Wojna koreańska 1950-1953

Zakończenie II wojny światowej przyniosło Korei niepodległość, ale fakt stacjonowania na północ od 38 równoleżnika wojsk radzieckich i na południe od tej linii wojsk amerykańskich wpłynął niekorzystnie na sytuację wewnętrzną. Jej efektem był podział kraju na dwie części.

W sierpniu 1948 r. doszło do proklamowania Demokratycznej Republiki Korei (Korea Południowa) na czele z Li Syng Manem, a we wrześniu Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (Korea Północna) pod przywództwem Kim Ir Sena. Władze obu państw koreańskich uważały siebie za jedynego reprezentanta narodu i dlatego odnosiły się do siebie wrogo, nie utrzymując nawet stosunków dyplomatycznych ze sobą. Kiedy w 1949 r. opuściły terytorium koreańskie wojska radzieckie i amerykańskie doszło do pierwszych incydentów zbrojnych na granicy.

25 czerwca 1950 r. wojska komunistycznej Korei Północnej przekroczyły 38 równoleżnik i w ciągu dwóch miesięcy zajęły niemal całą Koreę Południową. Nastąpiła szybka reakcja społeczności międzynarodowej, która wysłała tam kontyngent wojsk ONZ w międzynarodowym składzie: Francuzi, Anglicy i Australijczycy, ale jego trzon stanowiły wojska amerykańskie. Siły ONZ pod dowództwem amerykańskiego gen. Douglasa MacArthura podjęły ofensywę, która doprowadziła do oswobodzenia Korei Południowej i wejście na terytorium Korei Północnej oraz zajęcie Phenianu. Wsparcie chińskie dla Korei Północnej umożliwiło im powtórne zdobycie Seulu. MacArthur planował uderzenie na Chiny z możliwością użycia broni atomowej. Świat stanął na krawędzi nowej wojny, która mogła stać się trzecią wojną światową.

Interwencja prezydenta Trumana i dymisja gen. MacArthura umożliwiły podjęcie rozmów w sprawie rozejmu. Po ponad 2 latach negocjacji, podpisano w Panmundżonie (27 VII 1953) rozejm, na mocy którego utworzono strefę zdemilitaryzowaną wzdłuż 38 równoleżnika. Wojna utrwaliła podział Korei na dwa odrębne państwa. Stan ten trwa do chwili obecnej.

Powstanie węgierskie 1956

Stalinizm węgierski, stanowiący prawie wierną kopię radzieckiego, był jednym z najbardziej represyjnych w bloku komunistycznym. Jego efektem było prawie 200 obozów pracy i poddanie ponad 10% społeczeństwa węgierskiego różnym represjom. Śmierć Stalina i

XX Zjazd KPZR krytykujący kult jednostki umożliwiły “odwilż” polityczną na Węgrzech.

Powszechnie znienawidzonego Matyasa Rakosiego odsunięto od władzy i zastąpiono Ernö Gorö . Jednak społeczeństwo węgierskie domagało się nie pozornych zmian personalnych, ale rozliczenia ludzi odpowiedzialnych za terror i rzeczywistych zmian politycznych i gospodarczych, przede wszystkim przywrócenia dawnej symboliki narodowej; wolności słowa, rewizji procesów politycznych, wolnych wyborów, wycofania Armii Czerwonej z terenów Węgier i reform gospodarczych.

Ostrzelanie przez służbę bezpieczeństwa, patriotycznej demonstracji w Budapeszcie doprowadziło do walk na ulicach stolicy Węgier (25 X 1956). Wkroczenie tam, wezwanych przez komunistów, jednostek armii radzieckiej doprowadziło do wybuchu ogólnonarodowego powstania. Premierem został Imre Nagy, a sekretarzem partii komunistycznej Janos Kadar. Na ich żądanie oddziały Armii Czerwonej zostały wycofane, ale już 4 listopada 1956 r., na prośbę Węgierskiego Rewolucyjnego Rządu Robotniczo-Chłopskiego sformowanego w Solnok, przystąpiły ponownie do tłumienia powstania. Wojskom interwencyjnym stawiały opór oddziały powstańcze i regularne oddziały armii węgierskiej. Była to walka skazana na przegraną, ponieważ Rosjanie rzucili przeciwko nim tysiące żołnierzy wspieranych przez czołgi, artylerię i lotnictwo.

