1

ODNOWA BIOLOGICZNA

Odnowa biologiczna

oznacza

ś

wiadome działanie na ustrój przy pomocy ró

ż

nych

naturalnych

ś

rodków

ś

rodowiskowych, maj

ą

ce na celu ułatwienie, przyspieszenie i

wzmo

ż

enie fizjologicznych procesów wypoczynkowych, z powi

ę

kszeniem zdrowia i

wydolno

ś

ci człowieka.

Odnowa biologiczna to inaczej bioregeneracja.

ZADANIA ODNOWY BIOLOGICZNEJ

•

współdziałanie z procesem treningowym,

•

optymalizacja procesów wypoczynkowych (np.: masa

ż

e),

•

profilaktyka i zmniejszanie skutków chorób sportowych wynikaj

ą

cych z przeci

ąż

enia,

•

hartowanie (uodparnianie) organizmu w warunkach

ś

rodowiskowych poprzez

pobudzanie układu odporno

ś

ciowego i

odporno

ś

ci psychofizjologicznej osoby,

•

doleczanie po obra

ż

eniach sportowych (rehabilitacja).

Współdziałanie z procesem treningowym:

Jest to taka sfera działalno

ś

ci odnowy biologicznej, której celem jest wzbogacenie i

uzupełnienie metod treningu sportowego o nowe

ś

rodki post

ę

powania pedagogiczno -

psychologiczno - medycznego dla dalszego podnoszenia pułapu fizjologicznych mo

ż

liwo

ś

ci

ustroju.

Wiele

ś

rodków biologiczno-medycznych wraz z fizykoterapi

ą

we współczesnym sporcie stało

si

ę

integraln

ą

cz

ęś

ci

ą

ka

ż

dego przygotowania przedstartowego (2-3 dni przed zawodami),

dla utrzymania wysokiego stopnia wytrenowana zawodnika i psychofizycznej gotowo

ś

ci do

startu.
W praktyce trenerskiej wielokrotnie spotykamy si

ę

z sytuacj

ą

,

ż

e po przepracowanym okresie

przygotowawczym, zawodnik rozpoczyna trening specjalistyczny z pewnym np. deficytem ze
strony mi

ęś

niowej. W takich przypadkach stosuje si

ę

równolegle odpowiednio dobrane formy

masa

ż

u, elektroterapi

ę

, wplataj

ą

c je w główny plan treningowy. Jest to jeden z przykładów

wskazuj

ą

cy na mo

ż

liwo

ś

ci „dopełniania” treningu sportowego.

„Optymalizacja” procesów wypoczynkowych (restytucji):

Dzi

ę

ki mechanizmom przystosowawczym i wyrównawczym organizm człowieka zdrowego

zachowuje stan równowagi funkcjonalnej. Mechanizmy te powstaj

ą

w

ś

cisłej zale

ż

no

ś

ci z

informacjami i bod

ź

cami płyn

ą

cymi z zewn

ą

trz i wewn

ą

trz ustroju, b

ę

d

ą

c z nimi zwrotnie

sprz

ęż

one.

Racjonalnie wykonywana praca, prowadzony trening leczniczy lub sportowy powi

ę

ksza

pakiet tych zdolno

ś

ci na drodze

ć

wiczenia oraz poprawiania funkcji i współdziałania

wszystkich narz

ą

dów.

Nasilenie cz

ę

stotliwo

ś

ci i nat

ęż

enia treningu sportowego zrodziło potrzeb

ę

skrócenia czasu

naturalnego wypoczynku, a tak

ż

e zapewnienia optymalnego interwału wypoczynkowego dla

osi

ą

gni

ę

cia kondycyjnej nadbudowy ustroju zawodnika (superkompensacji). Skłania to do

poszukiwania metod i

ś

rodków współdziałaj

ą

cych z mechanizmami wyrównawczymi i

ułatwiaj

ą

cymi ich przebieg. Ponadto, metody te poza optymalizacj

ą

procesów wypo-

czynkowych maj

ą

równie

ż

ogromne znaczenie w profilaktyce stanów przeci

ąż

enia i

przetrenowania organizmu. W sporcie wyczynowym zachodzi konieczno

ść

stosowania

odnowy biologicznej na wszystkich szczeblach wtajemniczenia zawodniczego, stosowania jej
we wszystkich okresach treningowych makro-, mezo- i mikrocyklach wła

ś

ciw

ą

jej

2

ODNOWA BIOLOGICZNA

modyfikacj

ą

, zale

ż

nie od aktualnych potrzeb. W przygotowaniu ogólnym, specjalnym oraz

głównym mo

ż

e przynie

ść

nieocenione usługi. Znajduje du

ż

e zastosowanie w usuwaniu

cz

ę

sto wyst

ę

puj

ą

cych patogennych stanów przedstartowych, które obni

ż

aj

ą

zdolno

ś

ci

stanowe zawodnika. Poza optymalnym stanem przedstartowym, „stanem gotowo

ś

ci do

walki”,

ś

wiadcz

ą

cym o korzystnym nasileniu procesów fizjologicznych, takie stany jak:

gor

ą

czka startowa i apatia startowa wymagaj

ą

likwidacji przy u

ż

yciu metod odnowy

biologicznej.

Podstawowe formy prowadzenia zabiegów odnowy:

•

codzienne wykorzystywanie prostych

ś

rodków odnowy niewymagaj

ą

cych

szczególnej aparatury i specjalnych obserwacji:

o

racjonalna organizacja treningów, odpoczynku i trybu

ż

ycia,

o

higiena osobista,

o

racjonalne od

ż

ywianie ilo

ś

ciowo i jako

ś

ciowo,

o

uzupełnianie witamin,

o

masa

ż

, automasa

ż

, hydroterapia.

•

wykorzystanie kompleksu

ś

rodków odnowy w specjalnie wyposa

ż

onych o

ś

rodkach

sportowych, w czasie przebywania sportowców na

zgrupowaniach szkoleniowo-

treningowych i zawodach. W tych warunkach oprócz klasycznych

ś

rodków odnowy

mo

ż

na wykorzysta

ć

pewne specjalne

ś

rodki fizjoterapii i farmakologii.

•

przebywanie sportowców w o

ś

rodkach „regeneracji sil” w poł

ą

czeniu z

organizowaniem specjalnego treningu, działaniem korzystnych czynników
klimatycznych i sanatoryjno - uzdrowiskowych. Ta forma odnowy biologicznej jest
najbardziej celowa w okresie przej

ś

ciowym po

sezonie startowym oraz na etapie

roztrenowania.

Widzimy zatem,

ż

e zakres post

ę

powania restytucyjnego wzrasta, co uzasadnione jest

potrzebami współczesnego sportu. Jego podstaw

ą

jest w głównej mierze coraz lepsza

znajomo

ść

fizjologii zm

ę

czenia i wypoczynku oraz do

ś

wiadczenia na polu praktyki. Wpływ

stosowanych metod i

ś

rodków na dynamik

ę

procesów wypoczynkowych po okre

ś

lonych

wysiłkach sportowych, metodyka wskazania i przeciwwskazania do zabiegów odnawiaj

ą

cych

wymaga jeszcze szczegółowych opracowa

ń

.

Profilaktyka i zmniejszanie skutków chorób sportowych wynikaj

ą

cych z przeci

ąż

e

ń

:

Jest rzecz

ą

ogólnie znan

ą

,

ż

e ka

ż

dej dyscyplinie sportowej mo

ż

na przypisa

ć

typowy dla niej

zespół chorób przeci

ąż

eniowych np. stawów kolanowych u ci

ęż

arowców, stawów łokciowych

u oszczepników i tenisistów, zapalne stany przeci

ąż

eniowe

ś

ci

ę

gien Achillesa u biegaczy itp.

Choroby te powstaj

ą

w wyniku wieloletniego nawarstwienia si

ę

tzw. mikrourazów i

przewlekłego niedo

ż

ywienia tkanek okołostawowych. Jest wi

ę

c spraw

ą

oczywist

ą

,

ż

e nie

nale

ż

y czeka

ć

na skutki tych zaburze

ń

lecz trzeba im przeciwdziała

ć

.

Mówi

ą

c o profilaktycznej działalno

ś

ci przeciwprzeci

ąż

eniowej, trzeba z całym naciskiem

podkre

ś

li

ć

,

ż

e głównym elementem tej działalno

ś

ci jest od pocz

ą

tku uprawiania sportu

wyczynowego, prawidłowo

ść

warunków szkolenia, metodyki treningów i startów (system

pedagogiczny). Wiadomo jednak,

ż

e nawet, naj

ś

ci

ś

lejsze przestrzeganie re

ż

imu

treningowego i racjonalne jego planowanie nie jest w stanie w pełni uchroni

ć

sportowca od

3

ODNOWA BIOLOGICZNA

wielu schorze

ń

przewlekłych. Dlatego te

ż

, wł

ą

cza si

ę

inne metody i

ś

rodki m.in. fizykalne,

które powi

ę

kszaj

ą

szans

ą

utrzymania dobrego stanu zdrowia przez zawodnika.

O ile czynno

ś

ciowe zaburzenia powysiłkowe s

ą

stosunkowo łatwe do zdiagnozowania, o tyle

przeci

ąż

enia przewlekłe, powstałe w czasie pracy pod wpływem mikrourazów, nie s

ą

mo

ż

liwe do bie

żą

cego rozpoznania i usuni

ę

cia.

Przeci

ąż

enia powolne

s

ą

to dysproporcje mi

ę

dzy wytrzymało

ś

ci

ą

fizyczn

ą

tkanek i

działaj

ą

cymi na nic bod

ź

cami o niedu

ż

ej sile, ale du

ż

ej cz

ę

sto

ś

ci. S

ą

przyczyn

ą

stopniowo

narastaj

ą

cych zmian w strukturze tkanek.

Wielokrotne, cho

ć

by minimalne przekraczanie wytrzymało

ś

ci poszczególnych ogniw narz

ą

du

ruchu lub organów wewn

ę

trznych doprowadza do przeci

ąż

e

ń

powolnych. Zmiany powolne

mog

ą

przez długi czas nic zaburza

ć

sprawno

ś

ci zawodnika w sposób zauwa

ż

alny przez

trenera, a nawet jego samego. Procesy zu

ż

ycia b

ę

d

ą

jednak post

ę

powa

ć

.

Skutki przeci

ąż

e

ń

:

•

mniejsza odporno

ść

na zm

ę

czenie,

•

bóle powysiłkowe prowadz

ą

ce do wyra

ź

nej dysfunkcji.

Mikrourazy

doprowadzaj

ą

ce do przeci

ąż

e

ń

powolnych maj

ą

charakter:

•

mechaniczny (slatyczno-dynamiczny),

•

termiczny (zimno-gor

ą

co),

•

bakteryjny (z ognisk zaka

ż

enia),

•

toksyczny (przewlekle zakwaszenia tkanek).

Działanie ich jest bezpo

ś

rednie lub po

ś

rednie - przez naczynia i nerwy, decyduj

ą

ce

np. o ukrwieniu i od

ż

ywieniu tkanki.

W mi

ęś

niach dochodzi do powstania zmian w brzu

ś

cu, przyczepach,

ś

ci

ę

gnach,

pochewkach i kaletkach maziowych. Anatomopatologicznie objawiaj

ą

si

ę

one w :

ś

cie

ń

czeniu

i nieprawidłowej strukturze włókien (zanik; zwyrodnienie), zmianach rozplemowych tkanki
włóknistej i tłuszczowej cz

ę

sto uciskaj

ą

cych i zw

ęż

aj

ą

cych naczynia krwiono

ś

ne mi

ęś

ni po

tzw. włókienkowych naderwaniach mi

ęś

ni, mi

ęś

niobólach zm

ę

czeniowych lub wtórnych,

reflektorycznych zmianach funkcjonalnych w mi

ęś

niu na tle tocz

ą

cego si

ę

procesu

chorobowego w ustroju. Ponadto wyst

ę

powa

ć

mog

ą

niewielkie zgrubienia (myogelozy), które

z kolei same usposabiaj

ą

do ponownego powstania wymienionych zaburze

ń

(„bł

ę

dne kolo").

W praktyce sportowo-lekarskiej spotyka si

ę

równie

ż

przypadki zwapnie

ń

ś

ródmi

ęś

niowych

(myositis ossificans np. po stłuczeniach mi

ęś

nia).

Wszelkie zmiany struktury mi

ęś

nia s

ą

cz

ę

st

ą

przyczyn

ą

nierytmicznej jego pracy,

ró

ż

nokierunkowych i nieskoordynowanych napi

ęć

w obr

ą

bie przyczepów. Te z kolei ulegaj

ą

przerostowi, pogrubieniu (np.: "ostroga pi

ę

towa”) lub niespodziewanemu oderwaniu razem z

blaszk

ą

kostn

ą

. Zmiany te, maj

ą

ce charakter zwyrodnieniowo - przystosowawczy okre

ś

lane

s

ą

mianem

entezopatii

(enthesis - miejsce przyczepu mi

ęś

nia na ko

ś

ci).

Jeszcze gorzej przedstawia si

ę

sytuacja w obr

ę

bie elementów, których mo

ż

liwo

ś

ci

od

ż

ywiania i regeneracji s

ą

najmniejsze tzn. w obr

ę

bie kaletek, pochewek

ś

ci

ę

gnistych i

ś

ci

ę

gien, które pod wpływem nakładaj

ą

cego si

ę

zm

ę

czenia s

ą

jeszcze gorzej zaopatrywane

w krew. Dochodzi tutaj do powstania stanów zapalnych objawiaj

ą

cych miejscowymi lub

4

ODNOWA BIOLOGICZNA

ogólnymi patologicznymi zgrubieniami oraz charakterystycznymi trzeszczeniami przy
obmacywaniu. Cz

ę

sto takie stany stwierdza si

ę

w obr

ę

bie

ś

ci

ę

gna Achillesa.

Przeci

ąż

enia powolne wywołuj

ą

strukturalne zmiany w stawach: zwyrodnienia maziówki i

wi

ę

zadeł, pogrubienie torebki stawowej, skrzywienia osi stawu. Wytwarzaj

ą

si

ę

torbiele

chrz

ą

stki stawowej i jej rozwarstwienia. A zatem, otrzymujemy obraz chorobowy zwany

arthroz

ą

.

W ko

ś

ciach odpowiedzi

ą

na wzmo

ż

ony nacisk lub poci

ą

ganie zauwa

ż

amy zmiany

przerostowe, wyrosła kostne pogrubienie okostnej, rzadziej - złamania powolne.

Jak wspomniano na wst

ę

pie, poszczególne dyscypliny sportu usposabiaj

ą

do specyficznych i

charakterystycznie umiejscowionych zmian przeci

ąż

eniowych. Specyfika ta zwi

ą

zana jest z

jednostronno

ś

ci

ą

obci

ąż

e

ń

i cz

ę

sto powtarzaj

ą

cymi si

ę

sytuacjami i okoliczno

ś

ciami

mikrourazogennymi w czasie treningów i zawodów.
Pod wpływem tych

ż

e mikrourazów oraz nieskompensowanych, jednostronnych

ć

wicze

ń

dochodzi do zniekształce

ń

i zaburze

ń

funkcjonalnych w obr

ę

bie ko

ń

czyn dolnych i górnych a

tak

ż

e kr

ę

gosłupa.

Najcz

ę

stsze zniekształcenia i zaburzenia funkcjonalne w obr

ę

bie ko

ń

czyn i kr

ę

gosłupa:

•

zniekształcenia stóp, płaskostopie poprzeczne, ko

ś

lawo

ść

palucha,

•

niekształcenie stawów kolanowych, przykurcze zgi

ę

ciowe stawu,

•

zniekształcenia kr

ę

gosłupa, nadmierne pogł

ę

bienie naturalnych krzywizn

(hiperkifoza piersiowa, hiperlordoza l

ę

d

ź

wiowa), skolioza. Zmiany

te s

ą

najcz

ęś

ciej powodem powstawania obrazu chorobowego zwanego „zespołem

bólowym krzy

ż

a”,

•

dysfunkcja w okolicach stawów barkowych, b

ę

d

ą

ca wynikiem bardzo

ró

ż

norodnych zmian chorobowych okre

ś

lanych mianem „zespołu

bolesnego

barku”. Zniekształcenie tych okolic stawowych towarzysz

ą

uszkodzenia mi

ęś

ni np.

nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego, wi

ę

zadeł, torebki stawowej co w

konsekwencji doprowadza do niestabilno

ś

ci tego stawu i jego nawykowych zwichni

ęć

oraz objawów bólowych.

Przyczyny powstawania powolnych przeci

ąż

e

ń

:

•

nadmierne stany napi

ę

cia mi

ęś

ni,

•

niedokrwienie,

•

zaburzenia wodno-elektrolitowe,

•

przerosty i braki harmonii rozwojowej mi

ęś

ni,

•

kumulowanie si

ę

objawów zm

ę

czenia.

