BADANIE UKŁADU ROZRODCZEGO-I.

1.Fizjologia rozrodu

a/ fazy rozwoju jajnika:

-f.pęcherzykowa (estrogenowa); f.ciałka żółtego (progesteronowa)

b/ okresy:

-okres przedrujowy (proestrus), ruja właściwa (estrus), okres porujowy (metestrus)

-pomiedzy-diestrus (funkcjonuje c.żółte), u zwierząt monoestralnych-anestrus między okresami rujowymi

c/ krowa dojrzewa po 0,5 roku, po 1,5-2 lata-osiągają dojrzałość hodowlaną

2.Badanie ukladu rozrodczego

a/ wywiad

b/ ocena status praesens, badanie ogólne

c/ badanie szczegółowe

-glądanie, omacywanie

-wymazy, biopsja, USG, RTG, testy hormonalne, białko

3.Badanie szczegółowe

a/ srom

-wypływ, obrzęk, powiększenie, zaczerwienienie-w czasie rui (+sopel śluzowy-długi, przezroczysty)

-szczelina sromu winna być zamknieta i pionowa (u klaczy-pneumovagina na skutek zaniku tk.tłuszczowej przy sromie), ma spojenie brzuszne i grzbietowe

-otarcia, kolor bl.śluzowej, zranienia, wybroczyny, pecherze pryszczycowe

-zależy od czasu, istotny-wywiad

-na spojeniu brzusznym-kepka włosów-kał. krew, zaschnięta ropa, śluz (też na brzusznej stronie ogona)

b/ badanie przez wziernikowanie-ogladanie zewnętrznych i wewnętrznych narządów

-wziernik rurowy lub „kaczka”

-należy odkazić (Bioval 1-2%-wziernik zanurzyć w wiadrze z r-em), posmarować poślizgiem (Bioacryl, Betagel)

-oglądanie pochwy-jako 1-sze (spłukać, wytrzeć), obejrzenie ujścia szyjki macicy

c/ badanie „per rectum”

-zwierzę unieruchomione, nacisnąć na fałd kolanowy, środek poslizgowy (mleko, woda, siemie)

-ustalenie stanu narzadow rodnych, cyklu plciowego, stwierdzenie lub wykluczenie ciąży (czy macica jest uwsteczniona w normalnym tempie)

-dodatkowo-sonda USG, choroby, rokowanie, torbiele w ścianie macicy (ciężko ręką)

d/ „per rectum”-macica

-szyjka macicy: 8-10cm (szerokość ramienia dziecka), szyjka zamknieta (otwiera się w czasie rui), -kształt (symetryczność), blizny, nowotwory, lokalizacja (położenie:normalne, przy ciąży obniża się do jamy brzusznej-b.słabo wyczuwalne)

e/ „per rectum”-trzon

-niewielkie, nieduże znaczenie, namierzenie błon płodowych

f/ „per rectum”-rogi

-symetryczność-gdy nie jest cielna, powiększenie symetryczne przy stanach zapalnych, powiększenie przy ciąży bliźniaczej

-asymetria-ciąża, urazy (konsekwencja cesarskiego cięcia), nowotwory, zapalenia, inwolucja

-konsystencja: zależy od fazy cyklu, macica jest reaktywna w fazie pęcherzykowej, okres rujowy

-grubość błony śluzowej-↑ w zapaleniach chronicznych; przy ciąży-ściana cieńsza

-czy jest płyn(wody płodowe, płyn zapalny)

g/ „per rectum”-jajowody

-parzyste, niemacalne, chyba, że sa nowotwory, zrosty, zapalenia

h/ „per rectum”-jajniki

-wielkość, kształt (fizjologiczny lub nietypowy-pęcherzyki, ciałko żółte)

-owulacja-krowa 1,5cm; klacz 6cm

-ciałko żółte-zbite, twarde, pęcherzyk-raczej miękki

-dochodzi grubość ściany prostnicy-osłonki jajanika-wielkość jaja kurzego

BADANIE UKŁADU ROZRODCZEGO-II.

1.Wywiad.

-czy krowa jest w ciąży

-jakie wystepują objawy

-co je

2.Badanie ”per rectum”

a/ wykluczenie lub potwierdzenie ciąży

-4-5 tyg. od krycia lub inseminacji u krowy

-3 tyg. u klaczy

b/ ocena macicy: wielkość, konsystencja, zawartość

-każda zawartośc prócz ciąży jest patologiczna

- u wszystkich zwierzat pojawiaja się wysieki mętne przy wysokim poziomie progesteronu

c/ ocena fazy fizjologicznej macicy:

-w czasie rui twardnieje można poznać w jakiej fazie jest krowa

-w anestrus-wiotka

d/ jajniki:aktywne lub nieaktywne

3.Badanie układu rozrodczego

a/ oglądanie z zewnątrz warg sromowych, blon śluzowych, szpary sromowej (normalnie: pionowa)

- u klaczy na skutek zaniku tłuszczu szpara sromowa przyjmuje pozycje horyzontalna, pneumovagina pneumometra (v/a u starszych klaczy), korekcja chirurgiczna pneumovaginy

b/ stan zapalny pochwy, przedsionka pochwy

-u krowy jest dluga szyjka stan zapalny w pochwie bez przejścia na macicę

-u klaczy-stan zapalny przechodzi na macicę

c/ suki, kotki-omacywanie jajnikow przez powłoki brzuszne, podobnie u małych przeżuwaczy

d/ u malych zwierzat, suki:palec (np. wyczuwalny guz Stickera w drogach rodnych)

e/ u malych przeżuwaczy: wziernikowanie, USG, omacywanie przy ciąży

f/ patologie:

-wady wrodzone

-zapalenia, nowotwory, zranienia, perforacje

4.Badanie dróg rodnych klaczy

a/ badanie bakteriologiczne:

-wymazówka z wacikiem w plastkikowej rurce wprowadzenie po palcu do macicy wysuniecie rurek z macicyc z wymazowka

-bad.bakteriologiczne (w kierunku CEN-zakaźne zap.macicy): pobranie materiału z dołka łechtaczkowego lub szyjki macicy

-badanie za pomocą wymazówki, utrzymanej w kleszczach do ujscia szyjki macicy

b/ badania dodatkowe:

-USG

-endoskopia (uteroskopia)

-biopsja macicy:stosowana u klaczy, druga ręka w prostnicy naciska na fałd macicy materiał na cytologie, bakteriologię, histopatologię

5.Kateteryzacja

a/ przy inseminacji-różnica miedzy krową i klaczą:

-u krowy odbywa się to pod kontrolą reki wprowadzanej do prostnicy

-u klaczy-wprowadza się pipete inseminacyjną „po palcu” do dróg rodnych

b/ wlewy lecznicze-w celu podania leków

c/ plukanie

d/ lewarowanie- np. przy ropomaciczu + przeplukanie woda + antybiotyki

6.Badanie przez wziernikowanie

a/ poślizg na bł.śluzowe, pierścien dziewiczy, błona dziewicza

b/ beleczki mięśniowe w pochwie-pozostałość przegrody-u suk-włożyc palec podwiązać

c/ widoczne ujście cewki moczowej u dużych

7.Diagnoza ciąży

a/ suka:

-20-40 dzien pojawiaja się perelki na macicy tzw.ampuły badanie oburacz przez kilka min.

-miedzy 30-45 dniem ciąży-nie badac, bo ampuły ulegaja zlewaniu, macica staje się cienkościenna (różnicowanie z ropomaciczem)

b/ krowa:

-w 5-6 tygodniu: chwyt na błony płodowe

-kształtujacy się trofoblast tworzy szczelinę na macicy-róg ciężarny

c/ klacz

-czuć ampułę płodową, wyczuwalna kulka na macicy

BUDOWA I FIZJOLOGIA UKŁADU ROZRODCZEGO

1.Budowa anatomiczna

a/ krowa:

-przedsionek pochwy pochwa; zachyłek podcewkowy, ujście cewki moczowej zachyłki grzbietowy i brzusznej

-ujście kanału szyjkowego; kanal szyjki macicy powinien być zamkniety, oddzielony przez to od świata zewnętrznego-fałd kanału szyjkowego tworza rozetę w części pochwowej kanału szyjkowego

-pofałdowany fald zamyka ujscie do macicy z możliwością zwiększania się prezy akcji porodowej, stanowi barierę między światłem macicy a swiatłem zewnętrznym

-trzon macicy przedłużony więzadłem miedzyrogowym (rogi do L5)

-lejek-do torebki jajnikowej, więzadełko rogowo-jajowodowe-na poziomie jajowodu i jajnika

-u bydla w endometrium jest zgrubienie-przyczep do kotyledonów łożyska

b/ małe przeżuwacze:

-ujście ventralne zachyłka zamknięte, by nie wchodziło z pochwy, długa pochwa

c/ świnia:

-przedsionek uchyłek podcewkowy pochwa

-kanal szczelny, mały trzon, duże rogi, zawieszone girlandowato

-bursa ovarici, jajnik trudny do badania (b.częste torbiele)

d/ suka:

-przewężenie, ścisły, zamknięty kanał szyjkowy

e/ klacz;

-2 zachyłki ujście kanału szyjkowego zewnętrznego (do L3)

-zgrubienie: brodawka jajowodowa

-jajniki: część rdzenna-u klaczy kora jajnika; częśc pecherzykowa w części rdzennej; owulacja w dołku owulacyjnym (fossa ovulationis)-tam sa obecne pecherzyki przedowulacyjne-wylew poowulacyjny

2.Fizjologia rozrodu

a/ hormony:

-liberyny i statyny podwzgórzahormony tropowe przedniego płata przysadki

-zaburzenia w rozrodzie:gonadoliberyny; hormony płciowe wytwarzane są tez przez tarczyce i nadnerczaregulacja funkcji hormonow płciowych

-narzady zmieniaja swą strukture w cyklu, maja jadrowe receptory dla hormonów steroidowych (jajowód, macica, pochwa)-oprócz ścian nn.krwionośnych

-zaburzenia w hormonach odbijają się na narządach (nadmiar hormonów) możliwa ocena zaburzeń hormonalnych, zmiany cykliczne pozwalają na ustalenie fazy

-brak hormonów prowadzi do atrofii

b/ odporność

-regulacja endokrynowa-upośledzenie bariery bl.śluzowej: nabłonek, wydzielina gruczołów, chemizm tej wydzieliny, warunki mikrośrodowiska sprzyjajace lub nie przyleganiu drobnoustrojow, warunkujace chorobotwórczość (pyometra u suk)

-grudki chłonne rozsiane w bl.śluzowejpobudzeniegrudkowe zap.bł.śluzowej pochwy (proliferacja reaktywna)

-rozsiane komórki (granulocyty) np. leukocytoza po inseminacji, makrofagi, IgA

c/ fizjologia jajników:

-regulacja funkcji podlega v/a głównie mózgowi

-rozsiane kom.Leydiga (u kobiet ich pobudzenie prowadzi do maskulinizacji)-sa to rozsiane komórki w zrębie

-w części korowej są pęcherzyki w różnych fazach rozwoju, cialka żółte białawe, tam dochodzi do fizjologicznej apoptozy w celu zachowania homeostazy

-jajnik od zewnątrz jest pokryty nabłonkiem-sa tam receptory dla hormonów steroidowych-może ulec torbielowatości (mikrotorbiele z przerostu nabłonka jajnika)

d/ cykl jajnikowy:

-faza FSH-pęcherzyk się rozwija (pecherzyki I rz., pęch.II rz.), komórki namnazaja się; na błonie podstawnej pęcherzyka osłonka pecherzyka wewnętrzna, majaca zdolnośc do transformacji fizjologicznej lub patologicznej (np. zmiany w zrębie-ogniskowe przeksztalcenia w kom.luteinowe-patologia)

-kom. zaczynaja podlegać LH-maja rec. dla LH: androgeny trafiają do kom.pecherzykasynteza estrogenów

-pęcherzyk IIrz. prowadzi do powstania pech.III rz. tworzy się stigma, umożliwiająca wyjście kom.jajowej

-następuje owulacja po wyrzucie LH kom.pęcherzykowe ulegaja luteinizacji-widoczna transformacja-powstaja kom.macierzyste dla ciałka żółtego--.regresja na drodze autokrynowej

-inhibina-jest obecna w kom.pecherzykowych-w sprzężęniu zwrotnym z FSH-blok stymulacji FSH brak ekspresji; inhibina jest obecna w kom.luteinowych, Leydiga, Sertolego, zależna od LH

-oocyt I rz. w diktiotenie (I podział mejotyczny)-u ludzi dalsze podziały zachodzą przy dojrzałości płciowej diakineza z powstaniem oocytu II rz. w pęcherzyku owulacyjnym II podział mejotyczny (u klaczy p/wpł. wniknięcia plemników)

- w jajowodzie-rzęski, subst. odżywcze, ułatwiające zapłodninie

3.Metody badania

a/ cechy anatomiczne narządów przy badaniu

-ułożenie, zasieg, symetryczność rogów, wielkość , szerokośc rogu

-zawartość , wydzielina

-jajnik: wielkośc pęcherzyka, ciało żółte-twarde, wystające ponad powierzchnię u btdla (u suk-nie)

-gr.mlekowy: funkcja regulowana przez steryde, omacywane ww.chlonne wymieniowe

b/ USG, per rectum

c/ biopsja jamy macicy i pochwy

-wystepują różnice gatunkowe, badanie wykonuje się w celu oceny endometrium

-spiralne skręcenie kanału szyjkowego u krowy utrudnia biopsję w porównaniu do klaczy

d/ wymaz na bakteriologię

4.Patologie dróg rodnych

a/ endometrioza-tylko u klaczytorbiele w endometrium-wiąże się z ↓płodności u klaczy, 4 kategorie zmian:

biopsja w diestrus-bł.śluzowa klaczy zmiania się na tyle, że jest nieporównywalna z innymi fazami

• 1° brak zmian

• 2a° pojawiają się gruczoły, które „wymykaja się spod kontroli hormonów, otoczone sa zrębem łącznotkankowym, tworzącym pseudotorbiele

• 2b° nasilone zmiany jak w 2a

• 3° gdy torebka przechodzi 7 warstw, zanik grr.prawidłowych, etiologia nie jest znana

b/ zaburzenia rozwojowe:

-brak rr.w bl.śluzowej macicy

-prawidłowo rozwinięty jajnik, macica, brak grr.w nabł.

c/ estrogeny mogą powodowac zmiany wsteczne w komórce-myometrium ma receptory!

DIAGNOSTYKA CIĄŻY-METODY DIAGNOSTYCZNE

1.Metody diagnostyczne

a/ podzial testow:

-testy ilościowe: radioimmunologiczne, taniej przy badaniach masowych

-testy jakościowe: ELISA, immunoenzymatyczne (2-3 ng)

-oznaczenie progesteronu w mleku

a/ test progesteronowy

-pobieranie z krwi lub mleka

-nie przydatny u suk-krzywa progesteronu w cyklu i ciąży-podobna; skuteczny natomiast w terminowaniu krycia u suk

• u suk w okresie przedowulacyjnym-przedrujowym komorki granulozy (warstwy ziarnistej) przekształcają się w kom.lutealne ↑poziomu progesteronu, test u suk w proesteus >5ng.(terminowanie)

-u bydla, przeżuwaczy, mniej u trzody-oznaczenie progesteronu we krwi; u bydła-cykl 21 dniowy, badanie przy poziomie progesteronu ok.2ng/ml (w granicach błędu)

b/ inne hormony płciowe: estrogeny w kale-praktycznie nie stos.

c/ gonadotropiny pozaprzysadkowe

-PMSG-gonadotropina źrebnej klaczy, produkowana przez kubki endometrialne macicy ok. 40-120 dnia (80-100dz.-szczyt)

-hMG, hCG

d/ EPF-wczesny czynnik ciążowy (trofoblastyczny)

e/ PAG-białka (asparaginiany)

-produkowany w kom.jadrzastych trofoblastu

-oznaczany praktycznie u przeżuwaczy w mleku

-przy obumarciu łozyska-gwaltowny ↓

-ich wada jest to, że utrzymują się po porodzie jako wczesny czynnik ciążowy (40-50 dni)-nie mogą być użyte z/wzgl. na wysoki poziom wyniki mogą być fałszywie dodatnie

-pojawiaja się 18 dnia ciązy

-stwierdzono u suki, owcy, kozy, świń, żubrów w łożysku

f/ met.radiograficzna, rozpoznanie RTG

-radiografia w okresie okołoporodowym pełne wysycenie koścca ok.50 dnia

-ograniczone wykorzystanie praktyczne

g/ rezonans magnetyczny

h/ zjawisko Dopplera-ultradetektory tętna (tetno płodu jest szybsze niż matki)-35-40 dniem ciąży odbijanie fal

i/ USG, per rectum-najpowszechniejsze

-w USG wykorzystuje się fale ultradxwiekowe 2-10MHz, im ↑częstotliwość tym ↓penetracja

-rodzaje sond: linearne, sektorowe (vaginalna), couvex (pole martwe)

-fale wysyłane z piezoelektryka-pochłanianeobraz nieechogenny (płyn, powietrze, pęcherz moczowy, pęcherzyk jajnika)

2.Diagnostyka ciąży u koni

a/ bad.rektalne-powszechne

-podanie Acepromazyny lub Ksylazyny w celu uspokojenia, ale! w późniejszym okresie ciąży jako α₂-agoniści pre- i postsynaptyczni dzialają na mięśniowke gładką macicy ↑pobudzenia czynności skurczowej macicy poronienia!!!

-po drugie podanie tych leków ma wpływ na stężenie innych hormonów

b/ progesteron:

-max. do 4 ng/ml, potem ↓się

c/ PMSG (eCG)

-przy podaniu PMSG w celu synchronizacji należy podać anty-PMSG, co zapobiega tormielom

d/ próby z podawaniem krwi: miedzy 50-100 dniem pobrać krew podać myszkom niedojrzałym płciowo

e/ USG-powszechne

3.Diagnostyka ciąży u bydła

a/ czynniki ciążowe:

- EPF B-wczesny czynnik ciążowy -u bydła syntetyzowany w jajniku

-EPF A-syntetyzowany w jajowodzie

-EPAF-wytwarzany przez zygotę-nie stos. w praktyce!

b/ PGE, PGF2α lub metabolity-ok. 12 dnia ciąży ???!!!

c/ białko trofoblastu: 16-21 dzień ciąży

d/ PIFN-białko interferonu

e/ PAG: są wykrywane, ok. 58-85 dnia-bardziej skuteczne niż inne, ale nie stos. w praktyce!

f/ ELISA: wysoka specyficzność i swoistość testu

g/ bad.rektalne: 6-8 tyg.po 1 miesiącu

h/ USG:bad, 2-krotne: USG + rectalne

-ok. 50-100 dzien ciąży-nie wcześniej,. nie później: wczesniej poszczególne części narządów są zaburzone, później-nie siega się bo płód opuszcza się do jamy brzusznej

i/ test progesteronowy: 19-23 dzień po inseminacjikrew na heparynę; mleko badane na 21-23 dzień

-progesteron badany w 19-24h. ciąży (???) met radioimmunologicznymi 90-95%

j/ poziom PAG-wynik 90-98%

k/ USG-powyżej 30 dnia 91%

4.Diagnosyka ciąży u małych przeżuwaczy

a/ USG

b/ met. Dopplera

c/ OPAG

d/ progesteron, estrogeny

5.Diagnostyka u świń

a/ badanie rektalne

b/ ultradetektory tętna

6.Małe zwierzęta

a/ palpacyjnie

-powyżej 3 tyg. ciąży-ampułyma to sens ok. 25-30 dnia, powyżej 35 dnia-rura jednorodna z macicy

b/ USG: 17-18 dzień ciąży

UKŁADU ROZRODCZY KLACZY-fizjologia, badania

1.Cykl

a/ są to zwierzęta dnia długiego

-bodźce świetlne docieraja przez siatkowke do szyszynki, podwzgórza

-melatonina jest wydzielana w nocy-hamuje cykl

b/ czynniki wplywające na cykl:

-rasa, chów, utrzymanie

-temperatura, klimat, szerokość geograficzna

c/ okresowość cyklu

-szczyt aktywności przypada na wiosnę, początek lata

-u koni jest sezonowy anestrus-późna jesien, początek zimy

-w okresach przejściowych miedzy aktywnościa a spoczynkiem ruje są slabo wyrażone, nieregularne, często nie kończą się owulacją nastepuje atrezja pęcherzyka w okresie spoczynku (I bezobjawowa ruja) -w anestrus jajniki sa małe, pęcherzyki drobne

-klacze w sezonie maja regularne cykle rujowe

d/ fazy cyklu-ok. 21 dni (inaczej u suki)

-proestrus

-estrus faza pęcherzykowa

-metestrus-okres porujowy

diestrus-faza lutealna u poliestralnych, do momentu wytworzenia ciałka żółtego, cialko krwotocznego

(u suki anestrus po fazie c.żółtego; cała faza po rui to metestrus-w tym faza lutealna!!!)