Rząd Nagya otrzymał azyl w ambasadzie jugosłowiańskiej, którą opuścił po otrzymaniu gwarancji nietykalności. Premier został wówczas aresztowany, osądzony i potajemnie stracony wraz z czterema najbliższymi współpracownikami. “Węgierska kontrrewolucja” (używając języka radia moskiewskiego) została stłumiona, a z Węgier wyemigrowało ponad 180 tys. obywateli.

Janos Kadar, wyniesiony do władzy przez ZSRR, prowadził liberalną politykę, koncentrując się na rozwoju gospodarczym kraju i podnoszeniu poziomu życia.

Konflikt sueski 1956

Kontrola nad Kanałem Sueskim była newralgicznym punktem w polityce krajów bliskowschodnich i dlatego decyzja prezydenta Egiptu G. A. Nasera o jego nacjonalizacji (26 VII 1956) wywołała reperkusje międzynarodowe. Stany Zjednoczone i Wielka Brytania wycofały się z finansowania budowy tamy asuańskiej na Nilu, a wojska izraelskie przekroczyły granicę Egiptu (26 X 1956). Francja i Wielka Brytania, zainteresowane strefą kanału, wystosowały do obu stron ultimatum, w którym żądały wycofania się wojsk egipskich i izraelskich na odległość 10 mil od Kanału Sueskiego oraz zgody na jego okupację.

Odrzucenie ultimatum przez Egipt spowodowało atak lotnictwa brytyjskiego i francuskiego na egipskie pola naftowe. Korzystając z tego, wojska izraelskie błyskawicznie zajęły strefę Gazy i część Półwyspu Synaj, a wojska francusko-brytyjskie Port Said i Port Fuad.

ONZ zażądała wycofania wojsk angielskich i francuskich z Suezu i skrytykowała Izrael. Spotkało to się z wyjątkowo zgodnym poparciem supermocarstw, Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Walki zostały przerwane w listopadzie wraz z przybyciem wojsk pokojowych ONZ, a w grudniu 1956 roku wojska francuskie i brytyjskie wycofały się.

Wojna nie zmieniła sytuacji w tym rejonie świata, ponieważ znacjonalizowany Kanał Sueski pozostał przy Egipcie.

Kryzys kubański 1962

W roku 1952 władzę na Kubie przejął Fulgentio Batista, który wprowadził rządy dyktatorskie. Doprowadziło to do powstania konspiracyjnej opozycji skupionej wokół młodego adwokata, Fidela Castro, który podjął w 1953 r. próbę obalenia dyktatora. Atak na koszary Moncada odparto, a uczestników skazano na długoletnie więzienie. Po amnestii z 1955 roku, Castro wraz z towarzyszami udał się na emigrację, gdzie założył “Ruch 26 lipca”.

W rok później nastąpiła kolejna próba obalenia rządu na Kubie, kiedy Castro z grupą 81 towarzyszy wylądował na wyspie. Wojska rządowe rozbiły jego oddział, którego resztki schroniły się Sierra Maestra i podjęły walkę partyzancką. Długotrwała wojna partyzancka przyniosła Castro sukces i w 1958 r. obalił on Batistę i przejął władzę. Stworzył na Kubie system komunistycznej dyktatury wzorowany na ZSRR.

Próby zmian politycznych na Kubie były popierane przez rząd Stanów Zjednoczonych i wpływały niekorzystnie na wzajemne kontakty. Nieudane lądowanie w Zatoce Świń, podjęte przez emigrantów kubańskich w celu obalenia dyktatury Castro, zaostrzyło stosunki ze Stanami Zjednoczonymi. Kuba wyraziła zgodę na montaż przez Związek Radziecki wyrzutni rakietowych średniego (1100 mil) i dalekiego zasięgu (2200 mil) z możliwością uzbrojenia ich w głowice atomowe.

