nakładach, na po-
czątku wzrasta potem zaczyna gwałtownie spadać.
Dobrze jest utrzymać marginalny produkt pracy (PM

L

) powyżej przeciętnego

produkt pracy (PP

L

) wtedy wzrośnie produkt przeciętny i wiąże się to z odpo-

wiednim doborem liczby pracowników.

5. Co to jest produktywność krańcowa?

Produktywność krańcowa to zmniejszenia liczby pracowników w danym prze-
myśle poprzez przeniesienie ich do innego przemysłu, wtedy liczba pracowni-
ków danego przemysłu maleje w wyniku czego ich produkt krańcowy wzrasta.

6. Jaki wpływ ma wielkość produkcji na koszty?

Dla każdego przedsiębiorstwa istotne jest jak kształtują się koszty wytwarzania
oraz ile wyniesie utarg. Dlatego przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji zysku
przez wytworzenie swojej produkcji przy minimalnych kosztach. Wielkość pro-
dukcji zależy od włożonych kosztów (zastosowanej technologii, wielkości na-
kładów, cen poszczególnych czynników). Przychody uzyskane ze sprzedaży
produkcji pomniejszone o koszty dadzą zysk przedsiębiorstwa. Dlatego wiel-
kość produkcji kształtuje wielkość kosztów poniesionych kosztów na wyprodu-
kowanie towaru.

7. Omów rodzaje kosztów produkcji.

Do kosztów produkcji zaliczamy: koszty całkowite, krańcowe i przeciętne.
Koszty całkowite to minimalne koszty wytwarzania poszczególnych rozmiarów
produkcji, występujące wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie optymalnie
dostosować wszystkie nakłady do nowych warunków. Koszty krańcowe to przy-
rost długotrwałych kosztów całkowitych przy różnym poziomie produkcji, wy-
wołanymi kolejnymi przyrostami produkcji o jednostkę. Koszty przeciętne są
równe kosztom całkowitym podzielonym przez wielkość produkcji.

8. Scharakteryzuj pojęcie zysku w przedsiębiorstwie.

Zysk to nadwyżka przychodów, czyli utargu przedsiębiorstwa pochodzącą ze
sprzedaży dóbr i usług, nad kosztami, czyli wydatkami poniesionymi w związku
z prowadzeniem produkcji i sprzedaży. Przedsiębiorstwo dąży do maksymaliza-
cji zysków.

9. Co to jest bilans przedsiębiorstwa?

Bilans to zestawienie wszystkich posiadanych przez firmę aktywów oraz
wszystkich jej zobowiązań (pasywów) za jakiś okres czasu, np. na koniec roku.

10. Jaką rolę odgrywa czas w procesie produkcji?

Czas jest to okres niezbędny do wykonanie wszystkich rodzajów czynności pro-
dukcyjnych w przedsiębiorstwie w celu otrzymania produktu. Skracając mini-
malnie czas produkcji możemy wytworzyć więcej produktów.

11. O czym mówi prawo malejących przychodów?

Malejące przychody występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne
rosną wraz ze wzrostem produkcji.

12. Jaka jest podstawowa forma konkurencji na rynku?

Podstawowe formy konkurencji to, konkurencja cenowa (narzędziem konkuren-
cji jest cena) i konkurencja niecenowa (strategia marketingowa) – promocja, re-
klama, serwis, usługi.

13. Wymień kilka cech konkurencji.

- Na rynku występuje wielu producentów, z których żaden nie jest na tyle

wielki, aby wpływać na bieżące ceny rynkowe – przedsiębiorstwo jest ceno-
biorcą.

- Wszyscy producenci sprzedają produkty homogeniczne (jednorodne), ceny

są jednakowe a towar nie do odróżnienia.

- Producenci cieszą się pełną wolnością wejścia i wyjścia z rynku, a koszty są

niewielkie.

- Przedsiębiorca poszukuje optymalnych rozwiązań i rozmiarów produkcji,

przy których może maksymalizować zysk.

14. Kiedy firma w warunkach wolnej konkurencji może osiągnąć zysk nadzwy-

czajny?

Zysk nadzwyczajny to zysk pozostający właścicielowi po odtrąceniu kosztów
alternatywnych i ekonomicznych.
Zysk nadzwyczajny to zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsię-
biorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał we-
dług rynkowej stopy procentowej.

15. Co to jest nadwyżka konsumenta?

Stanowi różnicę między całkowitą gotowością konsumentów do zapłacenia za
dane dobro, a kwotą rzeczywiście wydaną na zakup.