-długośc cyklu może się zmieniać: gdy ruja trwa 10 dni cykl trwa dłużej niż 21 dni metestrus trwa ok.3 dni diestrus to najbardziej stala fizjologicznie faza (f.lutealna)-ok.14 dni proestrus-ok.2-3dni.

-u krowy faza wzrostu pecherzyka jest w diestrus, u klaczy-mniej zaznaczona

e/ ruja, owulacja

-ruja u klaczy trwa 2-10 dni

-owulacja pod koniec objawów rujowych (u krowy po objawach-kilka godzin, u swini-w połowie) 2-7 dnia-ruja nie można więc kryć kierując się objawami rui

2.Jajniki, pęcherzyki jajnikowe

- u klaczy w jajniku owulacja zachodzi do dołka owulacyjnego

a/ wielkość:

-pęcherzyk owulacyjny duży: 6×5×4cm (krowa: 1x2cm) wzrastający pęcherz zmienia znacznie kształt jajnika

-pecherzyk przedowulacyjny: 3-5cm (krowa: 10-12mm)-pecherzyk 2,5 cm może już być owulacyny

-mniejsze pęcherzyki nie sa aktywne

-określone stopnie:

• F1-maly

• F2-proestrus

• F3-estrus-objawy rujowe

• F4-pęcherzyk przedowulacyjny-inseminacja w F4+ (najbliżej owulacji)

b/ wzrost pęcherzyka jest skorelowany ze zmianami behawioralnymi i w ukladzie rozrodczym

-rozwiera się szyjka macicy-co jest skorelowana ze stopniem F (F3-3 palce; F4-4 palce)

-nastepujacy wzrost w okresie fazy lutealnej wtedy ujcie zewnętrzne szyjki macicy uchodzi do pochwy w dół, pod katem (co zapobiega nadmiernemu kontaktowi ze środowiskiem zewnętrznym przy rozwarciu szyjki)-faldy blony sluzowej ukladaja się w dół, tkanki staja się luxne

3.Zapłodnienie

a/ nasienie przeżywa do 3-5 dni w drogach rodnych

-kom. jajowa przeżywa krocej: 6-12h., po owulacji traci swoje właściwości

-↓ sa wyniki krycia po owulacji (powyżej 6h)-do 6h. ma sens krycie 6h owulacja 6h.

-↑jest częstotliwość obumierania ciąży przy inseminacji po uwulacji niż przed inseminacja lub krycie

b/ ogierem kryje się klacz co 24-36h.

c/ mogą być owulacje mnogie ciąża bliźniacza-2 pęcherzyki wyowulują (mogą się nałożyć na USG-nie widać!!)

4.Ciąża

a/ ok. 6 dnia po owulacji kom. schodzi w formie blastocysty

-niezapłodnione kom. jajowe zostają w jajowodzie i tam degenerują

b/ 16 dnia-osiedlaja się-pęcherzyk zarodkowy jest czarny, kolisty

c/ ok. 20 dnia-traci zarys, słychać pikanie zawiązka serca (22-23 dzień)

d/ do 45 dnia

5.Diagnoza ciąży

a/ klinicznie od 21 dnia ciąży

-macica ulega sensybilizazcji

CYKL PŁCIOWY U PRZEŻUWACZY I ŚWINI

1.Krowa

a/ wskaźniki:

-dojrzałość płciowa: 7-10 mc. (zaczyna produkować komórki płciowe)

-dojrzałość hodowlana: 17-18 mc.(możliwość krycia), ale! nie poniżej 280-300kg.

-cykl: 21 dni (18-24); ruja-18h. owulacja po rui

-ciąża: 280 dni

b/ krycie

-termin optymalnego krycia-„na objawy rui” (rano rujawieczorem krycie; wieczorem ruja rano krycie)

c/ regulacja hormonalna cyklu

-GnRH-to liberyna wydzielana przez częśc gruczołowa przysadki ↑syntezy FSH, LH

-FSH:

• stymulacja wzrostu pecherzyków jajnikowych

• wydzielany na stałym poziomie, z wyjątkiem okresu przed rują (ok.19 dnia)

• po rui-gwałtowny ↑

-Estrogeny:

• wydzielane przez pęcherzyki jajnikowe; pęcherzyk dominujący produkuje estrogeny działające na podwzgórze hamowanie FSH (na 19-21 dzień ↓FSH na skutk wzrostu estradiolu)

-LH-jego poziom wzrasta na skutek ↑GnRH ↑FSH, ↑LH (GnRH dziala wybiórczo przed rują na estrogeny)

• LH na niskim stałym poziomie do 17 dnia cyklu, potem ↑LH wahania do 21 dnia cyklu

• gwałtowny wzrost ok. 21 dnia na skutek rosnącego ciśnienia w pęcherzyku następuje wyrzut owulacyjny komórki otoczki zmnieniaja się w komórki lutealne, wytwarzające progesteron

-Progesteron ↑ od 3 do 13 dnia

-Inhibina-wydzielana przez pecherzyk dominujacy hamuje wzrost i powoduje atrezje pozostałych pęcherzyków

d/ przejście cyklu u krowy nieciężarnej

-14-15 dzień sekrecja PGF2α uwalniana pulsacyjnie przez bl.śluzową macicy do ż.macicznej do t.jajnikowej (wymieniacz przeciwprądowy)-PGF-degradacja w wątrobie

-PGF przedostajaca się do jajnika liza ciałka żółtego c.białawe

-ok. 17-19 dnia ↓poziom progesteronu

e/ cykl po zapłodnieniu

-po zapłodnieniu-13-14 dzień wytwarzany sygnał białkowy EOP (białko ciążowe) w bl.śluzowej macicy nie jest produkowane PGFα blokada cyklu

-wytwarzany progesteron hamuje sekrecję GnRH przez sprzężenie zwotne; po pewnym czasie łożysko przejmuje wydzielanie progesteronu (po 1 trymestrze)

-przed porodem ↓poziom progesteronu, ↑estrogenów-co odpowiada za przygotowanie krowy do porodu zwiotczenie więzadeł (w.krzyżowo-kolcowo-guzowe) ułatwienie porodu

2.Owca

a/ wskaźniki:

-dojrzałość płciowa: 7 mc.

-dojrzałość hodowlana: 14-18 mc.

-ciąża: 142-150 dni.

-cykl: 14-17 dni (skrócony cykl u owiec młodych, na poczatku okresu rozrodu, na koncu okresu rozrodu)

-zwierzeta sezonowo poliestralne: sezon od sierpnia do lutego/marca (rasy prymitywne-malo cykli-wrzosówki)

-ruja: 24-36h.; owulacja-pod koniec rui (owuluje 1-5 pęchęrzyków-u krowy-2 to patologia!)

b/ objawy rui

-brak objawow zewnętrznych tryk szukarek

3.Koza

a/ wskaźniki

-dojrzałość plciowa: 4-5 mc

-dojrzałość hodowlana: 8-9 mc.

-ciąża: 146 dni

-cykl: 21 dni

-zwierzeta sezonowo poliestralne: od sierpnia do lutego

-ruja: 22-60h. (zwykle 36h); owulacja 24h. od początku rui (owuluje 1-4 pecherzyki)

b/ objawy rui: przekrwienie sromu

4.Świnie

a/ wskaźniki

-dojrzałość płciowa: 5-6 mc.

-dojrzałość hodowlana: 6-8 mc (masa: 80-90kg)

-ciąża: 114 dni

-cykl: 21 dni

-zwierzęta poliestralne

-ruja: 2-3 dni; owulacja 31h. (+- 5h.)-optymalny termin krycia:24h. od początku rui

b/ anestrus laktacyjny: 4-5 dzień po porodzie-jest ruja, a po niej laktacja, która blokuje cykl na 7-8 tyg. (blokada cyklu po rui poporodowej)

c/ parametry hodowlane

-wiek 1-szego krycia 210 dni (320-graniczne)

-okres między odsadzeniem a kryciem 8 dni (wartość graniczna-powyżej 12 dni)

-długośc cyklu (w stadzie) 90% loch (w.gran.-poniżej 80%)

-poronienia 1% (w.gran.-2,5%)-ponad 2,5% należy szukać choroby-najczęściej zakaźnej

-problemy z rozrodem 1% (w.gran.-2%), ponad 2%-zła dawka pokarmowa lub choroba zakaźna

-liczba żywo urodzonych prosiąt loszka: 9,5-10-pierwsze krycie (w.gran.- 9 sztuk)

locha: 10,5-11 (w.gran -10)

-mało liczne mioty <8 prawidłowo 12% (w.gran.-25%)

-odsetek prosiąt martwo urodzonych 5% (w.gran.-7,5%)

d/ diagnostyka rui

-obserwacja, świnia sztywno wypięta, przekrwienie bl.śluzowej sromu, poddaje się oborowemu☺

-przy przepędzaniu knura-gwałtowna reakcja macior (sprzyja zapach i widok knura!)

5.Diagnozowanie ciąży

a/ świnia-trudności na podstawie objawów

b/ owce, kozy-ciężkie do wymacania (lepiej u kozy), u owiec-met.labor.

c/ krowa:-najlepiej per rectum

-po 21 dniach przy ciąży-brak kolejnej rui! (wyczuwalne c.żółte)

-do 2-4 tyg.-znaleźć zarodek (wcześniej u jałówej)

-5-8 tyg.

• asymetria rogów (prawy wiekszy), zcieńczenie ściany i fluktuacja (chelbotanie)

• ok. 5 tyg.-chwyt na bl.plodowe-przepusczenie rogu macicy miedzy palcami wyczuwalna struktura-to pęcherz płodowy z błon płodowych

• zarodek jest wielkości jaja kurzego

-9-13 tydz.

• wyraźnie wymacywalny płód

• ok. 13 tyg. zarodek wielkości głowy ludzkiej, zarodek balatuje (popchnięcie, odbicie)

• ok. 13 tyg.-wymacanie łożyszcza

• macica może się coraz bardziej zsuwać za spojenie łonowe (staje się niewyczuwalna)

-13-20 tydz.-macica jest niewyczuwalna, niemacalna do 7 miesiąca ciąży

-po 7 miesiącu-macica znowu macalna, wyczuwalne ruchy płodu, zmiany ułożenia

zauważalny obrzek przedporodowy gr.mlekowego

USG

1.Zasada działania

a/ zjawisko piezoelektryka p/wpł temp. zmienia kształt-w wyniku odkształcenia dochodzi do wysyłania fal ultradźwiękowych-wysyłane są fale mechaniczne, które mają zdolność przenikania

b/ promienie mogą być pochłaniane lub odbijane co zależne jest od gęstości i sprężystości ośrodka

-im bardziej gęsty ośrodek (tkanka) tym fale będą bardziej odbijane białe pole na obrazie (tkanki hiperechogenne)

-gdy fale trafią na ośrodek wypełniony płynem (torbiel, pęcherz moczowy, pęcherzyk jajnikowy) obraz jest zaczerniony (ośrodek hipo- lub nieechogeniczny)

-na obrazie monitora widoczne są różne odcienie szarości

c/ głębokość penetracji

-długość fali: 2-10 MHz, najczęściej używana- f = 5 MHz (najlepiej z/wzgl. na głębokość penetracji fali: 8-12cm)

-artefakty: gdy badamy płód, pęcherz płodowy-przy przejściu z ośrodków mogą być interferencje

2.Sondy:

a/ penetracja, czułość i jakość obszaru-zależna od rodzaju sondy-im fala ma ↑ częstotliwość tym penetracja jest płytsza, im ↓częstotliwość tym penetracja jest głębsza

b/ małe zwierzęta-3,5 MHz (penetracja do 10-12cm), jajniki u dużych-7,5 MHz (max do 9cm),

średnio-5 MHz

c/ rodzaje sond:

• 
  sonda linearna-linearne kryształki piezoelektryk

• sonda sektorowa-obraz w postaci wycinka koła

• sonda conwex-jak w sektorowej-tylko z przecięciem rogów (ciemne pole)-do badania przez powłoki brzuszne

3.Diagnostyka ciąży zwierząt za pomocą USG

a/ diagnozowanie ciąży miedzy 65-100 dniem

b/ u małych-po 35 dniu określenie ciąży jest utrudnione (różnicowanie z pyometrium-bo ampuły tworzą rurę)

-u małych -napięcie powoduje uniesienie macicy

c/ USG u dużych zwierząt (klacz)

-ważny środek poślizgowy przed badaniem

-gdy klacz zaczyna przeć-przewać badanie

-ocena pęcherzyka jajnikowego, ciałka żółtego

u bydła-różnicowanie z torbielą-twór cienkościenny lub grubościenny

-torbiel cienkościenna-leczenie hCG (LH); grubościenna-PGF2α;

ANTYKONCEPCJA

-zachamowanie objawów rujowych

-niedopuszczenie do zapłodnienia

-charakter trwały ( gonadektomia: sterylizacja, kastracjaovariohisterectomia) lub czasowy ( hormony)

1.Antykoncepcja przy przypadkowym pokryciu

a/ może suka być pokryta na oczachpokrycie pewne

-jedynym sposobem jest stosowanie estrogenów: MESALIN w iniekcji 3 i 5 dniu po pokryciu (1 dzień-krycie)

b/ krycie prawdopodobne, podejrzewane, niepewne

-podaje się MESALIN 3,5,7 dnia-podejrzewany dłuższy czas po pokryciu

c/ rola estrogenów:

-u suki w dogodnym momencie do zapłodnienia jest wysoki poziom progesteronu, przy niskim poziomie estrogenów po podaniu estrogenów egzogennych następuje „cofnięcie się” cyklu do fazy proestrus

-↑pozom estrogenów upośledza wędrówkę oocytów (zarodków) przez jajowód niewłaściwe środowisko jajowodów i macicy + upośledzenie wczesnego rozwoju zarodkowego

-skuteczność-100%

d/ skutki uboczne estrogenów:

-aby ↓max. dział.uboczne stosuje się minimalna dawkę skuteczną

-przedłużenie cieczki (o 1-1,5 tyg.)

-dysfunkcja jajników ( torbiele jajnikowe)

-niepłodność, upośledzenie rozrodczości

-dłuższe krwawienia z dróg rodnych

-uszkodzenie szpiku (rzadko)

-zaburzenia dotyczące macicy zapalenia macicy u suki (ovariohistorectomia)-v/a psy, nie koty

2.Zapobieganie rozrodczości w czasie rui

a/ leki-w celu blokady osi podwzgórze-jajniki

-Pregestageny (dział.progesteronu), Medroksyprogesteron, Megestrol, Proligeston

-podawane w postaci iniekcji długodziałających i doustnie krótkodziałające

b/ doustnie: tabl. lub cukierki-zalety

- stosowane przez samego właściciela-szybkie działanie (od razu), choc krotkie

-możliwość wycofania przy niekorzystnych objawach ubocznych

c/ zalety iniekcji długodział.

-rzadko stosowane

d/ wskazania do stosowania progestagenów

-hamowanie całkowite rui przez całe życie (trwała antykoncepcja)-ale! zachowanie organizmu jak w permanentnej ciąży (lepsza operacja)

-przesuwanie rui w czasie (czasowe hamowanie rui)-np. przy planowych wstrzymaniach-wyjazdy, wystawy gdy to hamowanie trwa nawet kilka mięsięcy-jajniki wracają do aktywności

-długa antykoncepcja-nawet po zaprzestaniu-brak rui przez długi czas (nawet przez 1,5 roku)

-likwidacja objawów rujowych lub cieczki (proestrus i estrus)-duże ryzyko powikłań

-ingerencja w cykl samicy najlepiej w anestrus

e/ stosowanie:

-krótkodziałające: co 7-10 dni (w dawce minim. skutecznej)

-długodział.: 2 iniekcja po 3 mcach od 1-szej, miedzy 2 a 3 iniekcją- 4 miesiące, następna dawka co 5 miesięcy lub do czasu oczekiwanego zahamowania

-spóźnienie z dawka o 1-2 tyg. grozi przełamaniem rui

f/ działania uboczne:

-zapalenie bl.śluzowej macicy z ropomaciczem ryzyko tym↑ im dłużej się je stosuje i tym↑ im bliżej rui (proestrus) zaczyna się je stosować

-ryzyko niepłodności

-rozrost grr.sutkowych o charakterze nowotworów lub nienowotworowe: niektóre są hormonozależne i mają na swojej powierzchni receptory dla estrogenów i /lub progesteronu rozrost guzów, fibroadenoma u kotów (po progestagenach lub po własnym progesteronie)

-↓ aktywności zwierzęcia, spowolnienie bodźców, depresja (rzadko)

-↑ łaknienia ↑m.c. (nie od samych hormonów)

-uaktywnienie cukrzycy

-zmiany miejscowe odbarwienie sierści po iniekcji (zalecana np. wewnętrzna strona uda)

g/ postępowanie przy skutkach ubocznych:

-odstawić krotkodziałające

-długodziałające ulegają powolnemu wchłanianiu, można je usunąć z wcześniej oznaczonego miejsca iniekcji

h/ przeciwskazania:

-ciąża można uniemożliwić poród (obkurczenie szyjki macicy) obumarcie płodu, perforacje macicy, śmierć (zwierzęta wolnożyjące-trudna obserwacja)

-okres poporodowy następuje oczyszczenie macicy z płynów (lochia); u kotek-do 10 dni po porodzie, u suki: 4-6 tyg. po porodzie

-proestrus i estrus

-faza lutealna (bo jest naturalny progesteron)

-wiek: nie! przed dojrzałością płciową (1-sza ruja) antykoncepcja w 1 anestrus

-cukrzyca

-guzy w obrębie grr.sutkowych

3.Antykoncepcja w czasie ciąży

a/ ovariohisterectomia-do końca 6 tyg. ciąży-im bardziej zaawansowana ciąża zabieg grozi skrwawieniem, wstrząsem hipowolemicznym

b/ wywołanie poronienia środkami farmakolog.

• analogi PGF2α-o dział. luteolitycznym i kurczącym macicę-stos u mięsożernych

dział. uboczne: tachykardia, tachypnoe, drgawki, ślinienie, wymioty, mimowolne oddawanie kału, moczu bezpieczniejsze naturalne PG niż syntetyczne

(dawki mogą się znacznie różnić; brak zarejestrowania na polskim rynku)

• GKK: Dexametazon przyspieszenie porodu (podobnie jak GKK nadnercza płodów)

• Inhibitory PRL-alkaloidy sporyszu; dział. antyluteotropowe ↓sekrecji progesteronu poronienia

c/ objawu uboczne leków:

-obumarcie płodów bez ich wydalenia na zewnątrz

-częściowe poronienie poród z komlikacjami (1 lub 2 mogą zostać) niestosunek porodowy

-musi być kontrola kliniczna i USG

-skuteczność tych środków tym ↑ im bliżej porodu

4.Ciąża urojona

a/ nie ma sensu stosować progesteronu, bowiem pod koniec fazy lutealnej:

PRL

Poród -objawy powracają po stos.leków po 2-3 mcach

progesteron

gwałtowny spadek objawy ciąży urojonej

b/ leczenie:

-Bromokryptyna, Karbegolina p.o. (inhibitory PRL) u jamników-skłonność rasowa ciąży urojonej

-oddziaływanie na psychikę: zabranie zabawek, nieregularne żywienie

-surowa dieta, dużo ruchu

-przy obrzęku-środki moczopędne

USTALENIE MOMENTU KRYCIA, BADANIA

1.Krycie u kotek

a/ u kotek-owulacja prowokowana,

- wysokim poziomem estrogenów starcza do wyrzutu LH, ale nie do owulacji

-w momencie krycia drażnienie receptorów w pochwie bodźce nerwowe + hormonalne wyrzut LH z przysadki

b/ gdy kotka kryta w 3 dzień rui (co najmniej 4 akty kopulacji)-wtedy wystarcza wyrzut LH

-gdy <3 dnia i <4 aktów kopulacji małe szanse owulacji

c/ u kotek-znaczenie ma określenie rozpoczęcia rui ocena podobna jak u suk.