Przed Stanami Zjednoczonymi pojawiło się bezpośrednie zagrożenie atakiem atomowym i dlatego prezydent John Kennedy zastosował blokadę militarną Kuby. Ponieważ w tym czasie (22-28 X 1962) do Kuby zbliżały się okręty radzieckie wiozące kolejne instalacje rakietowe, świat stanął na progu wojny nuklearnej. W ostatniej chwili Chruszczow i Kennedy porozumieli się. Amerykanie wyrzekli się inwazji na Kubę, a Rosjanie wycofali z wyspy swoje rakiety.

Cały świat odetchnął z ulgą, że “zimna wojna” nie przekształciła się w “wojnę gorącą”.

Wojna wietnamska 1964-1975

Powstała w 1945 r. Demokratyczna Republika Wietnamu, z Ho Chi Minhem na czele, nie uzyskała uznania Francji, która wystąpiła przeciwko niej zbrojnie. Po 8-letniej wojnie i przegranej pod Dien Bien Phu (1954), Francuzi wycofali się z Wietnamu. Rozdzielenie walczących stron wzdłuż 10 równoleżnika umożliwiło Ngo Dinh Diemowi proklamowanie Republiki Wietnamu Południowego (1955).

Powstanie opozycyjnego Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu Południowego - Viet Cong (1960) - rozpoczęło wojnę domową. Praktycznie już od 1961 r. uczestniczyli w niej Amerykanie popierający reżim Diema przy pomocy amerykańskich doradców i sprzętu wojskowego. Atak północnowietnamskiej marynarki wojennej na okręty amerykańskie w Zatoce Tonkijskiej spowodował otwarty udział Stanów zjednoczonych w wojnie wietnamskiej. Wraz z rozwojem działań zwiększało się uczestnictwo wojsk amerykańskich: z 23 tys. żołnierzy w roku 1964 do 500 tys. w 1967. Niepowodzenia wojenne i niechętne nastroje w samych Stanach Zjednoczonych zmusiły prezydenta USA Richarda Nixona do “wietnamizacji wojny”, tj. zastąpienia amerykańskich sił zbrojnych przez administrację, armię i policję sajgońską (1969).

Łączyło się to z rozpoczętymi w 1968 r. rozmowami paryskimi, które doprowadziły do wycofania się wojsk amerykańskich z Wietnamu (1973). Zdobycie Sajgonu przez Viet Cong (1975) doprowadziło w następnym roku do wyborów, które wygrali komuniści. Proklamowali oni powstanie zjednoczonej Socjalistycznej Republiki Wietnamu (1976).

Wojna wietnamska była najdłuższą wojną w historii Stanów Zjednoczonych i stała się wojną, która podzieliła Amerykanów. Odbija się to nawet na dzisiejszym życiu politycznym USA, czego dowodzą zarzuty pod adresem Bila Clintona o uchylanie się od służby wojskowej w czasie tej wojny.

Wojna sześciodniowa 1967

Kolejna, trzecia już po wojnie 1948 i 1956 roku, wojna izraelsko-arabska wybuchła 5 czerwca 1967 r. Poprzedziły ją agresywne działania państw arabskich wobec Izraela - bombardowanie pozycji izraelskich przez lotnictwo syryjskie, zamknięcie przez Egipt dostępu do Zatoki Akaba, czy powołanie wspólnego dowództwa wojskowego przez Egipt, Irak i Jordanię.

W odpowiedzi izraelski szef sztabu gen. Mosze Dajan wydał rozkaz ataku lotnictwu i wojskom lądowym. W ciągu trzech dni Izrael zajął Półwysep Synaj, Zachodni Brzeg Jordanu i Starą Jerozolimę oraz syryjskie Wzgórza Golan. Był to wielki sukces militarny Izraela. Przy minimalnych stratach własnych (26 samolotów i 700 żołnierzy izraelskich do 500 samolotów i prawie 20 tys. żołnierzy arabskich) zaczęto realizować praktycznie hasło budowy “Wielkiego Izraela”.

