Rachunkowość Zarządcza

(dr W. Ciseł)

Wykład 1 (5.10.2009)

Funkcje zarządzania: planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrolowanie.

Rachunkowość zarządcza - system identyfikacji, pomiaru, gromadzenia, agregacji, klasyfikacji i prezentowania informacji finansowych i nie finansowych wspomagających kierownictwo przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i kontroli ich realizacji

System zarządzania przedsiębiorstwem, a system rachunkowości zarządczej

zapotrzebowanie na informacje

Zarządzanie strategiczne	System zarządzania
Zarządzanie operacyjne

System rachunkowości	Rachunkowość zarządcza strategiczna
		Rachunkowość zarządcza operacyjna

Rachunkowość zarządcza strategiczna - dział rachunkowości zarządczej włączony w proces strategicznego zarządzania przedsiębiorstwem.

Rachunkowość zarządcza operacyjna - dział rachunkowości zarządczej włączony w proces operacyjnego zarządzania przedsiębiorstwem.

Cechy charakterystyczne rachunkowości zarządczej strategicznej i operacyjnej

Kryterium	dział rachunkowości zarządczej
		strategiczna	operacyjna
szczebel zarządzania	zarządzanie strategiczne	zarządzanie operacyjne
horyzont czasowy	długi okres	krótki okres
odbiorcy informacji	naczelne kierownictwo	Kierownictwo niższego szczebla
kryterium optymalizacji	pozycja przedsiębiorstwa, wartość przedsiębiorstwa	zysk przedsiębiorstwa, nadwyżka pieniężna
przedmiot zadań	rozwój przedsiębiorstwa	efektywne wykorzystanie zasobów
charakter zadań	warianty działalności	bieżące zadania
rodzaj uwarunkowań	zewnętrzne	wewnętrzne
wymiar czasowy informacji	perspektywiczność	teraźniejszość
zaangażowanie środków	na długi okres	na krótki okres
orientacja decydentów	rynek	produkcja
wymiar zadań	zadania jakościowe	zadania ilościowe

Rachunkowość finansowa, a rachunkowość zarządcza

kryterium	rachunkowość
		finansowa	zarządcza
główni odbiorcy informacji	inwestorzy, kredytodawcy, kontrahenci, konkurencja, agendy rządowe, władze lokalne	kierownicy różnych szczebli i ogniw firmy
regulacje prawne	ustawa o rachunkowości, kodeks spółek handlowych, prawo podatkowe, przepisy Ministra Finansów i Komisji Papierów Wartościowych, standardy krajowe i międzynarodowe	zarządzanie wewnętrzne kierownictwa przedsiębiorstwa
stopień ujednolicenia	jednolity system dla różnych jednostek	w dużym stopniu zindywidualizowana
zasady rachunkowości	zasada wiernego obrazu jako narzędzia i inne zasady	zasady przydatności informacji w zarządzaniu
cechy informacji	dokładność, rzetelność, wiarygodność, ciągłość, sprawiedliwość, kryterium prawdy absolutnej	istotność, szybkość, ekonomiczność, kryterium prawdy względnej
wymiar czasowy	ex post	ex ante, ex post
terminy	obowiązuje periodyczność	stosownie do potrzeb
ujęcie informacji	wartościowe	ilościowe, jakościowe, wartościowe
zakres sprawozdań	cała jednostka gospodarcza	cała jednostka, jednostki wewnętrzne, określone zadania
kontrola	zewnętrzna i wewnętrzna	kierownicza
stopień pewności	determinizm	determinizm, probabilizm

Wykład 2 (12.10.2009)

Koszty wyrażają w pieniądzu zużycie - w toku normalnej działalności gospodarczej w pewnym okresie - rzeczowych składników majątku, usług obcych oraz pracy ludzkiej, przynoszące efekty w postaci wytworzonych wyrobów lub świadczonych usług.

Koszty - uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli

Klasyfikacja kosztów:

kryterium podziału	pozycje kosztów
charakter działalności	koszty podstawowe działalności operacyjnej, pozostałe koszty operacyjne, koszty finansowe
rodzaj kosztu (odnoszą się do działalności podstawowej)	amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty rodzajowe
stopień złożoności	koszty proste, koszty, złożone
miejsce powstawania kosztów	koszty wydziałów podstawowych, koszty wydziałów pomocniczych, koszty zarządu, koszty zakupu, koszty sprzedaży
związek z nośnikiem kosztów	koszty bezpośrednie, koszty pośrednie
związek z przychodami ze sprzedaży	koszty produktów, koszty okresu
związek z osiągniętymi przychodami według przepisów o podatku dochodowym	koszty stałe, koszty zmienne
związek z rozmiarami produkcji	koszty stałe, koszty zmienne
rola w rozwiązywaniu problemu decyzyjnego	koszty istotne, koszty nieistotne
możliwość kształtowania	koszty kontrolowane, koszty niekontrolowane

Koszty produktów - rozliczane są na produkty i biorą udział w wycenie zapasów produktów pracy (mogą być zaprezentowane zarówno w bilansie jak i rachunku zysków i strat).

Koszty okresu - nie są brane pod uwagę przy wycenie zapasów i traktowane są jako koszty dane okresu sprawozdawczego (zaprezentowane będą tylko w rachunku zysków i strat).

Koszty bezpośrednie - ich pomiar i odniesienie na produkty lub działalności w oparciu o dowody źródłowe jest możliwy, istotny i opłacalny.

Koszty pośrednie - nie wykazują ścisłego związku z efektami pracy lub przyporządkowanie tych kosztów na podstawie dowodów źródłowych do produktów jest nieopłacalne lub nieistotne (rozliczanie na produkty za pomocą tzw. kluczy rozliczeniowych).

Koszty zmienne - to koszty, których wysokość zmienia się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji

a) Koszty zmienne proporcjonalne - z kosztami zmiennymi proporcjonalnymi mamy do czynienia wówczas, gdy wzrostowi wielkości produkcji towarzyszy proporcjonalny wzrost kosztów.

b) Koszty zmienne degresywne - koszty zmienne degresywne występują wtedy, kiedy wraz ze wzrostem wielkości produkcji następuje przyrost kosztów, ale w stopniu wolniejszym od przyrostu produkcji.

c) Koszty zmienne progresywne - koszty zmienne progresywne rosną szybciej od wzrostu wielkości produkcji

Koszty stałe - to koszty, które nie reagują na zmiany rozmiarów produkcji.

a) koszty stałe względne

b) koszty stałe bezwzględne - są całkowicie niezależne od skali produkcji. Nie podlegają więc żadnym zmianom przy zmianach wielkości produkcji. W praktyce kosztów bezwzględnie stałych jest niewiele; przykładem jest koszt amortyzacji ustalony metodą liniową.
c) Koszty skokowo stałe - zachowują jednakowy poziom tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji, po przekroczeniu którego następuje ich skok na wyższy poziom, na którym znowu występuje pewna ich stabilizacja do określonej wielkości produkcji. Takim kosztem jest koszt wynajmu pomieszczeń produkcyjnych

Koszty istotne (zależne) - koszty związane z określoną decyzją, których poniesienie uzależnione jest od podjętej decyzji.

Koszty nieistotne (niezależne) - należy je ponieść bez względu na podjętą decyzję, np. koszty wynikające z wcześniej podjętych decyzji (koszty zapadłe) lub przyszłe koszty, których wysokość będzie taka sama dla rozpatrywanych alternatyw.

Koszty kontrolowane - na ich wysokość nie ma wpływu ośrodek odpowiedzialności. Zależą od decyzji kierownika

Koszty niekontrolowane - na ich wysokość nie ma wpływu ośrodek odpowiedzialności. Nie zależą od decyzji kierownika, np. amortyzacja, ubezpieczenia.