Dolegliwo

ś

ci przeci

ąż

eniowe, o ile wyst

ę

puj

ą

s

ą

zmienne w czasie, nat

ęż

eniu i miejscu

(w

ę

druj

ą

ce), st

ą

d te

ż

cz

ę

sto lekcewa

ż

one s

ą

przez sportowców. Trzeba stosowa

ć

wszelkie

ś

rodki dla jak najwcze

ś

niejszego zapobiegania przeci

ąż

eniom i zarazem zachowania

wysokiej wydolno

ś

ci układu ruchu. Zaburzeniom tym mo

ż

na skutecznie przeciwdziała

ć

„metodami odnawiaj

ą

cymi”.

Poza przypadło

ś

ciami, którym najcz

ęś

ciej ulegaj

ą

zawodnicy, trzeba równie

ż

pami

ę

ta

ć

o

profilaktyce schorze

ń

układu kr

ąż

enia, układu oddechowego i układu neurowegetatywnego,

na które zapadalno

ść

wcale nie jest mała.

5

ODNOWA BIOLOGICZNA

Hartowanie

jest to uodpornienie organizmu na zmiany warunków

ś

rodowiskowych poprzez

ć

wiczenia mechanizmów obronno-adaptacyjnych.

Obecny cykl szkolenia w sporcie wyczynowym nakłada na zawodnika obowi

ą

zek

systematycznych

ć

wicze

ń

bez wzgl

ę

du na warunki atmosferyczne a tak

ż

e cz

ę

sto na jego

stan zdrowia. Zawody odbywaj

ą

si

ę

w ró

ż

nych miejscowo

ś

ciach, w ró

ż

nych strefach

klimatycznych i czasowych, co doprowadza do wielu sytuacji stresowych dla organizmu,
cz

ę

sto przekraczaj

ą

cych zdolno

ś

ci obronno-adaptacyjne organizmu. Sytuacje takie

wymagaj

ą

hartu fizycznego i psychicznego, bez których trudno wyobrazi

ć

sobie

pełnowarto

ś

ciowego zawodnika.

Mechanizmy obronno-adaptacyjne podlegaj

ą

„wytrenowaniu”. Rozszerzenie i umacnianie

przystosowa

ń

cielesnych bod

ź

cami fizycznymi umo

ż

liwia nie tylko zwi

ę

kszenie odporno

ś

ci

fizycznej ale równie

ż

zwi

ę

kszenie odporno

ś

ci psychicznej, która wyra

ż

a si

ę

równowa

ż

nikiem

procesów hamowania i pobudzania oraz wła

ś

ciwym dostosowaniem do sytuacji wewn

ą

trz- i

zewn

ą

trzustrojowch.

Wraz z fizykalnymi

ś

rodkami hartuj

ą

cymi, bod

ź

cowe oddziaływanie hartuj

ą

ce ma klimat

morski oraz górski. Warto o tym pami

ę

ta

ć

organizuj

ą

c obozy sportowe lub wypoczynkowe.

Doleczanie po obra

ż

eniach sportowych:

T

ę

sfer

ę

oddziaływa

ń

współczesnej „odnowy biologicznej” w sporcie charakteryzuje odnowa

czynno

ś

ciowych mo

ż

liwo

ś

ci organizmu, a zatem i sprawno

ś

ci fizycznej po przebytych

stanach chorobowych oraz nagłych i powolnych przeci

ąż

eniach narz

ą

dów ruchu.

Jak ju

ż

wspomniano, we współczesnym sporcie wyczynowym wybitnym wynikom sportowym

towarzysz

ą

z reguły okoliczno

ś

ci doprowadzaj

ą

ce do uszkodze

ń

oraz przewlekłych stanów

chorobowych zwłaszcza narz

ą

du ruchu. Ka

ż

dej dyscyplinie sportowej towarzysz

ą

specyficzne dla niej rodzaje obra

ż

e

ń

ciała i zaburzenia czynno

ś

ci powstaj

ą

ce w okre

ś

lonych

sytuacjach urazogennych, które wył

ą

czaj

ą

zawodnika na okres tygodni a czasem i miesi

ę

cy

z działalno

ś

ci treningowo - zawodniczej.

Wydaje si

ę

natomiast słuszne wymienienie równie

ż

istoty negatywnego zjawiska jakim s

ą

niew

ą

tpliwie zaburzenia ze strony narz

ą

dów wewn

ę

trznych, o których wyst

ę

powaniu cz

ę

sto

zapominamy. Ponadto, trzeba wiedzie

ć

,

ż

e ka

ż

de obra

ż

enie ciała, bez wzgl

ę

du na jego

lokalizacj

ę

, cz

ę

sto nie jest wyizolowanym stanem chorobowym ustroju, lecz w nast

ę

pstwie

niego mog

ą

powsta

ć

zaburzenia czynno

ś

ci narz

ą

dów odległych od miejsca uszkodzenia.

U sportowców, najcz

ęś

ciej wyst

ę

puj

ą

cymi obra

ż

eniami s

ą

:

•

stłuczenia, skr

ę

cenia, zwichni

ę

cia, podwichni

ę

cia, złamania,

•

otarcia skóry,

•

uszkodzenia aparatu torebkowo – wi

ę

zadłowego.

Stany te cz

ę

sto istotnie obni

ż

aj

ą

sprawno

ść

zawodnika, b

ę

d

ą

c jednocze

ś

nie jedn

ą

z

przyczyn dłu

ż

szej niezdolno

ś

ci do treningów i zawodów.

Jedyn

ą

drog

ą

do zmniejszenia tych

ż

e konsekwencji jest wcze

ś

nie rozpocz

ę

te leczenie i

post

ę

powanie leczniczo - rehabilitacyjne. B

ę

dzie to jednak tylko wtedy celowe i efektywne,

je

ż

eli jego strategia nakre

ś

lona zostanie przy uwzgl

ę

dnieniu zarówno składowych

zewn

ą

trzustrojowch jak i wewn

ą

trzustrojowych (inne kryterium zdrowego człowieka w

medycynie publicznej, inne w sporcie).

6

ODNOWA BIOLOGICZNA

SYSTEM ODNOWY BIOLOGICZNEJ

Intensyfikacja procesu treningowego maj

ą

cego zapewni

ć

osi

ą

ganie lepszych wyników

sportowych bez uszczerbku dla zdrowia zawodnika mo

ż

liwa jest tylko przy wykorzystaniu

wła

ś

ciwego systemu szkolenia sportowego uwzgl

ę

dniaj

ą

cego potrzeby z zakresu

restytucji powysiłkowej. System ten powinien posiada

ć

nadbudow

ę

teoretyczn

ą

i

praktyczn

ą

o charakterze interdyscyplinarnym.

W odnowie wyró

ż

niamy trzy rodzaje

ś

rodków odnawiaj

ą

cych:

•

pedagogiczne,

•

medyczno-biologiczne,

•

psychologiczne.

Najwi

ę

ksz

ą

wag

ę

przywi

ą

zuj

ą

do

ś

rodków pedagogicznych, traktuj

ą

c je jako podstawowe

i czołowe, albowiem one to okre

ś

laj

ą

re

ż

im

ż

ycia ka

ż

dego sportowca i racjonalne

poł

ą

czenie pracy i wypoczynku na wszystkich etapach wieloletniego przygotowania

zawodników.

System

ś

rodków pedagogicznych:

••••

racjonalne planowanie pracy jak te

ż

procesu treningowego, odpowiadaj

ą

cej

mo

ż

liwo

ś

ciom funkcjonalnym ustroju, a w przypadku

sportu wyczynowego

optymalne planowanie mikro-, mezo- i makrocyklów,

••••

prawidłowe ł

ą

czenie pracy i wypoczynku (stosunek czasu pracy do czasu

wypoczynku),

••••

opracowywanie zaj

ęć

specjalistycznych z wykorzystaniem niezb

ę

dnych

ś

rodków wspomagaj

ą

cych dla wyeliminowania np. znu

ż

enia, stworzenia

dodatniego tła emocjonalnego w czasie pracy i wypoczynku itp.

W realizacji tego procesu wa

ż

na rola przypada przede wszystkim organizatorom pracy

np. dyrektorowi firmy lub trenerom. W sporcie znajomo

ść

zasad prowadzenia treningu w

danej dyscyplinie sportu powinna by

ć

znana równie

ż

instruktorowi odnowy biologicznej.

System

ś

rodków medyczno- biologicznych:

Ś

rodki tej grupy le

żą

u podstaw procesów powysiłkowej odnowy biologicznej organizmu

sportowca. Dotycz

ą

podstawowych czynników restytucyjnych i regeneracji organizmu.

••••

racjonalne

ż

ywienie zawodnika,

••••

prawidłow

ą

opiek

ę

zdrowotn

ą

zawodnika,

••••

informacj

ę

o bie

żą

cym funkcjonalnym stanie jego organizmu (testy wysiłkowe,

motoryczne),

••••

wykorzystanie uzupełniaj

ą

cych preparatów o wysokiej warto

ś

ci od

ż

ywczej,

••••

racjonalne wykorzystanie kompleksu

ś

rodków ogólnie wzmacniaj

ą

cych,

witamin z uwzgl

ę

dnieniem przepisów kontroli antydopingowej (bez

dopingu

farmakologicznego),

••••

metody fizyko- i balneoterapeutyczne, masa

ż

, sauna, termoterapia,

••••

mo

ż

liwe cz

ę

ste wykorzystanie klimatoterapii lub leczenie sanatoryjnego w

razie potrzeby.

7

ODNOWA BIOLOGICZNA

W systemie tym poczytne miejsce zajmuj

ą

ś

rodki fizykoterapeutyczne. Wła

ś

ciwe ich

wykorzystanie pozwala nie tylko optymalizowa

ć

dynamik

ę

procesów restytucyjnych, lecz

tak

ż

e zapobiega

ć

nasilaj

ą

cemu si

ę

wyst

ę

powaniu chorób przeci

ąż

eniowych w sporcie

oraz usprawnia

ć

zawodników po przebytych sportowych obra

ż

eniach ciała.

Metody post

ę

powania „odnawiaj

ą

cego" w czasie i po treningach i zawodach:

W czasie treningu lub zawodów:

o

dostosowywanie

ć

wicze

ń

i ich rytmu

do aktualnych mo

ż

liwo

ś

ci

psychofizycznych zawodnika

o

wła

ś

ciwe przeprowadzanie rozgrzewek

o

stosowanie odpowiednio długich

przerw wypoczynkowych

ś

ród-

treningowych

o

wykonywanie dora

ź

nych zabiegów

fizykalnych

o

bie

żą

ce uzupełnianie strat wodno-

elektrolitowych, ewentualnie
energetycznych

o

zachowanie komfortu

mikroklimatycznego

Po treningach lub zawodach:

o

higieniczny tryb

ż

ycia

o

odpowiednia ilo

ść

snu

o

fizykalne

zabiegi

odnawiaj

ą

co-

hartuj

ą

ce

o

psychoterapia i autopsychoterapia

o

wyrównywanie

strat

energetyczno-

substancjonalnych

System

ś

rodków psychologicznych:

Pozostaje w zwi

ą

zku z pedagogicznymi i medyczno-biologicznymi

ś

rodkami, obejmuje całokształt

czynników mog

ą

cych mie

ć

wpływ na zapewnienie komfortu psychicznego osobie pracuj

ą

cej czy te

ż

uprawiaj

ą

cej sport. Do najwa

ż

niejszych z czynników nale

żą

:

•

stworzenie odpowiedniego klimatu i stosunków interpersonalnych w zespole i w klubie

sportowym,

•

umiej

ę

tne rozładowywanie lub obni

ż

anie stanu napi

ę

cia psychicznego przez stosowanie

ró

ż

nych form relaksu (np. muzykoterapii),

•

wyrabianie odporno

ś

ci psychicznej u zawodnika poprzez jego odpowiednie współdziałanie

z trenerem i psychologiem,

•

oddziaływanie wzmacniaj

ą

ce sfer

ę

psychiczn

ą

zawodnika na drodze sugestii (np.

sugerowany sen, hipnoza).

Z dotychczasowych do

ś

wiadcze

ń

wynika,

ż

e psychologiczne

ś

rodki odnowy biologicznej nabieraj

ą

, w

praktyce sportowej coraz wi

ę

kszego znaczenia. Cz

ę

sto dla osi

ą

gni

ę

cia pełniejszego relaksu

psychicznego w trakcie wykonywania zabiegów psychoterapeutycznych pojawiaj

ą

si

ę

próby

stosowania elementów muzycznych dostosowanych do upodoba

ń

zawodnika (muzykoterapia).

8

ODNOWA BIOLOGICZNA

PROGRAMOWANIE ZABIEGÓW ODNOWY BIOLOGICZNEJ

Wła

ś

ciwy dobór

ś

rodków odnowy biologicznej w głównej mierze zale

ż

ny jest od specyfiki okresu

treningowego w jakim znajduje si

ę

zawodnik. Obci

ąż

enia treningowe w cyklu całorocznym (mikro-, mezo-

i makrocyklach) maj

ą

ró

ż

ne przeznaczenie i realizowane s

ą

w odmienny sposób. Zmienia si

ę

charakter

wysiłków (ogólne, lokalne) oraz ich intensywno

ść

i obj

ę

to

ść

, co konsekwentnie poci

ą

ga za sob

ą

konieczno

ść

ci

ą

głego modyfikowania schematu aplikowanych zabiegów odnowy biologicznej.

W oparciu o wieloletnie do

ś

wiadczenia praktyczne w sporcie oraz gruntown

ą

wiedz

ę

teoretyczn

ą

z

zakresu medycyny fizykalnej wskazywa

ć

mo

ż

e jedynie na pewne kierunki post

ę

powaniu w odnowie

biologicznej.

W przypadku, gdy plan treningowy pokrywa si

ę

z jednym cyklem treningowym i nastawiony jest na

przygotowanie zawodnika do imprezy głównej np. mistrzostw Polski, Europy itd. zwykle dzieli si

ę

go na

trzy okresy przygotowania:

•

ogólnego,

•

specjalnego,

•

głównego.

Odnowa biologiczna w podokresie przygotowania ogólnego:

W okresie tym przewa

ż

aj

ą

treningi o charakterze ogólnym,

Nacisk szkolenia przypada na kształtowanie wytrzymało

ś

ci ogólnej i wytrzymało

ś

ci siłowej,

Trening taki obci

ąż

a równomiernie cały organizm - układ kr

ąż

enia, oddechowy, wegetatywny i

nerwowo-ruchowy,

Zabiegi odnawiaj

ą

ce adekwatnie do zastosowanych obci

ąż

e

ń

, czy te

ż

objawów

zm

ę

czeniowych, przede wszystkim oddziaływa

ć

powinny

na cale ciało lub miejscowo, gdy

dominuje zm

ę

czenie lokalne,

Celem naczelnym jest tutaj wspomaganie i usprawnianie wypoczynku nieomal we wszystkich

przerwach mi

ę

dzytreningowych,

Zaleca si

ę

równie

ż

aplikowanie du

ż

ej ilo

ś

ci zabiegów hartuj

ą

cych, zwłaszcza rano.

Przykładowo w okresie tym stosowane mog

ą

to by

ć

:

•

chłodne lub ciepło-zimne natryski poranne, zako

ń

czone energicznym pocieraniem ciała,

•

ciepło – chłodno – ciepłe natryski bezpo

ś

rednio po treningach z przewag

ą

ć

wicze

ń

siłowych,

•

chłodno – ciepło – chłodne po du

ż

ych przegrzaniach wysiłkowych.

•

dwa, trzy razy w tygodniu, kilka godzin po treningach: k

ą

piele cieple zwykle lub mineralne,

masa

ż

r

ę

czny lub podwodny,

•

na

ś

wietlanie lamp

ą

kwarcow

ą

ogólnie (małe dawki) i solluxem (ogólnie czy te

ż

lokalnie, o ile

zachodzi taka potrzeba), cało

ść

codziennie

lub co drugi dzie

ń

w serii zabiegów,

•

jeden raz na 7-10 dni sauna lub k

ą

piel gor

ą

ca.

Przy metodzie treningowej ci

ą

głej, interwałowej, a szczególnie w

ć

wiczeniach siłowo-szybko

ś

ciowych

zabiegi przegrzewaj

ą

ce mo

ż

na ordynowa

ć

nieco cz

ęś

ciej, pami

ę

taj

ą

c o odpowiednio du

ż

ej przerwie po

treningu przeznaczonej na wypoczynek bierny.

9

ODNOWA BIOLOGICZNA

Odnowa biologiczna podokresu przygotowania specjalnego:

Przewa

ż

aj

ą

elementy treningu specjalistycznego np. szybko

ść

, siła specjalna, wytrzymało

ść

szybko

ś

ciowa, technika,

Obok zm

ę

czenia ogólnego wyst

ę

powa

ć

mog

ą

objawy zm

ę

czenia obwodowego i nerwowo-

mi

ęś

niowego,

Zaleca si

ę

poza wymienionymi w poprzednim podokresie cz

ęś

ciej zabiegi lokalne, na

szczególnie eksploatowane grupy mi

ęś

niowe i

stawy.