Podpisany rozejm rozszerzył znacznie terytorium państwa żydowskiego, ale nie przyniósł pokoju. Egipt nie zaakceptował utraty Półwyspu Synaj oraz dochodów z zamkniętego Kanału Sueskiego i walki w strefie Kanału Sueskiego toczyły się aż do 1970 r.

Praska Wiosna 1968

Śmierć Stalina i uchwały XX Zjazdu KPZR nie wpłynęły na zmianę sytuacji politycznej w Czechosłowacji. Dopiero od początku 1968 roku zaczęła się wymiana personalna na wyższych szczeblach władzy. I sekretarzem KPCz został Aleksander Dubczek, a prezydentem Czechosłowacji Ludwik Svoboda. Byli to rzecznicy reform i polityki socjalizmu z ludzką twarzą, która uzyskała wielu zwolenników. Niestety, demokratyzacja państwa czechosłowackiego budziła niepokój w ZSRR i innych państwach socjalistycznych. Żądania przyśpieszenia reform i rozszerzenia demokratyzacji życia politycznego wysunięte m.in. w apelu opozycji “Dwa tysiące słów do robotników, rolników, urzędników, naukowców, artystów i wszystkich” zostały w tych państwach odebrane jako dowód kontrrewolucji.

Odrzucenie przez Dubczeka żądań rozprawienia się z opozycją antysocjalistyczną zawartych w liście 5 partii państw Układu Warszawskiego spowodowało wzrost aktywności konserwatystów partyjnych z Gustawem Husakiem na czele. W tej sytuacji, zgodnie z doktryną Breżniewa, nastąpiła inwazja wojsk Układu Warszawskiego (bez Rumunii) na Czechosłowację (21 VIII 1968). Armia czechosłowacka, na polecenie Dubczeka, nie stawiała oporu i tylko w Pradze doszło do zbrojnych incydentów z udziałem młodzieży. Aresztowani i przewiezieni do Moskwy przywódcy Praskiej Wiosny zostali zmuszeni do podpisania porozumienia, w którym partia i rząd Czechosłowacji zobowiązywały się do “normalizacji” sytuacji w kraju. Nie mógł pomóc symboliczny protest Jana Palacha, który w styczniu 1969 roku, na znak protestu, dokonał samospalenia.

Stopniowe odsuwanie dawnych reformatorów od wpływu na władzę oraz czystka w partii komunistycznej spowodowały, że Czechosłowacja stała się, obok NRD, najbardziej dogmatycznym państwem obozu socjalistycznego. Sytuacja taka trwała aż do aksamitnej rewolucji w 1989 roku.

Wojna Jom Kippur 1973

Prezydent Egiptu Anwar Sadat, następca Nasera, doprowadził do sojuszu państw arabskich. Był to niewątpliwy sukces, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że sojusznikami stały się rewolucyjna Syria i konserwatywna Jordania (monarchia).

Wzorując się na taktyce izraelskiej, dokonał niespodziewanego ataku w żydowskie święto Jom Kippur (6 X 1973) - Dzień Pojednania. Wojska egipskie przekroczyły Kanał Sueski i uderzyły na Półwysep Synaj. W tym samym czasie wojska syryjskie zaatakowały Wzgórza Golan. Po krótkim szoku jednostki izraelskie przystąpiły do kontrofensywy i dzięki amerykańskiej pomocy w sprzęcie odniosły sukces. Ułatwiło to mediacje ONZ, dzięki której uzgodniono warunki zawieszenia broni (11 XX 1973). Państwa arabskie podniosły cenę na ropę naftową i wprowadziły embargo na jej dostawy do państw popierających Izrael.

Jednak wojna ta umożliwiła Egiptowi otwarcie Kanału Sueskiego i rozpoczęcie rozmów pokojowych z Izraelem. Doprowadziły one do zawarcia w Camp David pokoju między tymi państwami (17 XI 1978). Podpisane przez M. Beginka, premiera Izraela, i A. Sadata, prezydenta Egiptu, traktaty zapoczątkowały proces pokojowych rozwiązań konfliktów na Bliskim Wschodzie.