Rozmiary produkcji i koszty zmienne

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty zmienne (w zł)	Jednostkowe koszty zmienne (w zł)
10 20 30 40 50	200 400 600 800 1000	20 20 20 20 20

całkowite

koszty

zmienne

Rozmiary produkcji i koszty zmienne degresywne

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty zmienne degresywne(w zł)	Jednostkowe koszty zmienne degresywne(w zł)
10 20 30	600 1000 1200	60 50 40

całkowite

koszty

zmienne

degresywne

Rozmiary produkcji i koszty zmienne progresywne

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty zmienne progresywne(w zł)	Jednostkowe koszty zmienne progresywne(w zł)
10 20 30	600 1400 2400	60 70 80

całkowite

koszty

zmienne

progresywne

Rozmiary produkcji i koszty stałe

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty stałe(w zł)	Jednostkowe koszty stałe (w zł)
10 20 30	600 600 600	60 30 15

całkowite

koszty

stałe

Rozmiary produkcji i koszty skokowo stałe

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty skokowo stałe(w zł)	Jednostkowe koszty skokowo stałe (w zł)
10 20 30	600 600 1200	60 30 40

całkowite

koszty

skokowo

stałe

Przez koszty użyteczne rozumie się tę część kosztów stałych, która dotyczy zdolności produkcyjnych uruchomionych do zrealizowania produkcji w danym okresie. Jeżeli przedsiębiorstwo wykorzystuje w pełni posiadane zdolności produkcyjne, to wszystkie koszty stałe są kosztami użytecznymi.

Natomiast, jeżeli jakaś część potencjału wytwórczego z określonych powodów nie będzie wykorzystywana, to koszty stałe związane z posiadaniem i utrzymaniem w gotowości tej części potencjału, są z punktu widzenia przedsiębiorstwa kosztami nieużytecznymi. Koszty te nie przyczyniają się do tworzenia nowych wartości w danym okresie.

całkowite

koszty

stałe

Zmienność kosztów charakteryzuje wskaźnik zmienności, który wyraża stosunek względnej zmiany danego kosztu do względnej zmiany produkcji.

, wskaźnik zmienności dla kosztów zmiennych

, wskaźnik zmienności dla kosztów stałych

gdzie

- wskaźnik zmienności kosztów

- przyrost kosztów zmiennych

- rodzaj kosztu zmiennego

- przyrost kosztów stałych

- koszty stałe

- przyrost produkcji

q - wielkość produkcji

Wykład 3 (19.10.2009)

Metody podziału kosztów na stałe i zmienne

• metoda księgowa

• metody statystyczne

• metoda wykresów korelacyjnych

• metoda odchyleń krańcowych

• metoda regresji liniowej

Metoda księgowa - na podstawie posiadanej wiedzy na temat związku poszczególnych kosztów z wielkością produkcji specjalista z zakresu kosztów dokonuje ich podziału na stałe i zmienne.

Przykład:

Miesiące	Wielkość produkcji (w szt.)	Koszty całkowite (w zł)
I	98	1495
II	96	1495
III	100	1505
IV	108	1535
V	102	1520
VI	98	1490
VII	94	1470
VIII	92	1450
IX	112	1570
X	116	1590
XI	118	1605
XII	114	1575
Razem	1248	18300

Metoda wykresów korelacyjnych

miesiąc V - maj

wielkość produkcji (Q) = 102 , koszty całkowite (K) = 1520, koszty stałe (KS) - 880

- koszty całkowite

- koszty stałe

- jednostkowe koszty zmienne

- wielkość produkcji

Metoda odchyleń krańcowych

, gdzie

- koszty całkowite odpowiadające najwyższej wielkości produkcji

- koszty całkowite odpowiadające najmniejszej wielkości produkcji

- najwyższa wielkość produkcji

- najmniejsza wielkość produkcji

lub

,
,
,

lub

- średnia arytmetyczna kosztów stałych

,

Metoda regresji liniowej

Szacowanie parametrów regresji liniowej kosztów

t
I	-6	-30	180	36	900
...	...	...	...	...	...
XII	10	50	500	100	2500
Razem	0	0	4970	920	27350

Średnia arytmetyczna kosztów całkowitych:

Średnia arytmetyczna wielkości produkcji:

Jednostkowy koszt zmienny:

Równanie regresji liniowej kosztów całkowitych:

Współczynnik korelacji między kosztami całkowitymi a wielkością produkcji:

występuje bardzo silna zależność między kosztami całkowitymi a wielkością produkcji.

Koszty w systemie rachunku kosztów pełnych

Koszty w systemie rachunku kosztów zmiennych

Przykład

Dla przedsiębiorstwa wytwarzającego wyrób X odnoszą się następujące dane:

Cena sprzedaży - 800 zł

Jednostkowy koszt robocizny bezpośredniej - 130 zł

Jednostkowy koszt materiałów bezpośrednich - 200 zł

Jednostkowy zmienny pośredni koszt produkcji - 40 zł

Jednostkowy zmienny koszt sprzedaży - 30 zł

Stałe koszty produkcyjne - 180.000 zł

Stałe koszty sprzedaży - 50.000 zł

Stałe koszty ogólnego zarządu - 100.000 zł

Wyszczególnienie	Okres I	Okres II	Okres III
Zapas początkowy (w szt.)	0	0	200
Produkcja (w szt.)	1.000	1.000	1.000
Sprzedaż (w szt.)	1.000	800	1.200
Zapas końcowy (w szt.)	0	200	0

Obliczyć wynik na sprzedaży i wartość zapasów na koniec każdego okresu wykorzystując:

1. rachunek kosztów pełnych

2. rachunek kosztów zmiennych

Rachunek kosztów pełnych

Przychody ze sprzedaży - koszty produkcyjne wyrobów sprzedanych = wynik brutto ze sprzedaży

Wynik brutto ze sprzedaży - koszty sprzedaży i ogólnego zarządu = wynik finansowy ze sprzedaży

Wyszczególnienie	Okres I	Okres II	Okres III
Przychody ze sprzedaży	800.000	640.000	960.000
Zapas początkowy	0	0	110.000
Koszty produkcyjne	550.000	550.000	550.000
Zapas końcowy	0	110.000	0
Koszty produkcyjne wyrobów sprzedanych	550.000	440.000	660.000
Wynik brutto ze sprzedaży	250.000	200.000	300.000
Koszty nieprodukcyjne (koszty sprzedaży i ogólnego zarządu)	180.000	174.000	186.000
Wynik finansowy ze sprzedaży	70.000	26.000	114.000

Wyjaśnienie:

Przychody ze sprzedaży: cena sprzedaży
sprzedaż, czyli 800
1.000 = 800.000, w kolejnych okresach liczymy analogicznie

Koszty produkcyjne: (jednostkowy koszt robocizny bezpośredniej + jednostkowy koszt materiałów bezpośrednich + jednostkowy zmienny pośredni koszt produkcji)
produkcja + stałe koszty produkcyjne, czyli (130 + 200 + 40)
1.000 + 180.000 = 550.000,w pozostałych okresach koszty produkcyjne są takie same, ponieważ produkcja jest stała w każdym okresie

Zapas początkowy: (zapas początkowy w szt.
produkcja w szt.)
koszty produkcyjne, czyli w trzecim okresie przedstawia się to następująco: (200
1.000)
550.000 = 110.000, zapas końcowy liczymy analogicznie jak zapas początkowy

Koszty produkcyjne wyrobów sprzedanych: koszty produkcyjne - (zapas końcowy - zapas początkowy), czyli w II okresie wygląda to następująco: 550.000 - (110.000 - 0) = 440.000

Wynik brutto ze sprzedaży: przychody ze sprzedaży - koszty produkcyjne wyrobów sprzedanych, czyli 800.000 - 550.000 = 250.000, w kolejnych okresach liczymy analogicznie

Koszty nieprodukcyjne: stałe koszty sprzedaży + stałe koszty ogólnego zarządu + jednostkowy zmienny koszt sprzedaży
sprzedaż w szt., czyli 50.000 + 100.000 + 30
1.000 = 180.000, w kolejnych okresach liczymy analogicznie