Przykładowo w okresie tym stosowane mog

ą

to by

ć

:

•

k

ą

piele mineralne cieple lub gor

ą

ce,

•

zabiegi przegrzewaj

ą

ce ogólnie (sauna lub k

ą

piel ciepła) stosuje si

ę

1-2 a nawet 3 razy w

tygodniu, pod warunkiem,

ż

e realizowane obci

ąż

enia treningowe nie powoduj

ą

nadmiernego

odwodnienia ustroju,

•

masa

ż

e,

•

wirówki,

•

na

ś

wietlania solluxem,

•

ciepłe kompresy.

Odnowa biologiczna okresu treningowego głównego:

Charakteryzuje si

ę

niemal

ż

e wył

ą

cznym treningiem specjalistyczno-na

ś

ladowczym,

Du

ż

e obci

ąż

enia ustroju zawodnika wynikaj

ą

z cz

ę

stych startów, sprawdzianów kontrolnych

oraz pomocniczych,

Okres ten cechuje tak

ż

e wyst

ę

powanie znacznych obci

ąż

e

ń

sfery psychicznej zawodnika, co

wymaga zastosowania metod

psychoregulacyjnych i relaksacyjnych,

Post

ę

powanie fizykalne w poszczególnych dyscyplinach sportowych b

ę

dzie zró

ż

nicowane ze

wzgl

ę

du na odmienny kierunek

realizowanych obci

ąż

e

ń

treningowych.

1. Grupa sportów wytrzymało

ś

ciowych

(biegi

ś

rednie i długie, kajakarstwo, wio

ś

larstwo, kolarstwo, wieloboje zimowe, chód).

Zabiegi ogólne łagodnie tonizuj

ą

ce:

o

k

ą

piele letnio-ciepłe.

Zabiegi miejscowe przegrzewaj

ą

co-rozlu

ź

niaj

ą

ce:

o

k

ą

piele cieple lub gor

ą

ce,

o

masa

ż

e,

o

na

ś

wietlania IR.

2. Grupa sportów szybko

ś

ciowych

(sprinty, kolarskie, wio

ś

larskie). Głównie dominuje tutaj obci

ąż

enie układu nerwowo-mi

ęś

niowego oraz

beztlenowej strefy przemian metabolicznych.

Zabiegi ogólne przegrzewaj

ą

ce z obfitym poceniem (2 razy w tygodniu):

o

k

ą

piel gor

ą

ca,

o

sauna.

10

ODNOWA BIOLOGICZNA

Zabiegi miejscowe przegrzewaj

ą

co – rozlu

ź

niaj

ą

ce (1-2 razy dziennie):

o

k

ą

piele,

o

wirówki,

o

masa

ż

e,

o

kompresy.

3. Grupa sportów technicznych
(gimnastyka, ły

ż

wiarstwo figurowe, skoki do wody, strzelectwo).

Dominuj

ą

obci

ąż

enia o

ś

rodkowego układu nerwowego, istotna jest precyzja i koordynacja ruchowa,

odporno

ść

i koncentracja psychiczna. Zabiegi odnawiaj

ą

ce oddziaływa

ć

powinny na powstałe napi

ę

cie

(zm

ę

czenie) w o

ś

rodkowym układzie nerwowym oraz na obwodzie (szczególnie eksploatowane partie

mi

ęś

niowe).

Stosuje si

ę

:

o

natryski letnio-ciepłe o słabym pochodzeniu mechanicznym,

o

k

ą

piele mineralne tak

ż

e letnio-ciepłe,

o

masa

ż

e podwodne do 34°C,

o

specjaln

ą

przydatno

ść

maj

ą

tak

ż

e zabiegi hartuj

ą

ce - poza okresem startów.

4. Grupa sportów walki
(boks, szermierka, judo, zapasy).

Dominuj

ą

obci

ąż

enia wytrzymało

ś

ciowo-siłowe, szybko

ść

eksplozywna, refleks, odporno

ść

i koncentracja

psychiczna. Zaleca si

ę

dosy

ć

du

żą

ró

ż

norodno

ść

stosowanych zabiegów fizykoterapeutycznych.

Zabiegi ogólne (co drugi dzie

ń

):

o

k

ą

piel letnio-ciepła,

o

masa

ż

podwodny do 34°C,

o

sauna.

Zabiegi lokalne (codziennie):

o

masa

ż

,

o

k

ą

piel solankowa przed snem

O ile trening ł

ą

czy si

ę

z du

ż

ymi stratami wodno-elektrolitowymi, ogólnie przegrzewaj

ą

ce formy

zabiegowe stosujemy niezwykle ostro

ż

nie raz w tygodniu albo le

ż

z nich rezygnujemy. Dbamy o

uzupełnienie zasobów wodno-elektrolitowych (poda

ż

płynów).

5. Grupa sportów siłowo-dynamicznych
(podnoszenie ci

ęż

arów, rzuty, lekka atletyka, skoki narciarskie).

Szczególnie obci

ąż

aj

ą

, aparat nerwowo-mi

ęś

niowy. Ze wzgl

ę

du na charakter wysiłku, który prowadzi do

powstania nadmiernych napi

ęć

du

ż

ych grup mi

ęś

niowych celowe b

ę

dzie aplikowanie zabiegów

oddziaływuj

ą

cych obwodowo.

Zabiegi lokalne:

o

k

ą

piele ciepłe zwykłe lub mineralne z nacieraniem ostr

ą

szczotk

ą

lub g

ą

bk

ą

(k

ą

piel gor

ą

ca z kocowaniem lub saun

ą

stosuje si

ę

sporadycznie wedle wskaza

ń

lekarskich.)

11

ODNOWA BIOLOGICZNA

Zabiegi miejscowe:

o

po k

ą

pieli lokalnej dodatkowo zaleca si

ę

masa

ż

rozlu

ź

niaj

ą

cy.

6. Zespołowe gry sportowe
(koszykówka, siatkówka, piłka r

ę

czna). Na ogół powoduj

ą

du

ż

e obci

ąż

enie o

ś

rodkowego układu

nerwowego i aparatu ruchu, cz

ę

sto doprowadzaj

ą

c do przegrzania organizmu.

Po treningu lub meczu zaleca si

ę

:

o

chłodno – ciepło – chłodny prysznic (przegrzanie wysiłkowe),

o

k

ą

piele ciepłe ogólne zwykle (codziennie wieczorem),

o

k

ą

piele mineralne z masa

ż

em r

ę

cznym lub jako pojedynczy zabieg masa

ż

u podwodnego w

wodzie cieplej (codziennie wieczorem).

Zabiegi ogólne (1 raz w tygodniu zabieg przegrzewaj

ą

cy):

o

sauna lub k

ą

piel gor

ą

ca.

Zabiegi lokalne:

o

kompresy,

o

k

ą

piele solankowe,

o

wcierania ma

ś

ci rozgrzewaj

ą

cych, masa

ż

technik

ą

rozcierania, na

ś

wietlania podczerwieni

ą

.

Nale

ż

y równie

ż

pami

ę

ta

ć

o tym, i

ż

zabiegi przegrzewaj

ą

ce ogólne typu sauna, ciepłe lub gor

ą

ce k

ą

piele,

we wszystkich trzech podokresach treningowych, stosujemy tylko i zarazem wył

ą

cznie w kilka a jeszcze

lepiej w

kilkana

ś

cie godzin po ostatnim obci

ąż

eniu!

Natomiast, w przypadku planowanego udziału w zawodach zabiegi te powinny by

ć

wykonywane z

przynajmniej trzydniowym wyprzedzeniem.

Radziecka forma „klucza”:

W innej formie i zarazem dogodnej dla praktyki zasady doboru zabiegów fizykoterapeutycznych w
odnowie biologicznej przedstawili autorzy radzieccy. Proponuj

ą

oni zastosowanie swego rodzaju

„klucza",

który jednocze

ś

nie uwzgl

ę

dnia wielko

ść

(zakres) obci

ąż

e

ń

, okres przygotowania treningowego

oraz rodzaj dyscypliny sportowej:

1. Obci

ąż

enie treningowe na okre

ś

lone grupy mi

ęś

ni.

Ś

rodki odnowy miejscowej, jak:

o

masa

ż

wibracyjny,

o

k

ą

piele wirowe,

o

ci

ś

nieniowy masa

ż

suchy,

o

k

ą

piele solankowe cieple lub gor

ą

ce,

o

sollux,

o

okłady parafinowe.

12

ODNOWA BIOLOGICZNA

2. Obci

ąż

enia treningowe o charakterze ogólnym.

Ś

rodki o działaniu ogólnym:

a. trening o du

ż

ej obj

ę

to

ś

ci:

o

sauna z u

ż

yciem wody,

o

k

ą

piele całkowite cieple lub gor

ą

ce,

o

bicze szkockie,

o

solanki ogólne,

o

na

ś

wietlenia,

b. trening o du

ż

ej intensywno

ś

ci:

o

kontrastowy (termicznie) prysznic,

o

k

ą

piele wodne do 36°C,

o

masa

ż

suchy rozlu

ź

niaj

ą

cy.

Z powy

ż

szych ogólnych ustale

ń

, mo

ż

na planowa

ć

odnow

ę

biologiczn

ą

uwzgl

ę

dniaj

ą

c poszczególne

okresy przygotowania zawodnika do startu tj.:

•

podokres przygotowania ogólnego

o

preferuje si

ę

ś

rodki z grupy 2b,

o

jeden lub dwa razy tygodniowo

ś

rodki z grupy 2a,

•

podokres przygotowania specjalnego

o

głównie

ś

rodki z grupy 1,

o

dwa-trzy razy w tygodniu

ś

rodki 2b,

o

raz na 7-10 dni z grupy 2a,

•

okres główny (w zasadzie

ś

rodki z grupy 1 i 2b w sposób zró

ż

nicowany w zale

ż

no

ś

ci od

dyscypliny sportowej):

•

dyscypliny wytrzymało

ś

ciowe:

o

codziennie z grupy 1 i 2b

•

dyscypliny szybko

ś

ciowe:

o

codziennie z grupy 1, dwa razy w tygodniu z grupy 2b,

•

dyscypliny techniczne:

o

codziennie z grupy 2b naprzemiennie z

ś

rodkami z grupy 2a,

•

sporty walki:

o

codziennie z grupy 2b naprzemiennie z grup

ą

2a,

•

dyscypliny siłowe:

o

codziennie z grupy 1, jeden raz w tygodniu z grupy 2b, ewentualnie z grupy 2a,

•

gry sportowe:

o

codziennie z grupy 1 oraz 2b, jeden raz w tygodniu z grupy 2a.

13

ODNOWA BIOLOGICZNA

PRZETRENOWANIE

Przetrenowanie

jest to przewlekłe przem

ę

czenie, które prowadzi do szeregu zaburze

ń

neurofunkcjonalnych organizmu i obni

ż

enia jego sprawno

ś

ci psychofizycznej lub inaczej nieplanowane

zatrzymanie lub zmniejszenie zdolno

ś

ci adaptacyjnej organizmu prowadz

ą

ce do zahamowania post

ę

pów

wyników sportowych a cz

ę

sto nawet do ich obni

ż

enia.

Przyczyny przetrenowania:

1. Czynniki zwi

ą

zane z treningiem:

•

niewła

ś

ciwy plan (schemat) treningów i procesów restytucji (optymalizacja procesów

wypoczynkowych),

•

presja i monotonia treningu,

•

obni

ż

enie motywacji i zainteresowania treningiem.

2. Czynniki natury zdrowotnej:

•

choroby bakteryjne (drobne stany zapalne),

•

ekonwalescencja po przebytych chorobach,

•

niedobory w

ż

ywieniu (jako

ś

ciowe i ilo

ś

ciowe),

•

stosowanie u

ż

ywek i

ś

rodków dopinguj

ą

cych,

•

zaburzenia biorytmu, snu,

•

czynniki bioklimatyczne,

•

bod

ź

ce zewn

ę

trzne hałas.

3. Czynniki społeczno-ekonomiczne i bytowe:

•

obci

ąż

enie prac

ą

zawodow

ą

,

•

konflikty zawodowe i rodzinne,

•

kłopoty ekonomiczne zawodnika.

Typy przetrenowania:

1.

Sympatykotoniczny

(basedowoidalny – pobudzenie):

•

wyst

ę

puje przewa

ż

nie u ludzi młodych, w sportach szybko

ś

ciowo-siłowych, siłowych i grach

zespołowych

•

przy treningu o du

ż

ej intensywno

ś

ci bez stopniowego przygotowania zawodnika

Objawy:

•

poczucie choroby

•

szybsze m

ę

czenie si

ę

•

zaburzenie snu i łaknienia

•

utrata wagi

•

niepokój

•

wzrost t

ę

tna, ci

ś

nienia i oddechu

14

ODNOWA BIOLOGICZNA

2.

Parasympatykoniczny

(addisodalny – obni

ż

enie):

•

przebiega powoli, narasta niespostrze

ż

enie

Objawy:

•

zwolnienie t

ę

tna

•

brak mobilizacji, energii

•

niech

ęć

, apatia

•

słaba wola i duch walki

•

małe zaanga

ż

owanie.

Leczenie przetrenowania:

Typu pierwszego:

•

znaczne zmniejszenie obci

ąż

e

ń

treningowych, głównie treningu specjalistycznego

•

mo

ż

liwo

ść

treningu wytrzymało

ś

ci ale o małej intensywno

ś

ci

•

w ci

ęż

szych przypadkach przej

ś

cie do aktywnego wypoczynku: pływanie, gimnastyka rekreacyjna.

•

zmiana

ś

rodowiska (góry)

•

na

ś

wietlenie ultrafioletem o małych dawkach.

•

masa

ż

e uspokajaj

ą

ce

•

k

ą

piele w temperaturze oboj

ę

tnej z dodatkiem soli, bromu, k

ą

piele CO2 (perełkowa)

•

pełnowarto

ś

ciowe, bogate po

ż

ywienie, witaminy A, B, C. Nie wi

ę

cej ni

ż

2 kg białka na 1 kg ciała

•

ewentualnie leki pobudzaj

ą

ce łaknienie

•

Leki uspokajaj

ą

ce (psychotropowe)

•

ś

rodki tonizuj

ą

ce, czasami

ś

rodki nasenne

•

psychoterapia odpr

ęż

aj

ą

ca (np. trening autogenny Schultza)

Typu drugiego:

•

zredukowana obj

ę

to

ść

treningu

•

trening zmienny i interwałowy (z nielicznymi bardzo intensywnymi powtórzeniami)

•

gimnastyka,

ć

wiczenia siłowo-szybko

ś

ciowe

•

ewentualna zmiana

ś

rodowiska (pobudzaj

ą

cy klimat, morze)

•

masa

ż

e pobudzaj

ą

ce

•

stosowanie wodolecznictwa i termoterapii (polewania naprzemienne zimno-cieplne, krótkie seanse

w saunie z polewaniem chłodn

ą

wod

ą

)

•

pełnowarto

ś

ciowe po

ż

ywienie odpowiadaj

ą

ce wydatkowi energii

•

ż

adnych lekarstw, ewentualnie kofeina kawa 1-2 x dziennie, teina w herbacie.

•

psychoterapia aktywizuj

ą

ca.

Choroby w przetrenowaniach:

Choroba Gravesa-Basedowa

- schorzenie autoimmunologiczne o podło

ż

u genetycznym, które

najcz

ęś

ciej objawia si

ę

nadczynno

ś

ci

ą

tarczycy. Stwierdza si

ę

cz

ę

stsze wyst

ę

powanie tej choroby u

kobiet ni

ż

m

ęż

czyzn, ze wzgl

ę

du

ż

e wi

ę

ksz

ą

podatno

ść

na choroby autoimmunizacyjne.

Objawy:

•

wole (powi

ę

kszenie tarczycy)

•

powikłanie ze strony układu wzroku - oftalmopatia (wytrzeszcz)

•

obrz

ę

k przedgoleniowy

15

ODNOWA BIOLOGICZNA

Przyczyny: (wydaje si

ę

ż

e jest spowodowana jest poł

ą

czeniem szeregu ró

ż

nych czynników takich jak) :

•

czynniki genetyczne (dziedziczne)

•

płe

ć

i hormony płciowe

•

stan systemu immunologicznego (ew. jego wada)

•

wiek

•

stres

•

inne (np.: promieniowanie radioaktywne)

Przyczyn

ą

tej postaci nadczynno

ś

ci tarczycy s

ą

zjawiska autoimmunologiczne, w wyniku których

powstaj

ą

w organizmie substancje (przeciwciała, nazywane tak

ż

e autoprzeciwciałami) pobudzaj

ą

ce

tarczyc

ę

do nadmiernej produkcji hormonów tarczycy.

Skłonno

ść

do powstawania tej choroby jest dziedziczna (wyst

ę

puje rodzinnie), cz

ęś

ciej choruj

ą

kobiety

(czterokrotnie), wiek zachorowania przypada na 30-50 rok

ż

ycia. Tej chorobie mog

ą

towarzyszy

ć

inne

schorzenia o tle autoimmunologicznym jak:

•

reumatoidalne zapalenie stawów

•

niedoczynno

ść

kory nadnerczy

•

bielactwo

Choroba Addisona (cisawica)

- przewlekła pierwotna niedoczynno

ść

kory nadnerczy - schorzenie układu

dokrewnego, zespół chorobowy charakteryzuj

ą

cy si

ę

przewlekłym niedoborem hormonów

produkowanych przez kor

ę

nadnerczy. Cz

ę

sto

ść

wyst

ę

powania 1-2 przypadki na 100 000 osób. Choroba

Addisona prowadzi do zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej oraz w

ę

glowodanowej organizmu.

