Pojęcie i model wykładni.

WYKŁADNIA lub interpretacja prawa

1. Pragmatycznie- jest to zespół czynności zmierzający do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego

2. Apragmatycznie- rezultat procesu ustalania prawidłowego znaczenia przepisu

3. Sensu largo- proces rozumienia przepisów prawa

4. Sensu stricto- wyłącznie wtedy, gdy przepis prawny budzi wątpliwości („clara non sunt intrpretanda”)

Racje lingwistyczne (językowe):

• Język prawny jest odmianą języka potocznego i dzieli jego wszystkie wady i zalety

• Wyrażenia języka prawnego bardzo często są nieostre, niejasne, wieloznaczne lub po prostu semantycznie niedookreślone (otwarte)

• Pojęcie jest semantycznie otwarte wówczas, gdy w przypadku danego pojęcia istnieją takie sytuacje, dla których reguły danego języka nie określają czy dany obiekt podpada pod dane pojęcie czy nie

• Strefa pewności pozytywnej

• Strefa pewności negatywnej

• Sfera niepewności semantycznej „cienia semantycznego”

Racje systemowe:

• Przepis prawny zajmuje określone miejsce w akcie normatywnym, a z kolei ten akt normatywny jest składnikiem określonej gałęzi prawa

• Przepis prawny pozostaje w wielu skomplikowanych relacjach z innymi przepisami i wykładnia prawa nie może tego ignorować

• Rozumienie każdego przepisu musi brać pod uwagę i być zharmonizowane z rozumieniem innych przepisów

Racje funkcjonalne:

• Wykładnia prawa nie może się ograniczać do kontekstu językowego i systemowego danego przepisu, ale musi brać pod uwagę także szeroko rozumiany kontekst funkcjonalny, a więc czynniki społeczne, ekonomiczne, polityczne i moralne

PODZIAŁ WYKŁADNI ZE WZGLĘDU NA MOC WIĄŻĄCĄ

Wykładnia autentyczna:

• Wykładnia dokonana przez ten sam organ, który ustanowił daną normę prawną i zarazem przyjmuje się, że ma ona moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany interpretacji

Wykładnia legalna:

• Wykładnia dokonywana przez organ upoważniony przez samo prawo do interpretacji określonych przepisów prawa

• Ma z zasady charakter abstrakcyjny

• Dokonuje jej się za pomocą uchwał lub wytycznych podejmowanych zwykle na posiedzeniach sądu lub innego organu stosującego sprawę

• Nie ma mocy wiążącej

Wykładnia operatywna:

• Wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych sprawa karnych, cywilnych i innych

• Ma charakter konkretny

• Wiąże jedynie w tej sprawie, w której jej dokonano

• Np. wykładnia dokonana przez sąd odwoławczy, która w danej sprawie jest wiążąca dla sądu niższego oraz uchwały Sądu Najwyższego rozstrzygające zagadnienia prawne budzące wątpliwości w konkretnych sprawach

Wykładnia doktrynalna:

• Wykładnia dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej

• Np. dokonywana w glosach do orzeczeń najwyższych instancji sądowych, a także w komentarzach do tekstów prawnych i opracowaniach naukowych

• Współcześnie nie ma mocy wiążącej, ale ma rosnący wpływ na praktykę interpretacji przepisów prawa

PODZIAŁ WYKŁADNI ZE WZGLĘDU NA ZAKRES

Wykładnia literalna (interpretatio declarativa)

Wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva)

Wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva)

Zasady:

• Wszystkie przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie, chyba, że istnieją ważne racje, by nadać im interpretację rozszerzającą lub zwężającą

• Nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego i podatkowego

• Zakaz stosowania wykładni rozszerzającej przepisów prawa karnego, jeżeli wykładnia taka miała by prowadzić do rozszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego, a to ze względu na zasadę „nullum crimen, nulla poena sine lege”

• Zakaz stosowania wykładni rozszerzającej w prawie podatkowym, jeżeli wykładnia taka miała by prowadzić do rozszerzenia zakresu należności podatkowych, a to ze względu na zasadę „nullum tributum sine lege”

• Zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków „exceptiones non sunt extendendae”