16. Jaki wpływ ma konkurencja na cenę?

Konkurencja powoduje obniżenie ceny towarów, ze względu na zwiększenie ich
liczby (produkcji), dużą ilość sprzedających i kupujących oraz zwiększenie in-
formacji o towarze na rynku.

17. Czy doskonała konkurencja jest bardzo efektywna?

Konkurencja doskonała jest:
- Jednorodność produktu,
- Pełna mobilność czynników,
- Duża liczba sprzedających i kupujących,
- Pełna, doskonała informacja o rynku.

Konkurencja doskonała nie jest efektywna. Siła wielu producentów jest wyrów-
nana. Produkt nie różni się cechami jakościowymi wyrób jest standaryzowany,
wybierany na podstawie ceny (konkurencja cenowa). Podmioty (producent,

sprzedawca) pełnią role cenobiorcy, także kupujący pełni rolę cenobiorcy. Ce-
nodawcą jest rynek. Każdy podmiot przyjmuje, akceptuje cenę, która jest wyni-
kiem gry rynkowej. Nie każdy produkt może być spostrzegany jako jednorodny
wówczas zmienia się model konkurencji. Doskonała informacja o rynku jest za-
łożeniem modelowym, bo nigdy nie ma pełnej informacji. Gdy jest dużo pod-
miotów, to traci się możliwość dostania informacji o wszystkich produktach i
podmiotach.

18. Co to jest monopol?

Monopol to potencjalnie jedyny sprzedawca danego towaru, któremu nawet w
długim okresie czasu nie zagraża konkurencja. Przedsiębiorca ma możliwość
wyznaczania ceny.

19. Czym ograniczona jest siła monopolu?

Przy dowolnych rozmiarach produkcji, cena przewyższa utarg krańcowy uzy-
skiwany przez monopolistą, bo krzywa popytu opada. Monopolista ustala cenę,
która przewyższa koszt krańcowy, bo dla niego cena jest jego utargiem krańco-
wym. Stąd wynika, że siłę monopolu można traktować jako nadwyżkę ceny na
kosztami krańcowymi. Siła monopolu ograniczona jest tylko kosztami krańco-
wymi. Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne nie może podnieść ceny powyżej
kosztu krańcowego, nie dysponuje, więc żadną siłą monopolistyczną.

20. Porównaj cechy charakterystyczne rynku konkurencyjnego i monopolistycz-

nego.

Na rynku konkurencyjnym żaden z producentów nie jest wielki, cenobiorca jest
na tyle mały, że jego sprzedaż nie może wpływać na ceny rynkowe, cenodawca
jest na tyle znaczący że jego sprzedaż czy zakupy wpływają na cenę rynkową.
Natomiast monopolista jest jeden i wielki.
Na rynku konkurencyjnym wszyscy sprzedają wyroby homogeniczne, natomiast
monopoliści sprzedają różne charakterystyczna dla siebie wyroby.
Na rynku konkurencyjnym producenci cieszą się wolnością wejścia i opuszcze-
nia rynku, przy minimalnych kosztach, natomiast monopoliści mają ograniczoną
możliwość wejścia i wyjścia z powodu wysokich kosztów.

21. Dlaczego siła monopolu nie może być pełna?

Siła monopolu nie może być pełna, ponieważ uzależniła by konsumenta od jed-
nego monopolisty, który dyktował by ceny przewyższając znacznie koszty krań-
cowe.

22. Co to jest dumping cenowy?

Jest to sprzedaż towarów za granicę po cenach niższych od pobieranych w kraju.

23. Jakie są kryteria maksymalizacji zysku w warunkach monopolistycznej kon-

kurencji?

Cel działania przedsiębiorstwa to maksymalizacja zysku. Taka pozycja na rynku
jest pożądana. Firma realizująca strategię maksymalizacji zysku może optymali-
zować swą sytuację posługując się kombinacją cena – wielkość produkcji. Te
dwie wielkości nie są niezależne. Nie możemy dowolnie zmieniać jednej bez
wpływu na drugą. Nie można zwiększyć np. tylko produkcji, bo wtedy zmieni
się krzywa popytu i zmieni się cena. Można wykorzystać te narzędzia, ale trzeba
pamiętać, że są one ze sobą powiązane.

24. Co to jest konkurencja monopolistyczna?

Konkurencja monopolistyczna wyróżnia się tym, że jej uczestnicy dostarczają
produkty różniące się między sobą i mogą wpływać na swój udział na rynku
zmieniając stosunek własnych cen do cen konkurentów.

25. Jakie skłonności (tendencje) przejawiają firmy w warunkach konkurencji

monopolistycznej?