Wynik finansowy ze sprzedaży: wynik brutto ze sprzedaży - koszty nieprodukcyjne, czyli 250.000 - 180.000 = 70.000, w kolejnych okresach liczymy analogicznie

Rachunek kosztów pełnych

Przychody ze sprzedaży - koszty zmienne produkcyjne wyrobów sprzedanych - koszty zmienne sprzedaży i ogólnego zarządu = marża produkcyjna

Marża produkcyjna - koszty stałe produkcyjne - koszty stałe sprzedaży i ogólnego zarządu = wynik ze sprzedaży

Wyszczególnienie	Okres I	Okres II	Okres III
Przychody ze sprzedaży	800.000	640.000	960.000
Zapas początkowy	0	0	74.000
Koszty zmienne produkcyjne	370.000	370.000	370.000
Zapas końcowy	0	74.000	0
Koszty zmienne produkcyjne wyrobów sprzedanych	370.000	296.000	444.000
Koszty zmienne sprzedaży	30.000	24.000	36.000
Koszty zmienne wyrobów sprzedanych	400.000	320.000	480.000
Marża pokrycia	400.000	320.000	480.000
Koszty stałe	330.000	330.000	330.000
Wynik finansowy ze sprzedaży	70.000	(10.000)	150.000

Wyjaśnienie:

Koszty zmienne produkcyjne: (jednostkowy koszt robocizny bezpośredniej + jednostkowy koszt materiałów bezpośrednich + jednostkowy zmienny pośredni koszt produkcji)
produkcja w szt., czyli (130 + 200 + 40)
1.000 = 370.000, w pozostałych okresach jest tak samo, bo produkcja jest stała

Zapas początkowy i końcowy: obliczamy tak samo jak w poprzednim przykładzie

Koszty zmienne produkcyjne wyrobów sprzedanych: koszty zmienne produkcyjne - (zapas końcowy - zapas początkowy)

Koszty zmienne sprzedaży: jednostkowy zmienny koszt sprzedaży
sprzedaż w szt., czyli w przypadku okresu I wygląda to następująco: 30
1.000 = 30.000

Koszty zmienne wyrobów sprzedanych: koszty zmienne produkcyjne wyrobów sprzedanych + koszty zmienne sprzedaży, czyli 370.000 + 30.000 = 400.000, w pozostałych okresach liczymy analogicznie

Koszty stałe: stałe koszty produkcyjne + stałe koszty sprzedaży + stałe koszty ogólnego zarządu, czyli 180.000 + 50.000 + 100.000 = 330.000

Wynik finansowy ze sprzedaży: marża pokrycia - koszty stałe, czyli 400.000 - 330.000 = 70.000, w pozostałych okresach liczymy analogicznie.

Podsumowanie:

I okres - w rachunku kosztów pełnych oraz w rachunku kosztów zmiennych wynik finansowy jest ten sam, gdyż całość produkcji została sprzedana

II okres - wynik finansowy jest wyższy w rachunku kosztów pełnych; jeśli sprzedaż jest niższa od produkcji to w rachunku kosztów pełnych jest wyższy wynik finansowy, gdyż część kosztów wytworzenia przetrzymujemy, a w rachunku kosztów zmiennych te koszty przechodzą do rachunki zysków i strat, więc są większe straty.

III okres - wynik finansowy jest większy w rachunku kosztów zmiennych; jeśli sprzedaż jest większa od produkcji to wynik jest większy w rachunku kosztów zmiennych, gdyż zapasy wliczają się do sprzedaży, a jako koszt było to uwzględniane w poprzednim okresie.

Niezależnie od stosowanej metody łączny wynik finansowy w 3 okresach jest taki sam i wynosi w tym przypadku 210.000zł.

Zalety rachunku kosztów pełnych:

1. Rachunek kosztów pełnych lepiej kalkuluje koszt wytworzenia produktu. Do kosztów produkcyjnych, które ponosi przedsiębiorstwo zalicza się zarówno koszty zmienne, jak i koszty stałe. Z związku z tym obydwie grupy tych kosztów powinny być skalkulowane jako koszty produktu.

2. Rachunek kosztów pełnych podkreśla znaczenie kosztów stałych. W długim okresie menedżerowie nie mogą koncentrować się na kalkulowaniu cen sprzedaży jedynie na podstawie kosztów zmiennych.

3. Rachunek kosztów pełnych neutralizuje wpływ sezonowych zmian w wielkości sprzedaży na wynik na sprzedaży przedsiębiorstwa. W przypadku gdy sprzedaż przedsiębiorstwa ma charakter sezonowy wynik na sprzedaży wykazywany poza sezonem będzie niższy w przypadku zastosowania rachunku kosztów zmiennych.

4. Amortyzuje skutki zmian, bo koszty są przechowywane, a w rachunku kosztów zmiennych uwzględniane

5.Przydatny w podejmowaniu decyzji długoterminowych

Wady rachunku kosztów pełnych:

1. Pośrednie koszty produkcyjne dzielone są według klucza. Pośrednie koszty produkcyjne jakie ponosi przedsiębiorstwo są niezależne od wielkości produkcji poszczególnych wyrobów i próba ich rozdzielenia na oddzielne wyroby ma charakter sztuczny.

2. Rachunek kosztów pełnych zniekształca wpływ segmentów na wynik na sprzedaży całego przedsiębiorstwa. Podział stałych kosztów wspólnych na zakłady bądź linie produkcyjne nie oddaje w sposób rzetelny ich wpływu na rezultaty finansowe przedsiębiorstwa.

Zalety rachunku kosztów zmiennych:

1. Rachunek kosztów zmiennych szybciej pokazuje wpływ zmian w wielkości sprzedaży na wynik sprzedaży przedsiębiorstwa. Rachunek kosztów zmiennych jest lepiej skorelowany ze zmianami w wielkości sprzedaży niż rachunek kosztów pełnych. Spadek lub wzrost sprzedaży wywołuje proporcjonalną zmianę w wyniku finansowym.

2. Rachunek kosztów zmiennych dostarcza bardziej użytecznych informacji w procesie podejmowania decyzji krótkoterminowych.

3. Rachunek kosztów zmiennych zmniejsza wpływ zapasów na wynik na sprzedaży. Gdy obliczamy wynik przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu rachunku kosztów pełnych, część stałych kosztów produkcyjnych osiada w zapasach- W rezultacie koszty te nie mają żadnego odzwierciedlenia w wyniku finansowym w danym okresie.

4. Rachunek kosztów zmiennych pozwala przenosić część kompetencji na niższe szczeble zarządzania. Raporty finansowe sporządzane przez pojedyncze segmenty dają kierownictwu obraz, jaki jest wpływ wydzielonych części przedsiębiorstwa na wynik na sprzedaży całości.

5. Przydatny w podejmowaniu decyzji krótkoterminowych

Wady rachunku kosztów zmiennych:

1. Trudności w podziale kosztów na zmienne i stałe. Niektóre koszty generowane przez przedsiębiorstwo trudno jest jednoznacznie uznać jako koszty stałe lub zmienne, np. koszty sprzedaży.

2. Rachunek kosztów zmiennych jest nieprzydatny w decyzjach długookresowych. Przy podejmowaniu decyzji o długim horyzoncie wzrasta znaczenie stałych kosztów produkcyjnych.

3. Rachunek kosztów zmiennych jest nieprzydatny dla rachunkowości finansowej. Zgodnie z zasadą współmierności koszt powstaje dopiero w momencie osiągnięcia przychodu. W rachunku kosztów zmiennych część stałych kosztów produkcyjnych nie znajduje swego odpowiednika w przychodach ze sprzedaży.

Wykład 4 (26.10.2009)

Kalkulacja - to działania zmierzające do ustalenia kosztu obiektu kalkulacji, wraz ze wskazaniem struktury jego komponentów.