Przyczyny:

•

autoimmunologiczne zapalenie (55-70%)

•

autoagresja, autoalergia, reakcja układu odporno

ś

ciowego skierowana przeciw własnym tkankom,

prowadz

ą

ca do ich niszczenia

•

gru

ź

lica nadnerczy (15-30%)

•

skaza krwotoczna – wylewy krwi do nadnerczy

Objawy:

•

narastaj

ą

ce osłabienie

•

osłabienie siły mi

ęś

niowej

•

utrata apetytu

•

spadek masy ciała

•

nudno

ś

ci, wymioty

•

biegunka

•

niedoci

ś

nienie t

ę

tnicze

•

przebarwienia skóry

ś

ciemnienie

•

dra

ż

liwo

ść

•

obni

ż

enie nastroju

•

hipoglikemia (szczególnie u dzieci): niedocukrzenie krwi, obni

ż

enie st

ęż

enia glukozy we krwi

poni

ż

ej warto

ś

ci prawidłowych

•

zaburzenia miesi

ą

czkowania

•

cierpni

ę

cie ko

ń

czyn

•

eozynofilia (leukocyty – granulocyty kwasochłonne)

•

poliuria (cz

ę

stomocz)

16

ODNOWA BIOLOGICZNA

TRAUMATOLOGIA

Uraz

(łac. trauma) - uszkodzenie tkanki, narz

ą

du lub wi

ę

kszego obszaru ciała przez działanie

czynnika mechanicznego, termicznego, chemicznego, elektrycznego, itp.
Nie nale

ż

y myli

ć

urazu z obra

ż

eniem. Uraz to samo zadziałanie z zewn

ą

trz energii, powoduj

ą

ce

uszkodzenie

ż

ywego ustroju.

W wyniku urazów powstaj

ą

obra

ż

enia. Obra

ż

enia si

ę

leczy, urazom mo

ż

na tylko zapobiega

ć

.

Pourazowe uszkodzenia narz

ą

du ruchu wywołane urazami mechanicznymi dzieli si

ę

, ze wzgl

ę

du na

rodzaj, stopie

ń

i umiejscowienie zmian na:

•

zamkni

ę

te obra

ż

enia tkanek mi

ę

kkich,

•

rany,

•

złamania,

•

skr

ę

cenia,

•

zwichni

ę

cia.

Leczeniem obra

ż

e

ń

zajmuj

ą

si

ę

najcz

ęś

ciej chirurdzy ogólni lub ortopedzi. Dziedzina medycyny

zajmuj

ą

ca si

ę

leczeniem obra

ż

e

ń

pourazowych to

traumatologia

.

Czynniki zewn

ę

trzne uszkadzaj

ą

ce:

•

fizyczne (mechaniczne, termiczne).

•

chemiczne (roztwory kwasów zasad).

•

mieszane.

Przyczyny obra

ż

e

ń

sportowych:

•

endogenne:

niewystarczaj

ą

cy stan wytrenowania, zm

ę

czenie fizyczne i psychiczne, nieprawidłowe

od

ż

ywianie, niedobory w gospodarce elektrolitowej.

•

egzogenne:

nieodpowiedni sprz

ę

t sportowy, działanie innych (faule), niekorzystne warunki

zewn

ę

trzne (podło

ż

e, warunki pogodowe).

Zm

ę

czenie mi

ęś

ni

- przemijaj

ą

ce, zale

ż

ne od obci

ąż

enia, bóle mi

ęś

niowe spowodowane mikrourazami

włókien mi

ęś

niowych, wyst

ę

puj

ą

ce 8-24 h po obci

ąż

eniu. Z reguły wyst

ę

puj

ą

samoistnie po paru dniach.

Objawy:

•

ból przy uciskaniu i rozci

ą

ganiu dotkni

ę

tych mi

ęś

ni.

•

stwardnienie mi

ęś

ni.

Leczenie:

•

odpoczynek, ograniczy

ć

intensywno

ść

treningów a

ż

do ust

ą

pienia bólu, zimno lecznictwo: k

ą

piele,

krioterapia.

17

ODNOWA BIOLOGICZNA

Skurcze mi

ęś

ni

- wyst

ę

puj

ą

przewa

ż

nie podczas lub po nadmiernym obci

ąż

eniu (w czasie spoczynku,

równie

ż

noc

ą

). Czynnikiem sprzyjaj

ą

cym jest ekstremalna utrata płynów i elektrolitów, miejscowe

zaburzenia ukrwienia (za ciasne obuwie lub skarpety), niewystarczaj

ą

cy stan wytrenowania.

Objawy:

•

ból,

•

stwardnienie mi

ęś

ni.

Leczenie:

•

przerwanie aktywno

ś

ci sportowej,

•

bierne rozci

ą

ganie (stretching) lub aktywne kurczenia mi

ęś

ni antagonistycznych,

•

zaopatrzenie w płyny i elektrolity (podanie Ma, Ca, K),

•

masa

ż

rozlu

ź

niaj

ą

cy.

Stłuczenie (contusio)

- uszkodzenia skóry, tkanki podskórnej i mi

ęś

nia. Nast

ę

puje w wyniku

bezpo

ś

redniego działania siły z utworzeniem si

ę

krwiaka, stwardnieniem mi

ęś

ni, rozpadem komórek i

bliznowatym zagojeniem.

Objawy:

•

ból, bolesno

ść

uciskowa,

•

obrz

ę

k, zasinienie, otarcie naskórka,

•

krwiak – wybroczyny (wylewy podskórne, podpowi

ę

ziowe),

•

ograniczenie ruchu dotkni

ę

tego urazem mi

ęś

nia lub całego odcinka.

Leczenie:

•

zimne okłady z Altacetu lub 1/3 octu a 2/3 wody,

ś

rodki przeciwbólowe, przeciwobrz

ę

kowe

Voltaren, przeciwzapalne (NLPZ),

•

krioterapia (lokalna),

•

pr

ą

dy diadynamiczne (głównie DF i CP),

•

ultrad

ź

wi

ę

ki.

po ust

ą

pieniu ostrych objawów klinicznych stosuje si

ę

:

•

masa

ż

wirowy,

•

okłady parafinowe,

•

diatermia krótkofalowa (przegrzewanie).

Uszkodzenie mi

ęś

nia

- wyst

ę

puje w postaci rozci

ą

gni

ę

cia, naderwania, przerwania lub oderwania z

przyczepem kostnym (avulsio – oderwanie z fragmentem kostnym). Przyczyny to niewystarczaj

ą

ca

rozgrzewka, niska temperatura otoczenia.

Objawy:

•

silny ból, szybko narastaj

ą

cy, skurczowy,

•

krwiak miejscowy,

•

ograniczenie lub zniesienie ruchu.

18

ODNOWA BIOLOGICZNA

Leczenie:

•

zimne okłady np. z altacetu, NZLP, Voltaren (leki przeciwobrz

ę

kowe), unieruchomienie ko

ń

czyny.

po unieruchomieniu:

•

masa

ż

r

ę

czny, wirowy,

•

elektroterapia (jonoforeza, galwanizacja),

•

diatermia mikro i krótkofalowa,

•

pr

ą

dy diadynamiczne,

•

ultrad

ź

wi

ę

ki,

•

okłady parafinowe,

•

ć

wiczenia w odci

ąż

eniu.

Miogelozy (stwardnienia mi

ęś

ni)

- zaburzenia przemiany materii w obci

ąż

onych (przewa

ż

nie

statycznie) mi

ęś

niach (np. m. czworoboczny, prostownik grzbietu, płaszczkowaty).

Objawy:

•

bolesne przy ucisku guzkowate stwardnienia mi

ęś

ni,

•

nieprawidłowa statyka,

•

bóle przy obci

ąż

eniach dotkni

ę

tych mi

ęś

ni,

•

napi

ę

cie mi

ęś

ni jako reakcja na ból,

•

bole

ś

nie ograniczone ruchy.

Leczenie:

•

ś

rodki przeciwzapalne Voltaren, rozlu

ź

niaj

ą

ce mi

ęś

nie,

•

masa

ż

klasyczny,

•

termoterapia: ciepłe okłady, fango, ciepłe powietrze,

•

stretching.

Entezopatie, tendopatie

- bolesne stany zapalne

ś

ci

ę

gna lub przyczepu

ś

ci

ę

gnistego, cz

ę

sto poł

ą

czone,

ze zmianami zwyrodnieniowymi tkanki tych obszarów np. łokie

ć

tenisisty (prostowniki palców, nadkłykie

ć

boczny) i golfisty (zginacze palców, nadkłykie

ć

przy

ś

rodkowy), zapalenie

ś

ci

ę

gna Achillesa. Przej

ś

cie w

stan przewlekły mo

ż

e spowodowa

ć

, kostnienie w obr

ę

bie

ś

ci

ę

gna i przyczepu

ś

ci

ę

gnistego np. powstanie

ostrogi.

Objawy:

•

ból przy uciskaniu i rozci

ą

ganiu,

•

bóle przy obci

ąż

eniu przeciw oporowi,

•

stwardnienie i skrócenie mi

ęś

ni.

Leczenie:

•

zakaz uprawiania sportu (3-6 miesi

ę

cy),

•

w stadium ostrym odci

ąż

enie, elektroterapia (galwanizacja, jonoforeza), leki przeciwzapalne NLPZ,

Voltaren,

•

ultrad

ź

wi

ę

ki,

•

masa

ż

r

ę

czny (klasyczny), wirowy,

•

stretching.

19

ODNOWA BIOLOGICZNA

Skr

ę

cenie (distorsio)

- powstaje wtedy, gdy pod wpływem siły ruch przekracza zakres fizjologicznej

ruchomo

ś

ci stawu i wówczas dochodzi do uszkodze

ń

torebki stawowej, wi

ę

zadeł i innych elementów

budowy stawu po czym nast

ę

puje powrót do anatomicznego ustawienia w stawie. W stawie wyst

ę

puje

krwiak.

Perfuzja

– ró

ż

nica ci

ś

nie

ń

płynu stawowego, od

ż

ywia ł

ą

kotki.

Podział skr

ę

ce

ń

:

I ° rozci

ą

gni

ę

cie, rozwłóknienie torebki stawowej. Objawy wyst

ę

puje lekki ból z upo

ś

ledzeniem

ruchomo

ś

ci, małym krwiakiem i obrz

ę

kiem po kilku

godzinach.

II ° naderwanie, przerwanie ci

ą

gło

ś

ci torebki stawowej. Objawy kliniczne s

ą

bardziej nasilone, ból i

bolesno

ść

okolicy, krwiak, obrz

ę

k, poszerzenie

obrysów stawu.

III ° rozdarcie torebki stawowej z uszkodzeniem wi

ę

zadeł. Objawy ból, du

ż

y krwiak i obrz

ę

k + całkowite

ograniczenie ruchomo

ś

ci.

IV ° całkowite uszkodzenie torebki i oderwanie prz yczepu wi

ę

zadła. Objawy j.w.

Leczenie:

•

artroskopia ogl

ą

damy, usuwamy lub punkcja

ś

ci

ą

gamy krew,

•

w I i II stopniu okłady z Altacetu i odpowiednie uło

ż

enie ko

ń

czyny, krioterapia, pr

ą

dy

diadynamiczne

•

w II stopniu szyna gipsowa (łuska) (na 12-14 dni)

•

w III stopniu but gipsowy lub orteza (3-4 tygodnie)

•

w IV stopniu but gipsowy (6 tygodni)

Po zdj

ę

ciu opatrunku gipsowego:

•

masa

ż

izometryczny, wirowy, podwodny,

•

parafina,

•

diatermia krótkofalowa,

•

ć

wiczenia izometryczne.

Zwichni

ę

cie (luxatio)

- stan w którym doszło do całkowitego przemieszczenia si

ę

powierzchni stawowych

wzgl

ę

dem siebie.

Podwichni

ę

cie (subluxatio)

- stan w którym doszło do cz

ęś

ciowego przemieszczenia si

ę

powierzchni

stawowych wzgl

ę

dem siebie.

Podział:

•

proste lub powikłane, urazowe.

•

wrodzone, patologiczne.

•

zamkni

ę

te, otwarte.

Objawy:

•

zniekształcenie obrysu stawu.

•

ból, zniesienie ruchów biernych i czynnych, napi

ę

cie skóry.

•

wymuszone ustawienie ko

ń

czyny lub odcinka.

•

zaburzenie ukrwienia i czucia.

Leczenie:

•

leczenie czynno

ś

ciowe: krioterapia, pr

ą

dy diadynamiczne, diatermia krótkofalowa,

ć

wiczenia

czynne w odci

ąż

eniu,

ć

wiczenia izometryczne.

•

leczenie za pomoc

ą

unieruchomienia (3 tyg.) i nastawienie:

ć

wiczenia izometryczne, masa

ż

izometryczny (zdrowej ko

ń

czyny).

20

ODNOWA BIOLOGICZNA

Złamania (fractura)

- całkowite przerwanie ci

ą

gło

ś

ci ko

ś

ci na całej jej szeroko

ś

ci lub długo

ś

ci.

P

ę

kni

ę

cie, nadłamanie (infractio)

- przerwanie ci

ą

gło

ś

ci struktury tkanki kostnej obejmuj

ą

ce cz

ęść

jego

przekroju.

Wyró

ż

niamy dwa podstawowe mechanizmy urazu:

•

bezpo

ś

redni (poci

ą

ganie „zł. awulsyjne”, zginanie, skr

ę

cenie, zgniatanie).

•

po

ś

redni.

Złamania mog

ą

by

ć

:

•

otwarte.

•

zamkni

ę

te.

•

z przemieszczeniem.

•

bez przemieszczenia.

•

powikłane pierwotnie (natychmiastowo po urazie).

•

powikłane wtórnie (odległe w czasie leczenia).

Podział p

ę

kni

ęć

, nadłama

ń

:

Ze wzgl

ę

du na umiejscowienie złamania:

o

nasady.

o

przynasady.

o

trzonu

o

wyst

ę

pów kostnych (kolce, guzki, wyrostki).

o

powierzchni stawowej.

Ze wzgl

ę

du na przebieg szpary i szczeliny:

o

podłu

ż

ne.

o

poprzeczne.

o

sko

ś

ne.

o

skr

ę

tne (spiralne).

Ze wzgl

ę

du na wiek i zaniki innowolucyjne (osteoporoza starcza)

o

wieloodłamowe (3)

o

podokostnowe (zielonej gał

ą

zki u dzieci)

Ze wzgl

ę

du na rodzaj dyslokacji (przemieszczenia):

o

przemieszczenie podłu

ż

ne (ze skróceniem lub z wydłu

ż

eniem)

o

przemieszczenie boczne w kierunku przy

ś

rodkowym, bocznym, grzbietowym

o

przemieszczenie w stosunku do osi: skr

ę

t do wewn

ą

trz lub do zewn

ą

trz

W zale

ż

no

ś

ci od siły:

o

zł. torsyjne, ze skr

ę

ceniem (

ś

rubowe) np. narty

o

zł. z przywiedzenia (addukcyjne)

o

zł. z odwiedzenia (abdukcujne)

o

zł. ze zgi

ę

cia i przeprostu

o

zł. z oderwania (awulsyjne)

o

zł. patologiczne np. choroba nowotworowa

21

ODNOWA BIOLOGICZNA

Objawy:

•

obrz

ę

k, ból, ograniczenie ruchu (objawy niepewne).

•

nieprawidłowa os ko

ń

czyny

•

trzeszczenia.

•

skóra przebita fragmentami ko

ś

ci.

•

patologiczna ruchomo

ść

.

Leczenie:
1. Zachowawcze: unieruchomienie opatrunkiem gipsowym (zewn

ę

trzne), wł

ą

czaj

ą

c s

ą

siednie stawy,

chor

ą

ko

ń

czyn

ę

uło

ż

y

ć

wysoko.

2. Operacyjne: zespolenie ko

ś

ci np.

ś

rubami, płytkami, gwo

ź

dziami

ś

ródszpikowymi (wewn

ę

trznie).

A. repozycja (nastawienie, wyci

ą

g) + stabilizacja + unieruchomienie.

Fizykoterapia: krioterapia, ultrad

ź

wi

ę

ki, promieniowanie nadfioletowe, magnetoterapia, leser, pr

ą

dy

interferencyjne.
Kinezyterapia:

ć

wiczenia oddechowe zapobiegaj

ą

ce powikłaniom kr

ąż

eniowo oddechowym,

ć

wiczenia ogólnousprawniajace w pozycjach niskich głownie dla chorych w starszym wieku w celu

utrzymania sprawno

ś

ci wszystkich mi

ę

sni i stawów,

ć

wiczenia izometryczne celem lepszego

ukrwienia i utrzymana masy mi

ęś

niowej. U chorych po urazach koniczyn dolnych stosuje si

ę

dodatkowo nauk

ę

chodzenia o kulach.