Przedsiębiorstwa działające w warunkach konkurencji monopolistycznej mają
swobodę wejścia i wyjścia z gałęzi, ale każde z nich samo jest małe i wytwarza
podobne, chociaż nieidentyczne produkty. Każde rozporządza pewną ograni-
czoną siłą monopolistyczną, związaną z jego specyficznym znakiem firmowym.
Konkurencja monopolistyczna ma do czynienia z malejącą krzywą popytu i do-
tyczy gałęzi, w której każda firma do pewnego stopnia może wpływać na wiel-
kość swojego udziału w rynku, zmieniając stosunek własnych cen do cen konku-
rentów.

26. Co to są bariery wejścia na rynek?

Bariery, czyli przeszkody mają różny charakter. O charakterze ekonomicznym,
małe firmy nie mogą zaistnieć, ponieważ na rynku działają duże firmy, (postęp
techniczny) nowoczesne, tworzące duże konkurencje pozacenowe 9reklama,
promocja, usługi dodatkowe, serwis). Mała firma mogłaby wejść na rynek, ale
musi być lepsza od już istniejących. Jest to bardzo trudne. Istnieją sytuacje, że
można wejść na rynek – teoria rynków spornych, czyli rynki działające na zasa-
dzie swobodnej konkurencji.
Przy monopolu pełnym bariery wejścia / wyjścia na rynek mogą mieć charakter
administracyjny.

27. Jakie są ceny i rozmiary produkcji w warunkach oligopolu?

W oligopolu firmy stosują względnie wysokie ceny w stosunku do niewielkiej
produkcji. Przy mniejszej liczbie konkurentów mamy do czynienia z mniej ela-
styczną krzywą popytu. Oligopolista może sobie pozwolić na ograniczenie pro-
dukcji. Obniżenie cen jednostkowych przy utrzymaniu produkcji może spowo-
dować nieefektywność.

28. Kiedy w krótkim okresie czasu firma w konkurencji monopolistycznej osią-

ga równowagę?

Firma osiąga stan równowagi długookresowej, kiedy cena równa się kosztowi
przeciętnemu, przewyższa jednak utarg krańcowy i koszt krańcowy.

B) Podkreśl prawidłową odpowiedź:

1. Funkcja produkcji:

a) Przedstawia maksymalną wielkość produkcji, którą można uzyskać z danej

ilości czynników produkcji,

b) Przedstawia zależność funkcjonowania między czynnikami produkcji i wiel-

kością produkcji,

c) Oznacza minimum produkcji, jaka winna być uzyskana z dostępnych czynni-

ków produkcji.

2. Zysk osiągnięty z każdej wyprodukowanej jednostki może być obliczony

przez:

a) Odjęcie utargu całkowitego od kosztów całkowitego,
b) Odjęcie utargu krańcowego od kosztów krańcowych,

c) Odjęcie kosztu krańcowego od utargu krańcowego.

3. Cena na rynku w warunkach konkurencji doskonałej jest wynikiem:

a) Decyzji producentów (podaży),
b) Decyzji konsumentów (popytu),

c) Oddziaływania podaży i popytu.

4. W warunkach konkurencji doskonałej przesunięcie krzywej popytu w górę

powoduje:

a) Obniżkę ceny równowagi,

b) Wzrost ceny równowagi,

c) Brak zmiany ceny równowagi.

5. Którą z podanych niżej form rynku cechuje występowanie najsilniejszej siły

monopolowej?

a) Konkurencja doskonała,

b) Czysty monopol,

c) Oligopol.

6. Firma monopolistyczna może ponieść straty, jeśli:

a) Popyt na jej wyroby jest względnie niski,

b) Jej koszty produkcji są względnie niskie,
c) Popyt na jej wyroby jest względnie wysoki.

7. W modelu konkurencji monopolistycznej występuje:

a) Wielu kupujących i wielu sprzedających,

b) Jeden sprzedający i wielu kupujących,
c) Jeden kupujący wielu sprzedających.

8. Równowaga firmy w warunkach konkurencji monopolistycznej w krótkim

okresie osiągana jest, gdy:

a) Firma nie jest zainteresowana w dalszych zmianach cen,
b) Firma wytwarza maksymalną produkcję,

c) Przychód marginalny przecina krzywą kosztu marginalnego.

9. Oligopol:

a) Jest zawsze związany z dużymi firmami,

b) Przybiera wyższe ceny i produkuje mniej na rynek doskonale konkurencyjny

i monopolistycznie konkurencyjny,

c) Styka się z bardziej nieelastyczną krzywą popytu niż monopol.

10. Przesunięcie linii budżetowej następuje w przypadku zmiany:

a) Wyłącznie cen dóbr,
b) Wyłącznie gustów konsumentów,

c) Dochodu konsumenta i / lub cen dóbr.