PAPROTNIKI

BUDOWA PAPROTNIKÓW

CYKL ROZWOJOWY PAPROTNIKÓW

RHYNIOPHYTA

ZOSTEROPHILLOPHYTA

TRIMEROPHYTA

WIDŁAKOWE

(LYCOPHYTA)

* sporofit:

- pokolenie dominujące

- najczęściej ma postać płożącej się i dychotomicznie rozgałęzionej łodygi

- łodyga pokryta jest drobnymi listkami o postaci mikrofili (drobnych blaszek z pojedynczym, nierozgałęzionym nerwem)

- wyjątkiem są porybliny które mają łodygę bulwiastą, a liście ostre, wydłużone szydlasto i osadzone na szczycie łodygi na kształt pióropusza

- korzenie przybyszowe są małe i niepozorne

- zarodnie występują na górnej powierzchni specjalnych liści zarodnionośnych (sporofili)

- sporofile najczęściej zebrane są na końcach wzniesionych pędów i tworzą kłosy zarodnionośne (strobile)

* gametofit (przedrośle):

- niepozorny, często bezzieleniowy

- wymaga do prawidłowego rozwoju obecności grzyba mikoryzowego

- jednopienny

PAPROCIOWE

(PTEROPHYTA)

WIDŁAKI JEDNAKOZARODNIKOWE

(LYCOPSIDA)

WIDŁAKI RÓŻNOZARODNIKOWE

(ISOETOPSIDA)

(koniec dewonu)

SKRZYPY

(SPHENOPSIDA)

(górny dewon)

PAPROCIE

(PTEROPSIDA)

WIDLICZKI

(S(ELAGINELLOPSIDA)

* lądowe rośliny tkankowe

* rozmnażają się bezpłciowo za pomocą zarodników

* przemiana pokoleń z przewagą sporofitu

* gametofit (przedrośle) jest zazwyczaj niezależną, samodzielną rośliną

* do zapłodnienia dochodzi w wodzie

* nie mają korzenia osiowego, tylko korzenie przybyszowe

* sztuczna jednostka systematyczna (zaliczamy do niej rośliny należące do trzech odrębnych linii rozwojowych)

PRAWIDŁAKOWCE

( wczesny dewon)

PRASKRZYPY

(HYENIALES)

(środkowy dewon)

+KLINOLISTY

(SPHENOPHYLLALES)

(górny dewon - perm)

* miały postać pnączy z okółkowymi liśćmi wokół pni lepidofitów i kalamitów

+ KALAMITY

(górny dewon-górna kreda)

* w karbonie tworzyły z lepidofitami lasy węglowe

* dochodziły do 30m wysokości

STAROPAPROCIOWE

(COENOPTERIDIDAE)

( górny dewon)

* tworzyły warstwę podszytu w lasach karbońskich

+ LEPIDOFITY

(karbon - koniec paleozoiku)

* formy drzewiaste (30-40cm)

* główny składnik lasów karbońskich

* powstały z nich najbogatsze złoża węgla kamiennego

* przedstawiciele

+ LEPIDODENDRONY

+ SYGILARIE

PORYBLINY

SKRZYPOWE

(SPHENOPHYTA)

* sporofit:

- niewielki (max 2m)

- składa się z podziemnych kłączy, z których wyrastają wzniesione nadziemne łodygi i korzenie przybyszowe

- kłącza i łodygi są segmentowane, podzielone na odcinki tworzące węzły i międzywęźla

- w węzłach wyrastają niewielkie łuskowate liście (u współczesnych gatunków zrośnięte w pochewkę) oraz boczne odgałęzienia pędu (nadają skrzypom wygląd miniaturowej choinki)

- w związku z redukcją liści funkcje asymilacyjne wypełniają łodygi

- pędy mają w środku liczne kanały powietrzne i dodatkowo wzmocnione są pasmami tkanki wzmacniającej o ścianach komórek wysycanych krzemionką co nadaje im sztywność