Klasyfikacja typów kalkulacji:

1. Według czasu sporządzania kalkulacji

• Kalkulacja ex ante (wstępna)

• Kalkulacja ex post (wynikowa)

Według procedury wyceny

• Kalkulacja kosztów rzeczywistych (oparta na kosztach faktycznie poniesionych)

• Kalkulacja kosztów normalnych (rzeczywiste i planowane)

• Kalkulacja kosztów standardowych

3. Według zakresu kosztów

• Kalkulacja kosztów pełnych

• Kalkulacja kosztów częściowych (zmiennych)

4. Według metody obliczeń

• Kalkulacja podziałowa

• Kalkulacja prosta

• Kalkulacja prosta ze współczynnikami

• Kalkulacja fazowa (procesowa)

• Kalkulacja produktów łącznych

• Kalkulacja doliczeniowa

• Kalkulacja zleceniowa

• Kalkulacja asortymentowa

• Kalkulacja kosztów działań

Kalkulacja podziałowa prosta:

k - koszt jednostkowy produkcji

K - koszty całkowite poniesione w danym okresie

Q - wielkość produkcji w jednostkach naturalnych

Przykład:

Poniesione w danym okresie koszty na produkcję 100 sztuk wyrobu A ukształtowały się następująco:

- materiały bezpośrednie 5.000zł

- płace bezpośrednie 2.000zł

- koszty wydziałowe 3.000zł

Pozycje kalkulacyjne	Koszty całkowite	Liczba wyrobów	Koszty jednostkowe
Materiały bezpośrednie	5.000	100	50
Płace bezpośrednie	2.000	100	20
Koszty wydziałowe	3.000	100	30
Razem	10.000	-	100

Kalkulacja podziałowa prosta przy występowaniu produkcji nie zakończonej na koniec okresu

- wielkość produkcji gotowej

- wielkość produkcji nie zakończonej na koniec okresu

- współczynnik wyrażający stopień zaawansowania procesu produkcji

K - koszty całkowite

Przykład:

W danym miesiącu na wytworzenie 90 sztuk wyrobów gotowych oraz 20 sztuk półfabrykatów, które z punktu widzenia poniesionych kosztów produkcji wykonano w 50% w stosunku do wyrobów gotowych, przedsiębiorstwo poniosło następujące koszty:

- materiały bezpośrednie 4.000zł

- płace bezpośrednie 2.800zł

- koszty wydziałowe 2.000zł

Produkcję nie zakończoną przelicza się na wyroby gotowe przy zastosowaniu procentu zaawansowania tej produkcji.

Obliczenie wielkości produkcji bieżącego miesiąca:

90 sztuk wyrobów gotowych w 100% 90 sztuk

20 sztuk półfabrykatów wykonano w 50% 10 sztuk

Razem wielkość produkcji w jednostkach umownych: 100 sztuk.

Kalkulacja kosztu wytworzenia wyrobu gotowego i półfabrykatu:

Pozycje kalkulacyjne	Poniesione koszty	Wielkość produkcji	Koszt wyrobu gotowego	Koszt półfabrykatu
Materiały bezpośrednie	4.000	100	40	20
Płace bezpośrednie	2.800	100	28	14
Koszty wydziałowe	2.000	100	20	10
Razem	8.800	-	88	44

Koszt półfabrykatu wynosi 50% kosztu wyrobu gotowego.

Sprawdzenie:

90 sztuk wyrobów gotowych po 88zł/szt. = 7.920zł

20 sztuk półfabrykatów po 44zł/szt. = 880zł

Razem: 8.800zł

Kalkulacja podziałowa prosta przy występowaniu produkcji nie zakończonej na początek i koniec okresu

Przykład:

Dane ilościowe dotyczące produkcji wyrobu A:

- stan początkowy produkcji nie zakończonej wynosi 50 sztuk przetworzonych w 60% z punktu widzenia kosztów przerobu

- przekazano do magazynu 90 sztuk wyrobów gotowych

- stan końcowy produkcji nie zakończonej wynosi 40 sztuk przetworzonej w 25% z punktu widzenia kosztów przerobu.

Materiały są wydawane do produkcji w całości z chwilą jej rozpoczęcia.

Dane o kosztach:

Pozycje kalkulacyjne	Koszty stanu początkowego	Koszty okresu	Razem
Materiały bezpośrednie	2.520	3.200	5.720
Płace bezpośrednie	720	1.400	2.120
Koszty wydziałowe	600	1.120	1.720
Razem	3.840	5.720	9.560

Kalkulacja podziałowa prosta według metody średnioważonej

Kalkulacja kosztu wytworzenia wyrobu gotowego i półfabrykatu.

Pozycje kalkulacyjne	Poniesione koszty	Liczba wyrobów	Koszt wyrobu gotowego	Koszt półfabrykatu
Materiały bezpośrednie	5.720	130	44	44
Płace bezpośrednie	2.120	100	21,20	5,30
Koszty wydziałowe	1.720	100	17,20	4,30
Razem	9.560	-	82,40	53,60

Kalkulacja podziałowa prosta według metody FIFO (first in, first out)

1.Ustalenie wielkości produkcji w bieżącym okresie

Wyszczególnienie	Jednostki naturalne	Stopień przerobu	Jednostki umowne
Wyroby gotowe	90	100%	90
Stan końcowy	40	25%	10
Stan początkowy	50	60%	30
Produkcja bieżącego okresu	80	-	70

2.Ustalenie kosztu wytworzenia wyrobów rozpoczętych i zakończonych w bieżącym okresie

Pozycje kalkulacyjne	Poniesione koszty	Liczba wyrobów	Koszty wyrobów gotowych	Koszty półfabrykatów
Materiały bezpośrednie	3.200	80	40	40
Stan końcowy	1.400	70	20	5
Stan początkowy	1.120	70	16	4
Razem	5.720	-	76	49

3.Ustalenie kosztu wytworzenia wyrobów rozpoczętych w poprzednim okresie, a zakończonych w okresie bieżącym.

Pozycje kalkulacyjne	Koszty jednostkowy wyrobu nie zakończonego na początek okresu	40% kosztów przerobu wyrobu gotowego wytworzonego w bieżącym okresie	Koszt wyrobu rozpoczętego w ubiegłym, a zakończony w bieżącym okresie
Materiały bezpośrednie	50,40	-	50,40
Płace bezpośrednie	14,40	8	22,40
Koszty wydziałowe	12	6,40	18,40
Razem	76,80	14,40	91,20

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami

- koszt umownej jednostki kalkulacyjnej

- współczynnik przeliczeniowy wyrobu i-tego rodzaju

- koszty całkowite poniesione w danym okresie

- ilość produkcji wyrobu i-tego rodzaju

- jednostkowy koszt wyrobu i-tego rodzaju

Przykład:

Zakład metalowy wytwarza kanistry o 3 różnych pojemnościach - 5 litrów, 10 litrów i 20 litrów. W ciągu miesiąca wyprodukowano:

- 600 kanistrów o pojemności 5 litrów

- 250 kanistrów o pojemności 10 litrów

- 100 kanistrów o pojemności 20 litrów

Koszty produkcji są proporcjonalne do pojemności poszczególnych kanistrów. W ciągu okresu poniesiono następujące koszty produkcji:

- Materiały bezpośrednie 6.000zł

- Płace bezpośrednie 4.500zł

- Koszty wydziałowe 3.000zł

Dokonaj kalkulacji kosztu jednostkowego poszczególnych kanistrów.

Wyroby	Liczba wyrobów	Współczynnik	Liczba jednostek umownych (2·3)	Koszt jednostki umownej	Koszt wyrobu gotowego (3·5)	Koszty całkowite (2·6)
1	2	3	4	5	6	7
K 5l	600	1	600	9	9	5.400
K 10l	250	2	500	9	18	4.500
K 20l	100	4	400	9	36	3.600
Razem	-	-	1.500	-	-	13.500

K 5l jest podstawą, więc ma współczynnik 1. Każdy kolejny jest proporcjonalny do tego pierwszego w zależności od pojemności.