• Zakaz wykładni rozszerzającej przepisów prawnych, które stanowią lex specialis

• Zakaz wykładni rozszerzającej przepisów upoważniających

• Wolności i uprawnienia mogą być interpretowane rozszerzająca „in dubio pro libertate”

• Zasadniczo dopuszczalną jest zarówno wykładnia rozszerzająca, jak i zwężająca przepisów pr.procesowego

• Generalny nakaz stosowania wykładni „secundum legem”

• Generalny zakaz stosowania wykładni „contra legem”

Dyrektywy wykładni językowej:

• Domniemanie języka potocznego- normie należy przypisać takie znaczenie, jakie ma ona w języku potocznym, chyba, że ważne względy przemawiają za odstąpieniem od tego znaczenia

• Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać normie kilka różnych znaczeń, to należy wybrać to z nich, które jest najbardziej oczywiste

• Domniemanie języka prawnego- jeżeli prawodawca nadał określonym wyrażeniom znaczenie swoiste, to należy je rozumieć właśnie w takim znaczeniu

• Domniemanie znaczenia specjalnego- jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki społecznej to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jak w tych dziedzinach

• Wolno jest odstąpić od znaczenia literalnego danego przepisu, gdy znaczenie to pozostaje w oczywistym konflikcie lub sprzeczności ze znaczeniem innych norm systemu, zwłaszcza gdy te normy mają wyższą moc prawną

• Argumentum ad absurdum- wolno jest odstąpić od znaczenia literalnego danego przepisu, gdy znaczenie to prowadzi do absurdalnych z punktu widzenia społecznego lub ekonomicznego konsekwencji

• Wolno jest odstąpić od znaczenia literalnego danego przepisu, gdy znaczenie to prowadzi do rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć lub pozostaje w oczywistej sprzeczności z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi

• Reguła harmonizowania kontekstów- ustalając znaczenie literalne przepisu należy brać pod uwagę inne przepisy prawne, wolę prawodawcy oraz cel regulacji prawnej

• Jeżeli nawet odstępujemy od znaczenia literalnego to interpretacja danego znaczenia powinna pozostawać w ramach możliwego znaczenia słownikowego

• Zakaz stosowania wykładni synonimicznej- różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia

• Zakaz stosowania wykładni homonimicznej- tym samym zwrotom nie należy nadawać różnego znaczenia

• Nie wolno jest interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne

• „Lege non distinguente nec nostrum est distinguere”- tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie jest wolno ich wprowadzać interpretatorowi

Dyrektywy wykładni systemowej:

• interpretując normy prawne należy mieć na względzie przed wszystkim zasady konstytucyjne

• interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z interpretacją norm prawa międzynarodowego publicznego

• interpretacja norm prawa wewnętrznego powinna być zgodna z interpretacją norm prawa europejskiego

• nie należy interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do ich sprzeczności z innymi przepisami

• nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzących do luk

• Argumentum a rubrica- przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce zewnętrznej i wewnętrznej aktu normatywnego

Dyrektywy wykładni funkcjonalnej:

• Przy interpretacji przepisów prawnych należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności

• Interpretując normę należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne i ekonomiczne do jakich prowadzić będzie określona interpretacja i wybrać taką interpretację, która prowadzi do konsekwencji najbardziej korzystnych

• Interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej (ratio legis)

• Przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego prawodawcy (wykł.subiektywna)

• Przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą aktualnego prawodawcy (wykł. obiektywna)

• Przepisy prawne należy interpretować zgodnie z zadami interpretacji podobnych przepisów w innych krajach

Domniemania interpretacyjne:

1. Zgodności normy z konstytucją

2. Zgodności normy niższego rządu z normą hierarchicznie wyższą

3. Racjonalności prawodawcy:

domniemanie, że prawodawca

• Nie stanowi norm sprzecznych

• Nie stanowi norm zbędnych

• Dąży do społecznie aprobowanych celów

• Liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji

• Dysponuje najlepszą wiedzą empiryczną : nakaz interpretowania przepisów prawa w sposób uwzględniający aktualny stan wiedzy naukowej i technicznej