B. po zdj

ę

ciu gipsu:

Przy pełnym zro

ś

cie kostnym: parafinoterapia okłady i zawijania, promieniowanie podczerwone,

galwanizacja , pr

ą

dy Trauberta, elektrostymulacja, pr

ą

d diadynamiczny, diatermia krótko falowa,

diatermia mikrofalowa, laser, k

ą

piel gor

ą

ca, k

ą

piel solankowa, k

ą

piel mydlana, masa

ż

klasyczny,

wirowy,

ś

wiatłoterapia: sollux i bioptron,

ć

wiczenia w odci

ąż

eniu (UGUL) i w obci

ąż

eniu.

Przy braku pełnego zrostu: promieniowanie nadfioletowe, jonoforeza, ultrad

ź

wi

ę

ki, magnetoterapia, laser,

masa

ż

wirowy, masa

ż

podwodny.

Kinezyterapia- bez wzgl

ę

du na rodzaj unieruchomienia stosuje si

ę

ć

wiczenia czynne,

ć

wiczenia

oddechowe torem przeponowym.

Zasady:
I nastawiamy anatomicznie z dociskiem odłamków.
II wyeliminowa

ć

ruchy boczne (zapobiega to tworzeniu si

ę

tk. ł

ą

cznej włóknistej).

III wyeliminowanie ruchów skr

ę

tnych (zapobieganie przerostowi tk. chrz

ę

stnej).

Zasada ZUPINGERA unieruchamiamy w pozycji po

ś

redniej.

Zasada COOLPHCAMPHA zawsze odłamek obwodowy (boczny) nastawiamy do przy

ś

rodkowego, dolny

do górnego, dalszy do głowowego.
Zasada POTTA unieruchamiamy przynajmniej 2 stawy.

Gojenie si

ę

złamania obejmuje 5 zasadniczych procesów

Uraz

→

Krwiak (kilka dni)

→

Ziarninowanie resorbcja (ok. 10 dni)

→

Tkanka przedkostna (ok. 15 dni)

→

Tk. kostnawa (czas tworzenia 5-10 tygodni)

→

Przebudowa

→

Tk. kostna.

22

ODNOWA BIOLOGICZNA

Powikłania złama

ń

:

•

pierwotne (uszkodzenie naczy

ń

, nerwów, rdzenia kr

ę

gowego, czaszki, miednicy, jamy brzusznej,

klatki piersiowej)

•

wtórne:

o

wczesne (wtórne przemieszczenia si

ę

odłamów kostnych, uszkodzenia nerwów

obwodowych, niedowłady i pora

ż

enia rdzenia kr

ę

gowego, infekcje rany)

o

pó

ź

ne

•

opó

ź

niony zrost.

•

zrost w wadliwym ustawieniu

•

staw rzekomy.

•

przykurcz ischemiczny Volkmana.

•

martwica ko

ś

ci.

•

zanik mi

ęś

ni.

•

choroba Sudecka.

•

zgorzel gazowa, zaka

ż

enie wywołane przez bakteri

ę

Clostridium perfringens, która ro

ś

nie i rozwija

si

ę

bardzo szybko w

ś

rodowisku ubogim w tlen.

Zwykle infekcji tej towarzysz

ą

inne bakterie. Szczególnie podatne na zaka

ż

enie s

ą

tkanki o ubogim

ukrwieniu. Bakteria atakuje i niszczy komórki wła

ś

ciciela w obszarze infekcji, która szerzy si

ę

błyskawicznie. W procesie tym bakterie uwalniaj

ą

do tkanek gaz, który jest wyczuwalny palpacyjnie i

widoczny w badaniu RTG. Ponadto bakterie uwalniaj

ą

toksyny (wł

ą

cznie z alfatoksyn

ą

), które uszkadzaj

ą

narz

ą

dy takie jak serce i nerki prowadz

ą

c do

ś

mierci.

o

przykurcze zesztywnienia.

o

skostnienia pozaszkieletowe.

o

odle

ż

yny.

Zrost opó

ź

niony

- stan który przekracza przeci

ę

tny czas gojenia si

ę

złamania.

Przyczyny:

•

niedostateczne nastawienie i ustawienie odłamów

•

ubytki kostne i interpozycja: mi

ęś

nie, tkanki mi

ę

kkie znajduj

ą

si

ę

w

ś

rodku złamania

•

uszkodzenia naczy

ń

krwiono

ś

nych i od

ż

ywczych

•

zaka

ż

enie ogniska złamania

•

zbyt krótkie unieruchomienie lub przedwczesne usprawnienie

•

wyniszczenie organizmu i dłu

ż

sze le

ż

enie, zaburzenia hormonalne, metaboliczne.

Leczenie:

•

likwidacja interpozycji i ustawienie i usztywnienie.

•

promieniowanie nadfioletowe, jonoforeza, ultrad

ź

wi

ę

ki, magnetoterapia, laser, masa

ż

wirowy,

masa

ż

podwodny.

23

ODNOWA BIOLOGICZNA

Staw rzekomy (pseudoarthrosis)

- utrwalony brak zrostu kostnego miedzy odłamami. Nieleczony zrost

opó

ź

niony przechodzi w brak zrostu tj. staw rzekomy.

Podział:

•

biologicznie czynne (witalne)

•

biologicznie nieczynne (awitalne)

Objawy:

•

patologiczna ruchomo

ść

i niebolesne ruchy

•

czasem ocieplenie skóry

Leczenie:

•

peracyjne resekcje kostne,

•

przeszczepy,

•

stabilizacja zewn

ę

trzna lub wewn

ę

trzna

Przykurcze stawów (contractura)

- przyczyn

ą

s

ą

zbliznowacenia i zrosty skóry, mi

ęś

ni, powi

ę

zi, stawów

pochodzenia:

•

mechanicznego (pourazowe).

•

Zapalnego

•

neurogennego (spastyczno

ść

, wiotko

ść

).

Przykurcz mo

ż

e by

ć

zgi

ę

ciowy, odwiedzeniowy.

Leczenie:

•

ć

wiczenia bierne, czynne, redresje, stretching, masa

ż

i wirowy.

Zesztywnienia stawów

- całkowita utrata ruchomo

ś

ci w stawie na skutek stanów i procesów

chorobowych.

Podział:

•

wrodzone (zrost promieniowo-łokciowy, piszczelowo-strzałkowy, paliczków palców rak, kr

ę

gowy)

o

kostne.

o

włókniste.

•

nabyte (s

ą

głównie pochodzenia pourazowego i pozapalnego np. ZZSK, RZS, Dna moczanowa)

o

kostne.

o

włókniste.

•

z nieczynno

ś

ci (po długim unieruchomieniu)

Leczenie:

•

endoprotezoplastyka stawów

•

ć

wiczenia bierne, czynne, redresje, stretching, masa

ż

klasyczny i wirowy,

•

ciepłolecznictwo lokalne: sollux, fango itp.

24

ODNOWA BIOLOGICZNA

Skostnienia pozaszkieletowe

- odkładania si

ę

tkanki kostnej lub chrz

ę

stno-kostnej poza układem

kostnym.

Przyczyny:

•

bezpo

ś

rednie urazy tkanek mi

ę

kkich (mi

ęś

ni, powi

ę

zi, okolic stawów)

•

złamania, zwichni

ę

cia nieleczone

•

schodzenia neurologiczne, polineuropatie: uszkodzenia nerwów obwodowych np. przez przyczyny

metaboliczne (cukrzyca, niewydolno

ść

nerek), awitaminozy, zatrucie alkoholem lekami lub

ołowiem,

Leczenie:

•

leczenie choroby zasadniczej

•

ciepłolecznictwo lokalne, masa

ż

klasyczny, wirowy.

Zespół Volkmanna

(zespół ciasnoty przedziałów powi

ę

ziowych)

Post

ę

puj

ą

ce zwyrodnienie mi

ęś

ni i nerwów spowodowane niedokrwieniem ko

ń

czyny. Najcz

ęś

ciej dotyczy

dzieci w wieku 4-8 lat, przyczyn

ą

jest złamanie nadkłykciowe ko

ś

ci ramiennej (78 % przypadków). Zmiany

wyst

ę

puj

ą

rzadziej w stłuczeniach i zwichni

ę

ciach łokcia, złamaniach przedramienia.

W ko

ń

czynie dolnej dotycz

ą

przynasadowej cz

ęś

ci goleni i stopy (miesie

ń

piszczelowy przedni i

prostowniki). Wyst

ę

puje w posta

ć

ostra i przewlekła.

Wyst

ę

puje w nast

ę

pstwie:

•

rozległych krwiaków podpowi

ę

ziowych

•

uszkodze

ń

t

ę

tnicy

•

ucisku ciasnego opatrunku gipsowego

•

wielokrotnego nastawiania złama

ń

W powstawaniu przykurczu odgrywaj

ą

rol

ę

3 czynniki:

•

niedokrwienny

•

zastoinowy.

•

pora

ż

enny.

Objawy:

•

ból o du

ż

ym nasileniu.

•

zasinienie skóry.

•

obrz

ę

k.

•

napi

ę

cie mi

ęś

ni.

•

dr

ę

twienie, mrowienie, kłucie.

Leczenie:

•

zapobieganie, unikni

ę

cie powikła

ń

złama

ń

i zwichni

ęć

je

ś

li dojdzie to ewentualnie zabieg

chirurgiczny przeci

ę

cia powi

ę

zi.

•

odpowiednie uło

ż

enie (wysoko) + ruchy aktywne kg lub kd.

•

zimno i ciepłolecznictwo lokalne.

•

po operacji masa

ż

izometryczny lub poprzeczny i

ć

wiczenia izometryczne, jonoforeza jodkiem

potasowym, ultrad

ź

wi

ę

ki.

25

ODNOWA BIOLOGICZNA

Zespół sudecka-babi

ń

skiego – leriche’a

- pourazowy plamisty zanik ko

ś

ci, dystrofia ko

ń

czyn.

Przyczyny:

•

ciasny gips.

•

niewła

ś

ciwa pozycja zło

ż

eniowa.

Objawy:

•

ból ko

ń

czyny.

•

zesztywnienie stawów i zaburzenia naczyniowo-ruchowe.

•

zaniki mi

ęś

ni w obr

ę

bie r

ę

ki i stopy.

Podział:

I.

Iokres (ostry): ból, przekrwienie, obrz

ę

k, ocieplenie skóry, kolor ciemno czerwony, skóra napieta

szklista, ograniczenie funkcji stopy i podudzia, odwapnienie drobnoplamiste nasad. Czas trwania
3-8 tygodni.

II.

okres (dystrofia): kurcz naczy

ń

krwiono

ś

nych, skóra cienka i wilgotna, paznokcie kruche, zanik

mi

ęś

ni, brak ruchomo

ś

ci. Czas trwania od 6 tygodni do 6 miesi

ę

cy.

III.

okres (zaniku): skóra ciepła i błyszcz

ą

ca, bóle, mi

ęś

nie zanikaj

ą

, przykurcze i zesztywnienia w

stawach. Czas trwania 6-12 miesi

ę

cy.

Leczenie:

•

leki przeciwzapalne NLPZ, Voltaren, Ibuprofen.

•

blokady.

•

pozycje uło

ż

eniowe zapobiegaj

ą

ce obrz

ę

kom.

•

preparaty poprawiaj

ą

ce ukrwienie i uwapnienie ko

ś

ci (kalcytonina).

•

masa

ż

mi

ę

kka szczotk

ą

, kontrateralny (konsensualny), drena

ż

limfatyczny, wirowy.

•

ć

wiczenia czynne.

•

zabiegi ciepłolecznicze.

•

elektroterapia: TENS, pr

ą

dy interferencyjne i diadynamiczne DF.

Urazowe złuszczenie nasad (epiphysiolysis)

– złamanie nasady i przynasady u dzieci i młodzie

ż

y. W

miejscu poł

ą

czenia si

ę

nasady i przynasady dochodzi do uszkodze

ń

chrz

ą

stki, przemieszczenia ko

ś

ci i

dodatkowego złamania.

Objawy:

•

obrz

ę

k, ból, ograniczenie ruchu (objawy niepewne).

•

nieprawidłowa os ko

ń

czyny

•

trzeszczenia.

•

skóra przebita fragmentami ko

ś

ci.

•

patologiczna ruchomo

ść

.

Leczenie:

•

nastawienie i operacja, unieruchomienie, je

ś

li zły wynik to endoproteza.

•

kinezyterapia

26

ODNOWA BIOLOGICZNA

Wstrz

ąś

nienie mózgu

– przemijaj

ą

ce zaburzenia czynno

ś

ciowe mózgu, polegaj

ą

ce na chwilowym

przerwaniu czynno

ś

ci elektro-chemicznej tkanki nerwowej. Nie ma zmian trwałych ani uszkodze

ń

tkankowych.

Objawy:

•

zaburzenia pami

ę

ci, niepami

ęć

wsteczna (najbardziej charakterystyczny objaw).

•

zaburzenia równowagi i widzenia.

•

bóle głowy, szyji , pleców, ko

ń

czyn (pie

ń

mózgowy).

•

objawy tzw. spl

ą

tania.

•

wymioty.

•

zimne poty, blado

ść

.

Główne zagro

ż

enie przy wstrz

ąś

nieniu to krwawienie mózgu (krwiak

ś

ródczaszkowy), utrata

przytomno

ś

ci, zachły

ś

ni

ę

cie u nieprzytomnego, bezdech w wyniku zatkania dróg oddechowych lub

nasilaj

ą

cemu si

ę

uciskowi na mózg.

Stopnie kwalifikacji i zasady podejmowania decyzji o powrocie do sportu

STOPIE

Ń

OBJAWY

LICZBA WSTRZ

ĄŚ

NIE

Ń

I

Łagodne

-spl

ą

tanie

-bez niepami

ę

ci

-bez utraty

przytomno

ś

ci

I

Mo

ż

liwy powrót

do sportu je

ż

eli do 20 min.

brak innych objawów

II

Odsun

ąć

od gry i

ć

wicze

ń

zezwolenie po 1 tyg.

je

ś

li brak objawów

III

Odsun

ąć

od gry w sezonie

powrót po 3 miesi

ą

cach

je

ś

li brak objawów

klinicznych

II

Ś

rednio

nasilone

-splat

ą

nie

-niepami

ęć

-wsteczna

-brak utraty

przytomno

ś

ci

Odsun

ąć

od gry i

ć

wicze

ń

co najmniej po 1 tyg.

bez objawów powrót do

gry, sportu

Odsun

ąć

w całym sezonie,

powrót po 1 miesi

ą

cu je

ż

eli

brak objawów klinicznych

Odsun

ąć

w całym sezonie,

powrót w nast

ę

pnym

sezonie je

ż

eli brak

objawów klinicznych

III

Ci

ęż

ki

-utrata

przytomno

ś

ci

Odsun

ąć

i szpital,

powrót do gry po 1 mies.,

je

ż

eli w ci

ą

gu 2 tyg. brak

objawów klinicznych

Odsun

ąć

w sezonie, szpital,

powrót w nast

ę

pnym

sezonie je

ż

eli brak objawów

klinicznych

Odsun

ąć

od gry, szpital.

Nie wraca

ć

do sportu

Zło

ś

liwy obrz

ę

k mózgu (zespół ii uderzenia):

Uraz mo

ż

e by

ć

słabszy od poprzedniego ale skutki mog

ą

si

ę

zsumowa

ć

w wyniku poprzedniego.

Dodatkowy uraz mózgu powoduje komplikacje:

•

wzrost ci

ś

nienie

ś

ródczaszkowego,

•

obrz

ę

k i wklinowanie pnia mózgu i

ś

mier

ć

.

Krwawienie wewn

ą

trzczaszkowe

jest to wyciekanie krwi poza naczynia krwiono

ś

ne i w konsekwencji

gromadzenie si

ę

jej (powstawanie krwiaka)

w nast

ę

puj

ą

cych przestrzeniach wewn

ą

trz czaszki:

•

mi

ę

dzy czaszk

ą

a opon

ą

tward

ą

– nazywane krwiakiem nadtwardówkowym

•

mi

ę

dzy opon

ą

tward

ą

a mózgiem – nazywane krwiakiem podtwardówkowym

•

krew wnika do mózgu – nazywane krwiakiem

ś

ródmózgowym.

27

ODNOWA BIOLOGICZNA

W zale

ż

no

ś

ci od szybko

ś

ci narastania krwawienia wyró

ż

nia si

ę

:

•

krwiak ostry

•

krwiak podostry

•

krwiak przewlekły.

Objawy:

•

Niezale

ż

nie od miejsca powstawania krwiaka wewn

ą

trzczaszkowego – wskutek dodatkowej

obj

ę

to

ś

ci jak

ą

zajmuje – dochodzi do wzrostu ci

ś

nienia wewn

ą

trz jamy czaszki.

•

Wzrost ci

ś

nienia wewn

ą

trzczaszkowego powoduje utrat

ę

przytomno

ś

ci, zmiany w oddychaniu

(zwolnienie), pracy serca (zwolnienie) oraz ci

ś

nieniu t

ę

tniczym krwi (wzrost) – co okre

ś

lane jest

triad

ą

Cushinga.

