Małgorzata Gajda

Katedra Teorii Ekonomii AE w Krakowie

RYNEK WALUTOWY

Podstawowe pojęcia:

Kurs walutowy (wymienny) - cena, po której dokonuje się wymiany jednej waluty na drugą.

Wyróżnia się dwie metody wyznaczania kursu walutowego:

• metoda brytyjska-kurs walutowy to cena jednostki waluty krajowej wyrażona w jednostkach waluty obcej.

• metoda europejska- kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyrażona w jednostkach waluty krajowej.

W Polsce kurs walutowy wyznaczany jest drugą metodą, czyli oficjalnie podaje się np. kurs dolara, euro itp.

Przy stałym kursie walutowym- w celu obrony ustalanego poziomu kursu walutowego przeprowadzane są interwencje na rynku walutowym zwane operacjami wyrównawczymi. Prowadzą one do zmian poziomu rezerw dewizowych, co jednocześnie prowadzi do zmian poziomu podaży pieniądza krajowego. Przeprowadzający operacje wyrównawcze bank centralny kontrolując poziom kursu walutowego traci wtedy kontrolę nad poziomem podaży pieniądza krajowego (jest to wybór typu „coś za coś”- trade off).

Przy płynnym kursie walutowym- kurs walutowy kształtuje się swobodnie pod wpływem zamian popytu i podaży na rynku walutowym. Bank centralny nie przeprowadza operacji wyrównawczych- rezygnując z kontrolowania kursu może on kontrolować poziom podaży pieniądza krajowego.

Wniosek: bank centralny może kontrolować albo poziom kursu walutowego, albo podaż pieniądza krajowego- nie ma możliwości kontroli jednocześnie obu wielkości (co zostanie pokazane poniżej na wykresach).

Oprócz systemów stałego i płynnego kursu walutowego w praktyce często stosowane są pośrednie rodzaje systemów walutowych np. kurs płynny kierowany, kurs stały dostosowywany okresowo.

Kurs walutowy w Polsce

1. Okres przed 1990 r. - kurs walutowy oderwany od relacji rynkowych, brak wewnętrznej wymienialności złotówki, ograniczenia dewizowe, państwowy monopol handlu zagranicznego.

2. Od 1.01.1990 wraz z rozpoczęciem realizacji tzw. „planu Balcerowicza” wraz z głęboką dewaluacją złotówki wobec dolara wprowadzono sztywny kurs walutowy (9500 „starych” zł. za 1 USD), wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotówki i zliberalizowano handel zagraniczny. Kurs złotówki wobec innych walut był wyznaczany za pośrednictwem dolara.

3. IV kwartał 1991r. wprowadzono element zmienności przy kształtowaniu się kursu walutowego (stały kurs dostosowywany okresowo) czyli tzw. pełzającą dewaluację- co miesiąc kurs złotówki był urzędowo obniżany wg z góry określonej skali; kurs złotówki zaczęto wyznaczać w relacji do koszyka 5 walut: marka niemiecka, USD, funt brytyjski, frank francuski, frank szwajcarski (tzw. kurs efektywny ważony udziałem poszczególnych walut w polskim handlu zagranicznym).

4. Maj 1995r.- upłynniono kurs złotówki poprzez rozszerzenie pasma wahań rynkowego kursu walutowego wokół tzw parytetu, czyli kursu odniesienia (ceny „koszyka walut”) w celu zmniejszenia tempa przyrostu rezerw dewizowych, co przyczyniało się do przyrostu podaży pieniądza ( przy względnie stałym kursie walutowym NBP nie był w stanie kontrolować poziomu podaży pieniądza krajowego, co utrudniało prowadzenie polityki antyinflacyjnej).

5. Grudzień 1995- wprowadzono możliwość zakładania kont dewizowych przez firmy (wcześniej miały one obowiązek natychmiastowej odsprzedaży dewiz pochodzących z eksportu).

6. 1 styczeń 1999 r. ze względu na powstanie Unii Gospodarczo- Walutowej w Europie, czyli wprowadzenia euro, zmieniono skład koszyka walutowego z 5 walut na 2: Euro i USD.

7. Kwiecień 2000 r. wprowadzono całkiem płynny kurs walutowy- może on się kształtować swobodnie pod wpływem zmian popytu i podaży, nie ma ograniczenia wahań kursu rynkowego złotówki, bank centralny nie interweniuje na rynku walutowym.