Wojna afgańska 1979-1989

Przejęcie w 1978 r. władzy przez komunistyczną Radę Rewolucyjną z M. Tarakim na czele doprowadziło do wojny domowej w Afganistanie. Słaby reżim komunistyczny nie był w stanie sam sobie poradzić, ale konsekwentnie odmawiał przyjęcia “pomocy” radzieckiej. Zamiana na przychylny ZSRR rząd Babraka Karmala umożliwiła interwencję Armii Radzieckiej. Odbyło się to na drodze zbrojnego zajęcia Kabulu przez komandosów radzieckich, co wywołało szok w całym świecie. Po raz pierwszy Związek Radziecki dokonał interwencji poza własną strefą wpływów i stanowcze reakcje międzynarodowe żądały realizacji rezolucji ONZ oraz wycofania wojsk radzieckich z Afganistanu. Wobec nie stosowania się do tej rezolucji podjęto sankcje gospodarcze w stosunku do ZSRR. Jednocześnie wiele państw świata udzielało pomocy w broni i sprzęcie wojennym mudżahedinom walczącym z wojskami okupacyjnymi i rządowymi. Długotrwała wojna prowadzona w trudnym górzystym terenie stała się dla Rosjan własnym “drugim Wietnamem”.

Dojście do władzy w ZSRR M. Gorbaczowa zapoczątkowało proces wycofywania wojsk radzieckich z Afganistanu, które jeszcze obsadziły na fotelu prezydenckim Nadżibullacha (1987). Wyjście ostatnich jednostek radzieckich (1989) z Afganistanu nie oznaczało zakończenia udziału radzieckiego w konflikcie. Rosjanie nadal wspomagali reżim kabulski dostawami broni oraz żywności i dopiero rozpad Związku Radzieckiego ułatwił mudżahedinom odniesienie zwycięstwa. Po zajęciu Kabulu przewodniczący Rady Tymczasowej, S. Modżaddi, działającej jako rząd ogłosił koniec wojny domowej.

Jednak walka o władzę pomiędzy przywódcami ugrupowań islamskich doprowadziła w 1993 do kolejnej wojny domowej.

Polski Sierpień 1980

Sytuacja gospodarcza Polski w drugiej połowie lat siedemdziesiątych zdecydowanie odbiegała od obiecanej przez Gierka “drugiej Polski”. Drożyzna i kolejki po niemal wszystkie artykuły konsumpcyjne stały się codziennością polskiego społeczeństwa. Latem 1980 r. kraj ogarnęła fala strajków o podłożu ekonomicznym. Nowym zjawiskiem stał się strajk w Stoczni Lenina w Gdańsku, gdzie po utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, z Lechem Wałęsą na czele, wysunięto 21 postulatów o charakterze politycznym, ekonomicznym i socjalnym. Najważniejsze z nich dotyczyły akceptacji niezależnych od władz i partii związków zawodowych, prawa do strajków, zniesienia represji za przekonania, uwolnienia więźniów politycznych i podjęcia realnych oraz jawnych działań w celu wyprowadzenia kraju z kryzysu gospodarczego. Władze zostały zmuszone do podjęcia rozmów na szczeblu rządowym. Podpisanie porozumień gdańskich (31 VIII 1980) miało historyczny wymiar, ponieważ po raz pierwszy po II wojnie światowej wygrali robotnicy.

Już 17 września na spotkaniu przedstawicieli organów założycielskich z całego kraju podjęto decyzję o powołaniu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego “Solidarność”. Związek został zarejestrowany 24 października 1980 roku, jednak z wniesionymi przez sąd poprawkami w statucie. Uchylenie tych poprawek przez Sąd Najwyższy w dniu 10 listopada 1980 roku rozpoczęło w Polsce okres pluralizmu związkowego, który został brutalnie przerwany 13 grudnia 1981 roku wprowadzeniem stanu wojennego.

