Podstawy prawne ochrony wód

W 1968 r. w Strasburgu została uchwalona Europejska Karta Ochrony Wód.

Zasady gospodarowania wodą sformułowane w EKOW:

1. Bez wody nie ma życia; woda jest cennym, nieodzownym dobrem dla człowieka.
2. Zasoby dobrej wody nie są nieograniczone. Dlatego też coraz bardziej konieczne staje się oszczędne gospodarowanie tymi zasobami, ich utrzymanie, a nawet - jeśli to możliwe - ich pomnażanie.
3. Zanieczyszczanie wód jest szkodliwym działaniem, wymierzonym przeciw ludzkości i wszelkiemu życiu.
4. Jakość wody musi odpowiadać wymaganiom zdrowia publicznego i zapewniać przewidywany sposób jej użytkowania.
5. Wody zużyte należy odprowadzać do zbiornika w takim stanie, by nie spowodować ograniczeń w jego użytkowaniu do celów publicznych i prywatnych.
6. Poważną rolę w utrzymaniu zasobów wodnych odgrywa poszycie roślinne, a szczególnie lasy.
7. Istniejące zasoby wodne winne być bilansowane.
8. Porządkowaniem gospodarki wodnej powinny kierować odpowiednie organy państwowe.
9. Ochrona wód wymaga intensyfikacji badań naukowych, kształcenia fachowców i uświadamiania szerokich mas społeczeństwa.
10. Obowiązkiem każdego człowieka jest - dla dobra ogółu - oszczędne i rozumne gospodarowanie wodą.
11. Podstawą planowania gospodarce wodnej powinny być całe zlewnie, a nie granice administracyjne lub państwowe.
12. Woda nie uznaje granic państwowych, co wymaga współpracy w skali międzynarodowej.

Ramowa Dyrektywa Wodna

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE sporządzona 23 października 2000 r. ma za zadanie stworzenie ram dla wspólnotowych działań w dziedzinie polityki wodnej i zarządzania zasobami wodnymi Europy.

Woda jest tak wrażliwym surowcem, któremu może zagrozić nawet jedna kropla niebezpiecznej substancji. RDW ma na celu jej ochronę przed zanieczyszczeniem już u jego źródła.

Podstawowym zadaniem RDW jest zapewnienie obecnym i przyszłym pokoleniom dostępu do dobrej jakości wody oraz umożliwienie korzystania z wody na potrzeby m. in. przemysłu i rolnictwa, przy jednoczesnym zachowaniu i ochronie środowiska naturalnego. Zgodnie z zapisami RDW:

"woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie".

Główny cel Ramowej Dyrektywy Wodnej to osiągnięcie "dobrego stanu wód" do 2015 r.

"Dobry stan wód" oznacza stan osiągnięty przez jednolite części wód:

• powierzchniowych, jeżeli zarówno jej stan ekologiczny, jak i chemiczny jest określony jako co najmniej "dobry"

• podziemnych, jeżeli zarówno jej stan ilościowy, jak i chemiczny jest określony jako co najmniej "dobry".

Dobry stan wód oznacza nie tylko ich czystość, ale także prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów wodnych i mokradłowych. Według Ramowej Dyrektywy Wodnej środowisko naturalne jest równoprawnym użytkownikiem wód, takim samym jak ludność, przemysł czy rolnictwo.

Dobry stan wód definiowany jest na podstawie takich czynników jak:

• ogólny stan ekologiczny,

• występowanie roślin i zwierząt,

• naturalne ukształtowanie dna i brzegów,

• właściwości fizyczne i chemiczne wód.

Im wartości tych parametrów bliższe są naturalnym, tym lepszy jest stan wód.

System klasyfikacji ekologicznej

RDW ma doprowadzić do osiągnięcia celów środowiskowych, dlatego też jakość wód jest podstawą do określania ich stanu ekologicznego, który można zdefiniować jako:

• bardzo dobry - dla wód o niezmienionych warunkach przyrodniczych lub zmienionych tylko w bardzo niewielkim stopniu,

• dobry - gdy zmiany warunków przyrodniczych w porównaniu do warunków niezakłóconych działalnością człowieka są niewielkie,

• umiarkowany - obejmujący wody przekształcone w średnim stopniu,

• słaby - wody o znacznie zmienionych warunkach przyrodniczych (biologicznych, fizyko-chemicznych, morfologicznych), gdzie gatunki roślin i zwierząt znacznie różnią się od tych, które zwykle towarzyszą danemu typowi jednolitej części wód,

• zły - wody o poważnie zmienionych warunkach przyrodniczych, w których nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki.

Podobnie ustanawia się kryteria dla stanu chemicznego: im bardziej skład chemiczny wody zbliżony jest do naturalnego dla danego typu jednolitych części wód, tym lepszy jest stan chemiczny.

W przypadku wód silnie zmienionych przez człowieka (zbiorniki zaporowe, uregulowane odcinki rzek) gdzie przywrócenie stanu naturalnego uznawane jest za niewykonalne, określa się tzw. potencjał ekologiczny.

Elementy kluczowe RDW:

• ochrona wszystkich wód, powierzchniowych oraz podziemnych w aspekcie całościowym,

• osiągnięcie dobrego stanu wód do roku 2015,

• zintegrowane gospodarowanie wodami w oparciu o obszary dorzeczy,

• łączne podejście dotyczące regulacji emisji i standardów jakościowych wody oraz stopniowe eliminowanie substancji szczególnie niebezpiecznych,

• instrumenty ekonomiczne: analiza ekonomiczna oraz zwrot kosztów za usługi wodne w celu zrównoważonego użytkowania wody,

• zaangażowanie społeczeństwa oraz użytkowników wody.

