36. Zbigniew Morsztyn, Wybór wierszy, oprac. J. Pelc, Wrocław 1975 (emblemata 29, 38), oprac. Emilia Chacińska

EMBLEMATA- DEFINICJA TERMINU:

-rodzaj kompozycji literacko-obrazowej

-gatunek powstały i żywo rozwijający się w XVI w.

-w omawianych utworach Morsztyna stykamy się z typem SUBSKRYPCJI, która stanowi utwór utwór wierszowany, często epigramat lub utwór obszerniejszy, który w mniejszym lub większym stopniu nawiązuje do tematu ukazanego na rycinie, będącej elementarną częścią emblematu oraz tzw. lemmy (nazwa łacińska, inaczej motto ograniczone do 2-5 słów)

-głównym zadaniem emblematu było ukazanie intrygujących związków między słowem a obrazem; przedstawienie enigmatycznego rebusu, którego rozwiązanie wiązało się z odpowiednim odczytaniem treści zawartych w całości, czyli części obrazowej i słownej.

-emblemata są charakterystyczne dla twórczości Morsztyna , ale także Mikołaja Reja

ANALIZA EMBLEMATU XXIX:

-utwór rozpoczyna się cytatem z psalmu

1. człowiek wobec śmierci = boleść i rozczarowanie (patrzy z frasunkiem na zegar będący wyznacznikiem mijającego czasu)

-podmiot w wierszu wypowiada się w I. osobie, nie wiemy jednak czy może on być utożsamiany z samym autorem, choć istnieje prawdopodobieństwo, że mówi tu właśnie Morsztyn

-lata „płyną jak powódź”- traktowanie o krótkości, nietrwałości ludzkiego żywota na tej ziemi

-życie wypełnione smutkiem, żalem, goryczą dobiega właśnie kresu-jest to naturalne zważywszy na cykliczność egzystencji

-młodość porównana do lata(coś pięknego, jasnego, szlachetnego, pełnego radości, witalizmu), starość zaś utożsamiana z zimą(ponura, szara, monotonna, jałowa)

-ciało człowieka w specyficzny sposób reaguje na starość; wewnętrznie czuje, że śmierć jest już bliska i nieunikniona

-po jednym życiu nastąpi kolejne(analogia: po zimie przychodzi wiosna i wtedy wszystko budzi się do życia).

-młodość nigdy nie powróci i nikt nie jest w stanie oszukać własnego przeznaczenia-czyli powolnego zmierzania do krainy umarłych

-podmiot liryczny wyraża nadzieję, że jego ziemska wędrówka zakończy się zbawieniem, że będzie mógł ucztować z Panem(jedyna pociecha na smutnym ziemskim padole)

-wiara w życie wieczne, pośmiertne(wiara chrześcijańska)

-utwór o wymowie refleksyjnej, momentami nostalgicznej, traktuje o przemijalności ludzkiego istnienia i niemożności wpływania na naturalny rytm życia.

ANALIZA EMBLEMATU XXXVIII

-wstęp ukazuje parę: Oblubieniec i Oblubienica strzelają z łuku do pawia, który stanowi KONTERFET tego świata, czyli jego obraz/wizerunek

-paw stanowi symbol pychy, zarozumialstwa, samouwielbienia; z rozkoszą przygląda się sobie; podziwia swe przymioty(głównie cielesne)

-paw uosabia współczesny świat, jest on egoistyczny, każdy dba tylko o siebie(motyw prywaty)

-świat wg Morsztyna jest tak naprawdę, przypomina pierz, czyli coś o kruchej, ulotnej konsystencji

-świat(w tym rozumieniu-ludzie) pyszni się tym, co posiada, jednak w konfrontacji z wszelkiego rodzaju problemami okazuje się być słaby, nieporadny

-w końcowej partii utworu Oblubieniec nawołuje do swej kochanki i prosi, by razem zwalczyli pychę i egotyzm tego świata(mają strzelać z łuku i tym samym zabić negatywne „wartości”)

-podmiot podkreśla, że należy eliminować z życia społecznego tyraństwo, obłudę i prywatę, które niestety cechują współczesnych mu obywateli

-podmiot życzy każdemu człowiekowi, by dostrzegł swe wady i ostatecznie dzięki zmianie mógł cieszyć się złotą wolnością(być może umysłu?)

PODSUMOWANIE:

Oba emblema mówią o istotnych problemach(przemijalność życia, ludzka pycha). Mają formę wierszowaną, ciągłą. Występujące rymy nadają dynamiki obu tekstom, których skondensowana treść pokazuje ważne zagadnienia; autor w tych kilku zdaniach zawiera prawdę o sprawach rządzących ludzkim bytowaniem.

---