Wojna iracko-irańska 1980-1988

Efektem rewolucji islamskiej przeprowadzonej w Iranie przez przywódcę religijnego, Ajatollaha Chomeiniego było proklamowanie Islamskiej Republiki Iranu, jedynego w świecie państwa teokratycznego. Wśród wrogów nowego państwa wskazanych przez Ajatollaha znalazł się również Irak. W tym samym czasie całą władzę w Iraku skupił Saddam Husajn, obawiający się rozszerzenia rewolucji islamskiej na tereny swojego państwa. Ponadto Irak rościł sobie pretensje niektórych rejonów Iranu (Chuzestan, Khangin, Basra).

Stało się to powodem inwazji irackiej na Iran, która zakończyła się zajęciem części Chuzestanu, regionu bogatego w ropę i rozwiniętego rolniczo (1980). W 1982 r. nastąpił przełom w wojnie, który spowodował odzyskanie przez Iran utraconych terenów i próbę zajęcia Iraku. Wojna przybrała charakter terrorystycznych ataków lotniczych i rakietowych dokonywanych przez obie strony konfliktu. W latach 1982-1987 odbyło się 30 operacji wojskowych, głównie irańskich. Jednak od 1988 roku sytuacja na froncie zmieniła się na korzyść Iraku. Rozpoczęta w kwietniu ofensywa doprowadziła do zajęcia przez wojska Husajna Półwyspu Faw, Basry, Mehranu, i Majnoon. W obawie przed klęską Chomeini poprosił Sekretarza Generalnego ONZ Javiera Perez de Cuellara o mediacje pokojowe. Walki zostały przerwane w sierpniu 1988 roku i okazało się, że trwająca osiem lat krwawa wojna nie przyniosła żadnej ze stron korzyści politycznych, czy terytorialnych. Armia iracka stała się jedną z najliczniejszych i najbardziej doświadczonych bojowo armii na świecie.

Wojna o Falklandy 1982

Archipelag Falklandy (Malwiny) pozostał jedną z niewielu już pozostałości kolonialnych Imperium Brytyjskiego, nad którym w XIX wieku “nie zachodziło słońce”. Roszczenia terytorialne do tego archipelagu zgłaszała również Argentyna, której wojska 2 kwietnia 1982 r. dokonały inwazji i zmusiły załogę brytyjską do poddania się.

Podważyło to prestiż międzynarodowy Anglii i dlatego premier Margaret Thatcher zdecydowała się na rozwiązanie siłowe. Brytyjczycy, przy poparciu USA, wysłali na Falklandy flotę składającą się z 40 okrętów wojennych. Działania morskie doprowadziły do zatopienia przez Brytyjczyków argentyńskiego krążownika “Generał Belgrano” i brytyjskiego niszczyciela “Sheffield” przez Argentyńczyków. Desant morski zmusił wojska argentyńskie na Falklandach do kapitulacji (14 VI 1982). W wojnie tej zginęło ok. 1000 żołnierzy, w tym 75% stanowili Argentyńczycy.

Skutki: sukces militarny i propagandowy Wielkiej Brytanii, kres rządów dyktatorskich gen. L. Galtieri w Argentynie, nieprzyjazne stosunki argentyńsko-brytyjskie.

Wojna w Zatoce Perskiej 1990-1991

Saddam Husajn twierdził, że Kuwejt był historyczną prowincją Iraku i dlatego wojska irackie w błyskawicznej, rozpoczętej 2 sierpnia 1990 r., operacji zajęły cały emirat. W rzeczywistości chodziło o sukces militarny, po nieudanej wojnie z Iranem, i zdobycie bogatych zasobów ropy naftowej.

Zapewne ten ostatni fakt (Kuwejt jest posiadaczem 60% złóż ropy naftowej) spowodował szybką reakcję świata zachodniego. Działania podjęte przez ONZ doprowadziły 16 stycznia 1991 roku do rozpoczęcia operacji “Pustynna Burza”. Oddziały koalicji międzynarodowej dowodzone przez amerykańskiego gen. Normana Schwarzkopfa rozpoczęły od powietrznych bombardowań najważniejszych punktów strategicznych Iraku: lotnisk, wyrzutni pocisków SCUD, elektrowni i magazynów, a następnie zgrupowań wojsk Husajna. Atak lądowy przeprowadzony w lutym pozwolił w ciągu kilku dni zająć Kuwejt i południową część Iraku. W tej sytuacji S. Husajn ogłosił, że wycofuje się z Kuwejtu, a prezydent amerykański wydał rozkaz zaprzestania działań wojennych.