2.Owulacja u suki

a/ owulacja spontaniczna-przy wysokim poziomie progestreronu i niskim poziomie estrogenow

-oocyty owulowane nie są zdolne do zapłodnienia (u innych samic-od razu-metafaza II mejozy), u suki musza dojrzec przez 2-3 dni

-u innych gat. plemniki przeżywają 24-48h.; a plemniki psa zachowują żywotność (w jajowodach) minimum 4 dni (do 7dni), „czekają” na owulację (2-3 dni od rui-a krycie np. 1 dnia + czas na dojrzenie oocytów)

b/ dzień zapłodnienia-1 dzień owulacji i 4 dni następne-optymalne dla zapłodnienia

-ustalenie terminu krycia u suk to ustalenie okresu parodniowego

3.Metody bezpośrednie badania owulacji

-metody wskazujące moment owulacji

a/ USG jajników-możliwe, ale niewykonalne, bo wymaga usg-grafu o wyższej niż zwykle częstotliwości pozwalają na zobrazowanie małych struktur (jajniki suki: 2-4 mm) duża czestotliwość, ale b.mały przekrój

-w obrazie USG-pęcherzyki grubieją przed owulacją-wymagane b.częste badanie jajników (nie praktyczne)

b/ oznaczanie wyrzutu LH (2 dni po wyrzucie-owulacja)-ale! testy nie mogą być od innych gatunków (ludzie)

4.Metody pośrednie

-założenie, że rejestrowane zjawiska są konsekwencją zmian na jajniku, obserwuje się różne zjawiska, zmiany hormonalne w pochwie

-bada się dynamike zmian, zmienność wynikow jest pomocna dla krycia

a/ pomiar oporności elektrycznej pochwy

na poczatku ↓ najlepszy pomiar dla krycia rysowanie krzywej

b/ oznaczanie progesteronu z pęcherzyków ulegających luteinizacji

-testy immunoenzymatyczne: enzym + barwniki reakcja

-testy półilościowe lub jakościowe

-poziom progesteronu u suk w okresie okołoowulacyjnym jest ↑niż u innych gatunków (między 5-10ug/ml)

c/ met.cytologiczna ocena rozmazu z wymazu pobranego z pochwy

-monitorowanie najlepiej od 3 dnia cieczki

5.Badanie kliniczne

a/ wygląd zewnętrznych narządów płciowych + wyciek surowiczo-krwisty, krwisty, potem znika

b/ omacanie szyjki macicy i rogów

c/ vaginoskopia + badanie palpacyjne

-obrzęk warg sromowych

-zaróżowienie, przekrwienie bl.śluzowych przedsionka pochwy znika im bliżej owulacji

-w pobliżu owulacji jasnoróżowa, blada

d/ badanie przez powłoki (proesteus, estrus)

-pogrubiona szyjka macicy

-rogi macicy jędrne, dobrze wyczuwalne (tylko w rui)

-w diestrus, metestrus-wiotkie i niewyczuwalne

e/ pofałdowanie bł.śluzowej pochwy

-w proestrus tworzą się podłużne fałdy (obraz kratki)

-im bliżej terminu krycia fałdy poprzeczne

f/ wydzielina-bardziej surowicza, mniej zabarwiona na różowo (nietypowe objawy owulacji)

6.Wymaz

a/ pobrany z dogłowowej części pochwy; kieruje się wymazówką do góry szkiełko odtłuszczone (na sucho lub RF-gdy dłuższy czas)

-schemat barwienia: prosty lub złożony; Giemza

b/ obraz cytologiczny:

-nabłonek wielowarstowy: kom.bazalne; kom.parabazalne; kom.intermedialne, kom.powierzchowne

-głębsze komórki-owalne z jądrami, na powierzchni-wielokatne,

- podczas rui-kom. złuszczone, z niewidocznymi jądrami (łuski)-dominują w obrazie z zawijającymi się brzegami gdy takie kom. stanowią 80% w rozmazie: dobry czas do krycia

-po owulacji mniej kom.bezjądrzastych, pojawiają się granulocyty

-proestrus, estrus: więcej kom.powierzchownych

-metestrus-czasem granulocyty, kom. jądrzaste

Oddziaływanie na przebieg cyklu

1.Wpływ na cykl

a/ hamowanie aktywności jajników

b/ indukcja aktywności jajników

-poza sezonem rozrodczym, w anestrus

c/ synchronizacja rui

d/ egzogenne sterowanie przebiegiem owulacji

-terminem

-liczebnością (superowulacja, ograniczona poliowulacja)

-indukcja owulacji u zwierząt

-owulacja prowokowana

e/ egzogenne sterowanie przebiegiem porodu:

-indukcja porodu

-synchronizacja porodu

2.Indukcja owulacji, aktywności jajników

a/ metody hormonalne: hormony naturalne, syntetyczne

-wyizolowane z przysadek, gonad

-stos. antag. hormonow (antag. Progesteronu)

-wkładki dopochwowe, implanty podskórne

-hormony mogą wywoływać dział. stymulujące lub hamujące

-progesteron w małych dawkach przy codziennym podawaniu stymulują jajniki

b/ metody hodowlane:

-selekcja zwierząt w kierunku określonej cechy związanej z rozrodem np. w kierunku ↑liczebności owulacji (wysokoplenne rasy owiec)

-efekt samca (knura, tryka): działanie obecności samca w środowisku samic obecność feromonów, odbieranych przez receptory węchowe samic + bodźce wzrokowe i głosowe efekt na samice

• przyspieszenie dojrzewania płciowego (owce, świnie, konie)

• przyspieszenie wystąpienia sezonu rozrodczego (owce)

c/ indukcja jajników poza sezonem rozrodczym

-owce-mają cykl poza sezonem; owce w miarę ↓ dnia świetlnego-następuje stymulacja czynności rozrodczych owiec (wrzesień); u niektórych ras owiec-poliestralność

-klacze-zwierzęta dnia długiego (aktywność przypada na okres wydłużania się dnia); sezon rozrodczy koni: V-VII-ale! niektóre rasy maja sztucznie skrócony termin (na wyścigach: 15II-15VI)-potem już nie dopuszcza się do krycia, by źrebaki miały równy wiek

d/ cele indukcji:

-uzyskanie dodatkowego potomstwa np. u owiec; dążenie by w ciągu 2 lat-3 wykoty

-względy organizacyjne

e/ sposobu indukcji rui poza sezonem:

-klacze, owce-Melatonina, której ilość uzależniona jest od długości dnia świetlnego

-Melatonina; per os.-u owiec-działa stymulująco na jajniki (u klaczy-hamujaco!!!) przyspieszenie rui w owczarni

-Progestageny u owiec, klaczy-dział. stymulujące (inaczej niż u psów)

-GnRH: może pobudzać jajniki v/a u klaczy

f/ indukcja aktywności jajników u suk ( w anestrus)

-np. przy okazji do krycia-wystawa

-przyspieszenie cyklu, by uniknąć w lipcu przesunięcie na termin wcześniejszy rui

-metody:

• PMSG-wysoka 1-razowa dawka (50 jdn./kg 1x) lub niskie dawki kilkanaście razy/dzień (20 jdn./kg przez 5-10 dni)

im bliżej naturalnego terminu kolejnej rui-efekt stymulacji wystepuje wcześniej

przy podawaniu na etapie c.ż., metoda byłaby mało efektywna

• GnRH, i.v. po 1 razie-wylew hormonówpobudzone jajniki (jeszcze bez owulacji) potem już normalnie

• inhibitory PRL-mają działanie stymulacji jajników, produkcji FSH, skracając anestrus (Bromokryptyna) przez działanie dopaminergiczne (inne niż antag.PRL)

im bliżej naturalnej rui, tym lepszy efekt działań, u suk z zaburzeniem rozwojowym-hormony nie pomagają

3.Synchronizacja rui u zwierząt gospodarskich

a/ cele:

-indukcja rui w zbliżonym czasie, zabieg o charakterze oganizacyjnym

-zorganizowanie grup technologicznych w produkcji zwierząt (w zbliżonym czasie-ruja, zapłodnienie, ciąża)

-organizacja unasieniania

-przenoszenie zarodków (od grupy dawczyń do biorczyń synchronizacja cyklu jajnikowego)

-superowulacja wstępny zabieg ↑ruja

-pozyskiwanie oocytów

-GRAFT-uzyskiwanie gamet

-uzyskiwanie PMSG (klacze) [FOLIGOL]-produkowana przez kubki endometrialne

b/ warunki

-zwierzęta zdrowe, dojrzałość hodowlana

-prawidłowa budowa i czynności narządów rozrodczych

-odpowiedni stan fizjologiczny (w tym-wykluczenie ciąży)

c/ sposoby synchronizacji:

• likwidacja ciałka żółtego (skrócenie fazy lutealnej)

• wydłużenie fazy lutealnej

d/ metody likwidacji ciałka żółtego:

• organizacyjne: met.odsadzania prosiąt od maciory w 1 terminie (>4tyg. do odsadzenia) do 10 dni od odsadzenia jest ruja! skuteczność 80%

• farmakologiczne

PGF2α-warunkiem jest obecność wrażliwego c.ż., powoduje lizę c.ż. gdy jest wykształcone i ma odpowiedni receptor dla PGF2α, u bydła od 5 dnia po owulacji, u konia-ruja jest dłuższa (5-6 dni)24h. przed końcem rui owulacja c.ż. (krótszy okres wrażliwości na PGF)

* 1 iniekcja-ale1 wtedy trzeba zbadać klinicznie na obecność c.ż, gdy dojdzie do luteolizy rui możemy się spodziewać miedzy 2-6 dniem po iniekcji PGF2α

* najlepiej 2 iniekcje w odstępie 11 dni u bydła podanie w czasie wrażliwości (po rui) pierwszej iniekcji po 11 dniach-2 iniekcjazwierze znowu w cyklu (u bydła-21 dni) ruja, owulacja, pojawia się c.ż.(kolejne, drugie)ponowna wrażliwość na PGF

* gdy pierwszą iniekcje podamy akurat w okresie przedrujowym , to pierwsza iniekcja nic nie da, ale 2 po 11 dniach trafi na okres porujowy

* skuteczność 80% (na skutek odstępstw od 21 okresu np. u bydła-18)

* u owiec-PGF-cykl trzeba skrócić, u świń nie stosuje się PGF (bo okres wrażliwości c.ż. na PG jest b.krótki) , można stosować u przeżuwaczy i koni

* u klaczy-PGF2 podaje się w momencie wrażliwości liza c.ż. ruja, ale różnie trwa ruja i owulacja (pod koniec rui) 3,4,5,6 dnia u klaczy synchronizujemy owulacje (w czasie rui): w dniu 0-podajemy PGF 1x (synchronizacja rui)po 6 dniach-hCG (by pęcherzyki dojrzewające owulowały-synchronizacja owulacji) po 14 dniach-2 dawka PGF (synchronizacja rui, u każdej-jest c.ż. wrażliwe) w 20 dniu-hCG (sychronizacja owulacji)

e/ wydłużenie fazy lutealnej za pomocą egzogennych progestagenów (Medroksyprogesteron)

-cele:

• synchronizacja rui u zwierząt poliestralnych (bydło), też owce, klacze, świnie

• indukcja rui i owulacji poza sezonem rozrodczym (owca)

-postaci:

• doustnie-pasek z hormonem-podanie bez problemu, ale! niedokładność dawkowania

• wkładki-dla bydła i małych przeżuwaczy-w pochwie przy ujściu szyjki macicy [Chronogest]

• spirale [PRID], implanty podskórne

- w jajnikach musi być utrzymany poziom hormonów przez kilkanaście dni, przez cały czas podawania progestagenów pęcherzyki nie owulująpo zaprzestaniu podawania-wyrzut gonadotropin, odblokowanie przysadki, w czasie kilkunastu dni dojdzie do zaniku c.ż.musi być odpowiednio długi czas (po krótkim czasie-jest jeszcze c.ż)-jedynym hormonem hamujacym ma być egzogenny progestagen!

-kapsułka z esrogenami-szybko się wchłania, podaje się na samym początku-by przyspieszyć uwstecznienie c.ż. (wspomaganie luteolizy)-małe dawki, nie wywołujące rui

-po wyjęciu gąbek można stosować PMSG-by stymulować folikulogenezę, ↑ plenności, więcej pęcherzyków dochodzi do stadium przedowulacyjnego.

f/ sposób postępowania w czasie i poza sezonem

-różnią się zawartością progestagenów w gabce:

• w sezonie dla synchronizacji gąbka 40 mg progestagenów (dzial.blokujące)

• dla indukcji rui poza sezonem-30 mg progestagenów (dzial.stymulujące)

-czas uwalniania leku:

• w sezonie-dla synchronizacji-gabki na 14 dni

• dla indukcji poza sezonem-12 dni

-dawka PMSG

• w sezonie-niższe dawki gonadotropiny (300-600 jdn. /owce)

• poza sezonem w celu indukcji (400-700 jdn./owce)

4.Superowulacja

-postępowanie zmierzające do max. folikulogenezy max. liczba dojrzewajacych pęcherzyków

a/ cele:

-przy wypłukiwaniu zarodków i transplantacji (transferze) od zwierząt wysokiej jakości genetycznej do matek do 30 zarodków na rok

-max. liczba pęcherzyków na jajnikach, ale by je wykorzystać przed owulacją-wybiera się z ich oocyty (np. do zapłodnienia in vitro)

-owulacja mnoga-ograniczona, by uzyskiwać u bydła bliźnięta

b/ metody:

-egzogenne gonadotropiny o dział. FSH

FSH uzyskuje się z przysadek mózgowych (bydło, świnie)

stos. przez kilka dni (4) po 2 iniekcje / dzień

ok. 20-30 mg łącznie

-można tez stos. PMSG (1x)

1x u bydła: 2500-3000 jdn.-najlepszy efekt przy najmniejszym działaniu ubocznym

lepiej więc PMSG-mniej iniekcji

wadą jest t.dział. PMSG-dlugi T1/2-stymulacja jajnikow poza rują

-po stymulacji gonadotropinami (FSH lub PMSG) po ok. 2 dniach należy podać PGF2α odblokowanie przysadki, wyrzut gonadotropin, PGF musi wejść w okres wrażliwości c.ż.

11 dni

PGF PGF

2 dni przed-PMSG

-2 dawka PGF2α-owulacja wielu pecherzyków

-ok. ok.80% zareaguje owulacją mnogą (2,3,5,15), sprawdzić USG-policzenie c.ż.

c/ ograniczona poliowulacja

-by osiągnąć zamierzoną ↑ owulacji

-przy ↓ dawce gonadotropin i zabiegach wspomagających, by działały niskie dawki gonadotropin

-w czasie folikulogenezy: ↑fala pęcherzyków-1 staje się dominujący, sam się rozwija, hamuje wzrost innych, hamuje nawet gdy wkraczamy z egzogennymi gonadotrpinami

-należy się pozbyć przed zastosowaniem-pęcherzyka dominującegolikwidacja! gdy gonadotropina jest nieskutecznapod kontrolą USG (odsysanie pęcherzyka)

-spowodowanie owulacji pęcherzyka powstaje c.ż.-podanie odpowiednio w czasie-hCG (kontrola USG) ↑wrażliwości jajników na gonadotropiny

d/ indukcja owulacji u klaczy

-innymi metodami niż hCG

- u klaczy, by zareagował pęcherzyk-4 cm średnicy (USG)

-reagują na hCG-wtedy CG-w ciagu 36h.-dojdzie do owulacji pecherzyka

-GnRH-1x iniekcja-nie jest skuteczne! wyprodukowano implanty GnRH s.c. o przedłżonym dzialaniu

5.Indukcja i synchronizacja porodu

-w celach leczniczych: przy patologiach ciąży,w celach organizacyjnych, doświadczalnych

a/ PGF2α-u dojrzałych płodow-poród, u niedojrzałych-poronienie

• bydło: powyżej 170 dnia ciąży poród średnio po 40h. od iniekcji PGF

wadą jest duży odsetek zatrzymania łożyska

• -świnie-powyżej 110 dnia ciąży poród po 36h. po iniekcji prostaglandyny

• suki-brak rejestracji dla PGF

b/ oksytocyna:

-met. z wyboru u klaczy skuteczność b. szybka, poród 30-60 min. po podaniu oksytocyny

-ale! musi dojść do niecałkowitego rozszerzenia macicy

c/ GKK

-naturalne stymulatory fizjologii porodu

-u bydła-krótkodział. (Dexametazon,???! Flumetazon) poród po 48h. (max. 72h.), długodział. (Dexametazon, De-po).

-skuteczność tym ↑ im bliżej jest porodu

-u małych-Dexametazon-od 145 dnia

-u świń-Dexametazon-od 106 dnia ciąży przez kilka dni

-suki-Dexametazon: 0,1-0,2 mg/kg

d/ inhibitory PRL-tylko u suk, jak przy działaniu hamującym laktację

e/ estrogeny:

• małe przeżuwacze: kozy (w 147 i 148 dniu) poród w 149 dniu

• świnie-od 109 dnia-aż do porodu (45-50h. od stosowania)

ZNIECZULENIA W POŁOŻNICTWIE

-anestetyki podawane w położnictwie przekraczają barierę łożyskową i mogą wpłynąć na płód (cesarskie ciecie)

-znieczulenie musi być dobrane odpowiednio do zabiegu (ważne badanie ogólne!)

1.Znieczulenie nadoponowe

granica między tymi miejscami znieczuleń jest 3 segment kości krzyżowej

a/ niższe (dalsze, tylnie)

-zniecz. ogona i okol. krocza (macica, srom)

-zniecz. u krowy: 4-10 ml Polokainy (8 ml może położyć zwierzę)

-zniecz. klaczy: 10-15 ml (np. przy pneumovaginie + Domosedan)

b/ wyższe (przednie, wysokie)

-może nastąpić położenie zwierzęcia, nagły upadek (zniecz. splotu krzyżowo-lędźwiowego)

-zniecz. krowy: 25 ml r-r. 1%

-zniecz. klaczy: 30-80 ml.

-stos. przy ciężkich porodach, operacjach na wnętrostwo, przy amputacjach jajników, zabiegi na wymieniu

2.Znieczulenie przykręgowe

by znieczulic skórę i tkankę podskórną tułowia, rodzaj znieczulenia miejscowego, nasiękowego

np. przy cesarce (premedykacja Ksylazyną + zniecz. przykręgowe-krowa

a/ rodzaje:

-bliższe-miejsce wkłucia 5 cm poniżej wyr. kolczystych

-dalsze-miedzy 2 wyr. kolczyste

b/ igła -ok. 8 cm dług., pierwsze wkłucie miedzy ostatnim żebrem a 1 kręgiem ledźwiowym potem kilka cm dalej

c/ 5% r-r Polokainy: 20-30 ml na jedno wkłucie); T analgezji: 1h.

d/ zniecz. nasiękowe

-zniecz. śródoperacyjne: nastrzykanie miejsc nadwrażliwych w czasie cięć;

-u klaczy-b. szybkie obumieranie płodu (zniecz. nadoponowe dalsze)

3.Zneczulenie ogólne

znieczulenie wziewne lepsze niż infuzyjne

a/ cesarskie cięcie: czy chcemy ocalić płody czy sukę; dobór znieczulenia zależy od stanu suki i żywotności płodów

-środki przechodzą przez barierę łożyskową-toksyczne v/a barbiturany i opioidy należy zwierzę zaintubować

-zabieg znieczulania powinien być szybki zabieg właściwy

4.Anestezja u małych zwierząt

a/ suka:

-zniecz. nadoponowe (lędź.-krzyż)-ważna premedykacja!, małe znaczenie u małych zw.