Po wejściu do UE i spełnieniu tzw. kryteriów z Maastricht Polska ma obowiązek przystąpienia w przyszłości do „strefy euro”. Wiążę się to z koniecznością ponownego ograniczenia wahań kursu złotówki wobec euro- Przez 2 lata przed przystąpieniem do UGW +/- 15 % ze względu na konieczność uczestnictwa w systemie ERM -2 (lub inny bardziej restrykcyjny wariant +/- 2,25 %), po wejściu do UGW kurs złotówki do euro zostanie już nieodwracalnie usztywniony wobec euro. Dlatego tak ważne będzie ustalenie tzw. „kursu wejścia” do strefy euro.

Zmiany kursu walutowego:

1. mogą wynikać ze swobodnej interakcji popytu i podaży na rynku walutowym przy płynnym kursie walutowym:

APRECJACJA- oznacza wzrost kursu waluty krajowej wobec waluty obcej lub koszyka walut;

DEPRECJACJA - spadek kursu waluty krajowej wobec waluty obcej lub koszyka walut.

2. Przy stałym kursie walutowym wynikają z urzędowych decyzji o zmianie poziomu kursu walutowego:

DEWALUACJA- to urzędowe obniżenie kursu waluty krajowej wobec waluty obcej lub koszyka walut;

REWALUACJA- urzędowe podwyższenie kursu.....itd.

Na poniższych wykresach celowo posłużę się metodą brytyjską ustalania kursu złotówki (obie metody są wzajemnie „przeliczalne”- np. aprecjacja złotówki jest równoznaczna z deprecjacją USD itd.) Jako przykład prześledzimy kurs złotówki wobec dolara amerykańskiego.

Przykład liczbowy:

zakładamy dwa hipotetyczne kursy USD w Polsce:

1. 1USD - 3PLN

2. 1 USD - 4 PLN

Zmiana kursu z 1) na 2) oznacza wzrost kursu USD, co równocześnie oznacza spadek kursu złotówki wobec dolara (w pierwszym przypadku za 1 PLN na rynku walutowym można nabyć 1/3 USD, w drugim przypadku już „tylko” ¼ USD, co oznacza „osłabienie” złotówki).

Dla eksporterów (i innych grup podmiotów- zob. poniżej) zgłaszających popyt na złotówki, korzystniejszy jest niższy kurs złotówki- jak w przypadku 2)- za każdego dolara otrzymanego jako zapłatę „wolą” oni otrzymać 4 PLN niż 3 PLN.

Dla importerów (i innych grup podmiotów- zob. poniżej) korzystniejszy jest wyższy kurs waluty krajowej- muszą oni nabyć dolary na rynku walutowym, aby dokonać zakupu za granicą- za 1 USD „wolą” oni płacić mniej, czyli 3 PLN, zamiast 4 PLN.