- sporofile wyraźnie różnią się od liści płonych, są zebrane w strobil i mają postać płaskich tarczek, pod którymi znajduje się kilka lub kilkanaście zarodni

- niektóre skrzypy (SKRZYP POLNY) wytwarzają dwa rodzaje pędów

PĘDY ZARODNIONOŚNE/WIOSENNE - brunatne, bez odgałęzień bocznych, na szczycie mają okazały kłos podobny do szyszki, utworzony przez sporofile

PĘDY PŁONNE/LETNIE/ASYMILACYJNE (WEGETACYJNE) - zielone i rozgałęzione

* gametofit (przedrośle):

- mały, płatowaty, zielony

- dwupienny

* sporofit:

- łodyga niezdolna do przyrastania na grubość

- łodyga najczęściej jest podziemnym kłączem, z którego niemal w całej długości wyrastają drobne korzenie przybyszowe

- niektóre gatunki tropikalne mogą mieć łodygę w postaci krótkiego, wzniesionego pnia

- liście o charakterze makrofili z blaszką często podzieloną pierzasto wyrastają najczęściej na końcu łodygi tworząc pióropusz

- młode liście są zwinięte pastorałowato

- sporofile nigdy nie tworzą kłosa

- czasami są wyraźnie różne od liści wegetatywnych (odżywczych) zwanych trofofilami (PIÓROPUSZKIN STRUSI)

- czasem zarodnie znajdują się w wydzielonej części normalnego płonego liścia (DŁUGOSZ KRÓLEWSKI)

- u niektórych nie ma podziału na liście płonne i zarodnionośne, każdy jednocześnie jest sporofilem i torfofilem

- zarodnie paprosi skupione są zazwyczaj na spodniej stronie liścia w tzw. kupki zarodni, czasem chronione osłonką zwaną zawijką

- ścianki zarodni często mają specjalny podłużny pierścień komórek o pogrubionych ścianach, tworzący zmyślny mechanizm otwierający

- komórki te mają jedynie wewnętrzne ścianki pogrubione, zewnętrzna jest natomiast cienka

- gdy zarodnia dojrzeje i wysycha, komórki te tracą turgor (wewnętrzne ciśnienie powodowane przez wodę) i zapadają się co powoduje oderwanie górnej części zarodni i wysypanie zarodników

* gametofit (przedrośle):

- do 1cm średnicy

- zielony

- postać cienkiego, płaskiego serduszka czepiającego się podłoża chwytnikami

- jednopienny (jednakozarodnikowe) lub dwupienny (różnozarodnikowe)

- po zapłodnieniu i wytworzeniu nowego sporofitu szybko zamiera

LYCOPHYTA

SPHENOPHYTA

PTEROPHYTA

LYCOPSIDA

* wszystkie zarodniki są identyczne morfologicznie

* zarodnie usadowione są na sporofilach tworzących zazwyczaj strobil

* dochodzi do zapłodnienia w wodzie

* z zygoty wyrasta nowa rozgałęziona łodyżka sporofitu

* cały cykl rozwojowy może trwać do 25 lat (kilkanaście lat rozwija się przedrośle)

* WIDŁAK GOŹDZISTY

ISOETOPSIDA

* produkują dwa rodzaje zarodników:

MAKROSPORY - powstają w mikrosporangiach znajdujących się u nasady starszych, zewnętrznych liści

MIKROSPORY - powstają w mikrosporangiach znajdujących się u nasady młodszych, wewnętrznych liści

* po rozpadzie zarodni uwolnione zarodniki wytwarzają przedrośla

* makrospora - przedrośle żeńskie (kilka rodni z pojedynczymi komórkami jajowymi)

* mikrospora - przedrośle męskie (jedna plemnia a w niej plemniki)

* przedrośla poryblinów są tak małe, że właściwie nie opuszczają osłonek zarodnika

* plemniki przepływają do rodni (porybliny żyją w wodzie) i dochodzi do zapłodnienia

* zygota tworzy zarodek, który wyrasta w nowy sporofit

* PORYBLIN (Isoetes)