-zniecz. śródoperacyjne

-zniecz.infuzyjne-najczęściej

-narkoza wziewna (nie polecane, może być nieskuteczna)

b/ u suki jest duża ilość płodów, czasem trzeba amputować macicę

-badanie USG ocena tętna i żywotności płodów

-cesarka jest niebezpieczna (śmiertelność po cesarce o 15-30 % wyższa niż drogą naturalną)

-u płodu-rozkład i eliminacja anestetyków jest trudniejsza, ↑toksyczność

-przy zamarłej ciąży amputacja macicy przy zniecz. infuzyjnym

c/ przy laparotomii u małych:

-Acepromazyna (0,05-0,1 mg/kg)

-Ksylazyna (1 mg/kg) + Ketamina

-Diazepam (0,5-1 mg/kg i.v.)

-Metadon (opioidy nie są zarejestrowane: 0,5-0,7 mg/kg) + Acepromazyna lub Ksylazyna

d/ koty:

-Ketamina (25 mg/kg) 0,3 ml Ketaminy + 0,3 ml Domitoru (premed.) /kota 4 kg.

-może nastąpić sztywność mięśni w czasie wybudzenia: podać antidotum:

przy Ksylazynie, Domitorze Yohimbina , Antisedan (0,2ml-pies; 0,1-kot; i.m. i.v)

Metadon Nalokson

5.Anestezja u dużych zwierząt

a/ krowa

-Propionylopromazyna (1 mg/10kg)

-Ksylazyna (0,05-0,2 mg/kg i.v.)

b/ przeżuwacze są wrażliwe na Ksylazynę, może w II połowie ciąży wywołać poród

c/ konie

-Detomidyna [DOMOSEDAN???] (40 ug/kg)

-nie!!! barbiturany

CESARSKIE CIĘCIE U MAŁYCH ZWIERZĄT

1.Ogólne wskazania

a/ zabieg dość często wykonywany, nawet gdy brak wskazań bezwzględnych

-pomoc porodowa u małych zwierząt jest ciężka

b/ podział:

-cięcie zachowawcze (pozostawienie macicy) psy, lochy

-totalne (z owariohisterectomią) kotki

c/ zabieg wiąże się zen znaczna utrata płynów, krwawieniem

-nie robić samej owariohisterectomii bez ciecia cesarskiego!!! (z/wzgl. na b.duża utratę krwi i wód płodowych) grozi wstrząs oligowolemiczny

-farmakologia skuteczna tylko w 1/3 przypadków

-u kotek-80% bez ryzyka

d/ wskazania ze strony matki i płodu, wskazania względne lub bezwzględne

2.Przeszkody (przy porodzie) ze strony matki

• słabe bóle porodowe

-pierwotne-przed porodem lub wtórne-atonia macicy (w trakcie porodu po urodzeniu 1,2,3...)

-względne wskazanie do cesarki

• tężcowy skurcz mięśniówki macicy

-zaparcia, przeszkody porodowe ciągłe parcie powoduje obkurczenie się na płodzie zakleszczenie płodu

-czasem po środkach naskurczowych

• nowotwory i zbliznowacenia

-po wczesniejszych zabiegach i porodach

• przemieszczenie ciężarnej macicy

• skręt 1-go lub 2 rogów

• przemieszczenie ciężarnej macicy przez kanał pachwinowy do przepukliny pachwinowej zamieranie płodu

• zagięcie odcinkowe rogu macicy

-skręty niereponowalne są bezwzglednym wskazaniem do zabiegu

• pęknięcie macicy

-wskazanie bezwzględne

-gdy jakaś przeszkoda-zaparcie barkowe lub biodrowe

• miednica nierozwinieta, złamania kości miednicy, dysproporcje miednicy

-po wypadkach, nieprawidłowe zrośnięcia, zwężenie kanału kostnego miednicy

• stany bólowe w obrębie sromu i pochwy (torbielowatość), wąski pierścień dziewiczy (norma: błona dziewicza nie występuje)

3.Przeszkody ze strony płodu

• 1-płodowość zbyt duży płód utrudnienie lub uniemożliwienie akcji porodowej

• obumarcie płodu

• obrzęk tkanek płodu (nalaniec)

• wodogłowie

• położenie poprzeczne płodu-wpychany przez parcia do 2-go rogu ustawienie poprzeczne do szyjki macicy

-płód jest wypychany przy niedostatecznie otwartej szyjce płód z 1 do 2-go rogu (ustawia się grzbietem lub brzuchem przy bad. palcem nie wyczuwa się główki ani kończyny)

-fizjologicznie przy porodzie płody wychodzą naprzemiennie z poszczególnych rogów

czasem płód w 1 rogu

niedostatecznie otwarte drogi rodne

inne przeszkody

4.Przyczyny opóźnienia rozpoczęcia porodu ponad pierwotną długość ciąży

• pomyłkowe ustalenie daty pokrycia:

-ustalenie rzeczywistego czasu ciąży (1-płodowa ciążą trwa dłużej, wielopłodowa-krócej i suki rodzą wcześniej !!!)

- przed porodem (24-48h.) T↓ o 1° wydalenie płodów gdy T. wraca do normy

-może się okazać, że termin sugerowanego właściwego czasu porodu przez właściciela jest fałszywy (do zapłodnienia doszło po trzecim pokryciu)

• zablokowanie mechanizmów inicjujących poród (martwe płody, ciąża 1-płodowa, zaburzenia mózgowe płodów)

• iniekcje gestagenów w II połowie ciąży przenoszenie ciąży

• nieprawidłowość konstytucji i kondycji suki (znaczne otłuszczenie !!!)

• ciąża jednorożna

• zapłodnienia dodatkowe

• przepuklina pachwinowa

• skręt i zgiecie macicy

5.Decyzja o cesarce

a/ ratowanie życia matki lub szczeniąt, decyzja o cesarce = ryzyko utraty szczeniąt

-rasy brachiocefaliczne b.duże ryzyko powikłań przy porodzie (z/wzgl,. na dużą czaszkę)

b/ decyzje podejmujemy na podstawie wywiadu, czasu, rozpoczęcia i przebiegu porodu, liczba dotychczasowych urodzonych szczeniąt, stosowane leki podczas porodu, długość ciąży ponad 63 dni.

c/ bad kliniczne:

-stan ogolny suki

-nasilenie bóli porodowych

-szerokośc i stan dróg rodnych

-objawy życia ze znajdujących się w macicy płodów, stan ciężarnej macicy

6.Czynności przygotowawcze

a/ dokładna rozmowa z właścicielem (pisemna zgoda na operację !!!), wyjaśnienie możliwych następstw

b/ ustalenie czy macica ma być usunieta czy pod każdym względem zachowana (np. przy bezwzglednych wskazaniach sródoperacyjnych-konieczne usunięcie macicy-np. przy zmianach martwiczych)

c/ zbadanie stanu ogólnego suki pod katem doboru znieczulenia

d/ założenie suce wlewnika i.v. przed zabiegiem (bo zabieg powoduje utratę znacznej ilości ilości płynów)

e/ zaplecze po reanimacji (termofory, poduszki)

f/ zespół osób

7.Znieczulenia do zabiegu

a/ lokalizacja:

• zniecz. nadoponowe L-S (b.rzadko u małych)

• zniecz. nasiękowe

• 
  zniecz.infuzyjne

• zniecz.wziewne v/a !

b/ premedykacja:

• Methadon (0,5-0,75 mg/kg i.v., i.m.) + Acepromazyna (0,05-0,15 mg/kg i.v., i.m.)

• Methadon (0,3-0,4 mg/kg i.v., i.m.) + Ksylazyna (1 mg/kg i.m.)

• Methadon (0,2-0,5 mg/kg i.v.,) + Diazepam (0,25 mg/kg)

c/ znieczulenie zasadnicze

-przy dobrym stanie suki i żywych płodach: premedykacja + zniecz. nadoponowe i/lub miejscowe

-przy dobrym stanie suki i martwych płodach: premedykacja + zniecz. infuzyjne lub wziewne

-przy niewydolności krążenia suki: premedykacja + zniecz. nadoponowe lub miejscowe

8.Technika zabiegu

• Laparotomia zapępkowa pośrodkowa wkresie białej

-ułożyć na prawym boku 2-3 palce ponad listwą mleczną w prawej słabiźnie (ta okol. do cięcia jest korzystna z/wzgl. na niewielkie krwawienie, suka po zabiegu może karmić zwierzęta)

• Delikatne wydobycie macicy na zewnątrz w celu ↑ możliwości manipulacji należy opróżnic pecherz (wyciskanie moczu)

• Cięcie rogu macicy w krzywiźnie wiekszej w okol. trzonu omijając miejsce placentacji; w przypadku ciąży 1-płodowych-cięcie przyjajnikowe, przy licznych miotach-cięcia pośrodku każdego z rogów w celu szybkiego wydobycia szczeniąt

- cięcie na rogu, blisko trzonu, by łatwiej wydobyc płody, otwór nie może tez być za mały (przerwanie ciągłości macicy!)

- jeśli wyjmuje się kończynami do przodu (grozi pozostaniem łożyska) - głowa zostaje w środku! zrobić to b.szybko,

- ręce asystenta osłaniają ścianę macicy przed przerwaniem

• Płody wydobywa się, zaciska się pępowinę ok. 2 cm. od ciała płodu i oddaje się osobie asystującej

- oczyścić nosek przed przerwaniem pępowiny lekki masaż pepowiny-by krew trafiła do szczeniaka, a nie została usunięta z łożyskiem

- przerwanie pepowiny na tępo !!! w odległości od brzucha

• Macicę masujemy w miejscu placentacji, delikatnie pociagac za pępowinę, by doprowadzic do odklejenia łożyska

- jeśli odklejanie łożyska łączy się z silnym krwawieniem (zabieg zbyt wcześnie)-należy pozostawić je w macicy (ale!-powikłania)

• Konieczna jest kontrola przyjajnikowych koncow rogów w celu uniknięcia pozostawienia płodów w macicy

• Na macicę 2 piętra szwów-żadne nie przechodzi przez bl.śluzową macicy (szwy Lamberta, Cuschinga) róg macicy napiąć przy szyciu macice odprowadzić i przykryć siecią (zapobiega zrostom!)

• Podanie do 2 jdn. oksytocyny w kilka miejsc bł.mięśniowej macicy poprawa kurczliwości i ↓ krwawienia

• Przy cięciu cesarskim totalnym-amputacja macicy po uprzednim wydobyciu płodów !!!

• Inwolucja macicy-b. szybko po wyjeciu płodów

9.Reanimacja po operacji

• śródoperacyjnie-oczyścić okol. nosa ze śluzu i fragm. błon płodowych, nie powinno się zostawiać noworodkow głową w dół mozliwość zastoju krwi w mózgu

• ostrożny masaż kl.piersiowej w rytmie oddechowy, masaż okol. karku-pobudzenie osrodka oddechowego

• O₂ przez maskę lub przewód

- antag. opioidów jeśli te były podawane: Lorfan (s.c., 0,1-0,5 mg/kg), Doxopram s.c.

- NaCO₃ -gdy kwasica! 1,3%

• Farmakologicznie:

• Suszenie i ogrzewanie-bo b.szybko oseski tracą ciepło

PORÓD

Poród to wspólna akcja ze strony matki i dziecka (siły mechaniczne + efekty hormonalne)

oś P-P-N silna estrogenizacja + sterydy ze strony dojrzałego płodu

Objawy zwiastunowe

• Rzutują na behawior

• Rozluźnienie dróg rodnych, czopy śluzu, rozluźnienie sromu

• Na szczytach strzyków-wydzielina (24-48h. przed porodem)

• Rozluźnienie więzadeł uelastycznienie aparatu

• Wahania T. ciała v/a u suk ( na 24h przed: ↓T o 1º), też: krowy

• Skurcze zwiastunowe (kilka dni przed porodem)

• Czynniki te są podatne na stres

1. I faza porodu-rozwieranie dróg rodnych

-trwa kilkanaście h. (suka)

a/ usytuowanie płodu w macicy:

• Położenie-stosunek osi długich płodu i matki (podłużne lub poprzeczne poziome lub pionowe)

• Postawa płodu: stosunek grzbietu matki do grzbietu płodu (grzbietowe-górne, brzuszne-dolne, boczne-inne niż matka)

• Ułożenie: dotyczy kończyn, głowy i szyi (zaparcie się kończyn)

b/ u koni-postawa brzuszna lub boczna płodu potem przechodzi do postawy górnej

-położenie: podłużne, postawa: grzbietowa v/a ułożenie płodu przed porodem

-lepsze jest przodowanie główkowe, zdarza się pośladkowe

c/ skurcze macicy idą od rogów ku trzonowi działa z siłą na worek płodowy płyny oddziałują na ściany worka płodowego klin hydrauliczny (mechaniczne wypychanie) wklinowanie w szyjkę w pochwę

-tam są rec. odruch Fergusona (pobudzenie górnego sklepienia pochwy powoduje wtórne skurcze)

-głowa ułożona na kończynach przednich, kończyny powinny być przesunięte od siebie o 10-20 cm (z/wzgl. na punkty krytyczne-v/a obręcz barkowa utrudnienie wklinowania płodu w kanał kostny)

- bóle parte: praca macicy i tłoczni brzusznej

d/ punkty krytyczne:

• Płód: obręcz miedniczna, barkowa, głowa

• Matka: wyjście i wejście do jamy miednicy, srom też, przejście pochwy w przedsionek pochwy

• Ujście szyjki macicy

2. II faza porodu-wydalenie płodu

a/ linia wodząca po której wychodzi płód-po łuku ciągnąć lekko w górę i potem w dół

b/ różnice gatunkowe:

• Koń: 15-40 min., łatwiej wieloródkom

• Krowa: 2-8 h., nie za szybko u krowy

• Suka: 1płod/h (ale: norma też: co 10 min. i 2h. przerwy, całość-do 8 h), zwykle wydala łożysko za każdym płodem

• Koza, owca: 3-4 h

• Kotka: jak suka

• Świnia: 1 płód/h (3/ 0,5 h -też norma), po urodzeniu płodów-wydalenie łożyska (faza 3) wiadomo, że wyszły już wszystkie płody

c/ przodowanie pośladkowe: kończyny tylnie proste, postawa: grzbietowa

-większe ryzyko-łatwiej dochodzi do zaciśnięcia pępowiny lub urwania

3. III faza porodu-wydalenie błon płodowych i łożyska

• Klacz: w ciągu 0,5h (do 2h)-wrażliwy gatunek na zatrzymanie łożyska, nie może zostac żaden fragment (śmierć, zapalenia)

• Krowa: 6-8h

• Małe przeżuwacze: 6-8h

• Świnie: 2h (lub więcej)

• Suka: kilka h. (2 porody 2 łożyska)

4.Badanie położnicze

a/ pomoc porodowa:

• Czyste ręce

• Odkażone narzędzia + ogrzane do T. ciała

• Udzielając pomocy na stojąco (zwierzę stoi!-wtedy więcej miejsca w krowie), -na leżąco w skrajnych sytuacjach

• Poślizg: kranówa + Bioacryl-gdy wody płodowe odeszły

• Kończyny ciągniemy naprzemiennnie (nie naraz!) lekka rotacja, raz w lewo, raz w prawo

• Ochrona krocza: nanizywać krocze na płód, ewent. epiziotomia (rozcięcie krocza)

c/ badanie właściwe:

• Czy zwierzę jest w ciąży (badanie per rectum zbadać usytuowanie płodu)

• Gdy jest już 1 faza-palec u psa, łapa u krowy (u klaczy-podwiązać ogon-może się zawinąć i uszkodzić drogi rodne)

• Umyć krocza

• Sprawdzenie stosunków i niestosunków porodowych:

-płód bezwzględnie za duży (duży płód)

-płód względnie za duży (mała klacz)

• Badanie po porodzie: sprawdzenie 2-go płodu! (per rectum)

d/ dobrze zbadać potem zastanawiać się !!!

CESARSKIE CIĘCIE U ZWIERZĄT GOSPODARSKICH

Postawa stosunek grzbietu matki do grzbietu płodu (brzuszna lub grzbietowa, górna i dolna), prawidłowa grzbietowa

Położenie stosunek osi długiej ciała płodu do osi długiej ciała matki (podłużne-wzdłuż rogów macicy; poprzeczne-głowa w rogu, tułów w trzonie)

Ułożenie stosunek drobnych części płodu względem siebie i względem macicy (np. zawiniecie główki, zaparcie w stawie barkowym)

Przodowanie główkowe i pośladkowe jednostronne zaparcie w stawie barkowym, jedna kończyna do przodu, druga w tył przy przodowaniu główkowym

Eutocia prawidłowy przebieg porodu

Dystocia nieprawidłowy przebieg porodu

Dystocja obstrukcyjna poród z bezproduktywnymi skurczami partymi

1.Wskazania

-BEZWZGLĘDNE-gdy to jedyna droga porodu (nie można skorzystać z dróg naturalnych)

• Skręt macicy

• Brak rozwarcia szyjki przy atonii macicy (bo słaba aktywność skurczowa)-nawet embriotomu nie można wprowadzić

• Pękniecie macicy

-WZGLĘDNE-gdy zabieg jest jedną z możliwych metod rozwiązania ciężkiego porodu ( np. przy nie dających się zreponować nieprawidłowych położeniach czy ułożeniach płodu, potwornościach, niestosunku porodowym

• Rozwiązanie porodu

• Zachowanie życia rodzącej samicy

• Zachowanie życia płodu

• Zachowanie mleczności (bydło)

• Żądanie właściciela

2.Przeciwwskazania

• Zły stan rodzącej samicy

• Zakażenia płodu, wód i błon płodowych -możliwość przemieszczenia stanu zapalnego na jame otrzewnej)

• Inne schorzenia okresu okołoporodowego (np. tężyczka, zaleganie poporodowe)

• Martwy płód (lepiej fetotomia)

3.Przeszkody porodowe ze strony matki

• Słabe bóle porodowe (pierwotna lub wtórna atonia macicy)

-pierwotna- zaburzenia funkcji receptorów

-wtórna - zakwaszenie, wyczerpanie

• Skurcz tężcowy mięśniówki macicy (zbyt duża dawka oksytocyny)

• Przemieszczenia ciężarnej macicy (skręt, zgięcie)

• Nowotwory i zbliznowacenia

• Pęknięcie macicy

• Miednica nierozwinięta-złamania kości miednicy, dysproporcje miednicy

• Stany bólowe w obrębie sromu i pochwy (torbielowatość, wąskość pierścienia dziewiczego)

4.Przeszkody ze strony płodu

• Jednopłodowość (zbyt duży płód)

• Obumarcie płodu

• Obrzęk tkanek płodu (nalaniec) puchnie po obumarciu; wada rozwoju-w tk. podskórnej gromadzi się galaretowaty wysięk

• Wodogłowie

• Położenie poprzeczne płodu (embriotomia!)