Obliczenie kosztu jednostki umownej (współczynnikowej):

Kalkulacja podziałowa fazowa

, gdzie:

- jednostkowy koszt wytworzenia wyrobu gotowego

- koszty wytworzenia poniesione w ostatniej fazie

- jednostkowy koszt wytworzenia półfabrykatów w przedostatniej fazie

- ilość produktów gotowych wytworzonych w ostatniej fazie

- ilość półfabrykatów z przedostatniej fazy przekazanych do dalszej obróbki w ostatniej fazie

Przykład:

W okresie sprawozdawczym przedsiębiorstwo wytwarzało w wydziale pierwszym (faza I) 250 sztuk półfabrykatów, w wydziale drugim (faza II) 200 sztuk półfabrykatów, a w wydziale trzecim (faza III) 180 sztuk wyrobów gotowych. Powyższe różnice ilościowe odpowiadają końcowym remanentom półfabrykatów w kolejnych fazach. Koszty poniesione w poszczególnych fazach produkcji przedstawia tabelka:

Pozycja kalkulacyjna	Koszty poszczególnych faz			RAZEM
		I	II		III
Materiały bezpośrednie	3.000 zł	4.800 zł	450 zł	8.250 zł
Płace bezpośrednie	1.000 zł	1.200 zł	2.250 zł	4.450 zł
Koszty wydziałowe	4.000 zł	6.000 zł	2.700 zł	12.700 zł

Dokonaj kalkulacji kosztu jednostkowego wyrobów gotowych.

Rozwiązanie:

Faza	Kalkulacja	Koszt jednostkowy po fazie
I	4.000 : 250	16
II	(16 · 200 + 6.000) : 200	46
III	(46 · 180 + 2.700) : 180	61

Kalkulacja podziałowa odjemna (produkcji łącznej)

, gdzie:

- jednostkowy koszt wytworzenia produktu głównego

- koszt całkowity produkcji łącznej poniesionej w okresie

- cena sprzedaży i-tego produktu ubocznego

- wielkość sprzedaży i-tego produktu ubocznego

- wielkość produkcji wyrobu głównego

Przykład:

W okresie sprawozdawczym przedsiębiorstwo wytworzyło:

produkt główny (M) 4.000 sztuk

produkt uczony (Y) 2.000 sztuk

produkt uboczny (Z) 1.000 sztuk

W ciągu badanego miesiąca zostały poniesione następujące koszty:

materiały bezpośrednie 220.000 zł

płace bezpośrednie 180.000 zł

koszty wydziałowe 80.000 zł

Produkt Y sprzedawany jest po 8zł za 1kg, a produkt Z po 14zł za 1kg. Koszty ogólnego zarządu i koszty sprzedaży stanowią 20% przychodu ze sprzedaży.

Ustalić koszt wytworzenia jednej sztuki produktu głównego.

Przebieg kalkulacji:

1. Wycena produktów ubocznych:

Wyrób	Cena (w zł/kg)	Wielkość sprzedaży (w szt.)	Wartość sprzedaży (w zł)	Koszty ogólnego zarządu i koszty sprzedaży (w zł)	Koszt wytworzenia (w zł)
Y	8 zł/kg	2000 szt.	16000 zł	320 zł	12800 zł
Z	14 zł/kg	1000 szt.	14000 zł	2800 zł	11200 zł
RAZEM	-	-	30000 zł	6000 zł	24000zł

2. Kalkulacja jednostkowego kosztu wytworzenia produktu głównego:

Pozycja kalkulacyjna	Koszt produkcji (w zł)	Koszt produktu głównego (w zł)	Ilość produktu głównego (w kg)	Koszt jednostkowy (w zł/kg)
materiały bezpośrednie	220.000	196.000	4.000	49
płace bezpośrednie	180.000	180.000	4.000	45
koszty wydziałowe	80.000	80.000	4.000	20
RAZEM	480.000	456.000	4.000	114

Wykład 5 (9.11.2009)

Przykład:

Spółka zrealizowała w pełni w danym miesiącu w wydziale produkcyjnym dwa zlecenia. Zlecenie pierwsze obejmowało 20 sztuk produktu A, a zlecenie drugie 10 sztuk produktu B.

Treść	Zlecenie 1	Zlecenie 2	Razem
Materiały bezpośrednie	11.200	8.000	19.200
Płace bezpośrednie	10.000	2.000	12.000
Koszty wydziałowe			4.800
Roboczogodziny	1.020	180	1.200

Dokonaj kalkulacji przyjmując za podstawę rozliczenia kosztów wydziałowych:

1. Koszty płac bezpośrednich

2. Koszty materiałów bezpośrednich

3. Sumę kosztów bezpośrednich

4. Ilość wykonanych roboczogodzin

Ad1.

Wskaźnik narzutu kosztów. Licznik - koszty podlegające rozliczeniu. Mianownik - podstawa rozliczenia.

Pozycje kalkulacyjne	Zlecenie 1		Zlecenie 2
		Koszt produkcji zlecenia	Koszt jednostkowy	Koszt produkcji zlecenia	Koszt jednostkowy
Materiały bezpośrednie	11.200	560	8.000	800
Płace bezpośrednie	10.000	500	2.000	200
Koszty wydziałowe	4.000	200	800	80
Razem koszt wytworzenia	25.200	1.260	10.800	1.080

Ad2.

Pozycje kalkulacyjne	Zlecenie 1		Zlecenie 2
		Koszt produkcji zlecenia	Koszt jednostkowy	Koszt produkcji zlecenia	Koszt jednostkowy
Materiały bezpośrednie	11.200	560	8.000	800
Płace bezpośrednie	10.000	500	2.000	200
Koszty wydziałowe	2.800	140	2.000	200
Razem koszt wytworzenia	24.000	1.200	12.000	1.200

Ad3.

Pozycje kalkulacyjne	Zlecenie 1		Zlecenie 2
		Koszt produkcji zlecenia	Koszt jednostkowy	Koszt produkcji zlecenia	Koszt jednostkowy
Materiały bezpośrednie	11.200	560	8.000	800
Płace bezpośrednie	10.000	500	2.000	200
Koszty wydziałowe	3.261,5	163,075	1.538,5	153,85
Razem koszt wytworzenia	24.461,5	1.223,075	11.538,5	1.153,85

Ad4.

Pozycje kalkulacyjne	Zlecenie 1		Zlecenie 2
		Koszt produkcji zlecenia	Koszt jednostkowy	Koszt produkcji zlecenia	Koszt jednostkowy
Materiały bezpośrednie	11.200	560	8.000	800
Płace bezpośrednie	10.000	500	2.000	200
Koszty wydziałowe	4.080	204	720	72
Razem koszt wytworzenia	25.280	1.264	10.720	1.072

Analiza progu rentowności

Próg rentowności przy produkcji jednorodnej

S = Q · p , gdzie:

S - przychody ze sprzedaży

Q - liczba sprzedanych produktów

p - cena sprzedaży

, koszty całkowite = koszty stałe + koszty zmienne

, gdzie
to ilościowy próg rentowności

, gdzie
to wartościowy próg rentowności

Jednostkowa marża pokrycia:

Całkowita marża pokrycia:

Wskaźnik marży pokrycia:

Marża bezpieczeństwa:

Wskaźnik marży bezpieczeństwa:

Przykład:

Dane dotyczące firmy wytwarzającej jeden rodzaj wyrobu:

- koszty stałe w roku 60.000zł

- cena wyrobu 20zł

- jednostkowy koszt zmienny 10zł

- planowana sprzedaż na rok następny 8.000 sztuk

1. Ilościowy i wartościowy próg rentowności

2. Marżę bezpieczeństwa i wskaźnik marży bezpieczeństwa

3. Wielkość sprzedaży, która przyniesie 30.000zł zysku

4. Zysk na planowanej sprzedaży przy założeniu, że firma obniży koszty stałe o 10.000zł , a zmienne o 10%

5. Cenę wyrobu, która przy planowanej sprzedaży i nie zmienionych kosztach przyniesie zysk równy 30.000zł

6. Dodatkową wielkość sprzedaży, która pokryłaby dodatkowy wzrost kosztów stałych wynoszący 4.000zł

Ad 1.