SPHENOPSIDA

* jednakozarodnikowe

* drobne zarodnie pod tarczowatymi sporofilami

* zarodniki mają po cztery sprężyste taśmy (sprężyce) ułatwiające rozsiewanie się

* mejospory mają identyczny kształt jednak wyrasta z nich dwupienne przedrośle (męskie mniejsze)

* do zapłodnienia dochodzi w wodzie

* SKRZYP (Equisetum)

PTEROPSIDA

JEDNAKOZARODNIKOWE

* brak podziału na sporofile i torfofile

* po kilku latach wegetacji sporofitu każdy dojrzały liść ma na spodniej stronie blaszki kupki zarodni osłonięte zawijką

* każda kupka składa się z kilkunastu zarodni zaopatrzonych w pierścieniowy mechanizm otwierający

* zarodniki są identyczne morfologicznie, a wyrastające z nich przedrośle jest jednopienne

* na dolnej stronie przedrośla tworzą się typowe rodnie z jedną komórką jajową i plemnie z licznymi wielowiciowymi plemnikami

* dochodzi do zapłodnienia w wodzie

* z zygoty rozwija się wielokomórkowy zarodek odżywiajcy się kosztem gametofitu

* wyrasta z niego sporofit, który dość szybko się usamodzielnia

* NARECZNICA SAMCZA (Dryopteris filix-mas)

PTEROPSIDA

RÓŻNOZARODNIKOWE

* nieliczna grupa paproci

* paproć składa się najczęściej z unoszącej się na powierzchni wody ulistnionej łodyżki (do 10cm długości), z której wyrastają małe liście, po trzy w okółku

* dwa liście mają owalne blaszki i unoszą się na powierzchni a trzeci jest podwodny i nitkowato podzielony (przypomina korzenie)

* podwodny liść wytwarza zróżnicowane kupki zarodni (z makro- lub mikrosporangiami)

* te odpowiednio tworzą makro- i mikrospory

* wiosną z pływających po wodzie zarodników wyrastają przedrośla

* mikrospora - męskie ograniczone do paru komórek, tworzące po 8 wielowiciowych plemników

* makrospora - żeńskie trochę większe tworzące po trzy rodnie

* dochodzi do zapłodnienia w wodzie

* tworzy się zygota, z której wyrasta młody sporofit

* SALWINIA PŁYWAJĄCA (Salwinia natans)

LYCOPHYTA

PTEROPHYTA

LYCOPHYTA

* grupa reliktowa (szczyt rozwoju - karbon)

* pozostały po nich grube pokłady węgla kamiennego

* współczesne to rośliny niewielkie i nie odgrywają wielkiej roli w ekosystemach

* niegdyś zarodniki widłaków wykorzystywano do produkcji ognii sztucznych

* wszystkie widłakowe są w Polsce pod prawną ochroną gatunkową a oba PORYBLINY, WIDŁAK ISSLERA (Diphasium issleri) i WIDLICZKA SZWAJCARSKA umieszczone są w Polskiej czerwonej księdze roślin

LYCOPSIDA

ISOETOPSIDA

SELAGINELLOPSIDA

* sporofit:

- jednakowe morfologicznie zarodniki

- dychotomicznie rozgałęzione, ulistnione łodyżki z jedną centralną wiązką przewodzącą

* gametofit:

- jednopienny

- bulwiasty

- żyje pod ziemią w symbiozie z grzybami

- plemniki mają dwie wici

* przedstawiciele spotykani w cienistych lasach naszego kraju

WIDŁAK JAŁOWCOWATY (Lycopodium annotinum)

WIDŁAK GWIEŹDZISTY

(Lycopodium clavatum

* sporofit:

- dwa rodzaje zarodników

- skrócona, bulwiasta łodyga wykazująca niewielki przyrost na grubość

- liście długie, ostre, mają na górnej powierzchni płatowaty wyrostek (języczek)

* gametofit:

