26. Metody kształcące poprawność ortograficzną

Metody nauczania ortografii

1. metoda oparta na działaniu uczniów (realizacja celu kształceniowego, tj. wykształcenie poprawności ortograficznej);

• polega na wykonywaniu różnego rodzaju ćwiczeń ortograficznych, poprzedzonych ewentualnie zapoznaniem uczniów z nową regułą ortograficzną bądź jej przypomnieniem)

metoda poszukująca (realizuje głównie cel poznawczy - poznanie zasady - w mniejszym stopniu kształceniowy);

• prowadzi do samodzielnego sformułowania zasady ortograficznej na podstawie obserwacji zebranych ortogramów (wyrazów bądź wyrażeń zawierających jakąś trudność ort.)

Należy zachować takie proporcje w doborze metod, aby zdecydowanie przeważały metody zajęć praktycznych i cel kształceniowy.

Wymagania warunkujące powodzenie:

• Cele:

1. wyrabianie u uczniów spostrzegawczości, samokontroli;

2. rozumienie potrzeby pracy nad poprawnością ort.;

3. wykształcanie umiejętności dostrzegania problemu ort. (czyli stanu wątpliwości co do postaci graficznej wyrazu i umiejętności jej rozstrzygnięcia)

• Prowadzenie przez n-la systematycznej pracy nad rozwijaniem poprawnego ortograficznie pisania, stałej kontroli;

• Stosowanie właściwych metod i zróżnicowanych ćwiczeń.

Rodzaje ćwiczeń ortograficznych:

1. przepisywanie - forma ćw., która polega na wzrokowym ujęciu wyrazu jako całości i reprodukowaniu go w poprawnej postaci;

• w trakcie tego ćw. Występuje połączenie czynności ruchowej z pamięcią wzrokową;

• wzrokowo zapamiętywany jest graficzny obraz słowa i jego pisownia;

• dominuje to zwł. U dzieci młodszych, których poziom wiedzy nie pozwala jeszcze na rozumienie pisowni;

• na tym etapie należy unikać kontaktu ze złym wzorcem, bo pierwszy kontakt najszybciej zapada w pamięć;

• w późniejszej nauce czas przeznaczony na nauczanie ortografii pozwala na stosowanie tej metody jedynie przy szczególnie trudnych ortogramach;

• rodzaje ćwiczeń:

• przepisywanie proste tekstu;

• przepisywanie z podkreśleniem wskazanych wyrazów z problemem ort.;

• przepisywanie z uzupełnieniem, np., liter bądź wyrazów;

• przepisywanie z tekstu tylko wyrazów bądź zdań;

• przepisywanie z tekstu tylko przykładów będących ilustracją określonej reguły ort.;

• układanie krótkich tekstów bądź zdań z podanymi ortogramami, itp.

2. pisanie z pamięci - polega na obserwowaniu i zapamiętywaniu graficznego obrazu wyrazu lub zdania, a następnie pisaniu go z pamięci;

• to ćw. angażuje pamięć mechaniczną, odgrywającą ogromną rolę w nauczaniu pisowni, zwł. we wczesnym etapie kształcenia;

• wyrabia umiejętność przepisywania uważnego i bezbłędnego, skupiania się w czasie pracy;

• przyzwyczaja do samokontroli;

• przy pisaniu z pamięci wyróżnia się trzy etapy czynności:

• przygotowanie (odczytanie przez n-la i uczniów tekstu ćw. oraz omówienie problemów ort.);

• zapisanie zapamiętanego tekstu;

• sprawdzenie poprawności zapisu (korekcja ewentualnych błędów);

3. pisanie ze słuchu (dyktando) - ćw., podczas którego uczniowie zapisują tekst dyktowany prze n-la;

• uczniowie nie widzą zapisanego tekstu, jedynie słyszą wypowiadane przez n-la zdania;

• w procesie pisania ze słuchu usłyszane słowa uczeń musi najpierw rozłożyć na dźwięki i każdemu z nich przyporządkować odpowiedni znak graficzny, a następnie je zapisać;

• cele:

• wyrobienie i utrwalenie nawyków ortograficznych;

• kontrola z ewentualną oceną stopnia opanowania umiejętności ort.;

4. pisanie z komentowaniem - dyktowany prze n-la tekst jest zapisywany przez uczniów z równoczesnym przeprowadzeniem analizy ortograficznej zapisywanych wyrazów;

• komentowanie może przebiegać tak: n-el dyktuje poszczególne zdania tekstu zawierające wybrany na daną lekcję materiał ortograficzny, a wskazany uczeń wyjaśnia zapis wyrazów;

• rodzaje komentowania [Tadeusz Zienkiewicz]:

• komentowanie pełne - wyjaśnia się zapis całego tekstu, występujące w nim reguły ort. i zjawiska gramatyczne;

• komentowanie wydzielonych grup wyrazów - tu tłumaczy się pisownię określonego typu wyrazów w sposób możliwie szczegółowy (np. podajemy czas, tryb, stronę, liczbę czasownika);

• komentowanie wybranych pojedynczych wyrazów i tłumaczenie ich pisowni;

• wymagana dobra orientacja w regułach ort. - zalecane w starszych klasach.

5. inne formy ćwiczeń:

• rozbiór ortograficzny, etapy:

• zwrócenie uwagi na różnice występujące między mową i pismem;

• ustalenie istoty zjawiska, opisanie jej;

• określenie poprawnej formy wyrazu;

ćw. to można stosować w celu utrwalenia poznanych wiadomości z zakresu ortografii, w toku różnego rodzaju ćw. ort.-słownikowych, a także przy omawianiu błędów popełnionych w wypracowaniach;

• ćwiczenia ortograficzno-gramatyczne - rozwijają sprawność w poprawnym zapisie wyrazów; zapobiegają błędom i uczą świadomego stosunku do ortografii; wskazują na praktyczne korzyści nauki gramatyki;

• ćw. ortograficzno-słownikowe - utrwalanie ortogramów na tle obszerniejszego kontekstu (np. tworzenie wyrazów pochodnych, zestawienia synonimów); utrwalają pisownię wyrazów i jednocześnie bogacą czynny słownik ucznia;

• ćw. ortograficzno-stylistyczne - połączenie redagowania dłuższej formy wypowiedzi z utrwalaniem ortogramów; szczególnie przydatne przy pisaniu wypracowań (n-el wypisuje wyrazy, które mogą być przydatne przy pisaniu - charakter profilaktyczny);

• ćw. w stosowaniu reguł ortograficznych - przyspieszają proces nabywania umiejętności i nawyków w zakresie ortografii, służą jako środek sprawdzający i kontrolujący osiągnięcia uczniów w opanowaniu pisowni (np. uczeń obserwując ortogramy sam ma określić trudność ort., spróbować ułożyć odpowiednią regułę; wykonać dużą liczbę ćwiczeń, które doprowadzą do automatyzacji zapisu wyrazów;

• zadania o charakterze gier dydaktycznych i rozrywek umysłowych (np. krzyżówki, zagadki, rebusy, łamigłówki, szarady, domina wyrazowe, piktogramy) - forma zabawowa stwarza na lekcji miły nastrój, angażuje dzieci emocjonalnie, sprzyja zapamiętywaniu ortogramów; ćwiczenia te nie mogą jednak zastępować podstawowych ćwiczeń.