Polityka oświatowa

Polityka to pewien spójny sposób osiągania celów; obszar działań nakierowanych na edukację; jest
integralną i niezbędną częścią polityki społecznej (bezpośrednio na obywatela służące podnoszeniu
jakości życia). Obejmuje całokształt problemów dotyczących szkolnictwa, organizacji procesu
nauczania, metod kształcenia i wychowania.

Można rozpatrywać w dwóch aspektach:



subdyscyplina naukowa – zajmuje się ustalaniem optymalnych zasad upowszechniania
oświaty wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z punktu widzenia przygotowania do nauki, życia,
pracy i uczestnictwa w kulturze



praktyczne działania – działalność państwa w dziedzinie oświaty i wychowania, realizowania
celów kształcenia, zapewnienie podstaw materialno-technicznych przyjętego systemu
oświatowego oraz właściwe zarządzanie systemem szkolnictwa; istotne jest także takie
kreowanie edukacji, które powinno odpowiadać potrzebom rynku pracy.

Celem nadrzędnym jest realizacja zadań związanych z poprawą warunków bytu, podnoszeniem
poziomu świadomości społecznej, niwelowanie nierówności podnoszeniem poziomu kultury życia;
podnoszenie jakości życia poprzez edukację.

Cele instrumentalne (wybrane):



działania o charakterze praktycznym



organizowanie opieki przedszkolnej



zbudowanie spójnego systemu opiekuńczego dotyczącego zapewnienia możliwości
umieszczania dzieci w rodzinnych domach dziecka oraz rodzinach zastępczych



rozwijanie oferty szkolnictwa zawodowego specjalnego dla dzieci i młodzieży z
niepełnosprawnościami fizycznymi i intelektualnymi



zapewnienie dożywiania w szkołach, możliwości spożywania posiłków w szkołach (stołówki,
catering)



zapewnienie w szkołach środków i możliwości prowadzenia zajęć dodatkowych,
pozalekcyjnych i świetlicowych



tworzenie funduszy stypendialnych dla dzieci i młodzieży z założeniem, że powinny
obejmować młodzież posiadającą odpowiednią wiedzę lub brak środków do życia



podniesienie jakości opieki medycznej w placówkach oświatowych



organizowanie i zapewnienie możliwości docierania dzieci i młodzieży do szkół i placówek
oświatowych



zapewnienie odpowiednich warunków nauczania dla dzieci ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi



rozwój doradztwa wychowawczego, szkolnego i zawodowego.

Bariery edukacyjne – utrudnienia i ograniczenia w dostępie do edukacji społeczeństwa. Które
upośledzają lub uniemożliwiają rozwój w tym zakresie. To także wszelkie inne problemy stojące na
drodze realizacji celów polityki oświatowej, które sprawiają, że ich osiągnięcie staje się trudniejsze,
celem ma być ich pokonywanie.



Bariera terytorialna – związana z miejscem zamieszkania; brak placówek edukacyjnych na
wsiach, połowa ludności wsi nie ma nawet wykształcenia zawodowego



Bariera ekonomiczna – dostęp do kształcenia na poziomie wyższym ograniczony jest dla coraz
mniejszej liczby osób



Bariera płci – przyjmuje się, że kobiety mają utrudniony dostęp do edukacji (mężczyźni są
bardziej zorientowani na karierę, kobiety na życie rodzinne)



Bariera związana z niżem demograficznym – likwidacja szkół od 1999 roku (ok. 10 tys.
placówek zlikwidowanych); zmniejszenie znaczenia szkoły w środowisku ucznia



Bariera wieku – związana z nadal nie dość bogatą ofertą kształcenia osób dorosłych



Bariera wzrostu gospodarczego i postępu społecznego – mówi się, że jest duże bezrobocie,
ale wiele firm poszukuje wykwalifikowanych pracowników; wzrost zainteresowania
kierunkami politechnicznymi, ale kompetencje matematyczne nie są zbyt wysokie



Bariera postępu technicznego i technologicznego

Elementy prawa oświatowego związanego z realizacją zadań polityki oświatowej:



Zewnętrzne źródła prawa

o Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
o Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
o Europejska Karta Społeczna Europy (prawo do edukacji na poziomie podstawowym i