- dwupienny

- plemniki opatrzone wieloma wiciami

*przedstawiciele w Polsce

PORYBLIN JEZIORNY (Isoetes lacustris) i PORYBLIN KOLCZASTY (Isoetes echinospora) - są małe (do 10cm z liśćmi) i rosną pod wodą w czystych jeziorach

* odrębna, niezależna linia rozwojowa widłaków

* sporofit:

- dychotomicznie rozgałęziona łodyżka

- liście z języczkiem

- przypominają budową jednakozarodnikowe ale są różnozarodnikowe

- na szczytach pędów strobile

* gametofit:

- dwupienny

- plemniki dwuwiciowe

* przedstawiciele w Polsce

WIDLICZKA OSTROZĘBNA (Selaginella selaginoides)

WIDLICZKA SZWAJCARSKA

(Selaginella helvetica)

* jednorodne morfologicznie i anatomicznie (zaliczane do jednej gromady a współcześni przedstawiciele zaliczani do jednego rodzaju SKRZYP (Equisetum) - końskie ogony, obejmującego około 30 gatunków, z czego w Polsce spotykamy 9)

* przedstawiciele

SKRZYP POLNY (Equisetum arvense) - występuje na łąkach, polach czy drogach, uznawany za chwast

SKRZYP OLBRZYMI (Equisetum telmateja) - największy, gatunek chroniony

SPHENOPHYTA

* dziś rola skrzypów jest niewielka

* w karbonie tworzyły lasy węglowe

* dawniej ich pędy wykorzystywano do polerowania metalowych przedmiotów i garbowania skór

* napar z ziela skrzypu działa moczopędnie i stosowany bywa w leczeniu kamicy, a nawet miażdżycy

PTEROPHYTA

* zaliczane do jednej gromady (PAPROCIE Pteropsida)

* wiele gatunków znalazło się w Polskiej czerwonej księdze roślin

* współcześnie nie wykorzystywane gospodarczo

* niewielka rola w ekosystemach (w niektórych lasach podstawowy składnik podszytu)

* kiedyś brały udział w tworzeniu węgla i były pokarmem dinozaurów

NIESIĘŹDZAŁOWE

(OPHIOGLOSSIDAE)

* krótka, podziemna łodyga

* jeden liść, podzielony na część asymilacyjną i zarodnionośną (w kształcie kłoska)

* liść za młodu pastorałowato zwinięty

* zarodnie mają grube ścianki

* w Polsce występuje 9 gatunków

* przedstawiciele:

NASIĘŹRZAŁ POSPOLITY (Ophioglossum vulgatum) i PODEJŹRZON (Botrychium) rosnące na łąkach i obrzeżach lasów, używane niegdyś w magii miłosnej

CIENKOZARODNIOWE

(LEPTOFILICIDAE)

* od bardzo maych po okazałe drzewa

* pierzaste, duże liście

* zarodnie o ściankach zbudowanych z jednej warstwy komórek

* około 10tys gatunków (99% wszystkich) z czego w Polsce 40 gatunków

* przedstawiciele pod ochroną:

PIÓROPUSZNIK STRUSI (Matteucia struphiopteris)

PODRZEŃ ŻEBROWIEC (Blechnum spicant)

JĘZYCZNIK ZWYCZAJNY (Phyllitis scolopendrium)

PAPROTKA ZWYCZAJNA

(Polypodium vulgare)

DŁUGOSZOWE

(OSMUNDIDAE)

* zbliżone budową do paproci cienkozarodnikowych

* podziemne kłącze i kilkakrotnie pierzasto podzielone liście, których górna część ma cechy sporofilowe

* grupa znana od karbonu

* jedyny przedstawiciel w Polsce z podmokłych terenów pod ochroną:

DŁUGOSZ KRÓLEWSKI (Osmuda regalis)

SALWINIOWE

(SALVINIDAE)

* podgromada paproci różnozarodnikowych

* pływają po powierzchni wody

* gatunek chroniony w Polsce:

SALWINIA PŁYWAJĄCA

(Salwinia natans)

---