5.Czynniki usposabiające do cięcia u bydła

• Pierwszy poród

• Pojedynczy płód męski

• Przedłużający się czas trwania w ciąży

• Długi okres od pierwszej inseminacji do zapłodnienia

• Długi okres zasuszenia

• Krycie buhajem o podwójnej muskulaturze

• Wiek poniżej 730 dni przy pierwszym wycieleniu

• Skłonność do trudnych porodów (poprzednio wykonywanie cięcie cesarskie)

6.Technika zabiegu u bydła

• Wygodniej na zwierzęciu stojącym

• Ciecia w lewej słabiźnie na szerokość dłoni wokół od wyrostków poprzecznych kręgów LL i na te sama szerokość od guza biodrowego

• Ksylazyna: 0,2 ml/100 kg + znieczulenie przykręgowe 8cm od L1-L4: 20-30ml na 1 ukłucie

• Zabieg powinien być szybki, a środki jak najmniej wpływać na depresje układu oddechowego płodu

• W lewej słabiźnie, bo żwacz trzyma wtedy trzewia

• Cięcie skory powinno być dość długie, kolejne warstwy powinny być rozcinane coraz krótszymi cieciami

• Mm. brzucha zewnętrzny i wewnętrznymi przecinamy pionowo; m. poprzeczny jest cienki i leży na otrzewnej-ostrożnie, by nie przeciąć żwacza, żwacz utrzymuje trzewia w j. brzusznej (choć wzdęty może być przeszkodą)

• Łożysko utrudnia szycie (obcinamy zwisające fragmenty)

• Podajemy obkurczająco 10-15 jdn. oksytocyny

• Po przecięciu otrzewnej odnaleźć macicę (chowa się pod żwaczem); przed zabiegiem - bad. rectalne (ustalenie ułożenia)

• Do rany wprowadzamy część róg najbliżej jajników, po przecięciu wody powinny wylać się poza ranę łapiemy u za macicę z kończyną płody płód może się wyrywać, porwać macicę cięcie macicy robimy na kończynie

• Ciecie macicy wykonujemy wzdłuż krzywizny dużej; unikamy cięcia przy więzadle szerokim i brodawkach macicznych

• Przy wydobywaniu płodu macica może się cofać do jamy brzusznej -należy ja przytrzymać

• Macice szyjemy 2 piętrami szwów , aby szczelność była jak najlepsza (szwy Cushinga, Lamberta)

- macice zaszywamy wzdłuż włókien dwupiętrowym szwem Cushinga

- otrzewna wraz z m. poprzecznym szwem ciągłym na okrętkę

- mm. poprzeczne szwami materacowymi przerywanymi

- skóra: szwy przerywane

- przy cięciach bliźniaczych, gdy macica jest przemieszczona na prawą stronę-można wykonać cięcie po stronie prawej (zabieg trudniejszy technicznie bo wypadają jelita i sieć)

- na zwierzętach leżących można wykonać ciecie brzuszno-boczne

-zawsze sprawdzić koniec rogu (gdy pusty to można szyć)

• Ciężar trzewi może powodować rozejście się rany, zeszyć należy otrzewną wraz z powięzią żółtą, omijając m. prosty szew materacowy ciągły lub przerywany

7.Cięcie cesarskie u klaczy-czynniki usposabiajace

• Rzadziej niż u bydła, bo przy komplikacjach zazwyczaj dochodzi do obumarcia płodu (po 40 min.), b. szybka intoksykacja

• Poprzeczne ułożenie płodu

• Ciąża obustronna (oburożna)

• Skręt macicy

• Wypadniecie odbytu i pęcherza moczowego (?)

• Nie poddające się repozycji nieprawidłowe położenia i ułożenia (np. zaciśniecie płodu- bo długa szyja źrebaka, skrzyżowanie kończyn nad głowę co może doprowadzić do przebicia ściany macicy)

8.Technika zabiegu u klaczy

• Cięcie na zwierzęciu stojącym lub leżącym

• U klaczy stojącej miejscem ciecia powłok jest dolna część L słabizny

• Górny kat rany na wysokości stawu kolanowego - cięcie proste lub skośne ku przodowi

• Podobna technika u zwierzęcia leżącego, choć można dokonać cięcia w linii białej (preferowane, bo umiarkowane krwawienie, ale należy szczelnie zespolić, z/wzgl. na duży nacisk trzewi

• Pomocnik powinien przepychać płód do rany w macicy od strony pochwy

• Technika szycia jak u krowy

9.Wskazania do ciecia cesarskiego u loch (te- maja długą i cienka pochwę)

• Pierwotna i wtórna atonia macicy

• Deformacja macicy (krzywica, osteomalacja)

• Uszkodzenia tk. miękkich w obrębie pochwy i szyjki macicy

• Niestosunek porodowy bezwzględny (gdy płód zbyt duży w porównaniu do dróg rodnych; względny-gdy drogi rodne za małe w stos. do płodu)

• Potworności

10.Technika zabiegu u loch

• Okolica cięcia dogłowowo od guzów biodrowych; pionowo, skośnie lub podłużnie do przebiegu gr. mlekowego na 2 palce powyżej

• Cięcie po lewej lub prawej stronie

• Ciecie w pobliżu trzonu tak aby wydobyć płody z obydwu rogów, możliwe tez ciecie obydwu rogów

POMOC PORODOWA U KLACZY

1.Przyczyny zaburzeń porodu u koni

• U klaczy-linia wiodąca jest najbardziej optymalna (niż u krowy) : do góry i do dołu

• Szyjka macicy nie stanowi oporu (mało włókien) dla przejścia płodu

• B. rzadko problemy ze strony matki

• Problem u klaczy zimnokrwistych z/wzgl. na otłuszczenie, powięzi brzuszne, brak pracy

• Przyczyna komplikacji jest v/a płód: źrebaki maja długa szyję i długie nogi zaburzenia ułożenia

• Wpływ maja też zmiany w miednicy po urazach, zrosty nie! do rozdrodu; nowotwory, osłabienie bóli porodowych

• Wrodzone wady:

ankylosis -usztywnienie wszystkich stawów-nie da się wyprostować stawów

spondylosis-usztywnienie miejscowe stawów kręgosłupa (nogi prosto, głowa w bok lub zawinięta do góry)

2. Objawy zwiastunowe porodu

• Na 2 tyg. przed porodem -opadnięcie brzucha, rozluźnienie powięzi brzucha (klacze dużo pracujące)

• Na kilka dni przed-skurcze zwiastunowe macicy („kolka”) niepokój, kładzenie się, przestępowanie z nogi na nogę, bóle nie są duże

• Na kilka dni przed rozluźnienie więzadła krzyżowo-biodrowo-kulszowego (nie tak ewidentnie jak u bydła)

• Pojawienie się mleka kilka tyg. przed siara tworzy sopelki (zaschnięte mleko na 24h. przed!)

• Na 2 tyg.-1 mc przed -wprowadzić klacz do pomieszczenie, w którym będzie rodzić-musi się zetknąć z Ag w tym pomieszczeniu wytworzenie siary z odpowiednimi Ab

3. Zjawiska okołoporodowe

• Rodzą się w nocy-z reguły w spokoju, bez asysty; klacz powinna pracować do ostatniej chwili

• Płody u koni położone są grzbietem do dołu

• Poród w postawie górnej musi się przekręcić o 180º ruchy płodu własne i skurcze macicy

• Płód przy porodzie prostuje głowę i kończyny przednie (przodowania głowowe)

• Gdy źrebię jest mało żywotne - następuje zawinięcie nogi, skręt głowy

• U zimnokrwistych - nawet gdy żywotne źrebię-napotyka na opór

• Łożysko u klaczy jest rozsiane, doczesna łożyskowa-luźno związana ze ścianą macicy b.szybko się odkleja gdy poród trwa dłużej płód się dusi (po 1h. trwania porodu)

4.Rzeczy niezbęndne przy porodzie

• Strój, nie! rękawice rektalne (gołe ręce)

• Płyn dezynfekcyjny, Bioval, r-ry [Betadinon], Manusan mycie, dezynfekcja (klacze wrażliwe na zakażenia)

• Środki poślizgowe [Bioacryl], żele - jako zastępcze wody płodowe (20-30l)

• Preparat z siemienia lnianego (zastęp. wody płodowe)

• Środki p/bólowe-Biovetalgina, Novalgina

• Środki znieczulające miejscowo: Polokaina, Lignokaina

• Poskrom, konie, dutka, petle

• Środki uspakajające- Domosedan, Ksylazyna, Acepromazyna, Butorfanol [Torbujesic]

• Narzędzia: szczudło Kina, haki porodowe, haki oczodołowe (tępe, ostre), zawłoczki (ciężkie Sanda, lekkie Szylwera)

haki oczodołowe: ostre u martwych, tępe u żywych, zazwyczaj po repozycji płodu

szczudło Kina (wkładać ciepłe)-prostowanie głowy lub kończyny

kierunek spychania sznurek za który się pociąga

5. Postępowanie lekarskie przy porodzie

• Bad.ogólne: śluzówki, tętno, oddechy, t.kapil., (często po kilkunastu h.intoksykacja)

• Płyny, ogólne wspomożenie, bufor do krwi (ustalić stan przed pomocą właściwą)

• Wywiązać ogon !!! (do rękawicy rektalnej-jak do kołnierza)

• Umyć zad, srom, odbyt, opróżnić prostnice z kału

• Leki p/bólowe, p/rozkurczowe, uspakajające

• Bad. przez pochwę

co jest przyczyną problemu płodu

rzadko pomoc przy stwierdzeniu zmian położenia (np. poprzeczne) cesarskie cięcie

• Przy intensywnych parciach (odruch Fergusona) należy wyłączyć przez znieczulenie nadoponowe)-1 sposób

wysokie (S.ost- C I ), niskie (C I-C II)

wkłucie tam gdzie skóra najbardziej się marszczy na ogonie przy podnoszeniu

wygolić jodyną, znieczulić (ksylazyna, bupiwakaina, 6-10ml polokainy)

wkłucie igłą pod katem 45º dogłowowo na całą głębokość igły aż do oporu (zatrzyma się na kości) cofa się o 1cm zadeponować, działa przez 5-10 min

objawy skutecznego znieczulenia to luźny ogon, brak parć

• 2 sposób-zwierzę ustawić wyżej macica opada dogłowowo

• 3 sposób- zastępcze wody płodowe ( więcej miejsca do zbadania) pociąganie płodu

• technika repzycji-jak u bydła, tylko o wiele trudniej

• rzadko jest możliwość dosięgnięcia ręką płodu

• próba wyprostowania-jeśli nie da się przez 0,5h. do szanse na ratowanie maleją do zera ratowac klacz (fetotomia)

6. Fetotomia

• ucisk na oczodoły-sprawdzenie życia (ruchy gałek ocznych lub reakcje źrebięcia)-przy przodowaniu głowowym

• palec do odbytu źrebiecia reakcja -przy przodowaniu tylnym

POMOC PORODOWA U DUŻYCH ZWIERZAT-C.D.

METODY

• extrakcja z użyciem siły

wyciąganie płodów z macicy

fetotomia

cesarskie cięcie

• 
  płody żywe-narzędzia tępe, płody martwe-narzędzia ostre

Narzędzia

repozycja nieprawidłowych postaw

• widelec porodowy Kemera lub z mankietami Benesza

gdy trzeba zmienić ułożenie-obrócenie płodu

też przy skręcie macicy

• repozytor

• szczudło Kina-ręką i linką też można dokonać repozycji

• zawłoczka Szilmera-przeplatanie linek wokół części płodu

• zawłoczka lekka Sanda z kulką Balkego (ma wcięcie do piłki drucikowej)

• hak odbytowy Obermeiera-przy przodowaniu pośladkowym-za kością łonową

• haki oczodołowe-chwyt za oczodoły, ostre i tępe

• hak Kreiszetlera

• kleszcze Vitagerta-ciągnie się za łeb (świnie), wykonac ruch obrotowy by sprawdzić czy nie chwyciło się za błonę śluzową

Repozycja zaparcia w stawie nadgarstkowym

• zepchnąć ręka lub szczudłem Kina nadgarstek ku tyłowi i ku górze w zgiętym nadgarstku-nieco miejsca możemy wyprostować

Repozycja zaparcia w stawie barkowym

• złapać za nadgarstek, podsunąć nogę do tyłu

Skrzyżowanie kończyn nad głową (często u klaczy)

• próbować zdjąć kończyn y z głowy, a głowę ustawić ku górze

Repozycja zaparcia w stawie skokowym

• podobnie jak w stawie nadgarstkowym

• kończyna do tyłu i do góry-jak jest miejsce to pociągnąć nogi do tyłu

• pętla Janke-między raciczkami wzdłuż stawu skokowego

Obustronne zaparcie w stawie biodrowym

• extrakcja bez repozycji

• pętla Sacka, pętla Weinmana

Repozycja zawinięcia główki

• ręcznie lub kleszcze Talicha i hak Kreiszera-podwinąć główkę

• embriotomia częściowa

• 3º skala opadnięcia główki:

oparte o k.czołową

oparte o k.potyliczną te części opieraja się o spojenie łonowe

oparte o nos

POMOC PORODOWA U MAŁYCH ZWIERZĄT

ocenić, czy cenniejsza jest matka czy potomstwo

przy porodzie dochodzi do wydzielania przez nadnercza płodów steroidów liza c.żółtego kurczące dział. mięśniówki kurczące dział oksytocyny poród

Odruch Fergusona-szczeniąta drażnią zakończenia w macicy i pochwie nasilenie akcji skurczowej

	SUKI	KOTKI
Czas ciąży	ok. 61-63 dni	69-70 dni
Trafna diagnoza	21-28 dzień 28-palpacyjnie 24-25 -USG, 42-RTG	17-21 dzień
Temperatura	Na 24h przed porodem ↓T.ciała (↓36º), jest to więc spadek znaczący, o 1-2º -gdy trwa to dość długo (zanim nie zacznie się podnosić) to jest względne wskazanie do cesarskiego cięcia-podejrzenie atonii macicy	Temp.-prawidłowa
Zachowanie	Szykuje gniazdo na kilka dni przed porodem	Podobnie szykuje gniazdo
Gruczoł mlekowy	Powiększony	powiększony

1. Fazy porodu

I-rozwieranie szyjki macicy-jest skorelowane z objawami zwiastunowymi, rozwarcia nie można zbadać badaniem klinicznym,

II-faza skurczu -trwa ok. 6h.

wiotczenie mięśniówki pochwy

skurcze macicy

parcie pęcherza moczowego drażni szyjkę macicy ↑skurcze

III-faza wypierania płodów

Średnio: 1 płód/h., trwa tyle h. ile jest szczeniąt

Po porodzie wyjąć łożyska!!! (bo przy dużej ilościpoporodowe zap. macicy, zespół toksycznego mleka)

Nie dawać jeść łożyska suce !!!

2.Pomoc porodowa

• zebrać dokładny wywiad

• ocenić stan ogólny

• szczegółowe badanie narządu rozrodczego

palpacyjne badanie jamy brzusznej

USG, RTG, morfologia, stęż. progesteronu

szczególne badanie przedsionka pochwy

• ustalenie postawy i ułożenia przodującego płodu

• ustalenie stanu żywotności płodu

3.Badania dodatkowe

USG

• potwierdzenie lub wykluczenie ciąży

• ocena stanu płodów poprzez określenie:

uderzenia serca płodów

ruchy płodów

stan wód płodowych

obecność gazów pod skórą lub w żołądkach płodów

nieregularne położenie kośćca płodów, nieprawidłowe ułożenie płodów

żywotność płodów

RTG

• określenie liczby płodów ↑ 42 dnia ciąży

4.Interwencja przy porodzie

• brak akcji porodowej ↑2h. od odejścia wód płodowych

• czarno-zielony wypływ z przedsionka pochwy (czasem łożysko się odlepia a nie ma skurczów)

• nieefektywne skurcze trwające ponad 1-3h. godziny

• nagłe przerwanie akcji porodowej

• gdy stymulujemy oksytocyną i nie ma efektów

wydłużamy czas trwania ciąży (???)

• brak ciąży

• ciąża przerywana (resorpcja, poronienia)

• niedokładne informacje na temat terminu krycia, błąd w obliczaniu

• pierwotny niedowład macicy

gdy mięsień macicy jest na tyle rozciągnięty gdy nie ma siły się skurczyć

iniekcje gestagenów w II połowie

u suki wywołuje się odruch Fergusona palcem wokół w pochwie

u kotek-pomoc porodowa ograniczona, w 75%cesarskie cięcie

suki lepiej rodzą na plecach

od strony brzucha-podtrzymywać ręką-gdy szczenięta przejdą przez spojenie - to już pójdzie dalej

przy przodowaniu główkowym-złapać za kąt żuchwy

przy przodowaniu pośladkowym-za tylne stawy skokowe

nie!!! za ogon lub jedna z kończyn

5.Przeszkody porodowe ze strony matki

• pierwotna atonia macicy

znaczne otłuszczenie suki rodzącej po 5 r.ż. po raz pierwszy

zbyt mała ilość szczeniąt

b.duża ilość szczeniąt (hyperfetacja)

wielowodzie

niedobory składników energetycznych

zaburzenia hormonalne

zaburzenia tła genetycznego

• zbyt wąskie drogi rodne matki

zaburzenia rozwojowe

zwężenie w obrębie pierścienia dziewiczego

beleczki ścięgniste lub mięśniowe w pochwie, zbyt wąskie ujście , niedostateczne rozwarcie

słabe przygotowanie dróg wyprowadzających

• zbyt wąska obręcz miednicy w stosunku do przeciętnej wielości płodu

( wcześniejsza krzywica, urazy mechaniczne)

• wtórna atonia-przerwanie aktywności skurczowej mięśniówki macicy na skutek czynników powodujących atonie pierwotną + „zmęczenie” przy zaparciu płodu, przerwanie ciągłości macicy

• skurcz tężcowy macicy-zbyt silne skurcze (np. na skutek środków naskurczowych) obkurczenie macicy na płodzie

6.Przeszkody porodowe ze strony płodu

• poprzeczne ułożenie płodu

• obumarcie płodu (brak stymulacji hormonalnej)

• potworności: wodogłowie, nalaniec, wynicowiec, odętek (ulega rozkładowi gnilnemu i pęcznieje jak topielec)

7.Środki naskurczowe

• Oksytocyna

nie! gdy jest zaparcie

najpierw małą dawkę a potem dużą dawkę

dawka: 2-5 j.m./ zwierzę (na początek: 0,5-małe; 1-duże); gdy został ostatni płód-można większa dawkę (5 jdn.) + Wapno

• Alkaloidy sporyszu-teraz już się nie stosuje-obkurczenie macicy na całej długości

• Preparaty wapniowe

mogą wywołać silne skurcze macicy gdy oksytocyna nie pomaga

raczej po porodzie

Calcium Polfa 10%, Calcium borogluconatum

słuchać serce!!!

• Propranolo [Uterotonic]

Zawsze stosować Glukozę 5% i.v.!!!

POMOC PORODOWA-instrumentarium, zasady

1. Fetotomia (= embriotomia)-podział

• Podskórna

oddzielenie skóry od ciała płodu przez użycie szpatół i ciecia nożem

skóra płodu stanowi rodzaj płaszcza zabezpieczającego przed uszkodzeniami dróg rodnych matki, obecnie -nie wykonywana

• Naskórna

odcięcie fragmentu ciała płodu, uniemożliwiających przeprowadzenie pomocy w sposób bezkrwawy, ewakuacja przez drogi rodne macicy

• Częściowa-usuwamy część ciała płodu, uniemożliwiającą wyjęcie pozostałego fragmentu ciała

• Całkowita-całkowite rozkawałkowanie ciała płodu z różnymi częściami i kolejna ewakuacja

2. Fetotomia-wskazania, zasady pomocy i postępowania

• Wskazania bezwzględne

raczej nie ma, alternatywą jest cesarskie cięcie

• częściej wykonywana u klaczy, u bydła-częściej-cesarka, u klaczy-więcej jest powikłań po cesarce (zakażenia)

• raczej nie u małych przeżuwaczy, nie!!! u świni i mięsożernych

• wskazania względne:

przeszkody porodowe ze strony matki i płodu i sytuacje uniemożliwiające repozycję i wyprowadzenie płodu

• warunek fetotomii-płód martwy!!!

• U klaczy-szybciej dochodzi do odklejenia łożyska gdy rodzi ↑3h.

• Wziąć zastępcze wody płodowe, środki znieczulające

• Ważny-wywiad, badanie ogólne skrócone, bad. szczegółowe

• Często wody odeszły, ktoś „pomagał”

• Wyłączyć parcie ogólne: sedacja ksylazyną (1-2 ml/zwierzę) + znieczulenie nadoponowe

• Ustawić zad zwierzęcia lekko do góry więcej miejsca w drogach rodnych

• Wprowadzić zastępcze wody płodowe: bioacryl, siemie lniane, woda z szarym mydłem, nie!!! oleje + środki odkażające

• Ryzyko zabiegu-samica może się położyć-właściciela ustawić przy głowie

• Zapętlić przodujące części płodu (oczy lub kończyny), bo płód będzie się odsuwał do przodu, poinformować obsługę, pouczyć obsługę (na komendę-ciągnie piłkę)

3. Narzędzia

głowica

ramiona płytka oporowa

• embriotom Tygesena

• drucik z haczykiem na końcu -przeciąganie przez embriotom piłki drucikowej (Lyssa)

+ uchwyt do piłki drucikowej (1)+ zawiązka Balhego (2)

1

motylek Tu przymocowana jest piłka (dziurki na piłkę + gwint)

2

Nagwintowana końcówka + kulka

kulka w środku jest nacięta, z boku-otwór

końcówka piłki drucikowej przymocować do kulki-potem dokręcić główkę do zawłoczki

drucik z haczykiem na końcu = przetyczka

• 
  
  
  Hak Kreiszetlera

• uchwyty do łańcuszków (1), zawłoczka Schriwera (2)

1

• linki, haki oczodołowe, łańcuszki porodowe

4. Rodzaje cięć

• cięcie podłużne-jest przedłużeniem osi długiej fetotomu

• cięcie poprzeczne-prostopadle do osi długiej embriotomu

• cięcia skośne

cięcia odsiebne

cięcia dosiebne

5. Przygotowanie fetotomu do różnych cięć

• Podłużne

-linkę przeprowadzić przez 1 ramię, najczęściej przez 2 ramiona

-przedłużyć przez 1 ramię, założyć zawłoczke Balkego na zewnątrz dociskanie głowicy do miejsca cięcia

-do cięcia podłuznego nie jest konieczne ustalenie głowicy fetotomu (przywiązać fetotom do miejsca cięcia), głowica nieruchoma!!!