Ad 2.

Ad 3.

Ad 4.

Ad 5.

Ad 6.

Analiza wrażliwości

Wariant I

Określ maksymalną zmianę wybranego elementu analizy (cena, liczba sprzedanych wyrobów, koszty zmienne, koszty stałe), przy niezmienności pozostałych, nie powodującą jeszcze poniesienia straty. Dane należy wziąć z poprzedniego przykładu.

1. Zmiana ceny

2. Zmiana wielkości sprzedaży

3. Zmiana jednostkowych kosztów zmiennych

4. Zmiana kosztów stałych

Przedsiębiorstwo jest najbardziej wrażliwe na cenę, gdyż już 12,5% zmiana ceny powoduje pojawienie się straty w firmie.

Wariant II

Jak zmieni się próg rentowności pod wpływem określonych zmian poszczególnych czynników kształtujących ten próg.

1. Zmiana ceny

a) wzrost do 22 zł

b) spadek do 18 zł

2. Zmiana jednostkowego kosztu zmiennego

a) wzrost do 12zł

b) spadek do 8zł

3. Zmiana kosztów stałych

a) wzrost do 70.000zł

b) spadek do 50.000zł

Wykład 6 (16.11.2009)

Model ekonomiczny

Próg płynności

- koszty stałe zrównane z wydatkami

Przykład:

Przyjmijmy, że w naszym przykładzie z 60.000zł kosztów stałych 15.000zł to amortyzacja. Ile będzie wynosił próg płynności (
) ?

Dźwignia operacyjna

, gdzie

- wskaźnik dźwigni operacyjnej

- przyrost zysku

- przyrost wielkości sprzedaży

, gdzie

- marża pokrycia

,

Przykład:

Wariant A

Przychody	80.000	120.000	160.000	200.000
Koszty zmienne	40.000	60.000	80.000	100.000
Marża pokrycia	40.000	60.000	80.000	100.000
Koszty stałe	60.000	60.000	60.000	60.000
Wynik finansowy	-20.000	0	20.000	40.000
Stopień dźwigni	-2	-	4	2,5

Wpływ inflacji na próg rentowności

, gdzie

i - stopa inflacji

Przykład:

i = 10%

Wzrost ogólnego poziomu cen
wzrost ceny danego produktu

gdzie:

- stopa wzrostu ceny rozpatrywanego produktu

- stopa inflacji w gospodarce

Przykład:

= 10%

= 5%

Przykład:

= 10%

= 15%

Analiza progu rentowności przy produkcji wieloasortymentowej

, gdzie

- udział danego asortymentu w ogólnej liczbie wyrobów

, gdzie

- udział danego asortymentu w przychodach ogółem

Treść	Wyroby			Razem
		A	B		C
Liczba wyrobów (szt.)	1.500	2.500	1.000	5.000
Struktura asortymentowa ilości wyrobów (%)	30	50	20	100
Cena (zł)	20	24	10	-
Przychody ze sprzedaży (zł)	30.000	60.000	10.000	100.000
Struktura asortymentowa wartości wyrobów (%)	30	60	10	100
Jednostkowy koszt zmienny (zł)	16	16	5	-
Koszty zmienne (zł)	24.000	40.000	5.000	69.000
Jednostkowa marża pokrycia (zł)	4	8	5	-
Marża pokrycia (zł)	6.000	20.000	5.000	31.000
Wskaźnik marży pokrycia (%)	20	33,(3)	50	31
Koszty stałe (zł)	-	-	-	18.600
Zysk (zł)	-	-	-	12.400

Wariant I

Średnia ważona marży pokrycia: 4 · 0,3 + 8 · 0,5 + 5 · 0,2 = 1,2 + 4 + 1 = 6,2

Wariant II

Tworzymy najmniejszy zestaw wyrobów zachowujący proporcje planowanej produkcji. Obejmuje on 3 wyroby A, 5 wyrobów B i 2 wyroby C. Marża pokrycia dla tego zestawu wynosi 62, gdyż:

A = 4 · 3 = 12

B = 8 · 5 = 40

C = 5 · 2 = 10

Łącznie: 62

Próg wartościowy
wynosi 60.000 zł

Wariant III

Treść	Wyroby			Razem
		A	B		C
Liczba wyrobów (szt.)	500	2.500	3.000	6.000
Struktura asortymentowa ilości wyrobów (%)	8,(3)	41,(6)	50	100
Cena (zł)	20	24	10	-
Struktura asortymentowa wartości wyrobów (%)	10	60	30	100
Jednostkowy koszt zmienny (zł)	16	16	5	-
Koszty zmienne (zł)	8.000	40.000	15.000	63.000
Jednostkowa marża pokrycia (zł)	4	8	5	-
Marża pokrycia (zł)	2.000	20.000	15.000	37.000
Wskaźnik marży pokrycia (%)	20	33,(3)	50	37
Koszty stałe (zł)	-	-	-	18.600
Zysk (zł)	-	-	-	18.400

Wykład 7 (23.11.2009)

Budżet to wyrażony w jednostkach ilościowych i wartościowych plan przydzielony jednostce do realizacji w danym okresie obrachunkowym.

Budżetowanie to proces opracowania serii szczegółowych budżetów i łączenia ich w jeden spójny budżet przedsiębiorstwa

Proces budżetowania

Funkcje:

- pomoc zarządzającym w skoncentrowaniu się na przyszłości

- wymuszanie koordynacji działań i współpracy

- umożliwienie komunikowania zamierzeń

- dostarczenie podstaw do kontroli i oceny dokonań

- dostarczenie danych do opracowania systemów motywacyjnych

Metody budżetowania:

Według kryterium częstotliwości tworzenia budżetu:

- budżetowanie kroczące

- budżetowanie konwencjonalne

Według podstawy przyjętej do ustalania wielkości budżetowych:

- budżetowanie przyrostowe

- budżetowanie od zera

Według zakresu uczestnictwa pracowników w budżetowaniu:

- budżetowanie odgórne

- budżetowanie partycypacyjne

Powiązania w budżecie głównym

Przykład:

Bilans firmy na 31.12

Aktywa	Pasywa
Środki trwałe 600	Kapitał podstawowy 1.000
Towary 600	Zysk niepodzielony 426
Należności 576	Zobowiązania wobec dostawców 360
Środki pieniężne 60	Zobowiązania wobec pośredników 50
Aktywa ogółem 1.836	Pasywa ogółem 1.836

Dane uzupełniające:

- w listopadzie sprzedaż wyniosła 275 sztuk, a w grudniu 250 sztuk

- w lipcu sprzedaż osiągnie 350 sztuk, a w sierpniu 400 sztuk

- cena jednego wyrobu wynosi 2

- 20% przychodów ze sprzedaży to wpływy bieżącego miesiąca, 48% następnego miesiąca, a 32% kolejnego miesiąca

- marża handlowa liczona w rachunku „w stu” wynosi 40%

- na koniec miesiąca firma utrzymuje zapasy na poziomie planowanej sprzedaży w 2 następnych miesiącach

- odroczenie terminu zapłaty zobowiązań wobec dostawców wynosi 1 miesiąc

- koszty zmienne dotyczą prowizji dla pośredników i stanowią 15% przychodów ze sprzedaży (1/3 tych kosztów to wydatki bieżącego miesiąca, a 2/3 następnego)

- połowa kosztów stałych wynoszących 40 miesięcznie przypada na amortyzację

- minimalny poziom środków pieniężnych w firmie wynosi 50

- firma może korzystać z kredytu obrotowego stanowiącego wielokrotność kwoty 10, o oprocentowaniu 12% rocznie

Budżet sprzedaży

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Liczba wyrobów	200	300	400	500	600	400	2.400
Cena jednego wyrobu	2	2	2	2	2	2	2
Przychody ze sprzedaży	400	600	800	1.000	1.200	800	4.800