W operacji “Pustynna Burza” uczestniczyło 700 tys. żołnierzy koalicji międzynarodowej (w tym 500 tys. z USA) i 550 tys. żołnierzy irackich, z których prawie 20% zginęło. Wycofując się z Kuwejtu wojska irackie podpaliły szyby naftowe i wypompowały tysiące ton ropy naftowej do Zatoki Perskiej.

Wojna w byłej Jugosławii 1991-1995

Utworzona po II wojnie światowej Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii była konglomeratem narodowościowym, kulturowym i religijnym. Zamieszkiwali ją Serbowie, Macedończycy, Czarnogórcy, Chorwaci i Słoweńcy; wyznawali oni różne religie: islam, prawosławie i katolicyzm. Po śmierci Josipa Broz-Tito okazało się, że spoiwem był jego autorytet, którego nie posiadali już nowi przywódcy.

W życiu politycznym Jugosławii najważniejszą rolę odgrywali Serbowie stanowiący najliczniejszą narodowość (40%). Niezadowolenie z ich rządów, ograniczanie demokracji oraz pogłębiające się trudności gospodarcze doprowadziły do dezintegracji układu federacyjnego. Słowenia i Chorwacja ogłosiły niepodległość, co doprowadziło do interwencji armii jugosłowiańskiej (1991). Ogłoszenie niepodległości przez Macedonię (1991), Bośnię i Hercegowinę (1992) doprowadziło do powołania przez Serbię i Czarnogórę Nowej Jugosławii.

Ogłoszenie niepodległości przez Bośnię zapoczątkowało najdłuższy i najkrwawszy konflikt na terenie byłej Jugosławii. Skomplikowany układ narodowościowy i religijny doprowadził do walki wszystkich ze wszystkimi. Muzułmanie walczyli z Serbami i Chorwatami, Serbowie z Chorwatami, co spowodowało, że krwawa wojna w Bośni trwała aż do 1995 roku. Przeprowadzone w sierpniu i wrześniu tego roku naloty bombowe NATO (na polecenie ONZ) zmusiły Serbów bośniackich do rozmów pokojowych. Rozmowy prowadzone przez R. Holbrooke'a doprowadziły do rozejmu oraz przyjęcia planu podziału Bośni na część serbską i muzułmańsko-chorwacką. Proces pokojowy odbywa się pod nadzorem wojsk NATO, ale pokój nadal jest niepewny.

 

Konflikty wschód-zachód.

 

