TEMAT 7: FORMY OCHRONY PRZYRODY

Celem ochrony przyrody w Polsce jest:

• zachowanie różnorodności biologicznej,

• zachowanie dziedzictwa geologicznego,

• zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i stabilności ekosystemów,

• kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody,

• a także przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody.

Idea ochrony przyrody towarzyszyła człowiekowi od dawna. Aktualnie stała się priorytetowym celem działalności człowieka, aby zachować zasoby przyrody nieożywionej i ożywionej ze względów: naukowych, krajobrazowych, rekreacyjnych, gospodarczych.

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. ustanowiła następujące formy ochrony przyrody:

• parki narodowe,

• rezerwaty przyrody,

• parki krajobrazowe,

• obszary chronionego krajobrazu,

• obszary Natura 2000,

• pomniki przyrody,

• stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej,

• użytki ekologiczne,

• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,

• ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

1. Parki narodowe - są najwyższą formą ochrony przyrody. Obejmują obszar o powierzchni powyżej 1000 ha, o szczególnych wartościach przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych, historycznych, krajobrazowych. Aktualnie w kraju są 23 parki narodowe obejmujące powierzchnię 1% całego kraju.

2. Rezerwaty przyrody - to obszary obejmujące zachowane w stanie naturalnym ekosystemy, określone gatunki, elementy przyrody nieożywionej mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych, krajobrazowych. Ze względu na przedmiot ochrony, wyróżniamy rezerwaty leśne, florystyczne, krajobrazowe, faunistyczne, torfowiskowe, wodne. Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony. W Polsce jest 1368 rezerwatów (stan na 2003 r.).

3. Parki krajobrazowe - to formy ochrony powstające w latach 70-tych. Obecnie w Polsce jest ponad 120 Parków Krajobrazowych (stan na 2008 r.), z czego najstarszy jest Suwalski Park Krajobrazowy (1976), a największy powierzchniowo (nie licząc obszarów otuliny) Park Krajobrazowy Dolina Baryczy (84 040 hektary). Zajmują powierzchnię 6,3% powierzchni kraju. Parki krajobrazowe obejmują teren, na którym przeważa krajobraz naturalny z urozmaiconą rzeźbą oraz zabytkami kultury tworzącymi harmonijną całość z przyrodą.

4. Obszary chronionego krajobrazu - są to tereny wartościowe pod względem przyrodniczo-krajobrazowym. Obejmują różne typy ekosystemów podlegające zagospodarowaniu. Mogą być przeznaczone na tereny rekreacyjne.

5. Obszary Natura 2000 - to nowa forma ochrony przyrody wprowadzana w naszym kraju od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej.  Za obszary Natura 2000 uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych Europy. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa).

6. Pomniki przyrody. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. - źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.

W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew. Pomniki oznaczone są tabliczką z godłem.

7. Użytki ekologiczne - są pozostałością ekosystemów tworzonych dla zachowania unikatowych zasobów środowiska, np. kępy drzew, wydmy, starorzecza.

8. Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt. Nadrzędnym celem ochrony gatunkowej roślin i zwierząt jest zabezpieczenie przed degradacją gatunków roślin oraz zwierząt dziko występujących. Istotą ochrony jest zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

9. Rezerwaty biosfery - chronione tereny, cenne pod względem przyrodniczo-krajobrazowym. Celem powstania rezerwatów jest stworzenie miejsc ochrony, obserwacji i badań. Zaczęto je tworzyć od 1976 r. W maju 2008 było 531 rezerwatów biosfery w 105 krajach, z tego 9 w Polsce, dla porównania w 2002 408 w 94 krajach.

Zestawienie tabelaryczne parków narodowych w Polsce.

L.p.	Nazwa parku narodowego	Rok utworzenia	Powierzchnia (km²)	Lokalizacja siedziby	Uwagi
1.	Babiogórski Park Narodowy	1954 (1933)	33,91	Zawoja	rezerwat biosfery UNESCO
2.	Białowieski Park Narodowy	1947 (1921)	105,17	Białowieża	rezerwat biosfery UNESCO wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego
3.	Biebrzański Park Narodowy	1993	592,23	Osowiec
4.	Bieszczadzki Park Narodowy	1973	292,01	Ustrzyki Górne	rezerwat biosfery UNESCO
5.	Park Narodowy Bory Tucholskie	1996	47,98	Charzykowy
6.	Drawieński Park Narodowy	1990	113,42	Drawno
7.	Gorczański Park Narodowy	1981	70,31	Poręba Wielka
8.	Park Narodowy Gór Stołowych	1993	63,40	Kudowa-Zdrój
9.	Kampinoski Park Narodowy	1959	385,49	Izabelin	rezerwat biosfery UNESCO
10.	Karkonoski Park Narodowy	1959	55,81	Jelenia Góra	rezerwat biosfery UNESCO
11.	Magurski Park Narodowy	1995	194,39	Krempna
12.	Narwiański Park Narodowy	1996	73,50	Kurowo
13.	Ojcowski Park Narodowy	1956	21,46	Ojców
14.	Pieniński Park Narodowy	1954 (1932)	23,46	Krościenko
15.	Poleski Park Narodowy	1990	97,62	Urszulin	rezerwat biosfery UNESCO
16.	Roztoczański Park Narodowy	1974	84,83	Zwierzyniec
17.	Słowiński Park Narodowy	1967	215,73	Smołdzino	rezerwat biosfery UNESCO
18.	Świętokrzyski Park Narodowy	1950	76,26	Bodzentyn
19.	Tatrzański Park Narodowy	1954 (1947)	211,64	Zakopane	rezerwat biosfery UNESCO
20.	Park Narodowy Ujście Warty	2001	80,38	Chyrzyno
21.	Wielkopolski Park Narodowy	1957 (1933)	75,84	Jeziory
22.	Wigierski Park Narodowy	1989	149,86	Krzywe
23.	Woliński Park Narodowy	1960	109,37	Międzyzdroje

---