•

Narastanie krwiaka wewn

ą

trzczaszkowego mo

ż

e powodowa

ć

rozszerzenie

ź

renicy po tej samej

stronie, po której narasta krwawienie.

SERCE SPORTOWE

Ruch to

ż

ycie

Ruch jest w stanie zast

ą

pi

ć

prawie ka

ż

dy lek, ale wszystkie leki razem wzi

ę

te nie zast

ą

pi

ą

ruchu!

Jedn

ą

z głównych przyczyn rozwoju epidemii chorób układu kr

ąż

enia jest niehigieniczny,

pozbawiony ruchu tryb

ż

ycia. Serce człowieka prowadz

ą

cego nieruchomy tryb

ż

ycia jest słabe,

cz

ę

sto otłuszczone, bije szybko, nie zd

ąż

a wi

ę

c mi

ę

dzy jednym a drugim uderzeniem wypocz

ąć

nale

ż

ycie. Jest podatne na choroby. Wyeliminowanie z

ż

ycia człowieka pracy fizycznej i wysiłku,

które utrzymywały serce w wysokiej kondycji, stało si

ę

zagro

ż

eniem dla jego zdrowia i

ż

ycia.

Ruch

ma na celu podniesienie ogólnej sprawno

ś

ci organizmu, polepszenie gospodarki tlenowej,

zwi

ę

kszenie

wydajno

ś

ci

energetycznej

i usprawnienie

funkcjonowania

całego

układu

mi

ęś

niowego.

Ruch ma szczególne znaczenie w przypadku chorób serca i układu kr

ąż

enia poniewa

ż

ma na nie

wpływ bezpo

ś

redni. w wyniku treningu i systematycznych

ć

wicze

ń

fizycznych podwaja si

ę

a nawet

potraja sie

ć

naczy

ń

krwiono

ś

nych i powi

ę

ksza ich przekrój oraz nasila przepływ krwi w naczyniach

obwodowych. Zwi

ę

ksza si

ę

zdolno

ść

pochłaniania tlenu, a wi

ę

c i jego zawarto

ść

we krwi.

Nast

ę

puje przerost mi

ęś

nia sercowego, głównie lewej komory, i wzrasta jego wydolno

ść

. Nasila

kr

ąż

enie oboczne. Serce staje si

ę

mocne i ma znacznie bogatsz

ą

sie

ć

naczy

ń

wie

ń

cowych.

Ma to du

ż

e znaczenie profilaktyczne. Mo

ż

na powiedzie

ć

,

ż

e takie serce nie boi si

ę

zawału.

Do pozytywnych skutków aktywno

ś

ci fizycznej zwi

ą

zanych z układem kr

ąż

enia zaliczy

ć

nale

ż

y:

•

zmniejszenie poziomu trójglicerydów i cholesterolu w surowicy,

•

zmniejszenie poziomu cukru we krwi,

•

odtłuszczenie ciała,

•

zmniejszenie ci

ś

nienia t

ę

tniczego krwi,

•

obni

ż

enie napi

ęć

zwi

ą

zanych ze stresem psychicznym.

Nie ma w

ą

tpliwo

ś

ci,

ż

e ruch w profilaktyce zdrowia w ogóle, a w chorobach układu kr

ąż

enia

w szczególno

ś

ci, odgrywa rol

ę

kluczow

ą

. Systematyczne

ć

wiczenia, sport i turystyka to zreszt

ą

tak

ż

e

ś

rodki, dzi

ę

ki którym mo

ż

emy ograniczy

ć

b

ą

d

ź

wyeliminowa

ć

niekorzystny wpływ innych

zagro

ż

e

ń

; otyło

ś

ci, nadci

ś

nienia, palenia papierosów, cukrzycy.

28

ODNOWA BIOLOGICZNA

Wpływ treningu na organizm

Wiele korzystnych zmian, jakie zachodz

ą

, w wyniku systematycznego treningu jest widoczne

gołym okiem. Jest to zazwyczaj - mimo lepszego umi

ęś

nienia - prosta, szczupła sylwetka,

energiczny, spr

ęż

ysty chód, brak objawów zm

ę

czenia przy pracy fizycznej, na ogół lepsze

samopoczucie w dniach, w których inni czuj

ą

si

ę

gorzej. w wyniku treningu uzyskuje si

ę

wyra

ź

n

ą

popraw

ę

w podstawowych cechach motorycznych takich jak: siła, szybko

ść

, wytrzymało

ść

.

Liczne zmiany potreningowe zachodz

ą

w układach wewn

ę

trznych. Poddawany systematycznym

ć

wiczeniom organizm doskonali funkcjonowanie w

ą

troby, gruczołów dokrewnych, gospodark

ę

hormonaln

ą

i enzymow

ą

. Doskonali si

ę

system ochronny, wzrasta odporno

ść

na zachorowania.

Serce zmuszane do cz

ę

stego wysiłku podczas treningu wszechstronnie dostosowuje si

ę

do

zwi

ę

kszonych wymaga

ń

. Objawia si

ę

to jego rozrostem i powi

ę

kszon

ą

zdolno

ś

ci

ą

do

przepompowywania krwi. Zdolno

ść

ta u trenuj

ą

cego wzrasta niekiedy dwukrotnie w stosunku do

stanu przed rozpocz

ę

ciem treningu. w rezultacie człowiek z tak wytrenowanym sercem ma

wi

ę

ksze poczucie komfortu, nie m

ę

czy si

ę

pr

ę

dko i jest w stanie w ka

ż

dej chwili podj

ąć

i dobrze

znie

ść

nieoczekiwany wysiłek.

Do niedawna uwa

ż

ano,

ż

e szansa osi

ą

gni

ę

cia du

ż

ej wydolno

ś

ci fizycznej istnieje tylko do 20-25

roku

ż

ycia.

z moich wieloletnich obserwacji czynionych na samym sobie oraz wielu kolegach biegaczach
wynika,

ż

e intensywny trening rozpocz

ę

ty nawet po 40 roku

ż

ycia mo

ż

e po kilku latach

systematycznych

ć

wicze

ń

bardzo wydatnie poprawi

ć

wydolno

ść

fizyczn

ą

, obni

ż

y

ć

t

ę

tno i wyra

ź

nie

poprawi

ć

kondycj

ę

serca.

Nale

ż

y doda

ć

jednak,

ż

e zwi

ę

kszon

ą

wydolno

ść

i odporno

ść

fizjologiczn

ą

wywołuje trening

umiarkowany. Przetrenowanie powoduje zmniejszenie odporno

ś

ci.

Tylko ruch wzmacnia serce

Troska o serce wcale nie polega na przesadnym jego oszcz

ę

dzaniu i unikaniu wysiłku. Wła

ś

nie

odwrotnie - serce to taki szczególny mechanizm, który dla podtrzymania i wzmocnienia
sprawno

ś

ci wymaga okresowego zwi

ę

kszania obci

ąż

e

ń

i intensywno

ś

ci pracy.

Podniesienie kondycji serca nie mo

ż

e by

ć

osi

ą

gni

ę

te

ż

adnym innym sposobem. Nie ma takiego

leku ani metody, która umo

ż

liwiałaby odpowiedni rozrost mi

ęś

nia sercowego i takie jego

przeplecenie licznymi t

ę

tnicami wie

ń

cowymi, by serce w ka

ż

dych warunkach sprostało zadaniu.

Jedyn

ą

metod

ą

wzmocnienia serca jest ruch i okresowe zmuszanie serca do intensywniejszej

pracy.

Nie bójmy si

ę

wysiłku

Spotykamy si

ę

czasem w popularnej literaturze przedmiotu z informacj

ą

,

ż

e niedokrwienie serca

mo

ż

e powsta

ć

w wyniku gwałtownego zapotrzebowania na tlen pod wpływem zwi

ę

kszonego

wysiłku fizycznego. Opinia taka wydaje si

ę

by

ć

nie

ś

cisła. Bezpo

ś

redni zwi

ą

zek pomi

ę

dzy

wysiłkiem fizycznym, cho

ć

by maksymalnym, a niedokrwieniem serca ocenianym jako choroba

niedokrwienna mo

ż

e mie

ć

miejsce jedynie w przypadku istnienia ró

ż

nych dodatkowych

okoliczno

ś

ci upo

ś

ledzaj

ą

cych to zaopatrzenie a maj

ą

cych charakter wyra

ź

nie patologiczny (wady

wrodzone serca, zmiany mia

ż

d

ż

ycowe). Niezwykle precyzyjny i sprawny mechanizm

homeostatyczny sprawia,

ż

e wysiłek fizyczny powoduj

ą

cy zwi

ę

kszenie zapotrzebowania na tlen,

w tym tak

ż

e zwi

ę

kszenie poboru tlenu przez mi

ę

sie

ń

sercowy, mo

ż

e by

ć

kontynuowany

i zwi

ę

kszany przez zdrowego człowieka wył

ą

cznie do granic bezpiecznych, wyznaczonych

mo

ż

liwo

ś

ciami samego organizmu. Organizm sam reguluje wielko

ść

obci

ąż

e

ń

. Zm

ę

czenie, bicie

serca, pot, bóle mi

ęś

niowe a nawet przej

ś

ciowe bóle mi

ęś

nia sercowego s

ą

u zdrowych osób,

które

ć

wicz

ą

zjawiskiem normalnym

29

ODNOWA BIOLOGICZNA

Jak

ć

wiczy

ć

, by osi

ą

gn

ąć

po

żą

dany skutek?

Ć

wiczenia fizyczne aby przyniosły po

żą

dany efekt, musz

ą

spełnia

ć

nast

ę

puj

ą

ce warunki:

•

Musz

ą

odbywa

ć

si

ę

dostatecznie cz

ę

sto, co najmniej dwa razy w tygodniu, jeszcze lepiej -

3-4 razy, a najlepiej codziennie,

•

Musz

ą

by

ć

do

ść

intensywne. Je

ż

eli chcemy

ć

wiczeniami wzmocni

ć

serce i układ kr

ąż

enia

oraz pobudzi

ć

organizm do wzmo

ż

onej pracy, prowadz

ą

cej do adaptacji na wy

ż

szym ni

ż

dot

ą

d poziomie, trzeba zdoby

ć

si

ę

na wysiłek znacznie wi

ę

kszy ni

ż

ten, którego wymagaj

ą

codzienne czynno

ś

ci.

•

Musz

ą

trwa

ć

dostatecznie długo, aby trening, jakiemu poddajemy organizm i jego

poszczególne układy, miał czas wywrze

ć

odpowiedni wpływ.

Oczywi

ś

cie zakres, w jakim stosuje si

ę

te trzy ogólne wskazania, zale

ż

ny jest od indywidualnych

potrzeb i mo

ż

liwo

ś

ci człowieka, a wi

ę

c od jego wieku, płci, stanu zdrowia, wykonywanej pracy.

FAO (

Ś

wiatowa Organizacja Wy

ż

ywienia) zaleca, aby przeci

ę

tny m

ęż

czyzna uprawiał codziennie

ruch w wymiarze 1,5 godziny marszu w tempie 6 km na godzin

ę

, o wydatku energetycznym 5,3

kcal/min.
WHO (

Ś

wiatowa Organizacja Zdrowia) ma podobne wymagania i zaleca, aby m

ęż

czyzna

maszerował codziennie na dystansie 9 km, a kobieta na dystansie 5 km.
WHO zaproponowała te

ż

inn

ą

norm

ę

: codzienna dawka ruchu powinna wynosi

ć

co najmniej 10

minut, ale w intensywno

ś

ci wynosz

ą

cej 80%. Równowa

ż

nikiem tej dawki mog

ą

by

ć

3

ć

wiczenia

tygodniowo po 20 minut lub 2

ć

wiczenia po 30 minut.

Dla osób o słabszej konstrukcji i niezupełnie zdrowych niezb

ę

dne s

ą

ś

rodki łagodniejsze - 4 razy

w tygodniu marsze po 5 km w czasie 45 minut.

Uniwersalna recepta 3 X 30 X 130

Uwzgl

ę

dniaj

ą

c optymalne wskazania dotycz

ą

ce cz

ę

stotliwo

ś

ci, obj

ę

to

ś

ci i intensywno

ś

ci treningu,

jako uniwersalny wzorzec aktywno

ś

ci fizycznej dla dorosłych zalecam zasad

ę

:

3 X 30 X 130.

Oznacza ona,

ż

e dla podtrzymania zdrowia i kondycji fizycznej ka

ż

dy człowiek nie pracuj

ą

cy

fizycznie, powinien poddawa

ć

swe ciało wysiłkowi

co najmniej 3 razy w tygodniu, z tym

ż

e przynajmniej przez 30 minut ka

ż

dego z treningów t

ę

tno powinno wynosi

ć

około 130

.

W stosunku do dzieci dawka ta mo

ż

e by

ć

zwielokrotniona.

Ka

ż

de dziecko, dopóki ro

ś

nie i rozwija si

ę

, powinno uprawia

ć

sport, turystyk

ę

i ró

ż

ne

ć

wiczenia

fizyczne w wymiarze 2-3 godzin dziennie, w tym cz

ęść

tych

ć

wicze

ń

(3-4 odcinki po 10-15 minut)

powinna by

ć

tak intensywna, by t

ę

tno wynosiło około 140-150.

U wi

ę

kszo

ś

ci ludzi nie ma potrzeby przeprowadzania bada

ń

lekarskich przed rozpocz

ę

ciem

ć

wicze

ń

. Jednak

ż

e je

ś

li masz nadci

ś

nienie, choroby serca, astm

ę

, przewlekłe zapalenie oskrzeli,

bóle stawów oraz inne choroby lub jeste

ś

w okresie rekonwalescencji po operacji, zapytaj lekarza,

pod którego jeste

ś

opiek

ą

, jakie s

ą

najlepsze dla Ciebie zaj

ę

cia ruchowe lub

ć

wiczenia.

30

ODNOWA BIOLOGICZNA

Bieg najkorzystniejsz

ą

form

ą

ruchu

Badania porównawcze nad zdrowotnym znaczeniem niektórych form aktywno

ś

ci ruchowej

doprowadziły do wniosku,

ż

e szczególnie korzystny wpływ na rozwój ró

ż

norodnych funkcji

organizmu, na stan zdrowia, a w szczególno

ś

ci na układ kr

ąż

enia maj

ą

ć

wiczenia o charakterze

wytrzymało

ś

ciowym. Systematycznie

stosowane wybitnie podnosz

ą

wydolno

ść

ustroju.

Ze wzgl

ę

du na walory zdrowotne, naturalno

ść

i prostot

ę

ruchu oraz mo

ż

liwo

ść

stosowania

w ka

ż

dych warunkach, podstawow

ą

form

ą

ć

wicze

ń

powinien by

ć

bieg. Jeszcze korzystniejsz

ą

form

ą

ruchu jest bieg na nartach biegowych lub

ś

ladowych poniewa

ż

anga

ż

uje wszystkie grupy

mi

ęś

ni. Do bardzo warto

ś

ciowych z punktu widzenia profilaktyki chorób układu kr

ąż

enia zaliczy

ć

nale

ż

y ponadto marsze, jazd

ę

na rowerze, pływanie, gr

ę

w tenisa, ringo.

Nie zaleca si

ę

natomiast, szczególnie osobom starszym, wszystkich

ć

wicze

ń

siłowych jak:

podnoszenie ci

ęż

arów, kulturystyka, zapasy itp. a tak

ż

e

ć

wicze

ń

o bardzo krótkotrwałych i du

ż

ych

wysiłkach jak sprinty, rzuty, skoki.

14 zasad treningu profilaktycznego zapobiegaj

ą

cego chorobom serca:

1. Trenuj co najmniej 3 razy w tygodniu.
2. Treningi o du

ż

ej obj

ę

to

ś

ci przeplataj treningami krótkimi i intensywniejszymi.

3. W okresie przej

ś

ciowym (jesie

ń

, zima) biegaj dłu

ż

sze odcinki i wolniej.

4. Pierwsze 5-6 treningów biegaj lekkim truchtem przeplatanym intensywnym marszem

pokonuj

ą

c około 2-5 km.

5. Biegaj lub maszeruj z przerwami nie wi

ę

kszymi ni

ż

2-3 dni.

6. Nie

ć

wicz na "pełen gaz". Lepiej

ć

wicz wolniej, ale dłu

ż

ej. Stopniowo wydłu

ż

aj dystans do

8-10 km.

7. Biegaj i maszeruj w terenie zró

ż

nicowanym, unikaj dróg bitych.

8. Treningi biegowe i marszowe poprzedzaj ogóln

ą

gimnastyk

ą

.

9. Na jeden trening przeznaczaj co najmniej pół godziny.
10. Trenuj bez wzgl

ę

du na pogod

ę

.

11. Zachowaj wytrwało

ść

, nie oczekuj natychmiastowej poprawy kondycji.

12. Nie szar

ż

uj - zakres intensywno

ś

ci

ć

wicze

ń

zwi

ę

kszaj stopniowo.

13. Trening odbywaj nie wcze

ś

niej ni

ż

2 godziny po posiłku.

14. Po treningu najpierw umyj si

ę

, odpocznij pół godziny, a dopiero potem jedz.