Transpozycja Ramowej Dyrektywy Wodnej do polskiego prawa:

RDW jest transponowana przez Ustawę z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne, wraz z Ustawą z dnia 23 listopada 2002 roku o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2002 roku Nr 233, poz. 1957) oraz szeregiem aktów wykonawczych.

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/CE wymaga zrealizowania zapisów zawartych w następujących dyrektywach:

• Dyrektywa w sprawie wód przeznaczonych do kąpieli 76/160/EEC

• Dyrektywa w sprawie wody pitnej 80/778/EEC zmieniona Dyrektywą 98/83/EC

• Dyrektywa w sprawie osadów ściekowych 86/278/EEC

• Dyrektywa w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych 91/271/EEC

• Dyrektywa w sprawie azotanów 91/676/EEC 

• Dyrektywa w sprawie zintegrowanej ochrony przed zanieczyszczeniami (IPPC) 96/61/EC

a także, uwzględnienia zobowiązań wynikających z szeregu innych dyrektyw, takich jak:

• Dyrektywa w sprawie ptaków 79/409/EEC

• Dyrektywa w sprawie dużych katastrof 96/82/EC

• Dyrektywa w sprawie oceny oddziaływania na środowisko 85/337/EEC

• Dyrektywa w sprawie środków ochrony roślin 91/414/EEC

• Dyrektywa w sprawie siedlisk 92/43/EEC

Główne cele RDW:

• Ochrona i poprawa warunków, a gdy to niemożliwe utrzymanie stanu obecnego ekosystemów wodnych, a także lądowych i podmokłych, bezpośrednio uzależnionych od ekosystemów wodnych (w odniesieniu do potrzeb wodnych).

• Propagowanie zrównoważonego korzystania z wody opartego na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych.

• Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu czystości środowiska wodnego. Przedsięwzięcia te powinny prowadzić do ograniczania zrzutów, emisji i strat priorytetowych substancji niebezpiecznych, a w dalszej perspektywie do zaprzestania lub stopniowego eliminowania tego typu działalności.

• Stopniowe ograniczenie zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobieganie ich dalszej degradacji.

• Dążenie do zmniejszania skutków powodzi i suszy, przez co osiągnięte zostaną wymierne korzyści:
  a) Zapewnione zostanie odpowiednie zaopatrzenie w dobrej jakości wodę powierzchniową i podziemną, co jest niezbędne dla zrównoważonego, i sprawiedliwego korzystania z wód.
  b) Ulegnie redukcji ilość zanieczyszczenia wód podziemnych.
  c) Zapewniona będzie ochrona wód terytorialnych i morskich.
  d) Wypełnione zostaną odpowiednie umowy międzynarodowe, w tym te traktujące o ochronie środowiska morskiego i zapobiegające jego zanieczyszczaniu.

Poza tym ustalono kierunki polityki opłat za wodę w celu zachęcenia użytkowników do efektywniejszego wykorzystywania zasobów wodnych i wprowadzenia w życie zasady "zanieczyszczający płaci". Nacisk położono na kompleksowe podejście do działań związanych z emisją substancji do środowiska i normami tych emisji oraz kontrolę (która powinna opierać się na najlepszych dostępnych technikach - BAT).

Poniższe akty prawne i programy związane są z wprowadzaniem w życie na obszarze RP postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej:

• Ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2001 Nr 62 poz.627 z późniejszymi zmianami)

• Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. 2001 nr 115 poz. 1229).

• Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2001 Nr 62 poz. 628 z późniejszymi zmianami)

• Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72, poz. 747 z późn. zm.). Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. (Dz. U. Nr 203, poz. 1718).

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. 2002 nr 204 poz. 1728).

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. z 2004 r. Nr 32, poz. 284).

• Programy ochrony wód przed azotanami pochodzenia rolniczego

• Programy poprawy jakości wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do picia

• Programy działań ujęte w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy dla osiągnięcia celów środowiskowych

• Programy monitoringu wód w obszarach dorzeczy

Substancje priorytetowe

Ramowa Dyrektywa Wodna zawiera wykaz tzw. substancji priorytetowych, szczególnie szkodliwych dla środowiska, w niektórych przypadkach bardzo niebezpiecznych dla organizmów żywych, w tym człowieka. Dyrektywa obliguje państwa członkowskie Unii do poprawy stanu wód także poprzez ograniczanie występowania w wodzie tych substancji, tak aby ich stężenie było równe naturalnemu stężeniu w przyrodzie. W przypadku substancji wytworzonych przez przemysł ostatecznym celem jest całkowite usunięcie ich z wód.

Na liście substancji priorytetowych znajdują się 33 pierwiastki, związki i grupy związków chemicznych. Należą do nich np. benzen - węglowodór o wysoce rakotwórczym i mutagennym działaniu, rakotwórczy dichloroetan, związki kadmu, ołowiu, niklu i rtęci i wiele pestycydów (atrazyna, chlorfenwinfos, chloropiryfos i inne).

Rezolucja 47/193 Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, ustanowiła 22 marca Światowym Dniem Wody. Ideą obchodów tego dnia jest uświadomienie państwom członkowskim ogromnego wpływu prawidłowej gospodarki wodnej na ich kondycje gospodarczą  i społeczną.

---