• Poprzeczne i skośne

- konieczne ustalenie głowicy fetotomu

-zaczepione wcześniej linki i łańcuszki

-płytka oporowa-oprzeć o ciało matki, na płytce-zahaczyć linki porodowe występujące z dróg rodnych

6. Sposoby przeprowadzenia zabiegu fetotomii

• Patrz rys. w książce

• Całkowita-w 3-ech częściach

• Wywnętrznienie-usunięcie narządów jamy brzucha

• Różne cięcia przy przodowaniu główkowym i pośladkowym

ZABURZENIA POŁOŻENIA I POSTAWY PŁODU I POMOC PORODOWA U DUŻYCH ZWIERZĄT

POSTAWA BOCZNA

- grzbiet płodu jest ustawiony bocznie w stosunku do grzbietu matki

1.Przyczyny:

U koni-płód przez cały okres ciąży jest ustawiony grzbietem do dołu -dopiero przy porodzie zmienia postawę o 180º na górną ↑↑↑ predyspozycja do powikłań tego typu

U cieląt-płód przez całą ciążę zachowuje postawę górną

• 
  Przewężęnie dróg rodnych wyprowadzających, niepełne rozwarcie szyjki macicy

• Wąskość pochwy v/a bydło

• 
  Zbyt słabe skurcze macicy (płód nieodpowiednio wpasowuje się do kanału rodnego)

• Zbyt słabe bóle v/a konie

• Słaba żywotność lub obumarcie płodu, nie przekręca się wokół osi

2.Znieczulenia nadoponowe

• Znieczulenie dalsze-obejmuje srom, odbyt, pochwę i szyjkę macicy, skórę na udach do stawu skokowego

• I-II Cd lub ostatni S-I Cd

• Ogon podnieść do góry-iniekcja w miejscu gdzie się najbardziej marszczy, igła 0,9, pod katem 45º w przestrzeń międzykręgową dogłowowo po natrafieniu na kość cofnąć o 1 cm deponować lek (jeśli pojawi się krew-to przesunąć o 0,5 cm!)

• Polokaina, Ksylokaina: Krowa: 68 ml; Klacz: 8-12 cm.

• Działa już po 5-7 min.-luźny ogon jest testem

3. Postępowanie

• Założenie pętli na kończyny i głowę w celu stabilizacji

• Haki oczodołowe

• Przy włożonym ręku ↑↑↑obkurczenie macicy (odruch Fergusona)-intensywne parcia należy to powstrzymać znieczuleniem nadoponowym ↓parcia + uzyskanie większego miejsca w macicy, ↑możliwości manewru

• Jak się płód wklinuje, zepchnąć do jamy miednicy, bo repozycja jest niemożliwa w kanale rodnym!!!

• Zad umieścić wyżej

• Dużo poślizgu-zastępcze wody płodowe płód będzie lżejszy w manewrowaniu, a ściana macicy odsunie się od płodu

4. Przodowanie główkowe-postępowanie

• Chwyt za oczodoły + stymulacja głowy do postawy górnej (ból płód reaguje, przekręca się)

• U klaczy po 1h.-płody martwe

chwyt Kornera: pociągnięcie za kończynę górną lekko ku dołowi

ręka do prostnicy pod łopatkę płodu (tylko teoria-bo praktycznie b.trudno!!!)-pociągać za głowę, b.duży jest opór głowy

• Narzędzia:

mankiety porodowe + widelec porodowy (mankiety zakłada się na kończynę)

może być też widelec z kleszczami Benesza

5. Przodowanie pośladkowe-postępowanie

• Łatwiej niż poprzednio

• Próbować zrobić dźwignię z kończyn płodu: górną do dołu, dolną do góry obrócić płód do postawy górnej (widelec porodowy)

6.Rokowanie zazwyczaj pomyślne

POSTAWA DOLNA

1. Postępowanie

• Repozycja-bardziej kłopotliwa

• Należy doprowadzić do postawy bocznej potem do górnej (chwyty i narzędzia jak wyżej)

ZABURZENIA POŁOŻENIA

stosunek osi długiej płodu w stosunku do grzbietu matki

może być poprzeczne, skośne

1. Przyczyny

• Zbyt słabe bóle porodowe

• Zbyt ↓↓↓ żywotność płodu

• Wąskość dróg rodnych

2. Położenie poprzeczne z przodowaniem brzusznym-postępowanie

• Pociągnąć za kończynę miedniczną doprowadzić do postawy bocznej z przodowaniem pośladkowym (nie do główkowego z/wzgl. na to, że głowa zaprze się o miednicę!!!)

• Spychać następnie kończyny piersiowe (szczudło Kina)

• Fetotomia

obcięcie kończyny piersiowej, najlepiej razem z głową łatwiejsza repozycja

obcięcie kończyny miednicznej i miednice na pół skośnie jeśli tamto nie poskutkowało

• Nie!-cesarka (rzadko w tych przypadkach)

3. Położenie poprzeczne z przodowaniem grzbietowym-postepowanie

• Wyczuwalny tylko grzbiet cesarka!!!

• Gdy uda się dojść do ogona ściągnąć miednicę płodu przodowanie pośladkowe w postawie bocznej z obustronnym zaparciem w stawach biodrowych fetotomia

• Hak odbytowy -do odbytu płodu pociągać

4.Rokowanie-generalnie gorsze, zalecane cesarskie cięcie

5. Położenie pionowe z wygięciem tułowia na bok z przodowaniem brzusznym

przy wąskości kanału rodnego

• Założyć pętlę na głowę lub żuchwę

• Linki za głowę-tylko do stabilizacji (nie ciagnąć)

6. Położenie poprzeczne z wygięciem tułowia na bok

fetotomia

7. Położenie pionowe z przodowaniem brzusznym -„postawa siedzącego psa”)

• Powikłanie: kończyny miedniczne wchodzą pod macicę przebijają ścianę macicy

• Bardzo silne parcia tłoczni brzusznej + skurcze macicy b.silne zaparcie o k.łonową

• Gdy osiągalne są tylne kończyny (założyć pętlę, łańcuszek) zepchnąć przednie kończyny w stronę dogłowową doprowadzić do postawy dolnej z przodowaniem pośladkowym (nie spychać kończyn miednicznych)

• Odcięcie głowy i kończyn miednicznych

Gdy pomoc nie udaje się po 20-30 min.-przerwać, wymyśleć coś innego lub zadzwonić po kolegę !!!

POMOC PORODOWA I PATOLOGIA ROZRODU U DUŻYCH ZWIERZĄT-REPETYTORIUM

NIE !!! dokonywać extrakcji (repozycja + wydobycie płodu) w przypadku:

• Zaparć w stawie skokowym

• Położeniu pionowym brzusznym („postawa siedzącego psa”)

• Postawa dolna płodu

Hak Kreyszetlerau płodów martwych i przy fetotomii (nie!!! u żywych)

Nieprawidłowe ułożenia płodu

• Nieprawidłowe ułożenia głowy

• Zaparcia głowy

• Zawinięcie głowy na bok

• Opadnięcie głowy na przedpiersie

• Zawinięcie głowy ku górze

• Nieprawidłowe ułożenie kończyn przednich

• Zaparcie nadgarstkowe

• Zaparcie barkowe

• Zaparcie łokciowe

• Skrzyżowanie kończyn na karku

• Nieprawidłowe ułożenie kończyn tylnich

• Zaparcie skokowe

• Zaparcie biodrowe

Fetotomia całkowita

• Przodowanie główkowe płodu

• Przecięcie pasa barkowego płodu pod katem ostrym (1 kończyna + bark + głowa)

• Przecięcie skośne klatki piersiowej

• Cięcie poprzeczne brzucha (pod miednicą płodu)

• Przecięcie miednicy (oddzielenie kończyn)

cięcie podłużne lub:

doprowadzenie do :skaczącego płotkarza (wraz z nasadą ogona) przepołowienie cięciem podłużnym

• Przodowanie pośladkowe płodu

• Przecięcie miednicy

przecięcie skośne (przepołowienie miednicy)

cięcie poprzeczne

• Cięcie pod katem ostrym klatki piersiowej

• Linka drucikowa na kończynę (pozycja kraula) (odcięcie kończyny i barku)

• Reszta ciała - wyciągana za te kończynę

CHOROBY MACICY I POCHWY U PRZEŻUWACZY

SROM

1. Wywiad

2.Oglądanie

• Wycieki z pochwy

• Fizjolog.: śluz w okresie rui, podbarwienie krwią po porodzie (zabrudzony ogon, zad, strupki)

• Gruczoł mlekowy

• Stan ogólny-szybki rzut oka

3. Nieszczelność sromu

• Ma znaczenie: wiek i poprzednie choroby (zanik tkanki włóknistej, więzadeł, tk.tłuszczowej)

• U starych krów-wciaganie odbytu dogłowowo ciągnięcie sromu ten zaczyna się opierać na kości łonowej

• Różowa bł.śluzowa przedsionka pochwy (normalnie-nie widzimy b.śluzowej)

• Blizny po zranieniach sromu lub ubytki

• Konsekwencje:

• Kał dostaje się do przedsionka pochwy

• Powietrze dostaje się do pochwy- wysusza bł.śluzową pochwy aktywacja drobnoustrojów pochwy (zaburz. odporność miejscowa) zapalenia

4.Wąskość sromu

• Jako wynik wcześniejszych ran, przewężeń, zbliznowaceń

• Nie mylić z niedorozwojem sromu (tło genetyczne)

• Dziecięcość narządów rozrodczych jako skutek błędów żywieniowych w okresie dorastania

• Niedobory hormonalne, brak wydzielania gonadotropin z przysadki

• Konsekwencje:

• Zakażenia: grzybicze, bakteryjne, pasożytnicze, wirusowe (teraz rzadko przy zapłodn. bezpośrednich)

• Powstaje rany, ropnie, przetoki

• Występuje rzadko

• Leczenie: ogólne lub płukanie (chlorheksydyna, Rivanol, jodyna, jodoform, rzadziej-maść antybiotykowa z/wzgl. na karencje)

POCHWA

schorzenia ujawniają się podczas wziernikowania trudności przy inseminacji, kateteryzacji

wycieki ze szpary sromowej

1.Wąskość pochwy

• Wynik wrodzonych schorzeń tła genetycznego przy dziecięcości-wynik przewlekłych, nieleczonych zakażeń pochwy zwłóknienie ściany

• Zwalczanie: krowę wycofuje się z rozrodu

2.Przerost bł.dziewiczej i niewykształcenie pochwy

• Opór przy wziernikowaniu

3.Stany zapalne pochwy

najczęściej w okresie okołoporodowym

• Zap. surowicze: obrzęk, przekrwienie, mało wydzieliny

• Objawy: miejscowe, z lokalnym ↑ Temp.

• Leczenie:

płukanie pochwy r-rami dezynfekujacymi

wazelina + antybiotyk żeby nie powstały nadżerki

• Zap. nieżytowe: podobne, choć objawy bardziej nasilone j/w, leczenie miejscowe

• Zap. ropne

• Całej ściany pochwy

• Silne przekrwienie, wycieki ropne, obrzęk, nadżerki

• Najczęściej charakter miejscowy

• Jeśli jest zły stan ogólny środki p/zapalne ogólne + leczenie miejscowe

• Ropowice

• B. często z głębokimi przetokami

• Otworzenie przetok wokół sromu (nasilone objawy ogólne)

• Leczenie:

antybiotyki (sulfonamidy), miejscowo r-r Vagothylu w celu oddzielenia tkanek

r-r Olivkowa

leczenie ogólne, p/zap.

• Zap. zgorzelinowe (martwicowe)

• Obrzęk, przekrwienie, martwe pola, złuszczająca się bł.śluzowa pochwy

• Leczenie: r-r Vagothylu

4. Torbiele

• Z gruczołów Bertoliego (przy przejściu przedsionka pochwy w trzon, budowa kulista (na 5 i 7 godzinie)

• Przy zap. pochwy i obrzęku zaczopowanie przewodów wyprowadzających tych gruczołów (ich wielkości ↑ do wielkości pięści) stymulacja przedsionka do wypadania

• Postępowanie:

naciąć, przepłukać Vagothylem, założyć sączki z jodyną

leczenie miejscowe zakażenia pochwy

• Te torbiele występują często z torbielami jajnikowymi (pęcherzykowymi)

• Z gruczołów Gartnera-taśmowate wzdłuż trzonu pochwy (normalnie nie widać)

• Towarzyszy zap. bł.śluzowej pochwy

• Leczenie zap.pochwy

5. Odma pochwy

towarzyszy nieszczelności sromu

• Leczenie: plastyka krocza u cennych krów

6. Urovagina-mocz w pochwie

• Przyczyną jest starość i liczne porody

• Dochodzi do zaniku tk.łącznej, osłabienia aparatu więzadłowego

• Może być przyczyna niepłodności: zbiera się jeziorko moczu przy ujściu zewnętrznym szyjki macicy

7.Pochwica

• Bolesny skurcz mięsni pochwy

• Pierwotna: przy wprowadzaniu zgłębnika, kateteru, schorzenie wrodzone, nieuleczalne

• Wtórna: następstwo stanów zap. z dużą bolesnością-jako nawyk przy wprowadzaniu czegokolwiek, lepsze rokowania na skutek leczenia

8. Wypadnięcie pochwy

• Na skutek zranień, urazów, też- przy nieszczelności sromu u starszych krów (3 trymestr ciąży) inicjacja bólów, skurczów macicy

• Narzędzia: przyrząd Lunda (przyszywa się do pochwy) i przyrząd Hessa (przykręca się)

• Często przy torbielach jajnikowych (przekrwienie, obrzęk, rozluźnienie aparatu więzadłowego macicy wypadnięcie pochwy)

MACICA

1.Ostre stany zapalne

• Wynik ciężkich porodów, występuje razem z zaburzeniami kurczliwości macicy, też po zatrzymaniu łożyska (ostro 2-3 dni po porodzie, ↑T.,)

• Objawy: wycieki ze szpary sromowej

• Badanie:

• Narząd jest powiększony

• Fizjolog. :inwolucja na 5-6 dzień po porodzie

• Patolog.: ściana macicy jest zgrubiała, niereaktywna, ciastowatej konsystencji z zawartością wydzieliny

• Leczenie

• Zlewarować macicę

• Wlewki domaciczne: I, IK-pipeta do macicy, spray czynnie penetrują dokładnie całą macicę

• Wkładki domaciczne-nie najlepsze, bo osiadają na dno

• Antybiotyk do wlewek domacicznych [Tereksire???]

• Vagotyl

• PGF2α:

luteolitycznie wywołują objawy rui po 2-3 dniach, (w rui ↑ jest odporność macicy)

dział. naskurczowe na mięśniówke macicy (ewakuacja płynu)

dział. rozkurczowe na szyjkę macicy

• Jeśli objawy ogólne zaburzają stan ogólny środki wzmacniające (Ca, itp.)

2. Przewlekłe stany zap.-

duży problem w rozrodzie

Iº E1-endometritis catarhalis chronica simplex

• Krowa się nie zaciela

• Po porodzie nie ma objawów rujowych

• Występuje przetrwałe ciałko żółte gestageny ↓odporności, ↓kurczliwości mięśniówki

• Dochodzi do aktywacji flory mieszanej, saprofitycznej

• Diagnostyka: wycinek bł.śluzowej pochwy (kleszczyki do pobierania biopsji)

• Leczenie:

• środki p/zap.

• ewakuacja, PGFpozbycie się zawartości

• w następnej rui-krycie

IIº E2 - endometritis chronica mucopurulenta

• per rectum: ściana macicy pobrubiała, ciastowata, zamknięta, niewiele wydzieliny, ciałko żółte na jajnikach

• b. rzadko wycieki ze szpary sromowej, podczas wziernikowania-wyciek śluzowo-ropny z szyjki macicy

• wypadanie 1 pierścienia szyjki macicy (pierścień Bertolego)

• leczenie - jak poprzednio

• rokowanie: pomyślne

IIIº E3 - endometritis chronica purulenta

• 10-15 l. ropy

• nie ma objawów ogólnych (jak też przy poprzednich), czasem ↓ produkcji mleka

• powiększenie obydwu rogów, niereaktywna (reaktywna w ciąży!), ciastowata, obecne ciałko żółte rożnicować z ciążą!!!

• Leczenie:

• Po podaniu PGF2α - po 3dniach zlewarować zawartość macicy aż pojawi się klarowny wypływ

• Antybiotyk, kontrola co 2 tyg.

• Vagotyl 1%-płukanie; 2%-wlew i pozostawienie (10 litrów)

• Rokowanie

• 50-60%-niepłodne (znaczne uszkodzenie bł.śluzowej macicy)

IVº E4 - pyometra

• wielka macica 80-150 ml ropy

• wycieki ze szpary sromowej, 2 warstwy pierścieni są wynicowane do światła pochwy

• leczenie: płukać 3-5 dni

ZABURZENIA WRODZONE

1. Międzypłciowość (interseksualizm) = biseksualizm = obupłciowość = obojnactwo = hermafrodytyzm

• narządy płciowe różnicują się w 2-3 miesiącu życia płodowego

2.Obojnactwo prawdziwe Iº

• u jednego osobnika- jądra i jajniki

• gruczołu obustronne-rzadko (jajniki i jądra lub jajnikojądro) lub tylko po 1 stronie

• lub naprzemiennie po stronach przeciwnych

3. Obojnactwo rzekome IIº i IIIº -różna dominacja w zależności od wielkości

• męskie: fenotypowo-facet (gonady żeńskie)

• żeńskie: fenotypowo samica, chociaż z jądrami (rzadziej)

4.Frymartynizm

• u osobników z ciąży bliźniaczej obupłciowej (płód męski i żeński)

• tworzą się anastomozy miedzy krążeniem płodu mieszają się komórki różny skład, mozaikowość

• płód męski-rozwija się prawidłowo

• u płodu żeńskiego dochodzi do zaburzeń: jałówka jak samiec, szpara sromowa krótka, krótka pochwa, jajnik rzadko (szczątkowo) brak rui; przy badaniu pochwy zgłębnikiem 10-12 cm i dalej nie idzie; po urodzeniu-dobrze przyrasta

5.Choroba białych jałowic

• rasy short-horn, krótkonogie białe bydło, wada przenoszona z genem, warunkującym białe umaszczenie

• 3 stopnie nasilenia:

• Iº -zarośnięcie bł.dziewiczej, reszta-prawidłowa, estrogeny stymuluja wydzielanie śluzu, ten się nie wydostaje balonowato rozszerzona pochwa z zawartością gęstej wydzieliny w kolorze bursztynowym

• Iº - zarośnięta jest szyjka macicy, imitacja wczesnej ciąży, rozdęta pochwa, nie wykształca się róg macicy (zazwyczaj prawy); wydzielina w macicy i pochwie

CHOROBY JAJOWODÓW I JAJNIKÓW U PRZEŻUWACZY

1. Zaburzenia rozwojowe jajników

• Agenesia, aplasia

• Samodzielnie lub wraz z zaburzeniami jajowodów, macicy

• Frymartynizm-u bydła: niedorozwój narządów żeńskich na skutek ciąży bliźniaczej różnopłciowej (u owiec-tez, ale90% nie jest dotkniętych przy obecności połączeń żeńsko-męskich w ciąży bliźniaczej)

byczek i jałówka-25% ciąży bliźniaczych, na skutek anastomoz tętniczo-żylnych wymiana subst. komórkowej między płodem żeńskim i męskim (subst. MIH-subst. hamująca z przewodów Mullera) jeśli przedostanie się do osobnika żeńskiego, nie dopuści do rozwinięcia gonad żeńskich.; jeśli u męskich-niedorozwój

u jałówki-klinicznie-wyczuwa się szyjkę macicy (i ewent. tasiemkowate twory jako macica); gonad brak lub szczątkowe

prawie każda jałówka niepłodna (jest oddziaływanie osobników żeńskich na męskie-ale bez wpływu na płodność)

u frymartynów- w krwinkach (leukocytach): himeryzm komórkowy osobnika żeńskiego: XX i XY istnienie różnych linii komórkowych u tego samego osobnika (diagnozowanie laborat. Frymartynizmu)

klinicznie-różnicowanie z wysoka ciążą (macica opadnięta, niewyczuwalna)

• Hipoplasia

2. Zaburzenia rozwojowe jajowodów

• Anatomia i fizjologia:

• W okol. więzadła własnego jajnika, wymacamy tylko zmieniony patologicznie, tam się deponują plemniki (u bydła)

• Owulacja jest przesunięta do rui 12h-na granicy bańki i cieśni jajowodu-zapłodnienie

• Tutaj odbywa się rozwój zarodkowy, pierwsze podziały-morula schodzi jako blastocysta do macicy

• Zaburzenia rozwojowe powodują upośledzenie tych procesów

3. Choroby jajowodów

• Zapalenia: jako wynik zap. macicy (droga wstępująca, rzadziej hematogenna) zmiany środowiska, zrosty, niedrożność obustronna prowadzi do niepłodności

• Wodniak, ropniak, krwiak jajowodu, niedrożności jest niepłodność mimo regularnych cykli

• Diagnoza: nie jest prosta

• Kateter uszczelniający szyjkę macicy płyn do jamy otrzewnej do krwi barwnik bada się we krwi drożny jajowód jeśli jest barwnik (?????)

