WYKŁAD 3

25.X.05

METAZOA- WIELOKOMÓRKOWCE

Protozoa Organizmy jednokomórkowe lub wielokomórkowe kolonie, które posiadają dwie grupy komórek Generatywne Wegetatywne Wszystkie procesy życiowe odbywają się w obrębie jednej komórki

Metazoa wielokomórkowe nawet u najprymitywniejszych form występuje wiele rodzajów komórek nie generatywnych komórki łączą się w zespoły morfologiczno- funkcjonalne (jednostki biofizyczne) zespoły czasowe do spełnienia określonych funkcji (gąbki) tkanki filogenetyczne zróżnicowane w procesie rozwojowym

Podział systematyczny Metazoa:

Podkrólestwo: Protometazoa

Typ: Placozoa

Podkróleswto: Elemetazoa (Histozoa)- tkankowce

• Coelenterata- jamochłony

Typ: Cnidara- parzydełkowce

Gromada: Hydrozoa- stułbiopławy

Scyphozoa- krążkopławy

Typ: Ctenophora- żebropławy

Typ: Mesozoa

PARAZOA- PRZEDTKANKOWCE

Porifera- Gąbki:

• Organizmy zbudowane z zespołów komórek (nie tworzą tkanek)- zależnie od potrzeby w określonym czasie tworzą grupy komórek spełniające pokreślone funkcje życiowe:

• Okrywające

• Odżywcze

• Podporowe

• Rozrodcze

• W ich rozwoju występuje uwarstwienie, lecz nie ma ono charakteru listków zarodkowych

• Ektoderma

• Endoderma

• Mezoderma

• Wykształcają szkielet wewnętrzny (igły mineralne i włókna sponginowe)

• Znane są z utworów prekambijskich, żyją też obecnie, prowadzą osiadły tryb życia

• Komórki mogą przemieszczać się między warstwami

Występowanie:

• Wody przybrzeżne mórz, w górnej części szelfu kontynentalnego

• Poniżej 1500m. Zanikają, tylko nieliczne występują do głębokości 6000m (abasal)

• Zasiedlają strefę umiarkowaną i tropikalną

• Unikają wód słonawych (w Morzu Barentsa występuje 150 gatunków, w Morzu Czarnym 30 a w Bałtyku brak)

• Nieliczne występują w wodach słodkich (Spongilla sp)

• Formy osiadłe

• Wymagają skalistego brzegu

• Osadzają się na muszlach mięczaków, koralowców itp.

• Najwięcej gatunków występuję w spokojnych wodach przybrzeżnych

• Występują też gatunki planktonowe (drobne formy planktoniczne z promiennymi wypustkami)

• Żyją ok. 1-2 lata (są też formy długowieczne- do 50 lat, Hippospongia communis o średnicy 1m)

Znaczenie gospodarcze:

• Używane w celach higienicznych i technice polerowania

• W Zatoce Biskajskiej, gdzie masowo występują, stosowane jako nawóz

• W przemyśle farmaceutycznym ( w nadczynności tarczycy bo mają jod)

Budowa morfologiczna:

• Pierwotne formy- postać workowata z licznymi otworami (pori)

• Wewnętrzna jama- spongocel

• Jama otwiera się szczytowym otworem wyrzutowym- osculum

• U wielu form zatraca się symetria promienista

• Występują elementy szkieletu wewnętrznego- igły (spiculae) włókna sponginowe

• Wielkość 10-15 mm - 1-2 m

• Są typy askon, sykon i leukon

Budowa anatomiczna:

• Podstawowym elementem budowy jest mezoglea

• Jest to „tkanka” wypełniająca przestrzeń między elementami szkieletowymi

• Mezoglea jest wytworem komórek- kolenocytów

• Ma budowę włóknistą

• Dwie warstwy mezoglei

• Ektomezoglea

• Endomezoglea

• Charakterystyczną cechą gąbek są komórki archeocyty

• Komórki o dużym potencjale biologicznym

• Odtwarzają one wszystkie typy komórek

Najnowsze badania wskazują, że występuje 12 typów komórek:

• Amebocyty- właściwości troficzne i transportowe

• Testocyty- komórki gromadzące pokarm (glikoproteiny, lipoproteiny)

• Chromocyty- komórki barwnikowe

• Pinakocyty- komórki okrywowe (pinakoderma)

• Porocyty

• Choanocyty (komórki kołnierzykowe)- komórki trawienne

Układ czuciowy:

• Występują komórki nerwowe

• Komórki wrzecionowate lub wielobiegunowe z grubymi wypustkami

• Można wyróżnić akson i dendryt

• Komórki te łączą mezogleę z choanocytami

• Stwierdzono występowanie acetylochoiny oraz cholinestazy

• Komórki nerwowe są rozproszone tworząc tzw. układ mononeuryczny

Kurczliwość i elementy szkieletowe:

• Stwierdza się ruch spikul wokół osculum

• Występują wrzecionowate komórki kurczliwe- higocyty

• Szkielet wewnętrzny budują komórki

• Skleryty (igły- spiculae)

• Jednoosiowe

• Wieloosiowe

• Komórki szkieletu są wytworem skleroblastów

• Są one wytworzone

• Substancji wapnia: kalcytu

• Substancji krzemionkowych: opal lub uwodniona krzemionka

• mogą też zawierać inkluzje metaliczne- sód, magnez, bar

• u gąbek sponginowych elementy mineralne są zatopione w sponginie (zawiera jod)

Kolonie gąbek:

• Znaczna większość gąbek to kolonie

• Osculum wyznacza jednego osobnika

• Obserwuje się proces zlewania osobników- dzięki czemu powstaje nowy osobnik

• Wielu autorów sądzi, że kolonia jest jednym osobnikiem

Rozmnażanie:

• Rozmnażanie bezpłciowe

• Tworzą się stolony na drodze pączkowania wewnętrznego

• Powstają czasowe ciała redykcyjne

• Powstają ciała przetrwalnikowe (gemmule i soryty)

• Gemmule występują w okresie zimowym u gatunków klimatu umiarkowanego (tworzone są w mezoglei, dzięki działaniu archeocytów)

• Rozmnażanie płciowe

• Komórki płciowe żeńskie powstają z tokocytów (archeocyty rozrodcze)

• Plemniki powstają z choanocytów

• Występuje zapłodnienie zewnętrzne

• Za zapłodnionego jaja tworzą się larwy- parenchymule

• Celoblastula

• Amfiblastula

• U gąbek stwierdza się w rozwoju tzw. Zjawisko odwrócenia warstw

EUMETAZOA- TKANKOWCE

Typ: PLACOZOA

Wielokomórkowce pośrednie- tkankowce niedoskonałe

Podkrólestwo: Metazoa- Prometazoa

• Organizmy dwuwarstwowe o charakterze pośrednim między pierwotniakami (Apicomplexa) i tkankowcami (Metazoa)

• Górna warstwa (ektoderma)- płaskie komórki tworzące płaski orzęsiony nabłonek

• Dolna warstwa (entoderma)

• Komórki cylindryczne zaopatrzone w biczyk posiadają obszerne wakuole, które mogą zawierać materiał odżywczy

• Między warstwami znajduje się wąska przestrzeń

• Wypełniona jest włóknistymi i gwiaździstymi komórkami, które tworzą rodzaj siatki

• Często spotyka się też symbiotyczne bakterie

• Są to zwierzęta bezjamowe i bezjelitowe, ale o wyraźnej strukturze tkankowej

• Pokarm pobierają wprost z podłoża

• Nie stwierdzono fagocytozy

• Tworzą komory trawienne (uwypuklenie komórek, które otaczają grupkę pierwotniaków)

• Rozmnażanie przez podział

• Wytwarzają pączki o średnicy 90-120 μm

• Powstają z nich bardzo małe osobniki

• Rozmnażanie płciowe nie jest znane

• Stwierdzono duże komórki jajowe, nie znane są plemniki i zapłodnienie

• Nie stwierdzono jakichkolwiek narządów

Systematyka:

Typ: Placozoa

Gromada: Trichoplacidae

Rodzaj: Trichoplex

Trichoplex adhaerans

• Mikroskopijny organizm

• Występuje w strefie litoralnej

• Kosmopolita stref ciepłych mórz

Rodzaj: Trechoplex

Trechoplex reptans

• Ruchliwy drobny organizm 0,5-2 mm stale zmienia swoje kształty, ruchy amebowe

• Gatunek śródziemnomorski

MESOZOA- MORULOIDEA

• Opisano 50 gatunków

• Organizmy wyłącznie pasożytnicze

• Silnie uwstecznione płazińce Platyhelminthes

• Zalicza się do tej grupy zwierzęta o poziomie organizacji moruli

• Ciało ich jest zbudowane z :

• Warstwy komórek (warstwa somatyczna)

• Kilku komórek generatywnych centralnie zlokalizowanych

EUMETAZOA (HISTOZOA)- Tkankowce właściwe

Koncepcje filogenetyczne:

Haeckel (1872)- teoria gastrei

• Tkankowce wywodzą się od kulistej kolonii wiciowców typu Volvox (blastula)

• W procesie tzw. inwaginacji następuje wpuklenie kuli (blastuli)co powoduje zróżnicowanie fizjologiczne i embrionalne- drugi listek zarodkowy- gastrula i prajelito

Miecznikow (1886)- teoria parenchymuli

• Pratkankowce wywodzą się od hipotetycznej dwuwarstwowej parenchymuli

Jägersen (1955)- teoria bilaterogastrei

• Blastea Haeckla przechodzi od życia dennego, spłaszcza się, procesy fagocytozy występują tylko po stronie brzusznej, następuje inwaginacja

Hadżi (1963)- teoria celularyzacji Ciliata

• U wielojądrowych Ciliata następuje celularyzacjia wielojądrowych orzęsków oraz rozpad na poszczególne terytoria komórkowe (pratkanki)

• Powstają prawirki Turbelaria

Tkankowce:

• Ponad 1 000 000 opisanych gatunków

• Charakterystyka

• Zwierzęta wielokomórkowe

• Ciało złożone z minimum dwóch warstw

• W wyniku ewolucji następuje różnicowanie się komórek

• Wyróżnia się zawsze komórki somatyczne i rozrodcze

Rozwój zarodkowy tkankowców:

Zapłodnienie lub dzieworodnie rozwijające się jajo

I okres rozwoju zarodkowego- bruzdkowanie

• Komórka jajowa dzieli się -blastomery

• Kilka typów bruzdkowania zależnych od budowy jaja

II okres rozwoju zarodkowego- blastula

• Nie zawsze u blastuli powstaje blastocel

III okres rozwoju zarodkowego- gastrula

• Tworzą się dwa listki zarodkowe- ektoderma i endoderma

• Między endodermą tworzy się gastrocel- prajelito, które otwiera się pragębą

• Między ektodermą i endodermą powstaje pierwotna jama ciała

• Gastrulacja zachodzi w wyniku procesu

• Inwaginacji

• Inigracji

• Delaminacji

• Epibolii

IV okres rozwoju zarodkowego- trzeciego listka zarodkowego

• Na drodze wpuklenia entodermy powstają worki celomatyczne mezodermalne z wtórną jamą ciała -> lancetnik

• Z ektodermy powstaje pierwotny woreczek mezodermalny -> gady

• Z dwóch mezoblastów powstaje mezoderma -> pierścienice

V okres rozwojowy zarodka -histogeneza

W wyniku proliferacji (namnażania się) komórek oraz procesu fałdowania powstają związki narządów

Następuje różnicowanie się komórki i powstają tkanki

Tkanki:

• Nabłonkowe

• Łączne

• kostna i chrzęstna)

• Nerwowe

• mięśniowe

ZOOLOGIA- WYKŁAD

10