Konflikt	Okres	Początkowy przebieg konfliktu	Reakcja drugiej strony, uwagi
Broń atomowa	1945-53	Pierwsza eksplozja atomowa w USA- 1945, następnie wypro- dukowanie bomby wodorowej (1952)	Złamanie monopolu atomowego USA przez ZSRR w 1949, radziecka bomba wodorowa w 1953, nast. dążenie do uzyskania przewagi w liczbie głowic
Plan Marschalla	1947-52	Ogłoszenie przez USA (5 VI) planu pomocy gospodarczej dla państw odbudowującej się Europy (do 1952 12,5 mld $)	Zbojkotowanie inicjatywy amerykań- skiej przez ZSRR i zakaz uczestnictwa w programie państw satelickich (m.in. Polski)
Blokada Berlina	1948-49	Zamknięcie przez ZSRR wszys- tkich dróg dojazdowych do Ber- lina Zachodniego - całkowite odcięcie dostaw (24 VI 1948)	Zorganizowanie przez zach. aliantów mostu powietrznego z zaopatrzeniem (łącznie 1,6 mln ton towarów); rezygna- cja ZSRR z blokady (12 V 1949)
"Wojna w eterze"	1948-89	1948 Uruchomienie rozgłośni radiowej "Wolna Europa"	1948 zakaz słuchania obcych stacji w ZSRR i krajach bloku, budowa sieci stacji zagłuszających czynnych do lat 80.
Pakty wojskowe	po 1949	1949 utworzenie NATO (Europa, USA, Kanada) 1954 utworzenie SEATO (Azja Pd.-Wsch., USA)	Początkowo pełne, ale nieformalne podporządkowanie wojsk krajów satelickich ZSRR, 1955 formalne utworzenie Układu Warszawskiego
Wojna koreańska	1950-53	Niespodziewane wtargnięcie wojsk komunist. Korei Pn. do części pd. (25 VI 1950), do września zajęcie prawie całego półwyspu (przy pomocy Chin i ZSRR)	15 IX interwencja wojsk ONZ (gł. USA), 1 X wkroczenie do Korei Pn., 25 X atak wojsk chińskich (1,2 mln "ochotników"), od poł. 1951 stabilizacja frontu w po- bliżu pierwotnej granicy, 26 VII 1951 rozejm, 1952 walki sporadyczne
Konflikt arabsko- -izraelski	po 1956	Wspieranie przez ZSRR (po 1956) "postępowych" krajów arabskich i Organizacji Wyzwolenia Palestyny	Wspieranie przez USA Izraela i konser- watywnych krajów arabskich (m.in. Arabii Saudyjskiej)
Rywalizacja w kosmosie	1957-70	1957 pierwszy sputnik radziecki 1961 pierwszy człowiek w kosmosie (ZSRR)	Do poł. lat 60. wyraźna przewaga ZSRR w technice rakietowej, po lądowaniu Amerykanów na Księżycu ( 1969) rezy- gnacja przez ZSRR z propagandowego traktowania osiągnięć kosmicznych
Mur berliński	13 VIII 1961	Zbudowanie w ciągu 1 dnia ogro- dzenia wokół Berlina Zach. Wcze- śniej przez Berlin Zach. opuściły kraj setki tys. obywateli NRD	Pełne zaskoczenie, praktyczny brak możliwości zareagowania przez stronę zachodnią, mur istnieje i spełnia swoją funkcję do jesieni 1989
Kryzys kubański	22-28 X 1962	1962 ZSRR potajemnie instaluje na Kubie rakiety zdolne osiągać cele w USA, wykrycie tego faktu przez amer. samoloty zwiadowcze	Prez. USA Kennedy zarządza blokadę Kuby mocarstwa w stanie gotowości atomowej; 28 X Chruszczow zgadza się usunąć rakiety, blokada zniesiona 20 XI
Wojna wietnamska	1964-75	Próby zawładnięcia przez komu- nistów rządzących w Wietnamie Pn. resztą kraju (przy wsparciu ZSRR i Chin). W Wietnamie Pd. dyktatura wspierana przez USA	Początkowo pomoc wojskowa, od 1964 bezpośrednia interwencja USA w wojnie; wskutek niepowodzeń wycofanie się USA ( 1973). Ostatecznie - opanowanie przez komunistów Wietnamu Pd., Laosu i Kambodży (1975)
Wojna afgańska	1979-89	Interwencja wojsk radzieckich w celu zainstalowania posłusznego rządu, napotkanie na silny opór	Amer. dostawy broni dla partyzantów (gł. przez Pakistan), uwikłanie ZSRR w długotrwałą wojnę i w końcu zmuszenie go do ewakuacji wojsk
Bojkot olimpiad	1980, 1984	USA i niektóre inne kraje w od- powiedzi na radziecki najazd na Afganistan odmawiają udziału w Olimpiadzie w Moskwie (1980)	W rewanżu ZSRR bojkotuje olimpiadę w Los Angeles (1984) i zabrania udzia- łu krajom satelickim (m.in. Polsce)
"Wojny gwiezdne"	1983-87	Projekt Reagana utworzenia w kosmosie systemu obrony przeciwrakietowej - wyzwanie technologiczne wobec ZSRR	Niemożność sprostania wyzwaniu wo- bec zapóźnienia ZSRR w dziedzinie ele- ktroniki i informatyki, ataki propagando- we na USA, nieudana próba zreformo- wania systemu przez Gorbaczowa

---