• Podciśnienie gazu-przez szyjkę macicy (uszczelniona)-tzn., że gaz przechodzi przez jajowody ( drożne)

• Leczenie:

• Antyseptyk: płyn do jamy macicy-ciśnienie zależy od objętości podanego płynu

• Ok. 150 ml (powyżej tej ilościpłyn będzie się przedostawał do jajwodów)

• Nie podawać przy zap.macicy-dojdzie do wepchnięcia zapalnej wydzieliny z macicy do jajowodów-wtedy podać 100-120 ml tylko do macicy!!!

4. Choroby jajników

• Zapalenia, nowotwory -rzadko

• Atrofia jajników-zanik, ta część czynna, gdzie są pęcherzyki, pozostaje zrąb, jajnik jest mały i twardy („stwardnienie jajników”), bardzo trudno wyczuwalny jajnik, zazwyczaj rzadko

• Leczenie: sytuacja nieodwracalna, ewent. pobudzenie jajników

5. Zaburzenia czynności jajników

• Brak rui

• niedostateczna obserwacja

• acyklia

• zaburzenia morfologiczne: niedorozwój, brak (młode), zanik (stare)

• cicha ruja (brak zewnętrznych objawów rui)

• struktury wydzielające progesteron: c.ż. ciążowe, c.ż. przetrwałe, torbiel luteinowa

• ruje nieregularne (krótsze, dłuższe, zmienne)

• niedostateczna obserwacja objawów rujowych

• torbiele pęcherzykowe-wydzielające dużo gestagenów ciągła ruja (nimfomania)

• skrócone odstępy międzyrujowe

• wydłużony okres międzyrujowy (ciąża ulega samolikwidacji)

• przedłużone ruje do 20 kilku h.

• zaburzenia owulacji, torbiele jajnikowe

• nieskuteczne unasienienie-tzw. krowy powtarzające (powtarzające regularnie ruje)

6. Fizjologia jajników

1 4 16 21

• owulacja po zakończeniu rui, w miejsce pękniętego pęcherzyka c.żółte progesteron, od 4 dnia wykrywalny ↑jego poziom 7-10 dzień, ok. 16 dnia wyrzut PGF regresja c.ż., ↓poziomu progesteronu

• na jajnikach folikulogeneza-falowy wzrost pęcherzyków (bydło), niezależnie od c.ż. przebiega folikulogeneza; cykl trwa 18-25 dni (średnio-21)

• ok. 1 dnia-wzrost kolejnej partii pęcherzyków (kilka na raz) po 2-3 dniach-selekcja 1 staje się większy, dominujący wielkością, funkcjonalnie, inne ulegają atrezji

• blok progesteronowy: pęcherzyk dorastający nie owuluje, bo na którymś z jajników jest ciałko żółte brak wydzielania LH z przysadki

• któraś z fal w ciągu 21 dni zbiegnie się w terminie z regresja c.ż.

7. Acyklia, jajniki nieczynne

• na skutek zaniku jajników

• lub przedłużonej poporodowej czynności jajników

• po porodzie ok. 15 dnia pierwsza owulacja

• 1-30 dnia po porodzie-inwolucja macicy-w tym czasie jajniki sa zdolne do owulacji, jeśli nie-do 60 dnia po porodzie to acyklia (od 30↑), po 60 dniu braku cyklu-leczyć!!!

• Wiąże się to z wysoka wydajnością mleczną (niezbilansowanie)-w formie podklinicznej

• Per rectum:

• jeśli po porodzie na jajniku jest c.ż wniosek: była owulacja, jajniki uaktywniły się;

• gdy brak c.ż. (4-16 dzień) to znaczy, że są niewyczuwalne (jeszcze się nie wytworzyło lub zanikło) badać po raz drugi!!! (czy jajniki czynne czy nieczynne)

• pomoc: USG obecność pęcherzyka bez c.ż nie świadczy o czynności jajników

• jeśli się stwierdza c.ż. i na tej podstawie osadza przuyczynę braku rui-to błąd (możliwa ruja niezauważona) należy badać 2 razy i na tej podstawie stwierdzać

• poziom progesteronu: 3x co 7 dni lub 2 x co 10 dni (mniej dokładnie)-oznaczenie we krwi lub mleku

• jeśli w którymś z tych badań-wysoki poziom to jajniki aktywne

• jeśli w żadnym z badań na przestrzeni 21 dni nie było aktywności w tym czasie

• jeśli w 3-ech pobraniach poziom wysoki obecność c.ż. ciążowego, c.ż.przetrwałe, torbiel luteinowa (c.ż. przetrwałe-rzadko)

8. Zaburzenia jajników czynnych

• cicha ruja: anafrodyzja (stres)

• należy badać, można sterować czynnością jajników, unasienniać bez obserwacji rui

• zaburzenia owulacji

• opóźnienie owulacji (kilkanaście % owulacji)

jest ruja w normalnym terminie, owulacja później

pęcherzyk (np. dziś) powstaje dołek owulacyjny (jutro) po 4-ech dniach w tym miejscu c.żółte

jeśli jest pęcherzyk-opóźnienie owulacji; jeśli było unasiennianie należy unasiennić po raz drugi (jest szansa na zapłodnienie), oocyt ulegnie degeneracji indukcja owulacji

• brak owulacji (patrz pkt. 9)

9. Brak owulacji

• atrezja pęcherzyka-choć nie ma c.ż.

• upośledzenie osi P-P-Jajnik (w podwzgórzu-GnRH, w przysadce-LH) niedobór LH

• przetrwały pęcherzyk torbiel (kolejne badania)

• torbiel pęcherzykowa:

• twór na janiku, ↑ 2,5 cm, (od wielkości śliwki do pomarańczy) przetrwały, przy braku c.ż., wynik zwyrodnienia jajników

• COD-zespół torbielowatości jajników,

• Stwierdzane 2 badaniami co 10 dni

• Cienkościenne, wydzielają estrogeny ciągłe, częste ruje

• Torbiel luteinowa

• Mniejsze, grubościenne, wydzielają progesteron

• Torbiele a płodność:

• Po porodzie dochodzi fizjolog. do uaktywnienia się aktywności jajników

• U niektórych-zaburzenia w wydzielaniu gonadotropinzaburz. owulacji powstają torbiele pęcherzykowe

• U większości krów-samoistna regulacja hormonalna

• Torbiele 2-2,5 miesiąca po porodzie-skłonność do zanikania samoistnego

10. Leczenie zaburzeń czynnosci jajników

• Torbiel pęcherzykowa:

• Ręczne rozgniatanie torbieli (fizyczna likwidacja)

• Przekształcić w torbiel luteinową (luteinizacja torbieli pęchezrykowej)

• NYNPHALON-prep hCG i progestagen

• Torbiel luteinowa

• PGF2α

• PGF2α: likwiduje struktury wydzielające progesteron-gdy maja rec. (nie!!! młode c.ż. , do czterech dni): c.ż. cykliczne, c.ż.ciążowe, c.ż.przetrwałe, torbiel luteinowa po podaniu ruja

• Prep.: BIOESTROWET, PROSOLVIN, OESTROPHAN, GABROSTIN

• Prep. o działaniu progesteronu P 4

• W małych dawkach-stymulują czynność jajników

• Regulują wyrzut gonadotropin z przysadki

• Po przerwie - odblokowanie przysadki

• Postać: wkładki dopochwowe PRID, spirale CIDRY do pochwy na 12-14 dni usuwa się uruchomienie przedowulacyjnego wyrzutu gonadotropin z przysadki owulacja

• Stosuje się u krów z nieczynnymi jajnikami, z przetrwałymi pęcherzykami, torbiele jajnikowe (luteinizacja torbieli)

• GnRH (prep. z podwzgórza) mobilizacja przysadki do wydzielania FSH i LH przy zaburzeniach owulacji na tle deficytu LH

• BIORELINA, RECEPTAL, LUTAL, DIVIESTRON

• Gonadotropiny:

• FSH:

czysta: bFSH, pFSH

analogi: eCH, PMSG (gonadotropiny pozaprzysadkowe)

SEROGONADOTROPINUM, FOLLIGON, SEROGONADIL

• LH: przy opóźnionej owulacji

tylko pozaprzysadkowe hCG

BIOGONADYL, CHORULON, CHARIOPIN, NYNPHALON

• Prep.homeopatyczne: Ovarium compositum

ZABURZENIA ROZWOJOWE

1.Różnicowanie gonad w okresie zarodkowym

• w zawiązkach gonad wraz z nerka rozwija się przynercze (wraz z przewodem)to zawiazek narzadów rozrodczych

• kom. macierzyste płciowe napływają z pęcherzyka żółtkowego

• we wczesnej fazie-cała gonada jest bipotencjalna

• determinacja płci zaczyna się kształtować dzięki genotypowi zarodka XY, do którego „przyczepiony” jest gen SRY syntetyzowane jest białko, które odgrywa role w determinacji płci męskiej

• przy braku tego czynnika i chromosomu Y gonada różnicuje się później

• ta pierwotna gonada zaczyna wydzielać hormony prowadzą do różnicowania się dalszych części narządu rozrodczego: jajowodu, macicy, szyjki, pochwy lub męskich

• u samic-dochodzi do różnicowania z przewodów Millera

• u samców-z przewodów Wolffa

• równocześnie następuje hamowanie rozwoju przewodów; kom.podporowe (Sertolego) hamują rozwój przew.Millera; estrogeny wydzielane przez pierwotny jajnik prowadza do hamowania różnicowania z przew.Wolffa w najądrza, nasieniowód i.t.d.

• dalsze różnicowanie pod wpływem hormonów

2.Zaburzenia w rozwoju zarodkowym-na skutek zaburzeń chromosomalnych, w obrębie gonad i czynników środowiskowych

• obojnactwo prawdziwe

• u wielu gat. zwierząt: świnie, kozy

• ovotestis (tkanka jajnika i jądra wspólna) lub samodzielnie wykształcone gonady

• wiekszość-genotyp XX, ale obecność Ag zgodności tkankowej HY jest charakt. dla samców: zlokalizowany na chromosomie Y zaburzenia w determinacji płci

• typy:

obustronne: po każdej stronie jajnik lub jądro lub ovotestis

jednostronne: ovotestis na 1 stronie, jajnik lub jądro po 2-giej stronie

boczne: po 1 stronie jajnik, po 2-giej jądro

• obojnactwo rzekome (pseudoafrodytyzm)

• gonady jednej płci, a zewnętrzne narządy płciowe mają cechy płci odmiennej

• jest to związane z zaburzeniami w trakcie podziału mitotycznego we wczesnym okresie zarodkowym przeniesienie genu SXR na chromosom X (normalnie na chromosomie Y), w trakcie crossing-over gen determinujący płeć jest przenoszony na chromosom X

często u kóz, niektóre rasy psów (amerykański cocker-spaniel)

• jako skutek zaburzeń (dysgenezji) gonad o expresji XY, lecz związane z syndromem feminizacji gonad spowodowanych brakiem wrażliwości na androgeny (sznaucery miniaturowe)

• można sterować genotypem przez podawanie w ciąży progestagenów lub androgenów zaburzenia rozwoju gonad

3. Zaburzenia szczegółowe układu rozrodczego

• wrodzone-rozwijają się we wczesnym okresie zarodkowym przy zaburzeniach w rozwoju przewodów przynerczowych

• podwójny otwór szyjkowy zewnętrzny, podwójna szyjka

• podwójna szyjka na skutek braku zaniku przegrody dzielącej (uniemożliwienie prawidłowego porodu)

• dotyczą macicy, szyjki, sromu

4. Zaburzenia rozwojowe w obrębie macicy

-efekt zaburz.determinacji płci, v/a przy chowie wsobnym

• obustronna agenesia, obustronny brak rogów

• b.rzadki, przy obojnactwie prawdziwym i u frymartynów (jako wyraz hamującego wpływu gonady przeciwnej na przew. Millera)

• 1-stronny brak rogów, zwykle nie związany z niepłodnością, wpływa tylko na liczbę płodów i.t.p.;

• u bydła towarzyszy z przetrwałym ciałkiem żółtym, czasem z ropomaciczem (zbyt niski poziom PGF2)

• odcinkowy niedorozwój (aplasia segmentalis);

• część rogu może być niedrożna, przerwana ciągłość na części, rozwija się w torbielowate rozszerzenie rogu, klinicznie można pomylić z ciążą;

• podobnie w przypadku obojnactwa i innych zaburzeń na tle genetycznym

• macica podwójna-u niektórych gat. fizjologicznie

• u innych-zaburzenie, brak zlania się przewodów łączących w macicę (2 szyjki, 2 trzony)

5. Zaburzenia jajnika-podłoże genetyczne, szczegółowe nieznane

• wrodzona hipoplasia gonad

• przez chów wsobny, choroba białych jałowic

• dotyczy obu płci, wiąże się z niedorozwojem gonady lewej strony ciała

• całkowita hipoplasia: jajniki są mniejsze niż normalnie, wrzecinowate-podłużne wręby, rowki

• częściowa hipoplasia: małe jajniki, pomarszczone, ale jeden biegun przylegający do lejka jest aktywny

• przejściowa hipoplasia: jedyna cecha jest to, że jajnik jest o wiele mniejszy niż zdrowy w tym wieku

• b.rzadko, schorzenie u innych ras bydła szwedzkiego

6. Dysgenesia gonad

• na podłożu genetycznym lub nie

• XO gonadowa dysgenesia gonad u klaczy (zespół Turnera)

• rasy Pony, belgijskie arabskie

• klacz nie posiada drugiego chromosomu X brak rui, niedorozwiniete narządy, nieaktywne jajniki (v/a zrąb)

• frymartynizm

• cecha nabyta związana z wpływem androgenów płci odmiennej na rozwijający się płód żeński powstają anastomozy tętniczo-żylne (indukcja maskulinizacji)

• syndrom Kline-Fertera: dotyczy jąder XXY (trisomia) hipoplasia jąder

7. Wpływ na potomstwo

• dystocja-zaburz.rozwojowe głowy, w obrębie płodu

• czynniki: 10% geny, 10% środowisko, reszta-interakcja obu czynników

• roznoszenie cech przez sztuczne unasienianie:

• właściwości nasienia na podstawie obserwacji potomstwa

• dziś-metody kontroli przez wpływ na expresje DNA -analiza fotochromami na determinacje płci (nosicielstwo cech niekorzystych)

8. Inne rodzaje zaburzeń

• cechy recesywne autosomalne

• u bydła: epiteliogenesis imperfecta; u niektórych ras-całkowity brak naskórka (yersey), u H-F-częściowy brak skóry

• zaburzenia funkcjonalne na poziomie kom.-trudne do diagnozy

• mukopolisacharydozy

• lipidozy,

• ciałka Lafory-gromadzenie się ciałek pozalizosomalnych w kom.nerkowych, w mózgu-objawy padaczkowe

• zaburzenia genetyczne, uwarunkowane defektem niedoborów immunologicznych

• źrebięta (araby), zw.lab

• do badaniagrasica!!!!

• uszkodzenia śródmaciczne: na skutek podawania leków w trakcie organogenezy: GKK, toksyny paszowe (alkaloidy jaskrowatych), antybiotyki

9. Zaburzenia u samców

• dysgeneza gonad

• niedorozwój gonad

• degeneracja jąder z oligospermią

• infantylismus-brak dojrzałości płciowej z brakiem spermatogenezy

• wnętrostwo: segmentalny niedorozwój przew.Wolffa powstają spermatocele (niedorozwój odcinkowy najądrza)

• anomalie narzadów

• spodziectwo: niedorowój pracia

• zaburz. czuciowe m.cofacza prącia

• plejotropizm

PLASTYKA KROCZA

1.Wskazania, przyczyny

• nieszczelności sromu, pochwy w obrębie krocza

• na skutek osłabienia tk.łącznej u starych jako konsekwencja zmian degeneracyjnych (u starszych na skutek przebytych porodów zanika tk.tłuszczowa)

• wpływ ciężkich porodów-rozerwanie, naderwanie krocza: przyczynami jest niestosunek porodowy, zaburzenia położenia

• schorzenia bakteryjne w okol. skóry-rany na skutek ocierania

• wpływ agresywności, podgryzania się

• pozostają ubytki, zbliznowacenia, zwłóknienia nieszczelność sromu

• nowotwory-klacze siwe, deformacje, guzy

• w pochwie-3 rodzaje barier ochronnych

• mechaniczna: szczelnie zamknięta szpara sromowa

• skątowanie przedsionka pochwy i trzonu pochwy-pochwę właściwą (oparty o k. łonową) 45º (1) prawidłowo

trzon pochwy

przedsionek 2

pochwy

k.łonowa srom powyżej k.łonowej-patologia

• na granicy trzonu i przedsionka u młodych klaczy jest pierścień dziewiczy

• bariera śluzówkowa-środowisko pochwy: wilgotne o odpowiednim pH (bakterie kw.mlekowy, pH kwaśne, ↓ rozwoju innych bakterii); ponadto sekrecja gruczołów pochwy Ig i kom.żerne, środowisko pochwy jest wilgotne

• gdy dochodzi do przeciągów w pochwie zmienia się pH, zaburz. równowagi

• gdy robi się sucho na skutek przepływu powietrza następuje przełamanie bariery dla bakterii, podobne procesy w macicy

• ujście zewnętrzne szyjki macicy wchodzi do światła pochwy, grubość ok.1 cm (palca), oporność szyjki jest słaba-można wejść do macicy (moment owulacji określa się na podstawie rozwarcia szyjki-vaginoskopia) przy zap. pochwy dochodzi więc łatwo do zap. macicy

• w starszym wieku odbyt może ciągnąć srom przedsionek i trzon są na równej wysokości powietrze się przedostaje (2)

• przy nieszczelnościach srom może być ustawiony zupełnie poziomo

2. Postępowanie

• zgłoszenia z problemami w obrębie krocza najczęściej w sezonie rozrodczym lub przed, przy problemach z kryciem klaczy

• zdrowa macica kurczy się na skutek podrażnienia, chora nie, bo jest niereaktywna

• przy zap. ściana jest wiotka, zgrubiała płyn w świetle macicy

• 1 metoda: leczy się zap.macicy + antybiotyk próba zaźrebienia; po stwierdzeniu źrebności-plastyka krocza

• 2 metoda: szanse na zaźrebienie b.małe, nie opłaca się leczyć przed plastyka krocza; podleczyć macicę kryć

• po zabiegu-kryć 0,5-2 miesiąca, ale w następnym sezonie, w tym samym nie da źrebięcia lepiej więc najpierw wyleczyć macicę !!!

