VASTA, HAITH, MILLER - „PSYCHOLOGIA DZIECKA” R. 11 ĆW. 9

TEORIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO

Do 1960 roku główną teorią rozwoju języka był model warunkowania i uczenia się Skinnera (przedstawiony w książce Verbal Behavior). Później pojawiły się trzy nowe modele języka:

1. Teoria etologiczna (psycholingwistyka)

psycholingwistyka - teoria rozwoju językowego zapoczątkowana przez Noama Chomsky'ego, podkreślająca odrębność mechanizmów wrodzonych i procesów poznawczych

Chomsky i inni psycholingwiści proponują ewolucyjne wyjaśnienie rozwoju językowego, kładą nacisk na struktury wrodzone i biologiczne mechanizmy nabywania języka

Zarzuty wobec modelu warunkowania i uczenia się:

• nabywanie języka musi mieć podłoże genetyczne, bo dziecko uczy się go bardzo szybko i łatwo (a uczenie się języka poprzez warunkowanie byłoby bardzo powolne)

• mowa dorosłych nie jest całkowicie poprawna i ścisła, a dziecko zapewne nie wie, czy wypowiedź, którą słyszy jest poprawna czy nie

• dziecko potrafi używać form i tworzyć zdania, których nigdy wcześniej nie słyszało - więc uczenie się języka nie może być prostym naśladowaniem mowy dorosłych

• reguły językowe są bardzo złożone, a przecież rodzice nie uczą ich dziecka w jakiś szczególny sposób

Według Chomsky'ego język posiada dwa typy struktury:

• strukturę powierzchniową - dotyczy sposobu, w jaki tworzy się słowa i frazy; jest inna w każdym języku

• strukturę głęboką - odnosi się do wrodzonej wiedzy o właściwościach systemu językowego w ogóle; jest taka sama dla wszystkich języków

Podstawą nabywania języka jest:

wrodzony mechanizm nauki języka (LAD) - ten hipotetyczny mechanizm mózgowy przetwarza powierzchniową strukturę języka na wewnętrzne głębokie struktury, których rozumienie jest wrodzone.

LAD zaczyna więc tworzyć:

gramatykę transformacyjną - zestaw reguł, które tłumaczą strukturę powierzchniową na formę, dzięki której dziecięca struktura głęboka może być rozumiana przez otoczenie. Rozwój reguł transformacyjnych zajmuje kilka lat - to tłumaczy, dlaczego początkowe możliwości językowe dziecka są dość ograniczone i dlaczego postęp jest tak gwałtowny.

- gdy dziecko pojmie reguły strukturalne czy gramatyczne języka, może rozumieć i produkować nieskończoną liczbę zdań

- nacisk na pojęciowy aspekt języka - dziecko opanowuje język przede wszystkim poprzez słuchanie go, a nie dlatego, że nim mówi

- uczenie się języka jest z natury niezależne od rozwoju poznawczego dziecka

2. Poznawczo-rozwojowe modele języka

W rozwoju języka zasadniczą rolę odgrywają wczesna wiedza i pojęcia ukształtowane przez dziecko. Opanowanie języka jest możliwe tylko wtedy, gdy zostanie on włączony do mapy pojęć poznawczych, którą dziecko dysponuje.

Zwolennicy Piageta -> usiłowali powiązać postępy w zakresie sensomotoryki i wczesnych zdolności przedoperacyjnych z odpowiednimi osiągnięciami w opanowywaniu języka.

Inna koncepcja poznawcza kładzie nacisk na fakt, że dziecko używa wczesnych pojęć do wyprowadzania reguł rządzących mową, którą słyszy:

- dziecko analizuje mowę w jej aspekcie semantycznym, pojęcia reprezentują relacje między przedmiotami, czynnościami i zdarzeniami

- dziecko dysponuje bardzo wczesnym (a może nawet wrodzonym) rozumieniem takich pojęć jak: podmiot, czynność i obiekt

- wczesna wiedza dziecka o tym, jak świat działa, jest tym, co stosuje ono do „łamania szyfru” mowy, którą słyszy

Jeszcze inna grupa badaczy zajęła się modelem metafory komputerowej -> opracowują oni komputerowe programy, stanowiące próbę określenia reguł lingwistycznych i procesów poznawczych niezbędnych do tego, by dziecko w ciągu kilku lat opanowało język

3. Podejście środowiskowe

• Podejście wyprowadzone z teorii uczenia się

Środowisko może dostarczyć dziecku doświadczeń niezbędnych do opanowania języka, a zasady uczenia społecznego stanowią część tego procesu, na przykład:

• ludzie nie mówią do niemowląt tak samo jak do biegłych rozmówców -> język opiekunek (jest prosty i gramatycznie poprawny)

• uczenie się przez naśladownictwo nie musi sprowadzać się wyłącznie do kopiowania wzorów, modelowanie może dostarczać podstawowego systemu reguł, który dziecko wykorzystuje

• dokładne analizy wykazały, że rodzice reagują na gramatyczną poprawność języka swoich dzieci, dostarczając im różnych informacji zwrotnych i instrukcji

• Teorie funkcjonalistyczne

Pierwotną motywacją do dziecka do opanowania języka jest potrzeba komunikowania myśli i potrzeba bycia rozumianym przez otoczenie -> nacisk na pragmatykę, funkcjonalne wykorzystanie języka.

- dziecko wyprowadza sens nie ze struktury, ale z wypowiedzi (tak jak w podejściu poznawczym)

- proces uczenia się języka zależy bardziej od interakcji społecznych dziecka niż od jego wrodzonych pojęć poznawczych

system wsparcia językowego (LASS) - opisany przez Brunera proces, dzięki któremu rodzice dostarczają dziecku pomocy w uczeniu się języka; przez LASS dziecko opanowuje specyficzne elementy języka jako fragmenty gier, zabaw i piosenek

skrypt - jest centralnym składnikiem LASS, pozwala dziecku uczyć się specyficznych elementów języka w ściśle określonym kontekście - zwykle jest to uczenie się słów na pamięć z jednoczesnym ćwiczeniem odpowiednich ruchów