Wpływy pieniężne ze sprzedaży

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Przychody ze sprzedaży	400	600	800	1.000	1.200	800	4.800
20% przychodów danego miesiąca	80	120	160	200	240	160	960
48% przychodów poprzedniego miesiąca	240	192	288	384	480	576	2.160
32% przychodów jeszcze wcześniejszego miesiąca	176	160	128	192	256	320	1.232
Wpływy	496	472	576	776	976	1.056	4.352

Budżet zakupu towarów

Zakupy = towary sprzedane w okresie + zapas końcowy towarów - zapas początkowy towarów

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Wartość zakupu sprzedanych towarów	240	360	480	600	720	480	2.880
Zapas końcowy	840	1.080	1.320	1.200	900	900	900
Ogółem zapotrzebowanie	1.080	1.440	1.800	1.800	1.620	1.380	3.780
Zapas początkowy	600	840	1.080	1.320	1.200	900	600
Konieczne zakupy	480	600	720	480	420	480	3.180

Wydatki na zakup towarów

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Konieczne zakupy	480	600	720	480	420	480	3.180
Wydatki	360	480	600	720	480	420	3.060

Budżet kosztów zmiennych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Przychody	400	600	800	1.000	1.200	800	4.800
Koszty zmienne	60	90	120	150	180	120	720

Wydatki z tytułu kosztów zmiennych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Koszty zmienne	60	90	120	150	180	120	720
1/3 kosztów danego miesiąca	20	30	40	50	60	40	240
2/3 kosztów z poprzedniego miesiąca	50	40	60	80	100	120	450
Wydatki	70	70	100	130	160	160	690

Wydatki z tytułu kosztów stałych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Koszty stałe	40	40	40	40	40	40	240
Wydatki	20	20	20	20	20	20	120

Wydatki ogółem

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Zakup towarów	360	480	600	720	480	420	3.060
Koszty zmienne	70	70	100	130	160	160	690
Koszty stałe	20	20	20	20	20	20	120
Wydatki ogółem	450	570	720	870	660	600	3.870

Budżet środków pieniężnych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Saldo początkowe środków pieniężnych	60	106	8	(136)	(230)	86	60
Wpływy	496	472	576	776	976	1.056	4.352
Razem środki pieniężne	556	578	584	640	746	1.142	4.412
Wydatki	450	570	720	870	660	600	3.870
Saldo końcowe środków pieniężnych	106	8	(136)	(230)	86	542	542

Zweryfikowany budżet środków pieniężnych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Saldo początkowe środków pieniężnych	60	106	58	54	50	78	60
Wpływy pieniężne	496	472	576	776	976	1.056	4.352
Razem środki pieniężne	556	578	634	830	1.026	1.134	4.412
Wydatki	450	570	720	870	660	600	3.870
Saldo końcowe środków pieniężnych	106	8	(86)	(40)	366	534	542
Minimum	50	50	50	50	50	50	50
Nadwyżka/Deficyt	56	(42)	(136)	(90)	316	484	280
Kredyt obrotowy	-	50	140	90	-	-	280
Zwrot kredytu	-	-	-	-	(280)	-	(280)
Odsetki	-	-	-	-	(8)	-	(8)
Saldo końcowe środków pieniężnych	106	58	54	50	78	534	534
Wielkość kredytu	-	50	190	280	-	-	-

Wykład 8 (30.11.2009)

Tradycyjny rachunek kosztów

Tradycyjne systemy kosztowe alokują koszty pośrednie do produkcyjnych ośrodków kosztów, a następnie do produktów.

Rachunek kosztów działań

Rachunek kosztów działań wykorzystuje nośniki kosztów zasobów do przypisania kosztów zasobów poszczególnym działaniom realizowanym w przedsiębiorstwie oraz umożliwia za pomocą nośników kosztów działań przypisanie obiektom kosztowym odpowiedniej porcji kosztów działań.

Zasób - czynnik ekonomiczny, wykorzystywany lub zużywany w przedsiębiorstwie w trakcie realizacji działań wykonywanych w celu wytworzenia produktów i obsługi klientów.

Nośnik kosztów zasobów - miernik zużycia zasobu na realizację działań w przedsiębiorstwie.

Przykłady nosników kosztów zasobów

Zasoby	Nośniki kosztów zasobów
Zasoby ludzkie	Liczba pracowników, liczba godzin pracy
Pomieszczenia produkcyjne i biurowe	Powierzchnia pomieszczeń
Magazyny	Kubatura pomieszczeń
Maszyny i urządzenia	Czas pracy maszyn i urządzeń
Środki transportu	Przejechane kilometry
Energia elektryczna	Liczba kWh zużytej energii

Nośniki kosztów działania - główny czynnik powodujący powstawanie kosztów działania, służący za klucz rozliczeniowy kosztów tego działania na produkty i inne obiekty.

Rodzaje nośników kosztów działań:

- ilościowe nośniki operacji

- nośniki czasu

- nośniki intensywności

Działanie - wyodrębniona część procesu gospodarczego, która obejmuje powiązane ze sobą czynności lub zdarzenia niezbędne do wytworzenia i sprzedaży produktów.

Proces - zbiór wzajemnie powiązanych działań wykonywanych w celu przetworzenia stanu wejściowego w określony stan wyjściowy.

Łańcuch wartości przedsiębiorstwa (działania podstawowe i wspomagające)

Hierarchia działań wykonywanych w przedsiębiorstwie:

1. Działania na poziomie pojedynczych produktów

2. Działania na poziomie partii produktów

3. Działania na poziomie asortymentu produktów

4. Działania na poziomie przedsiębiorstwa

Przykłady nośników kosztów działań

Działania	Nośniki kosztów zasobów
Przygotowanie maszyn do produkcji	Liczba uruchomionych maszyn, liczba serii produkcyjnych
Zaopatrzenie materiałowe	Liczba dostaw
Opis techniczny wyrobów	Czas przygotowania dokumentacji
Kontrola jakości wyrobów	Liczba sprawdzonych wyrobów, liczba godzin czynności kontrolnych
Przygotowanie wyrobów do wysłania	Liczba partii do wysłania, liczba wystawionych faktur
Obsługa techniczna produkcji	Liczba zleceń produkcyjnych, liczba konserwacji

Etapy rachunku kosztów działań:

1. Identyfikacja istotnych działań występujących w firmie

2. Ustalenie kosztów działań na podstawie kosztów zasobów

3. Określenie nośników kosztów działań i kalkulacja kosztu na jednostkę nosnika

4. Rozliczenie kosztów poszczególnych działań na produkty

Przykład:

Działania, ich koszty i nośniki kosztów

Działanie		Koszty działań	Nośniki kosztów
Dotyczące jednostki wyrobu	Gospodarka magazynowa	16.000	Liczba zamawianych części
		Montaż wyrobów	33.000	Liczba maszynogodzin
	Dotyczące partii wyrobu	Przygotowanie produkcji	19.800	Liczba partii produkcyjnych
		Kontrola jakości	6.000	Liczba kontroli
		Transport wewnętrzny	7.200	Liczba pojemników
Dotyczące asortymentu	Nadzór technologiczny	8.400	Liczba składników
Dotyczące zakładu	Nadzór ogólny	2.000	-

Charakterystyka wyrobów wytwarzanych w zakładzie

Wyrób	Złożoność produkcji	Liczba składników (szt.)	Typ produkcji	Wielkość produkcji (szt.)	Wielkość jednej partii (szt.)
A	Mała	10	Wielkoseryjna	800	100
B	Średnia	20	Średnioseryjna	240	20
C	|Duża	40	Małoseryjna	80	5

Rozliczenie kosztów gospodarki materiałowej

Wyrób	Liczba części na 1 wyrób (szt.)	Planowana produkcja (szt.)	Liczba części (szt.)	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	10	800	8.000	8.000
B	20	240	4.800	4.800
C	40	80	3.200	3.200
Razem	-	-	16.000	16.000

Koszt na jednostkę nośnika: 16.000zł : 16.000 sztuk = 1 zł/szt.