• po sezonie-leczenie przyczynowe, potem objawowe

• w Angli-profilaktyczna plastyka krocza po 6-7 r.ż. po zapłodnieniu klaczy (czy potrzeba czy nie)

• znieczulenie

• sedacja ksylazyną (18 ml., max 25 ml, i.v), sedacja do 40 min.

• u zaźrebionych: Detomidyna [Domosedan] (1-1,5 ml/ konia), Butorfanol [Torbujecisk] (3-5 ml/ konia), ew.Acepromazyna [Sedivet]

• znieczulenie nadoponowe: niższe i wyższe to samo miejsce !!!

wyższe niestosowane, różnica dotyczy tylko ilości podanego leku; ok. 30 ml. -znieczulenie wszystkich nn. rdzeniowych, n. kulszowy, zwierzę się kładzie, świadomość jest zachowana, motoryka gwałtowna reakcja dziś lepiej znieczulenie ogólne

niższe: 6-8 ml (10 ml duże)-klacze; 4-6 ml-krowy; np. 2% Polokaina, Ksylokaina deponuje się między ostatnim kręgiem S a Caud.I w miejscu największej ruchomości ogona

uzyskujemy znieczulenie okol.odbytu i sromu, pośladki do wysokości stawu kolanowego, znieczulone lustro mleczne (to co widać w wymieniu, nie strzyki!)

można podać środki nadoponowo po zniecz,ogólnym, po cesarce, przy parciach-rzadko

• ogon należy wywiązać bandażem (dziany, nie elastyczny!) tak, by wystawały na części włosy ogona, umożliwiające nie ssunięcie się bandaża, nałożyć foliowy mankiet z rękawiczki, przylepić plastrem do skóry

• do mycia: Bioval, Manusan, KmnO₄, Betadine 3 razy umyć, spłukać czysta wodą

• wymazy:

• wymazówka uchwycona w kleszcze-z ujścia zewnętrznego szyjki macicy

• kiedyś-kleszcze Albrechtsena-do wynicowania szyjki macicy

• długa wymazówka dla koni (pod kontrolą rękawicy-wywinięta na druga stronę, by była czysta)

• wielorazowe-pod kontrolą ręki

• met. francuska-wymazówka w ręku-przebić 2 rękawice

3. Zabiegi operacyjne

• v/a metoda Caslica

• fizjolog.-szpara sromowa na wysokości k.łonowej

• należy zaszyć powyżej k.łonowej, (1) użyć ostrego nożyka, naznaczyć miejsce nożyczkami

• nastrzykać okol. skóry warg sromowych wycofując się-deponować lek powstaje wałeczek, znieczulic po bokach po 10 ml na długość igły (1)

• wyciąć pasek bł.śluzowej, (2) ok.2-3 cm głębokości intensywne krwawienie

• pęka podczas porodu

• szycie:

1-warstwowe-nie najlepsze (3)

lepsze 2-warstwowe -Dexon, nic gruba, szycie tylko bł.śluzową pochwy(4), -2 piętro szwów niewchłanialny np.nylon, nie plecionka, szwy węzełkowe (5)

• zostawić otwory na 3 palce u dołu szpary

wycięte pasmo bł.śluzowej

1 2

znieczulenia

k. łonowa

3 4 5

wkłucia

wykłucia

odbyt

krocze

szyta

rana szpary k.łonowa

sromowej

zostawić otwór na 3 palce

• metoda zmodyfikow. Caslica

• wycinamy trójkąt bł.śluzowej 3-4 cm wgłąb, odpreparowujemy

• rzadko pęka podczas porodu

• metoda Poureta

• cięcie krocza poziome

• zakłada się węzełki pionowe powstaje blizna ściągnięcie szpary sromu

• nie rozrywa się przy porodzie

cięcie krocza

• metoda biseńska

• nie dochodzi do rozerwania przy porodzie

• odpreparowuje się bł.śluzowa po wewnętrznej stronie szyjąc podciąga się nią

4.Leczenie chorej macicy

• antybiotyki po zabiegu

• płukanie RF jałowym 1-1,5 l-lewarowanie, aż płyn będzie klarowny

• słabo tolerowne r-ry dezynfekujace (antybiot. do macicy i ogólnie) codziennie przez 4-5 dni

• PEN-STREP, gentamycyna,

• Po zabiegu-klacz stoi 1,5 miesiąca

• Jeśli chce się zaźrebić lepsza inseminacja

• Zaszycie może się rozerwać w czasie porodu trzeba więc znowu szyć

5. Rozerwania krocza

• Najczęściej duża, ziejąca rana, nie należy szyć krocza, rana b.zabrudzona

• Należy zrobić toaletę rany, usunąć skrzepy, podać antybiotyki

• Rozerwanie częściowe-rozerwanie ściany pochwy i części tk.łącznej krocza

• Rozerwanie całkowite: j/w + rozerwanie prostnicy-v/a w odcinku zaotrzewnowym (nie dochodzi do zap.otrzewnej)

• Można operować po 2-óch miesiącach jak rana się zagoi

• Zabiegi trudne, często bez powodzenia,

• B.istotna jest dieta!!! 10 dni przed zabiegiem-marchew i buraki (kał musi mieć konsystencję płynną), odstawić siano, owies, słomę (zmienić podłoże na trociny)

• 48h przed zabiegiem-nie dawać jedzenia

• przygotowanie-jak przy plastyce:

6. Operacje rozerwań krocza

• problemem jest mała ilość tkanki do odtworzenia prostnicy-tkanki zgniłe

• znieczulić nadoponowo

• należy rozpreparować brzegi między prostnicą a pochwą:, szycie-„na czuja”

• rozcinamy wgłąb, ostrze skierowne w kierunku pochwy (nie uszkodzić prostnicy!), rozpreparowujemy na bokach prostnicy

• zszyć bł.śluzową prostnicy -cienka nitka 3,0

• nie przekłuwać się, szyć podśluzówkowo, szyć materacowo

• 2 piętro szwów-szycie wgłąb, wzdłuż prostnicy, szew ósemkowy

• następnie szyjemy miedzy prostnica i pochwą

• mniej istotne jest szycie ściany pochwy

• kilka dni po zabiegu: 7-8 dni: kał luźny

• opróżnić prostnicę z kału (bo zanika odruch)

• 3 momenty niepowodzeń po zabiegu:

• 1-3 dzień: rozerwanie się, rozejście się szwów

• 5-6 dzień-przy niedokładnym zszyciu

• 2-3 tydz.- martwica, rozpad szwów i okol.tkanek na skutek zmian martwiczych

• powikłania:

• przetoki kałowe: jeziorko kałowe w świetle pochwy

• postępowanie przy powikłaniach: rozpreparować, rozerwać całość i zszyć

• można stosować implanty w postaci siatek-ale się raczej nie przyjmą

• po zaszyciu krocza-może być zapłodnienie przy następnym porodzie (jeśli będzie bez powikłań) szew będzie się trzymać

USZKODZENIA POPORODOWE DRÓG RODNYCH

1.Przyczyny patologii dróg rodnych u krów

• szyjka macicy

• pęknięcie szyjki szyć

• blizna na szyjce (prowadzi do uniemożliwienia inseminacji)

• przy następnym porodzie-ponowne pęknięcie i rozejście się blizny

• przyczyna też: nieumiejętne przyjmowanie porodów

• krocze ulega uszkodzeniu w ostatniej fazie wyciągania płodu - zapobiega uszkodzeniu

• dochodzi do niedomykania sromu, zap. szyjki macicy

• wynicowanie i wypadnięcie macicy

• zatrzymanie łożyska

• atonia macicy

• pierwotna: na ogół po nadmiernym rozciągnięciu na skutek niestosunku porodowego lub ciąży bliźniaczej (5%), wyczerpaniu krowy na skutek porodu (zaleganie, porażenie poporodowe), przepuklina błon płodowych (puchlina wrodzona)

• wtórna: po stosowaniu leków: przedawkowanie oksytocyny, znieczulenie nadoponowe, wapno, ksylazyna (do uspokojenia wystarczy 0,5-1 ml Ksylazyny)

• atonii nie leczy się: stosuje się dobre żywienie, karoteny (Caroferin), antybiotyki domaciczne

• torbiele jajnikowe

• acyklia

• endometritis: zaburz. przemiany energetycznej i mineralnej

• tężec poporodowy

• ognisko tężcowe-ma związek z porodem

• u krów-b.dużo naturalnej antytoksyny (Ig przeciw toksynie w żwaczu)

• toksemia poporodowa: namnożenie niektórych typów bakterii, szczepy E.coli.

2. Patologia dróg rodnych u małych przeżuwaczy

• u owiec-ketoza na skutek żywienia pasza objętościową; podobnie u każdej owcy z ciąża mnogą

dorzucenie paszy treściwej powoduje ochwat

• toksemia poporodowa: na skutek zamknięcia szyjki macicy (podać antybiotyki)

• zatrzymanie łożyska

• endometritis

• wypadnięcie macicy-za tylne nogi

3.Patologia dróg rodnych u koni

• zatrzymanie łożyska toksemia, ochwat poporodowy

• wypadnięcie macicy, powikłania po wypadnięciach

4.Patologia dróg rodnych u świń

• MMA

• Tężyczki

• Wypadnięcie macicy i pęcherza moczowego (rokowanie niepomyślne z/wzgl na zgniecenie, zabrudzenie)

5. Patologia dróg rodnych u psów i kotów

• Zatrzymanie łożyska, intoksykacja poporodowa

• Endometrosis

• Tężyczki poporodowe

• Wypadnięcie macicy po porodzie

• SIPS-niedorozwój miejsc placentacji, nie!!! u kotów

• Wypadnięcie pochwy-w okresie cieczki, nie!!! przed porodem

RÓŻNICE

-cysty u klaczy-przyczyny jatrogenne

-cysty u psów-powodują gestageny

-wypadnięcie pochwy o krów-przed porodem, u suk-w okresie cieczki

-wypadnięcie macicy-po porodzie

-wypadnięcie pochwy-zawsze na skutek hiperestrogenizacji (u krów i suk przebiega ona w innym czasie)

6. Wynicowanie i wypadnięcie macicy

• Przyczyny:

• Atonia, bezwład, opóźnienie inwolucji

• Nadmierne bóle poporodowe

• U bydła-bezwład, zaleganie, wypadnięcie z więzadłami

• Dochodzi do ucisku na górna część ściany macicy podrażnienie, ucisk receptorów skurcz macicy wypadnięcie (rys.1)

• Diagnoza: ręka per rectum wyczucie czegoś „w rodzaju pęcherza”

• Może być wypadnięcie częściowe lub całkowite (u klaczy, świni-dochodzą często inne narządy: pęcherz, prostnica do wywiniętej macicy)

• Postępowanie: znieczulenie nadoponowe, repozycja ręką, nalać płynu do macicy

• Owinąć prześcieradłem, zwierze musi stać

• Obkurczenie macicy przez wymycie jej zimna wodą, nastrzykanie r-rem oksytocyny i RF-u (1 ml w 1 miejsce)

• Wepchnięcie macicy

• Antybiotyk + oksytocyna i.v. celem obkurczenia

• Stabilizacja i zamknięcie sromu: szew Buchnera, przyrząd Flesha, igła Gerlacha

7. Patologia łożyska

• Odejście fizjolog. po porodzie

• Koń: 1-1,5h

• Bydło: 8h

• Małe-1łożysko / h

• Małe przeżuwacze: 7-8 h

• Obrzęk łożyska:

• Brucelloza

• U krów-urazowe zap. czepca i osierdzia

• U klaczy-odkleić po 12-15h biegunka u źrebaka, po 24h ochwat

• Jeśli nie da się od razu oksytocyna 50jdn. i.v., przerwa na fajka ponowić próbę

• U krowy-dużo antybiotyków-chcemy odkleić-nie da się 3-4 pałeczki domacicznie

• Nie wyrywać na siłę lepiej pozostawić

8. Torbiele

Torbiel: twór pęcherzykowy istniejący nieprzerwanie w czasie dłuższym niż 10 dni na jajniku

• Przyczyny: dietetyczne, niedoborowe,

• Cysty pęcherzykowe (działanie estradiolu)-60% u bydła

• Na skutek zbyt niskiego wyrzutu LH zbyt małe ciśnienie w pęcherzykach

• Cienkościenne, o średnicy 3cm

• Dużo w okresie poporodowym -do 6 mca-30%, do 12 tyg. ilość cyst ↓, pęka cysta

• Leczenie: miedzy 6-12 tyg. po porodzie

• Cysty należy badać 2 razy (co 5 dni)

• Cysty lutealne (działanie progesteronu)-30% u bydła

• Powstają gdy dochodzi do luteinizacji komórek

• Może być zaburzony cykl

• Grubościenne, wielokomorowe

• Mieszane- 10%

• Zwyrodnienie drobnotorbielowate jajników

• Na skutek ↑ ilości fitoestrogenów w lucernie, wpływ substancji grzybiczych

• Torbiele 2-3 mm w ogromnej liczbie

• Rokowanie-niepomyślne, cała obora do wymiany

• Leczenie torbieli

• Cysty lutealne: PGF2α-1,5 dawki normalnej do eliminacji c.żóltego

• Cysty pęcherzykowe:

na poziomie podwzgórza ↑LH: przez 2-3 tyg. per os lub implant gestagenowy - odstawia się cykl „rusza” cysta pęka

na poziomie przysadki

na poziomie jajnika: LH i FSH analogi (hCG, PMSG)

• Biogonadyl

ZABURZENIA CYKLU PŁCIOWEGO U PSÓW I KOTÓW

1.Cykl jajnikowy u suki

• Suki-sezonowo monoestralne (diestralne), cykl trwa 6-12 mcy

• Cykl ten jest wyjątkowy bo tylko u suk jest utrzymujący się wysoki poziom progesteronu, jest już wydzielany na początku cyklu przez pęcherzyki przedowulacyjne

• Suka owuluje oocyt I rzędu, nie komórkę jajową

• Nie dochodzi do luteolizy nieciążowego ciałka żółtego, które może funkcjonować dłużej niż c.żółte ciążowe; c.ż. nieciążowe funkcjonuje póki nie dojdzie do fizjologicznego zaniku, c.ż.nieciążowe przyczynia się zatem do b. długiego okresu fazy porujowej

• Proestrus-9 (3-16); Oestrus-9 (3-15); Metoestrus - 60-80; Anoestrus-210 (150-240)

Diuestrus = Metestrus

• Bł.śluzowa macicy suki potrzebuje kilka mcy (min. 3) do regeneracji budowy histologicznej, nie dochodzi tu do złuszczania się

• Suka osiąga dojrzałość płciową 6-20 miesiąca i manifestuje się cieczką

• Suka przeznaczona do krycia powinna mieć przynajmniej rok; do wieku 4 lat można się liczyć z dobrymi wynikami krycia; późne pierwsze cieczki są u chartów, dogów, posokowców bawarskich

• Do wieku ok.5-7 lat odstępy między cieczkami są regularne

• U starszych suk dochodzi z reguły do wydłużenia fazy międzyrujowej i często cieczka występuje 1 raz w roku a objawy cieczki stają się mniej wyraźne

2. Cykl jajnikowy u kotki

• Sezonowo poliestralne (luty- czerwiec), ale obecnie u kotów udomowionych cykl trwa cały rok z/wzgl. na całoroczne naświetlanie stały się poliestralne

• Proestrus-2 dni (1-3); Oestrus-6 (5-7);-owulacja prowokowana aktem płciowym; okres międzyrujowy: 7-14 (4-22)-u kotek faza interestrus, międzyrujowa (inaczej niż suka !!!); w interestrus- ↓poziom estrogenów, potem szybko ↑

• Do owulacji pobudza prącie kota przy kopulacji dzięki wypustkom odpowiednio drażniącym receptory

3. Brak rui

• Brak jajników, hipoplazja jajników, obojnactwo, niedorozwój jajników-pierwotny brak rui

• Zaburzeniem jest niepojawienie się cieczki do 26 mca w zależności od rasy (małe-wcześniej, duże-później) lub gdy faza międzyrujowa trwa dłużej niż 12 miesięcy-uważa się to za zjawisko patolologiczne

• Wczesna owariohisterectomia

• Wywiad (suka z Ameryki), blizna pooperacyjna, USG

• Testem na to i na brak jajników jest podanie FSH (PMSG, eCG) wywołanie rui: podaje się 1 x w dawce 100jm/kg lub 6-8 dni w dawkach niższych 10 x 25-50 jm/kg

jeśli jest rujadowód obecności czynnych jajników

• Cicha ruja

• Cykl płciowy przebiega normalnie, ale nie występują wyraźne objawy krwawienia, u starszych-norma (nie ma wystarczającej diapedezy); jeśli utrzymuje się to cały czas lub u młodych-to norma

• Rozpoznanie: obrzęk sromu + cytologia

• Jeśli miała miejsce jakiś czas temu (2 mce) to pytać się właściciela czy za suka biegały psy, wykonać badanie ogólne i szczegółowe ukł.rozrodczego i gr.mlekowego-jeśli suka zdaja sobie mleko i gruczoł jest bolesny to znaczy,że ta ruja była (ciąża urojona)

• Torbiele jajnikowe

• Pęcherzykowe: wydłużenie fazy rujowej

• Luteinowe-najczęściej: należy ocenić stęż, progesteronu (Norma: ↑1 ng/ml) jeśli stęż. jest wysokie powyżej 2 to świadczy o torbielach lub o skutku stosow. progesteronu lub suka w naturalnej fazie porujowej

• Gestageny

• Hamują wydzielanie gonadotropin pozaprzysadkowych

• 1 x podanie gestagenów o przedłużonym działaniu blokada cyklu na dłużej, (3 4 5mcy po kolejnych podaniach)

• zaburzenia ogólnoustrojowe:

• zaburzenia podwzgórza, przysadki, niedoczynność tarczycy, nadczynność kory nadnerczy-wykluczyć je przed rozpoczęciem leczenia

• tło psychogenne np.silne uczucie przywiązania do właściciela

• długotrwała sterydoterapia

4. Stymulacja rui

• kontakt z inna suką w cieczce

• PMSG:

• 50 j.m/kg 1 x i.m.-niewielka skuteczność

• 20 jm/kg s.c. lub i.v. 1 x dziennie przez 5-9 dni i w ostatnim dniu 500 j.m. in toto hCG-pierwsze objawy pojawiaja się 4-6 dnia leczenia, ruja właściwa 9-15 dnia (płodność wynosi ok.50%)

• 500 j.m. in toto s.c. lub i.m. przez 8-9 dni, w ostatnim dniu 500-1000 hG

• eCG-najbardziej efektywne, ale sa skutki uboczne, GnRH-działa słabiej, bez skutków ubocznych

• Karbegolina: 5 ug/kg m.c. 1 x dziennie przez 7 dni (przy prowokowaniu kolejnej cieczki zaleca się podanie karbegoliny nie wcześniej niż 4 mce od ostatniej cieczki)

• FSH: 1mg i.m. in toto przez 5 dni, piaqtego dnia 500-1000 j.m. hCG

• Bromokryptyna: 250 ug in toto 2 x dziennie do czasu wystąpienia cieczki

• GnRH: systemem pompy infuzyjnej co 90 min. w dawce 40-500 ug/kg ok.14 dni

5. Przedłużająca się cieczka

• Za patologie uważa się przedłużenie poszczególnych faz cieczki więcej niż 21 dni

• Nierzadko sytuacja trwa kilka tyg.-często prowadzi do metropatii

• Rozpoznanie:

• Dokładny wywiad: jak było do tej pory, jak długo trwała cieczka, czy wystąpiła w terminie, badanie ogólne, szczegółowe, cytologia

• Krwawienie z pochwy-wiele przyczyn:

• Różne stany zap., krwotoczne bł,.śluzowej macicy

• Krwiomacicze: wypływ brązowy wymaz: erytrocyty, leukocyty, kom. bazalne, parabazalne

• Cieczka: żywoczerwona krew, kom. intermedialne z erytrocyt.

• Krwawienie z ukł.moczowego: USG, wymaz

1

-grzbiet płody jest ustawiony dolnie w stosunku do grzbietu matki

1

---