31

ODNOWA BIOLOGICZNA

Twoje t

ę

tno

ś

wiadczy o twojej kondycji

Serce człowieka reaguje na ka

ż

dy wysiłek fizyczny. Wzrostowi intensywno

ś

ci

ć

wicze

ń

towarzyszy

wzrost t

ę

tna, czyli liczby uderze

ń

serca na minut

ę

. Dlatego pomiar t

ę

tna jest najprostszym

i najdokładniejszym sposobem kontrolowania intensywno

ś

ci wysiłku. T

ę

tno mierzy si

ę

uciskaj

ą

c

lekko palcami (kciukiem i palcem wskazuj

ą

cym) t

ę

tnice szyjne. Pomiaru dokonuje si

ę

przez 15

sekund,

a uzyskany

wynik

mno

ż

y

przez

4.

Dokonuj

ą

c wielokrotnie pomiaru t

ę

tna, ka

ż

dy mo

ż

e ustali

ć

własny, dostosowany do swoich

mo

ż

liwo

ś

ci pomiar intensywno

ś

ci treningu, który oznacza si

ę

symbolami T, BL, BS.

T - trucht - bardzo swobodne dreptanie - forma ruchu po

ś

rednia mi

ę

dzy szybkim marszem

a biegiem, t

ę

tno około 100-120.

BL - bieg lekki - bieg swobodny dłu

ż

szy krok ni

ż

w truchcie, t

ę

tno około 130-150.

BS - bieg szybki - bieg intensywny - ale nie sprint, w tempie BS powinni

ś

my biega

ć

tylko odcinki

200 - 300 m i po dobrym rozgrzaniu si

ę

, t

ę

tno powy

ż

ej 150.

W zale

ż

no

ś

ci od stanu zdrowia i stopnia sprawno

ś

ci t

ę

tno spoczynkowe waha si

ę

w granicach 60-

80. u osób wybitnie sprawnych i wytrenowanych t

ę

tno mo

ż

e by

ć

znacznie ni

ż

sze i wynosi

ć

40-50.

u dzieci i kobiet te warto

ś

ci s

ą

zwykle wy

ż

sze.

Potrzebny umiar

Nawet ludzie po zawałach serca i z zaawansowan

ą

mia

ż

d

ż

yc

ą

biegaj

ą

maratony, ale dzieje si

ę

tak z reguły po wieloletnim, ostro

ż

nie dozowanym, stopniowym wysiłku, podczas którego

wzmacnia si

ę

cały organizm, rozwija oboczne kr

ąż

enie, wzbogaca i udoskonala si

ę

sie

ć

naczy

ń

krwiono

ś

nych.

Bł

ę

dem jest nadgorliwo

ść

. 0 ile mo

ż

na z wyrozumiało

ś

ci

ą

patrze

ć

na wysiłki 20-30 letnich

amatorów, którzy chcieliby dorówna

ć

zawodnikom i chc

ą

to osi

ą

gn

ąć

przez nieustanne

zwi

ę

kszanie obj

ę

to

ś

ci i intensywno

ś

ci treningów, to takie ambicje u 40-50 latków staj

ą

si

ę

ju

ż

niebezpieczne.
Cmentarze s

ą

pełne niedzielnych Tarzanów, powiada słynny Kenneth Cooper, twórca systemu

aerobic. Chciał on w ten sposób lapidarnie podkre

ś

li

ć

konieczno

ść

zachowania odpowiedniej

cz

ę

stotliwo

ś

ci wysiłków.

Czy mo

ż

na umrze

ć

biegaj

ą

c?

Spotykamy si

ę

czasem w prasie z informacjami,

ż

e kto

ś

umarł w czasie biegu. Wymaga

to odpowiedniego

skomentowania.

Wybitny polski fizjolog Profesor Stanisław Kozłowski sformułował w tej sprawie nast

ę

puj

ą

c

ą

opini

ę

:

"Znane s

ą

przypadki nagłych zgonów nieurazowych podczas zaj

ęć

sportowych i innych ci

ęż

kich

wysiłków lub w ci

ą

gu krótkiego czasu po ich zako

ń

czeniu. Przypadki te zyskuj

ą

du

ż

y rozgłos,

poniewa

ż

dotycz

ą

cz

ę

sto ludzi młodych, uwa

ż

anych i uwa

ż

aj

ą

cych si

ę

za zdrowych. Wysuwa si

ę

nieraz przypuszczenie,

ż

e przyczyn

ą

nagłego zgonu mo

ż

e by

ć

przeci

ąż

enie układu kr

ąż

enia

podczas wysiłku sportowego lub innego wysiłku o du

ż

ej intensywno

ś

ci. Przypuszczenia takie nie

s

ą

uzasadnione. Brak jest jakichkolwiek dowodów na to,

ż

e nawet bardzo ci

ęż

ki wysiłek fizyczny

mo

ż

e sta

ć

si

ę

bezpo

ś

redni

ą

przyczyn

ą

zgonu człowieka w pełni zdrowego. Mo

ż

e natomiast

spowodowa

ć

ś

mier

ć

człowieka pozornie zdrowego, w rzeczywisto

ś

ci jednak dotkni

ę

tego

bezobjawowo przebiegaj

ą

c

ą

chorob

ą

, najcz

ęś

ciej układu kr

ąż

enia. Przyczyn

ą

zgonu jest w takich

przypadkach choroba (wada rozwojowa i in.), a wysiłek przypadkowym czynnikiem powoduj

ą

cym

zej

ś

cie

ś

miertelne".

32

ODNOWA BIOLOGICZNA

Marsz

Trudn

ą

barier

ą

dla osób dorosłych rozpoczynaj

ą

cych treningi po wieloletniej bezczynno

ś

ci jest

niedostosowanie całego organizmu a szczególnie układu kostno-stawowego i układu kr

ąż

enia do

podwy

ż

szonych wymaga

ń

stawianych organizmowi.

Wtedy zaczynamy od marszu, a oto odpowiednie tabele (SzM - szybko

ść

marszu w kilometrach

na godzin

ę

. T-t

ę

tno).

Kobiety

20-29 lat

30-39 lat

40-49 lat

50-59 lat

60-69 lat

SzM

T

SzM

T

SzM

T

SzM T

SzM T

I

3,4

96

3,4

94

3,3

94

3,3

94

3,2

93

II

5,3

111

5,3

107

5,3

109

5,2

108

5,11 106

III 6,2

123

6,2

120

6,2

121

5,9

120

5,8

119

IV 6,9

143

6,8

134

6,8

138

6,6

133

6,4

132

M

ęż

czy

ź

ni

20-29 lat

30-39 lat

40-49 lat

50-59 lat

60-69 lat

SzM

T

SzM

T

SzM

T

SzM T

SzM T

I

3,5

87

3,4

89

3,4

89

3,4

90

3,4

90

II

5,4

98

5,4

100

5,3

101

5,3

100

5,3

100

III

6,8

111

6,8

113

6,4

113

6,3

110

6,3

111

IV

8,1

131

7,8

128

7,5

128

7,3

128

7,0

129

Dzieci te

ż

mog

ą

i powinny biega

ć

Znaczenie zdrowotne biegania jest ju

ż

powszechnie uznane i nie kwestionowane. Coraz wi

ę

cej

ludzi dorosłych biega systematycznie. Tak

ż

e dzieci mog

ą

i powinny biega

ć

. Najnowsze badania

wskazuj

ą

,

ż

e nie ma obawy o mo

ż

liwo

ś

ci zaszkodzenia zdrowiu przez znaczne obci

ąż

enie prac

ą

niedoskonałego jeszcze ustroju a wysiłki wytrzymało

ś

ciowe okazały si

ę

efektywnym bod

ź

cem

doprowadzaj

ą

cym do polepszenia sprawno

ś

ci funkcjonalnej układu kr

ąż

enia i podniesienia

wydolno

ś

ci fizycznej dzieci.

Niewykorzystanie okresu dzieci

ę

cego dla stworzenia nawyków wytrzymało

ś

ciowych przes

ą

dza

z reguły o pó

ź

niejszym stosunku młodzie

ż

y, szczególnie dziewcz

ą

t, nie tylko do sportu, ale nawet

szeroko poj

ę

tych form wychowania fizycznego i rekreacji. Najlepiej wi

ę

c biegajmy razem

z dzie

ć

mi. Wyjdzie to wszystkim na zdrowie.

33

ODNOWA BIOLOGICZNA

Superkompensacja - to bardzo wa

ż

ne

Fundamentaln

ą

zasad

ą

ka

ż

dego treningu jest wykorzystanie zjawiska

superkompensacji

.

Podczas treningu doprowadzamy do wyczerpania zasobów energetycznych i logiczn

ą

reakcj

ą

zdrowego organizmu jest,

ż

e podczas wypoczynku nie tylko odbudowuje dotychczasowe zasoby,

ale te

ż

zwi

ę

ksza je ponad pierwotny poziom. Umo

ż

liwia to wykonanie kolejnej pracy na nieco

wy

ż

szym poziomie, ni

ż

w cyklu poprzednim.

Wielokrotne, prawidłowe powtarzanie cyklu: praca - zm

ę

czenie - wypoczynek - kompensacja -

superkompensacja, prowadz

ą

do coraz wi

ę

kszej wydolno

ś

ci i sprawno

ś

ci serca i całego

organizmu.

Optymalne i maksymalne obci

ąż

enia treningowe

Trenuj

ą

cy maraton biegaj

ą

od 5 do 8 tys. km w roku i proporcjonalnie do tego 400 do 800 km

w miesi

ą

cu i 80-250 km w tygodniu.

Amatorzy biegaj

ą

oczywi

ś

cie o wiele mniej. Mamy tu do czynienia z ogromn

ą

rozpi

ę

to

ś

ci

ą

do

ś

wiadcze

ń

, wieku, mo

ż

liwo

ś

ci i potrzeb.

Je

ż

eli trzymaliby

ś

my si

ę

zasady 3 X 30 X 130 i przebiegali na ka

ż

dym treningu od 3 do 15 km

(przeci

ę

tnie 6) to miesi

ę

czna porcja kilometrów wynosiłaby od 60 do 120 km. to jest optimum.

Młodzi, bardziej wybiegani mog

ą

t

ę

porcj

ę

zwi

ę

ksza

ć

, starsi i pocz

ą

tkuj

ą

cy nie musz

ą

si

ę

martwi

ć

je

ż

eli b

ę

d

ą

biega

ć

nieco mniej.

Co do szybko

ś

ci biegania to najlepiej zawierzy

ć

pomiarom t

ę

tna. Po pewnym czasie ka

ż

dy b

ę

dzie

doskonale wiedział na co go sta

ć

.

Testy i sprawdziany:

Przed rozpocz

ę

ciem treningów dla oceny stanu wydolno

ś

ci ale przede wszystkim po pewnym

okresie biegania dla zorientowania si

ę

co do post

ę

pów mo

ż

emy podda

ć

si

ę

ró

ż

nym próbom

i testom. S

ą

one bardzo proste i ka

ż

dy mo

ż

e je sam przeprowadzi

ć

:

Próba Martineta:

Prosta próba stosowana na ogół w badaniach masowych. Polega na pomiarze i ocenie warto

ś

ci

t

ę

tna i ci

ś

nienia w spoczynku i po wysiłku.

Badanemu po kilku minutach le

ż

enia wykonuje si

ę

pomiar t

ę

tna i oznacza ci

ś

nienie t

ę

tnicze krwi.

Nast

ę

pnie badany wykonuje 20-40 przysiadów w tempie 1 przysiad na sekund

ę

i natychmiast po

wykonaniu

ć

wicze

ń

wraca do pozycji le

żą

cej. 0d tego momentu wykonuje si

ę

seri

ę

pomiarów

ci

ś

nienia t

ę

tniczego krwi i t

ę

tna, co pół minuty a

ż

do powrotu ich warto

ś

ci do wysoko

ś

ci

wyj

ś

ciowej.

Ocena: je

ż

eli warto

ś

ci t

ę

tna i ci

ś

nienia powróc

ą

do wysoko

ś

ci wyj

ś

ciowych w ci

ą

gu 3 minut

sprawno

ść

przystosowawcz

ą

układu kr

ąż

enia mo

ż

na oceni

ć

jako dobr

ą

. Je

ż

eli ten czas jest

dłu

ż

szy

ś

wiadczy to o małym wytrenowaniu, mo

ż

e te

ż

by

ć

sygnałem przetrenowania.

34

ODNOWA BIOLOGICZNA

Próba Ruffiera:

Próba Ruffiera jest jedn

ą

z najprostszych prób czynno

ś

ciowych i mo

ż

e by

ć

szeroko stosowana

jako wst

ę

pna ocena w badaniach selekcyjnych młodzie

ż

y.

w ci

ą

gu jednej minuty badany wykonuje 30 przysiadów. Nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

, aby przysiady były

wykonywane w pełnym wymiarze: maksymalny wyprost i maksymalny przysiad.
Oznaczamy cz

ę

stotliwo

ść

t

ę

tna w trzech momentach: przed prób

ą

, bezpo

ś

rednio po próbie i po 1

minutowym wypoczynku (siedz

ą

c). T

ę

tno mierzymy przez 15 sekund i wynik mno

ż

ymy przez

4. Uzyskane rezultaty podstawiamy do wzoru:
IR= [(P+Pl+P2)-200]/10
IR - Wska

ź

nik Ruffiera

P - t

ę

tno spoczynkowe

P1 - t

ę

tno bezpo

ś

rednio po próbie

P2 - t

ę

tno po jednej minucie wypoczynku.

Ocena wyników:
0 - bardzo dobra
1-5 - dobra
6-10 -

ś

rednia

powy

ż

ej 10 - słaba

Test Coopera:

Najbardziej uniwersalnym i "sportowym" jest 12-minutowy test opracowany przez twórc

ę

aerobicu

W.K. Coopera. Biegniemy po prostu przez 12 minut (najlepiej na bie

ż

ni stadionu gdzie łatwiej

obliczy

ć

dystans - bie

ż

nia wi

ę

kszo

ś

ci stadionów ma 400 m). z upływem 12 minut zatrzymujemy

si

ę

, notujemy przebiegni

ę

ty dystans a nast

ę

pnie odnajdujemy ten wynik w tabeli i odczytujemy

ocen

ę

.

Dystans w [m.] na 12 min

Wiek w latach / płe

ć

13-19

20-29

30-39

40-49

50-59

60 i wi

ę

cej

Ocena

M

K

M

K

M

K

M

K

M

K

M

K

bardzo słaba wyniki poni

ż

ej oceny słabej

słaba

2200 1900 2100 1800 2100 1700 2000 1600 1850 1500 1600 1350

zadowalaj

ą

ca 2500 2100 2400 1900 2300 1900 2200 1800 2100 1700 1900 1550

dobra

2750 2300 2600 2100 2500 2000 2450 2000 2300 1900 2100 1700

bardzo dobra 3000 2400 2800 2300 2700 2200 2600 2100 2500 2000 2400 1900

doskonała

wyniki powy

ż

ej oceny bardzo dobrej

Uwaga: w rubrykach ocen podaj

ę

dla poszczególnych kategorii wieku tylko górne granice norm.

Tak wi

ę

c np. ocen

ą

dobr

ą

kobiety w wieku 50-59 lat jest wynik od 1701 do 1900 m, a doskonał

ą

wynik 2001 i wi

ę

cej.

35

ODNOWA BIOLOGICZNA

Zm

ę

czenie

Mo

ż

na powiedzie

ć

,

ż

e istot

ą

funkcjonowania ka

ż

dego

ż

ywego organizmu jest cykliczno

ść

nast

ę

puj

ą

cych po sobie procesów:

praca - zm

ę

czenie - wypoczynek.

Bez pracy prowadz

ą

cej do zm

ę

czenia nie jest mo

ż

liwa poprawa sprawno

ś

ci fizycznej. Nie

mo

ż

emy wi

ę

c w

ż

aden inny sposób: ani coraz lepszym i obfitszym posiłkiem, ani medytacjami

teoretycznymi, ani "wypoczywaniem" w najwygodniejszej pozycji poprawi

ć

swej sprawno

ś

ci.

Aby serce pracowało wydajniej, nogi niosły coraz lepiej, r

ę

ce były dokładniejsze a wreszcie cały

organizm był coraz sprawniejszy trzeba

ć

wiczy

ć

, a

ć

wicz

ą

c doprowadza

ć

do zm

ę

czenia,

a nast

ę

pnie w racjonalnie organizowanym wypoczynku odbudowywa

ć

uszczuplone zapasy

i przywraca

ć

równowag

ę

funkcjonaln

ą

organizmu i jego poszczególnych organów i narz

ą

dów.

Kontuzje i urazy

Istnieje niewiele przeciwwskaza

ń

do uprawiania biegów. Dotyczy to przede wszystkim utajonych

i zaawansowanych form choroby wie

ń

cowej, nadci

ś

nienia t

ę

tniczego, nadmiernej otyło

ś

ci,

rozległych chorób układu pokarmowego oraz ró

ż

nych zwyrodnie

ń

układu kostnego.