kurs $/zł S D ilość złotówek		1) Popyt na walutę (zł) D - zgłaszają: eksporterzy, którzy chcą wymienić otrzymane dolary (jako zapłatę) na złotówki, mieszkańcy USA, którzy chcą kupić polskie aktywa (akcje, bony skarbowe), turyści z USA, którzy zamierzają przebywać w Polsce. 2) Podaż waluty (złotówek) S - zgłaszają: importerzy, którzy chcą zmienić złotówki na dolary, aby kupić dobra i usługi w USA, polscy turyści, którzy zamierzają przebywać w USA, Polacy, którzy chcą zakupić amerykańskie aktywa.
Przy stałej cenie polskich towarów i usług - dochody Polski z eksportu będą wzrastać wraz ze spadkiem kursu walutowego (eksporterzy otrzymują więcej złotówek za 1 dolara) Im niższy kurs walutowy, tym wyższy popyt na złotówki (krzywa D ma nachylenie ujemne) - eksport jest bardziej opłacalny (oraz przyjazdy turystów zagranicznych do Polski czy też inwestycje zagraniczne w Polsce)- eksporterzy zamierzają wymieniać więcej dolarów na złotówki Wraz ze spadkiem kursu złotówki - obniża się podaż złotówek - obniża się poziom importu ( krzywa S ma nachylenie dodatnie) - importerzy wymieniają mniej złotówek na dolary , ponieważ więcej złotówek muszą płacić za 1 dolara - import mniej opłacalny Zakładamy stan początkowy - popyt na rynku walutowym D0, podaż S0, równowaga na rynku walutowym w punkcie A, przy kursie walutowym e0
Wzrost popytu na polskie towary i usługi przy każdym poziomie kursu walutowego (na przykłąd na skutek wejścia PL do UE w maju 1994 r.)- wzrasta popyt na złotówki przy każdym poziomie kursu walutowego - krzywa D0 przesuwa się do D1 (Rys. 1)
kurs $/zł S e1 e0 C A B e2 D1 D2 D0 ilość złotówek Rys. 1	a) w systemie płynnego kursu walutowego - kurs walutowy wzrośnie do e1 (aprecjacja) b) przy stałym kursie walutowym - aby utrzymać kurs walutowy na poziomie e0 bank centralny musi zaoferować brakującą podaż złotówek w wielkości AB (przy kursie e0 występuje nadwyżka popytu nad podażą na rynku walutowym, presja na wzrost kursu walutowego), dochodzi do interwencji BC, który aby zaspokoić zwiększony popyt na złotówki emituje dodatkowy pieniądz (zł.) i sprzedaje go (zł.) za dolary - w wyniku czego zwiększa się podaż pieniądza krajowego i zwiększają się rezerwy dewizowe BC. Kurs złotego jest podwartościowy - niższy niż ten, który zostałby ukształtowany na podstawie swobodnej „gry” popytu i podaży
Spadek popytu - krzywa D0 przesuwa się do D2 (Rys. 1) a) przy płynnym kursie walutowym - kurs walutowy ulega obniżeniu do e2 (deprecjacja) b) przy stałym kursie walutowym - aby utrzymać kurs walutowy na poziomie e0 bank centralny musi zgłosić dodatkowy popyt na złotówki w wielkości AC (przy kursie e0 występuje nadwyżka podaży nad popytem, presja na obniżenie kursu walutowego), dochodzi do interwencji BC, który za dolary skupuje nadwyżkę waluty krajowej w wyniku tego obniża się podaż pieniądza krajowego i zmniejszają się rezerwy dewizowe BC. Kurs złotego jest nadwartościowy -wyższy niż ten, który zostałby ukształtowany na podstawie swobodnej „gry” popytu i podaży
3) Wzrost podaży złotówek (Rys. 2) przy każdym poziomie kursu walutowego - przesunięcie S0 do S1 (importerzy chcą wymieniać więcej złotówek na dolary przy każdym poziomie kursu walutowego)
Kurs S2 S0 $/zł S1 e2 e0 C A B e1 D ilość złotówek Rys. 2			a) przy płynnym kursie walutowym - kurs walutowy (złotówki) ulega obniżeniu w stosunku do $ (deprecjacja) do poziomu e1 b) przy stałym kursie walutowym - aby zapobiec obniżeniu kursu do e1 i utrzymać e0 - BC musi interweniować zgłaszając dodatkowy popyt na złotówki w wielkości AB. Oznacza to zmniejszenie podaży pieniądza krajowego i obniżenie poziomu rezerw dewizowych BC.
4) Spadek podaży (rys. 2) - przesunięcie S0 - do S2, przy każdym poziomie kursu walutowego a) przy płynnym kursie walutowym - kurs złotego wzrośnie do e2 (aprecjacja) przy stałym kursie walutowym - aby utrzymać kurs na poziomie e0 - BC musi interweniować dostarczając dodatkową podaż złotówek, w wielkości AC, ponieważ przy e0 i S2 występuje nadwyżka popytu na złotówki. W wyniku interwencji zwiększa się podaż pieniądza krajowego i ulegają zwiększeniu rezerwy dewizowe BC.

Źródło: M.Gajda: opracowanie własne na podstawie „Ekonomia t 2” Begg, Fischer, Dornbusch.

Zadania do rozwiązania:

Oceń skutki :

1. wzrostu liczby wyjazdów polskich turystów za granicę z przyczyn innych niż zmiana kursu walutowego:

1. przy założeniu stałego kursu walutowego;

2. przy płynnym kursie walutowym.

2. wzrostu inwestycji zagranicznych w Polsce ( z innych przyczyn niż zmiana kursu walutowego np. z powodu wzrostu wiarygodności PL w oczach inwestorów zagranicznych po wejściu PL do UE):

1. przy założeniu stałego kursu walutowego;

2. przy płynnym kursie walutowym.

1

1

---