Rozliczenie kosztów montażu

Wyrób	Liczba mh na 1 wyrób	Planowana produkcja (szt.)	Planowana liczba mh	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	1	800	800	20.000
B	1,5	240	360	9.000
C	2	80	160	4.000
Razem	-	-	1.320	33.000

Koszt na jednostkę nośnika: 33.000zł : 1.320mh = 25 zł/mh

Rozliczenie kosztów przygotowania produkcji

Wyrób	Wielkość produkcji (szt.)	Wielkość partii (szt.)	Liczba partii	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	800	100	8	4.400
B	240	20	12	6.600
C	80	5	16	8.800
Razem	-	-	36	19.800

Koszt na jednostkę nośnika: 19.800zł : 36 partii = 550 zł/partię

Rozliczenie kosztów kontroli jakości

Wyrób	Kontrole jakości	Planowana liczba partii produkcyjnych	Liczba kontroli	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	5	8	40	3.000
B	2	12	24	1.800
C	1	16	16	1.200
Razem	-	-	80	6.000

Koszt na jednostkę nośnika: 6.000zł : 80 testów = 75 zł/test

Rozliczenie kosztów transportu wewnętrznego

Wyrób	Planowana wielkość produkcji (szt.)	Liczba wyrobów w skrzyni (szt.)	Planowana liczba skrzyń (szt.)	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	800	4	200	3.600
B	240	2	120	2.160
C	80	1	80	1.440
Razem	-	-	400	7.200

Koszt na jednostkę nośnika: 7.200zł : 400 skrzyń = 18zł/skrzynię

Rozliczenie kosztów nadzoru technologicznego

Wyrób	Liczba składników na 1 wyrób (szt.)	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	10	1.200
B	20	2.400
C	40	4.800
Razem	70	8.400

Koszt na jednostkę nośnika: 8.400zł : 70 części = 120zł/część

Karta działania
Działanie: Kontrola jakości Poziom: Partia produktu Ośrodek odpowiedzialności: Wydział Montażu: a)przygotowanie stanowiska b)wykonywanie kontroli c)sporządzenie raportu Nośnik kosztów
Zasoby	Koszty
Materiał pomocnicze Pracownicy pośrednio produkcyjni (1,5 etatu ∙ 1.600) Mistrzowie zmianowi Urządzenia specjalne Hala wydziału montażu (100 m² ∙ 6zł/m²)	500 2.400 700 1.800 600
Razem koszty kontroli Liczba kontroli Koszt jednej kontroli	6.000 80 75

Wynik brutto ze sprzedaży przy zastosowaniu rachunku kosztów działań

Wyszczególnienie	Wyrób A	Wyrób B	Wyrób C	Razem
Przychody ze sprzedaży	132.000	68.400	38.400	238.800
Koszty dotyczące jednostki wyrobu: - materiały - robocizna - gospodarka magazynowa - montaż	40.000 4.000 8.000 20.000	24.000 2.400 4.800 9.000	16.000 1.600 3.200 4.000	80.000 8.000 16.000 33.000
Koszty dotyczące partii wyrobu: - przyrost produkcji - kontrola jakości - transport wewnętrzny	4.400 3.000 3.600	6.600 1.800 2.160	8.800 1.200 1.440	19.800 6.000 7.200
Koszty dotyczące asortymentów: - nadzór technologiczny	1.200	2.400	4.800	8.400
Koszty dotyczące zakładu: - nadzór ogólny	1.000	600	400	2.000
Koszty wytworzenia	85.200	53.760	41.440	180.400
Wynik brutto ze sprzedaży	46.800	14.640	(3.040)	58.400
Rentoność sprzedaży	35,45%	21,40%	(7,92%)	24,46%

Wynik brutto ze sprzedaży przy zastosowaniu rachunku kosztów pełnych

Wyszczególnienie	Wyrób A	Wyrób B	Wyrób C	Ogółem
Przychody ze sprzedaży	132.000	68.400	38.400	238.800
Koszty bezpośrednie - materiały - robocizna	40.000 4.000	24.000 2.400	16.000 1.600	80.000 8.000
Koszty pośrednie	56.000	25.200	11.200	92.400
Koszty wytworzenia	100.000	51.600	28.800	180.400
Wynik brutto ze sprzedaży	32.000	16.800	9.600	58.400
Rentowność sprzedaży	24,24%	24,56%	25,00%	24,46%

Klucz obliczeniowy kosztów wydziałowych - maszynogodziny związane z montażem wyrobów:

2

Zarząd

Informacje decyzyjne z systemu informowania kierownictwa (MIS) lub systemu wspomagania decyzji (DSS)

Sprawozdania z systemu rachunkowości zarządczej

otoczenie

otoczenie

otoczenie

Pozafinansowe informacje o jednostce

Wielkości planowane (system planowania)

Sprawozdania z systemu rachunkowości

Informacje nie objęte systemem przetwarzania danych

Informacje z dziedzinowych systemów przetwarzania danych

Informacje rynkowe do wyceny majątku

Informacje o elementarnych zdarzeniach gospodarczych

jednostkowe

koszty

zmienne

progresywne

wielkość produkcji

wielkość produkcji

jednostkowe

koszty

zmienne

degresywne

wielkość produkcji

wielkość produkcji

jednostkowe

koszty

zmienne

wielkość produkcji

wielkość produkcji

wielkość produkcji

wielkość produkcji

jednostkowe

koszty

stałe

wielkość produkcji

wielkość produkcji

jednostkowe

koszty

skokowo

stałe

koszty użyteczne

koszty nieużyteczne

100%

100%

zdolność produkcyjna

Wielkość produkcji

Koszty

całkowite

Koszty

Koszty produkcji

Koszty bezpośrednie

Koszty wydziałowe

Produkcja niezakończona

Wyroby gotowe

Rachunek zysków i strat

Koszty zarządu

Koszty sprzedaży

Bilans

Koszty

Koszty produkcji

Koszty bezpośrednie

Koszty wydziałowe

Stałe koszty wydziałowe

Zmienne koszty wydziałowe

Produkcja niezakończona

Wyroby

gotowe

Rachunek zysków i strat

Bilans

Koszty zarządu

Koszty sprzedaży

budżet

Realizacja budżetu

Kontrola

budżetu

Tworzenie budżetu

działania

pomiar

dokonań

korygujące

Budżet sprzdaży

Budżet produkcji

Prognozy sprzedaży

Budżet
materiałow bezpośrednich

Budżet
robocizny bezpośredniej

Budżet pośrednich kosztów
produkcji

Budżet zapasów wyrobów gotowych

Budżet kosztów wytworzenia wyrobów sprzedanych

Planowany rachunek zysków i strat ze sprzedaży

Budżet kosztów sprzedaży i ogólnego zarządu

Budżet środków pieniężnych

Budżet nakładów kapitałowych

Planowany rachunek zysków i strat

Planowany
bilans

Planowany rachunek przepływów pieniężnych

Ośrodek kosztów pośrednich 1

Ośrodek kosztów pośrednich 2

Ośrodek kosztów pośrednich P

Wydział produkcji podstawowej 1

Wydział produkcji podstawowej 2

Wydział produkcji podstawowej R

Produkt 1

Produkt 2

Produkt S

Materiały bezpośrednie

Robocizna bezpośrednia

alokacje

klucze podziałowe

…

…

…

nośniki kosztów działań

nośniki kosztów zasobów

Robocizna bezpośrednia

Materiały bezpośrednie

Obiekt kosztowy N

Obiekt kosztowy 2

Obiekt kosztowy 1

Działanie M

Działanie 2

Działanie 1

Koszty zasobów K

Koszty zasobów 2

Koszty zasobów 1

…

…

…

Infrastruktura

Zarządzanie zasobami ludzkimi

Badania i rozwój

Zarządzanie logistyczne

Logistyka wewnętrzna

Produkcja

Logistyka zewnętrzna

Marketing i sprzedaż

Obsługa posprzedażowa

---