średnim)

o Konwencja Praw Dziecka i jej rozbudowa -> Europejska Konwencja o Wykonywaniu

Praw Dziecka



Prawo wewnętrzne państwa

o Konstytucja RP z 1997r. (art. 70 -> nauka do18 roku życia powinna być obowiązkowa i

bezpłatna)

o Karta Nauczyciela 1982r. z nowelizacjami (zakres praw i obowiązków oraz zasad

wykonywania zawodu nauczyciela)

o Ustawa o systemie oświaty z 1991 r. z nowelizacjami
o Ustawa o systemie informacji oświatowej
o Ustawa z 1990r. o samorządzie gmin i nowelizacje i zmiany 1999r. ustawa o

jednostkach samorządu terytorialnego (dookreśla zadania związane z edukacją) –
przekazanie zarządzania placówkami edukacyjnymi samorządom terytorialnym

Kompetencje samorządów terytorialnych w zakresie edukacji

Podstawowe zadania samorządu gminy



Ustalanie sieci publicznych przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów oraz likwidowanie
ich



Nadzór nad spełnianiem obowiązku szkolnego i obowiązku nauki przez dzież dzieci i młodzież
w wieku od 3 do 18 lat. (dziecko nauczane indywidualnie w domu przez nauczyciela również
spełnia obowiązek szkolny -> jest wpisany w ewidencję placówki)



Współpraca z organami nadzoru pedagogicznego w zakresie określonym ustawą o systemie
oświaty i wykonywanie w tym obszarze zaleceń kuratora oświaty



Prowadzenie polityki kadrowej wobec dyrektorów podległych im przedszkoli, szkół
podstawowych, gimnazjów i innych placówek oświatowych



Zatwierdzanie corocznych projektów arkuszy organizacyjnych placówek oświaty (dokument
funkcjonowania placówki na dany rok szkolny) i arkuszy organizacyjnych placówek oświaty



Opracowywanie wniosków w zakresie utrzymania placówek oświatowych oraz zapewnienie
im lokalowych i materialnych warunków do realizacji programów dydaktyczno-
wychowawczych i innych zadań statutowych w dziedzinie oświaty



Wykonywanie prac dotyczących realizacji kompetencji zarządu gminy w zakresie
przygotowania budżetu, nadzoru nad jego realizacją i przestrzeganie dyscypliny budżetowej
w placówkach oświaty, wychowania i sportu

Zadania samorządu powiatowego w zakresie edukacji



Zadania są analogiczne do zadań samorządu gminy w odniesieniu do prowadzonych
placówek:

o Szkolnictwo ponadgimnazjalne
o Szkolnictwo specjalne
o Ogniska pracy pozaszkolnej
o Świetlice socjoterapeutyczne
o Biblioteki powiatowe
o Domy dziecka
o Poradnie psychologiczno-pedagogiczne



Przygotowanie projektów strategii oświatowej powiatu – określenie swoistych priorytetów
edukacji

o Budowanie takiej oferty, która pozwoli z powodzeniem zdobywać wykształcenie na

poziomie średnim

o Dopasowanie kształcenia zawodowego do potrzeb lokalnego rynku pracy
o Tworzenie instytucji wsparcia edukacyjnego



Upowszechnianie kształcenia na poziomie średnim (podniesienie jakości drożności edukacji
-> dalsza edukacja)



Ustalanie sieci szkół ponadgimnazjalnych



Nadzór nad działalnością szkół i placówek oświatowych w zakresie spraw administracyjnych i
finansowych



Prowadzenie spraw związanych z wpisem do ewidencji oraz skreślaniem z ewidencji szkół i
placówek oświatowych niepublicznych (niezależnie od szczebla)



Analiza arkuszy organizacyjnych szkół i placówek oświatowych (np. liczba uczniów,
nauczycieli)



Sprawdzanie pod względem prawnym statutów szkół i placówek oświatowych (jeśli jest jakaś
nieprawidłowość to cały dokument jest nieważny)

Samorząd wojewódzki



Kreowanie regionalnej polityki oświatowej (np. możliwość zdawania matury z języka
kaszubskiego; na śląsku uczniowie mogą mówić gwarą śląską i nie są za to karani)