Ż

adna choroba czy ułomno

ść

nie stanowi jednak bezwzgl

ę

dnego przeciwwskazania do

uprawiania ruchu a w tym i biegania. Ruch mo

ż

e by

ć

cz

ę

sto skutecznym

ś

rodkiem leczniczym

w najci

ęż

szych chorobach.

Jedn

ą

ze znanych i opisanych przez lekarzy dolegliwo

ś

ci s

ą

bóle serca, cz

ę

sto dokuczliwe,

maj

ą

ce charakter kłucia,

ś

ciskania lub dławienia. Aczkolwiek maj

ą

one zwi

ą

zek z uprawianiem

sportu, ich przyczyna nie jest dobrze poznana. Cz

ę

sto s

ą

one skutkiem przetrenowania

lub przerwy w treningu spowodowanej kontuzj

ą

. Mo

ż

e to by

ć

te

ż

rezultat niedawno przebytej

grypy lub anginy.
w takim przypadku nale

ż

y zasi

ę

gn

ąć

opinii lekarza i je

ż

eli badanie EKG nie wskazuje zmian, nie

ma przeciwwskaza

ń

dla treningu, cho

ć

powinien on by

ć

łagodniejszy.

Na ogół spotykamy si

ę

przy wszystkich kontuzjach z zaleceniem: przerwa

ć

trening, unieruchomi

ć

,

zapewni

ć

odpoczynek. Stosuj

ą

c si

ę

do tych zalece

ń

nale

ż

y pami

ę

ta

ć

jednak,

ż

e całkowite

unieruchomienie i pozbawienie ruchu mi

ęś

nia pogarsza jego ukrwienie i przedłu

ż

a leczenie nie

mówi

ą

c ju

ż

o tym,

ż

e nast

ę

puje spadek jego siły. Ruch jest te

ż

elementem wspomagaj

ą

cym

leczenie. Je

ż

eli wi

ę

c kontuzja nie jest zbyt du

ż

a, mo

ż

na i nale

ż

y

ć

wiczy

ć

zachowuj

ą

c ostro

ż

no

ść

.

w w

ą

tpliwych przypadkach nale

ż

y porozumie

ć

si

ę

z lekarzem.

Aktywno

ść

fizyczna najwa

ż

niejsza

Aktywno

ść

fizyczna jest osi

ą

, wokół której budowa

ć

mo

ż

na cał

ą

strategi

ę

zdrowego stylu

ż

ycia.

Posługuj

ą

c si

ę

ś

rodkami kultury fizycznej mo

ż

emy wydatnie wpływa

ć

na rozwi

ą

zywanie

problemów w innych obszarach. i tak np.:

Aktywno

ść

fizyczna skutecznie reguluje procesy metaboliczne, kontroluje tendencje do

nadwagi i koryguje bł

ę

dy

ż

ywieniowe.

Ć

wiczenia fizyczne z reguły eliminuj

ą

nałogi, ze wzgl

ę

dów fizjologicznych i wskutek

rozwoju innego systemu warto

ś

ci a sprawno

ść

jako element nowoczesnego stylu

ż

ycia

(zdrowego) coraz bardziej sprzeczna jest z uleganiem nałogom jako dowodami słabo

ś

ci

i zacofania.

Wzmocnienie fizyczne wprost kojarzy si

ę

i stymuluje wzmocnienie psychiczne a ponadto

wspomaga sprawno

ść

intelektualn

ą

. Dzielno

ść

ż

yciowa uzyskana poprzez rozwój

fizyczny staje si

ę

składnikiem powodzenia w

ż

yciu.

36

ODNOWA BIOLOGICZNA

ZASADY OD

Ż

YWIANIA SPORTOWCÓW

Podstawowe uwagi o

ż

ywieniu sportowców w okresie kształtowania cech motorycznych.

Sprawdzone fizjologicznie znaczenie

ż

ywienia dla utrzymania zdrowia oraz podniesienia

wydolno

ś

ci człowieka prowadzi do wniosku,

ż

e wysokie wymagania stawiane sportowcom mog

ą

by

ć

zrealizowane tylko przy zabezpieczeniu odpowiedniego do potrzeb ilo

ś

ciowo i jako

ś

ciowo

wła

ś

ciwego po

ż

ywienia, z uwzgl

ę

dnieniem danych warunków treningu czy zawodów.

Wymogi diety sportowców:

1. dostarczenie optymalnej ilo

ś

ci energii w celu zabezpieczenia bilansu energetycznego

specyficznego dla danej dyscypliny sportowej. Przez zapotrzebowanie na energi

ę

zawodnika rozumiemy tak

ą

ilo

ść

energii dostarczonej w po

ż

ywieniu, która pokrywa jego

wydatek energetyczny,

2. dostarczenie witamin i soli mineralnych niezb

ę

dnych dla regulacji intensywnej przemiany

materii. Wysokie zapotrzebowanie na energi

ę

oraz podstawowe składniki od

ż

ywcze u

zawodnika prowadzi tak

ż

e do zmienionego zapotrzebowania na sole mineralne i witaminy,

3. dostarczenie odpowiedniej ilo

ś

ci płynów celem utrzymania na wła

ś

ciwym poziomie

równowagi kwasowo-zasadowej a tak

ż

e termoregulacji.

Niewystarczaj

ą

ce po

ż

ywienie powoduje zmniejszenie masy ciała i mo

ż

e prowadzi

ć

do obni

ż

enia

wydolno

ś

ci zawodnika. Przy zbyt obfitym

ż

ywieniu wzrasta masa ciała i w wi

ę

kszo

ś

ci przypadków

negatywnie odbija si

ę

na gotowo

ś

ci startowej. W celu zabezpieczenia prawidłowej przemiany

materii nale

ż

y odpowiednio dostosowa

ć

fizjologicznie od

ż

ywcze wysokowarto

ś

ciowe składniki

od

ż

ywcze.

W

ż

ywieniu przeci

ę

tnego człowieka podstawowe zasady

ż

ywienia to: białko 15%, tłuszcze 25-

30%, w

ę

glowodany 50-60%.

Dla sportowców ulegaj

ą

modyfikacji!

Ż

ywienie zawodników w okresie treningu kształtuj

ą

cego wytrzymało

ść

Trening wytrzymało

ś

ciowy zwi

ę

ksza maksymaln

ą

zdolno

ść

przyswajania tlenu, czyli prowadzi do

wytrenowania sprawno

ś

ci oksydatywnych procesów komórkowej przemiany materii. Poprzez

wpływ na prac

ę

serca oraz układ kr

ąż

enia przyczynia si

ę

do wzrostu zapotrzebowania mi

ęś

ni w

tlen, jak i wzrostu jego utylizacji. W warunkach spoczynkowych mi

ęś

nie wykorzystuj

ą

jako

ź

ródło

energii prawie wył

ą

cznie kwasy tłuszczowe. Za

ś

podczas wysiłku energia dla mi

ęś

ni uzyskiwana

jest głównie w wyniku spalania cukrowców i wolnych kwasów tłuszczowych. Podczas
umiarkowanego wysiłku zu

ż

ycie glukozy przez mi

ęś

nie wzrasta 20-35 – krotnie ponad poziom

wyj

ś

ciowy i stanowi 30-50% całkowitego metabolizmu przebiegaj

ą

cego w mi

ęś

niach. Stanom

zm

ę

czenia długotrwałym wysiłkiem towarzyszy hipoglikemia – obni

ż

enie poziomu glukozy we krwi.

Zapobiega si

ę

podaj

ą

c cukrów. W miar

ę

wyczerpywania si

ę

rezerw glikogenowych nast

ę

puje

przej

ś

cie z w

ę

glowodanowych na lipidowe

ź

ródła energetyczne. Udział wolnych kwasów

tłuszczowych progresywnie ro

ś

nie podczas wysiłku i mo

ż

e stanowi

ć

około 50-60% ogólnego

kosztu energetycznego. Pełna jednak utylizacja tłuszczów zachodzi w obecno

ś

ci cukrów.

Podsumowuj

ą

c – w długotrwałych wysiłkach przez dłu

ż

szy czas – powy

ż

ej 60 minut – po

ż

ywienie

sportowca nale

ż

y wzbogaca

ć

w cukrowce. S

ą

niezb

ę

dne nie tylko dla zabezpieczenia

energetycznego, ale i do syntezy glikogenu mi

ęś

niowego i w

ą

trobowego w procesie

superkompensacji. Stosunek wagowy cukrów prostych do wielocukrów w diecie winien wynosi

ć

36:64. zwi

ę

kszone spo

ż

ycie cukrowców winno wi

ą

za

ć

si

ę

z wi

ę

ksz

ą

poda

żą

witamin B1, B2, PP i

C.

37

ODNOWA BIOLOGICZNA

Ż

ywienie zawodników w okresie treningu kształtuj

ą

cego sił

ę

Trening siłowy ma na celu zwi

ę

kszenie siły mi

ęś

niowej. Zale

ż

y ona nie tylko od przekroju

fizjologicznego mi

ęś

nia, te

ż

od zdolno

ś

ci napr

ęż

enia, liczby jednostek ruchowych pobudzonych do

pracy w tym samym czasie i pr

ę

dko

ś

ci ich skracania. Kształtuj

ą

beztlenowy proces resyntezy

ATP. Dieta bogatsza przede wszystkim w białko. Wzrost masy mi

ęś

ni jest warunkiem wyrobienia

siły. 2 g białka na 1 kg masy ciała. W wybitnie siłowych dyscyplinach 3g białka. Stosunek białka
pełnowarto

ś

ciowego i niepełnowarto

ś

ciowego powinien by

ć

jak 3:2.

Ż

ywienie zawodników w okresie treningu kształtuj

ą

cego szybko

ść

Racja pokarmowa bogatsza nie tylko w białko, lecz tak

ż

e w produkty dostarczaj

ą

ce składników

mineralnych, zwłaszcza fosforu. Mleko, sery, orzechy, jaja. Nale

ż

y podawa

ć

niewielkie ilo

ś

ci

niezbyt st

ęż

onych napojów. Wysiłek szybko

ś

ciowy wykonywany jest kosztem energetycznych

reakcji anaerobowych.

Ż

ywienie podstawowe w diecie sportowej w zale

ż

no

ś

ci od intensywno

ś

ci wysiłku

fizycznego

Podstawowa racja

ż

ywieniowa musi by

ć

urozmaicona, lekkostrawna, smaczna. Dopływ energii

dostosowany do obci

ąż

enia w ci

ą

gu dnia treningami. Małe posiłki bogate w w

ę

glowodany i posiłki

po

ś

rednie zawieraj

ą

ce około 400-500kcal. Dieta dostosowana do potrzeb zawodnika.

Ż

ywienie sportowców w okresie przedstartowym

Zmiany biochemiczne zachodz

ą

ce w organizmie przed rozpocz

ę

ciem wysiłku nazywamy

zmianami przedstartowymi. Stanowi

ą

one przykład wpływu kory mózgowej na metabolizm.

W okresie przedstartowym:

•

podwy

ż

szenie cukru we krwi,

•

podwy

ż

szenie poziomu kwasu mlekowego we krwi,

•

podwy

ż

szenie poziomu tłuszczów we krwi itp.

Ż

ywienie w tym okresie winno obejmowa

ć

3-5 dni. Dieta wysokokaloryczna, bogata w

w

ę

glowodany, smaczna, lekkostrawna, nie powoduj

ą

ca wzd

ęć

. Je

ż

eli jest utrudnione trawienie to

podawa

ć

wi

ę

cej płynów, pokarmów półpłynnych oraz surowe owoce. Je

ż

eli biegunka to pokarmy o

małej ilo

ś

ci błonnika.

Ż

ywienie sportowców w dniu startu

Pora startu decyduje o kaloryczno

ś

ci i obj

ę

to

ś

ci poszczególnych posiłków. Je

ż

eli dopołudniowy to

ś

niadanie najpó

ź

niej na 2-4 godziny przed startem. Wysokokaloryczne tj. 30% dziennej racji.

Bogate w cukrowce, białko, małoobj

ę

to

ś

ciowe, lekkostrawne. Unikniemy kolki dzi

ę

ki temu. Obiad

po starcie bardziej objetosciowy 40-45% kcal z dziennej racji. 1-2 godziny po starcie. Oprócz
kolacji przed snem poda

ć

szklank

ę

ciepłego mleka i rano nast

ę

pnego dnia alkaliczn

ą

wod

ę

mineraln

ą

. Wyrównamy tym samym straty elektrolitów oraz zaburzenia w równowadze kwasowo-

zasadowej.
Start popołudniowy kaloryczno

ść

1 i 2

ś

niadania to 45% dziennej racji, obiadu 30-35%.

38

ODNOWA BIOLOGICZNA

Ż

ywienie sportowców w okresie postartowym (odnowy)

Przez odnow

ę

nale

ż

y rozumie

ć

wszystkie procesy biochemiczne, które po intensywnym wysiłku

przywracaj

ą

organizmowi pierwotn

ą

gotowo

ść

wysiłkow

ą

. Podstawa to np. po krótkich

intensywnych wysiłkach szybka odnowa białka tkankowego oraz zasobów fosfagenowych. Po
długotrwałych uzupełnienie strat w białku i fosforze oraz w zasobach glikogenowych. W czasie
wysiłku równolegle do ubytku glikogenu z w

ą

troby nast

ę

puje proces przenikania do niej

oboj

ę

tnego tłuszczu. Aby w

ą

troba mogła odbudowa

ć

cukier zapasowy nale

ż

y podawa

ć

po

ż

ywienie bogate w zwi

ą

zki lipotropowe jak mleko, sery i w

ą

troba. W okresie postartowym 2-3

dni ograniczy

ć

do niezb

ę

dnego minimum poda

ż

tłuszczów. Korzystnie na odtłuszczenie w

ą

troby

oraz syntez

ę

glikogenu wpływa podawanie cukrów prostych, produkty jak owoce, soki, słodycze.

Cz

ę

sto zawodnikowi ju

ż

na mecie daje si

ę

około 150 ml płynu z glukoz

ą

, sacharoz

ą

, sokiem

owocowym i solami mineralnymi.

Do

ż

ywianie podczas długotrwałych wysiłków fizycznych

Ma ono na celu:

•

usprawnienie procesów glikolitycznych,

•

wzbogacenie potencjału energetycznego,

•

uzupełnienie strat wody, elektrolitów i witamin.

W trakcie długotrwałych wysiłków podaje si

ę

zawodnikowi do ssania suszone owoce. Gwarantuje

to równomiern

ą

poda

ż

niewielkich ilo

ś

ci cukrów dla pracuj

ą

cych tkanek.

Ż

ywienie człowieka w niesprzyjaj

ą

cych warunkach klimatycznych

W niskich temperaturach organizm adaptuje si

ę

przez:

•

zwi

ę

kszenie spoczynkowego tonusu mi

ęś

niowego i dr

ż

enia mi

ęś

niowego,

•

zwi

ę

kszenie ruchów dowolnych,

•

nasilenie

przemiany

metabolicznej

w

wyniku

zwi

ę

kszonej

sekrecji

hormonów

kalorygennych,

•

zmiany sposobu zachowania si

ę

(ubiór) i sposobu

ż

ywienia.

Białko w sposób najwy

ż

szy podnosi spoczynkow

ą

przemian

ę

materii. Tłuszcz pełni rol

ę

najbardziej skondensowanego

ź

ródła energii. Alkohol tylko pozornie daje uczucie komfortu

cieplnego, zwi

ę

kszenie przepływu skórnego krwi prowadzi do zwi

ę

kszonej eliminacji ciepła z

ustroju na drodze konwekcji i promieniowania.
W wysokich temperaturach. Wzrost temperatury powy

ż

ej 21,2 stopni przyczynia si

ę

do

uruchomienia mechanizmów termoregulacji. Jest to proces, który dostosowuje wytwarzanie ciepła
w ustroju i jego wymian

ę

z otoczeniem w sposób zapewniaj

ą

cy równowag

ę

i stał

ą

temperatur

ę

wewn

ę

trzn

ą

. Jest to mo

ż

liwe gdy ustrój pozostaje w warunkach bilansu cieplnego. Proces

pobierania i usuwania ciepła jest mo

ż

liwy dzi

ę

ki zmianom termoregulacyjnym powierzchniowych

warstw skóry oraz przez wydzielanie potu i jego parowanie z powierzchni skóry. Eliminacja ciepła
drog

ą

parowania potu z powierzchni skóry jest jedyna drog

ą

termoregulacyjn

ą

, je

ś

li temperatura

zewn

ę

trzna jest wy

ż

sza od 32 stopni. Woda i składniki mineralne w pocie pochodz

ą

głównie z

przestrzeni mi

ę

dzykomórkowej w tym i z osocza krwi. Nadmierne wydalanie potu prowadzi nie

tylko do odwodnienia organizmu, lecz te

ż

do deficytu szeregu składników, głównie chlorku

sodowego. Na pragnienie napar z mi

ę

ty, suszonych owoców, kawa zbo

ż

owa. Dieta bogata w

warzywa, owoce, produkty białkowe. Wa

ż

ny wła

ś

ciwy ubiór – przewiewna z naturalnych włókien.

Poza chlorkiem sodowym utrata witamin i

ż

elaza.