Tworzenie różnych form współpracy samorządu wojewódzkiego z uczelniami wyższymi
(publicznymi). Samorząd wojewódzki ma prawo do:

o Finansowego wspierania uczelni wyższych
o Zamawiania programów kształcenia kadr
o Zamawiania programów badań naukowych



Możliwość wnioskowania o tworzenie na terenie województwa państwowych wyższych szkół
zawodowych



Restrukturyzacja szkolnictwa pomaturalnego



Prowadzenie placówek doskonalenia nauczycieli do potrzeb i specyfiki regionu (budowanie
różnorodnych systemów wsparcia w odniesieniu do potrzeb)



Pełnienie funkcji organu nadzorującego wobec podległych szkół, placówek oświatowych
(kuratora oświaty) -> nadzór nad zapewnieniem stosownej jakości kształcenia

Reformy i reformowanie systemu oświaty

Reformy to działania służące zmianom, mające na celu poprawę istniejącej sytuacji. Wiążą się z tym
różne obszary dotyczące…..????????

Reformy edukacji służą wprowadzaniu zmian w systemie edukacji, które z założenia powinny
pozwalać na dopasowanie edukacji do potrzeb dynamicznie zmieniającego się społeczeństwa.

Podział reform ze względu na grupę inicjatywną:



Odgórne (etatystyczne?) – działania związane z ich wprowadzeniem przez MEN wspierane z
budżetu państwa, planowane, sterowane odgórnie, proponowane i monitorowane przez
powołanych przez ministerstwo ekspertów. W istocie narzucająca określoną koncepcję zmian
(np. sześciolatki do szkół); nie zawsze zgodne z oczekiwaniem społecznym
Plusy: wysokie ustrukturalizowanie, jasna i czytelna podstawa prawna, zapewnienie środków
finansowych na wprowadzenie reform, powszechność i obligatoryjność.



Oddolne – to takie, które prowadzą do zmian będących konsekwencją nowatorstwa
pedagogicznego, liderów edukacji, społeczników, naukowców i innych osób, które wskazują
pożądane kierunki zmian edukacji (entuzjastów edukacji). Wiążą się z przenikaniem zmian na
zasadzie indukcji lub dyfuzji (włączania bądź przenikania).
Plusy: ich pochodzenie wynikające z rzeczywistego rozpoznania potrzeb środowiska
szkolnego, wysoki poziom zgody środowiska szkolnego (kto chce, kto nie chce).
Minusy: ograniczony zasięg, brak stałości (eksperymentowanie), niedostateczne środki oraz
potrzeba weryfikacji efektów kształcenia.

Typologia ze względu na ich zakres:

a) techniczne – mają charakter instrumentalny, odnoszący się do procesu kształcenia:



mikrotechniczne – zmiana o niewielkim zakresie np.: zmiana liczby godzin w zakresie
jednego przedmiotu, wprowadzenie nowego przedmiotu; charakter wybiórczy



makrotechniczne – dotyczy dużych zmian związanych z przeobrażeniem np.: zmiana
strukturalna systemu oświaty – wprowadzenie gimnazjum, ciągłość kształcenia w
szkole ponadgimnazjalnej; charakter systemowy

b) polityczne – mają charakter ideowy odnoszący się do treści kształcenia (aktualizacja,

uzupełnianie):



mikropolityczne – np. nowe elementy w podstawie programowej, dokonywanie
zmian w kanonie lektur, podejmowanie działań na rzecz uspołecznienia szkoły



makropolityczne – reformy zmieniające sposób widzenia edukacji i jej założenia np.
zmiana paradygmatów w reformie, zmiana priorytetów w edukacji

Działania, dzięki którym dokonuje się przeobrażeń na różnych szczeblach (zakres i jakość):



naprawcze – działania związane z wadliwymi obszarami funkcjonowania systemu oświaty i
dokonywania zmian na bieżąco; to działania bieżące podejmowane w celu zażegnania
potencjalnych skutków, działań, które można uznać za nieszkodliwe, niecelowe, wręcz
szkodzące edukacji, np.: przekazanie samorządom możliwości wyboru dyrektora szkoły,
zmiana formy egzaminu maturalnego z prezentacji na udzielanie odpowiedzi, umożliwienie
tworzenia placówek niepublicznych, uwolnienie programów szkolnych, przywrócenie
możliwości nauki religii, powołanie zespołu do spraw reformowania oświaty.



modernizacyjne – ich celem jest ewaluacja i dopasowywanie funkcjonowania systemu
oświaty poprzez ciągłą aktualizację treści nauczania, podręczników czy metod do rozwoju

społecznego; oznacza obszar zmian, które maja charakter ewolucyjny i wiążą się z
uaktualnieniem treści programowych oraz z dostosowaniem funkcjonowania systemu
oświaty w wybranym zakresie do zmian społecznych oraz odkryć świata nauki, np.: zmiany w
kanonie lektur, korzystanie z nowych technologii.



strukturalne – odnoszą się do struktury szkolnej, działań powiązanych z funkcjonowaniem
systemu oświaty; związane głównie są z organizacyjnych aspektem pracy systemu oświaty i
dotyczy zmian w zakresie funkcjonowania tego systemu, np.: zmiany i działania dotyczące
finansowania oświaty, statusu i awansu zawodowego nauczycieli, typu szkół, mechanizmu
sprawowania nadzoru nad placówkami czy mechanizmami kontrolnymi, podział cyklu
kształcenia na poszczególne etapy 6+3+3, a dokładnie zmiana modelu kształcenia na
1+6+3+3+3+2+3 (wchodzi w to licencjat, magisterka i studia doktoranckie).



systemowe – zmiana wszystkiego, zmiana paradygmatu (modelu) systemu oświatowego
państwa (elementy naprawcze, modernizacyjne, strukturalne), przeprowadza się wtedy,
kiedy ustrój państwa okazuje się nieadekwatny do potrzeb; myślenie systemowe to widzenie
wielokierunkowych wzajemnych relacji (czas, cel, wizja tego, co chcemy osiągnąć); obejmuje
całokształt zmian zachodzących w systemie edukacji, od sfery organizacyjnej po sferę ideową,
np.: 1999 reforma ministra Hantke w 5 podstawowych filarach:

o przekazanie odpowiedzialności za placówki oświatowe samorządom terytorialnym
o nowa struktura systemu szkolnictwa – wprowadzenie gimnazjów, stworzenie liceów

profilowanych, uzupełniających

o wprowadzeni systemu egzaminów wewnętrznych i zewnętrznych, które z założenia

pozwalają na stworzenie porównywalności efektów kształcenia (egzamin po szkole
podstawowej, gimnazjum, matura)

o wprowadzenie ścieżki awansu zawodowego nauczyciela i jej kolejnych szczebli

(stażysta, kontraktowy, mianowany, dyplomowany)

o zmiana i aktualizacja treści oraz metod kształcenia (nowe podręczniki, potrzeba

aktywizowania uczniów)

Zadania polityki oświatowej i jej rola wobec wyzwań XXI wieku.

Żyjemy w społeczeństwie informacyjnym, podstawowym zasobem jest wiedza, która stała się
swoistym towarem; zdolność przekazywania informacji. Społeczeństwo składa się z:



obywateli informujących się – potrafią sięgać do zasobów sieci informacyjnych do
pozyskiwania wiedzy potrzebnej w sytuacjach życiowych



obywateli komunikujących się – ci, którzy narzędzi technicznych używają także do
komunikacji, posiada kompetencje i chęci w zakresie wymiany, wysyłania informacji



obywateli uczących się – ci, którzy informacje, które można pozyskać poprzez nowoczesne
technologie stosują do rozwijania własnych umiejętności, przetwarzania, magazynowania
informacji



obywateli tworzących – taki poziom kompetencji, który upublicznia i tworzy nowe
rozwiązania dostępne innym użytkownikom wirtualnej społeczności.

4 filary najważniejsze dla edukacji:



uczyć się, aby wiedzieć – wyposażanie w wiedzę



uczyć się, aby działać – funkcjonowanie w społeczeństwie



uczyć się, aby żyć wspólnie – kształtowanie postaw



uczyć się, aby być.