OGÓLNE ZASADY PRZYGOTOWANIA I PROWADZENIA OCHRONY

1.1. Zasady dokonywania analizy zaistniałych i potencjalnych zagrożeń

Skuteczna ochrona osób i mienia wymaga poznania potencjalnych zagrożeń. Przez zagrożenie należy rozumieć: zjawiska związane z przestępczą działalnością osób (np. kradzieże), zjawiska wywołane siłami przyrody (np. powodzie, gradobicia), zjawiska bę­dące następstwem nieprawidłowego funkcjonowania urządzeń znajdujących się w obiek­tach podlegających ochronie (np. pożar w wyniku zwarcia instalacji elektrycznej).

Skuteczne zapobieganie zagrożeniom wymaga systematycznego dokonywania ich analizy i na tej podstawie usprawniania działania służb ochronnych. Analiza jest to wyodrębnienie cech, części lub składników oraz częstotliwości występowania danego zjawiska w celu jego zbadania i na tej podstawie prognozowania możliwości wystąpienia tego zjawiska w przyszłości. By prawidłowo przeprowadzić analizę, należy zgromadzić maksymalną ilość informacji dotyczących zaistniałych w przeszłości zdarzeń. Źródłem tych informacji mogą być osoby ochraniane, właściciele ochranianych obiektów, jednostki Policji, jednostki straży pożarnej, straże miejskie, służby ochrony kolei itp. Innymi źró­dłami informacji na ten temat mogą być przedsięwzięcia własne, takie jak: obserwacja obiektu i jego otoczenia, wyznaczanie punktów newralgicznych, rozpoznanie zatrudnio­nych w obiekcie osób.

Przy dokonywaniu analizy zagrożeń należy:

• zgromadzić maksymalną ilości informacji,

• usystematyzować informacje według kategorii zagrożeń,

• określić przyczyny występowania zjawisk oraz najczęściej stosowane metody
  i sposoby działań przestępczych,

• określić możliwości skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom poprzez kalkulację
  oraz dyslokację sił i środków.

290 Blok zawodowy

Najczęściej występującymi zagrożeniami są zagrożenia wynikające z działalności przestępczej, wśród których największą liczbę stanowią: kradzieże, kradzieże z włama­niem, napady rabunkowe, wymuszenia rozbójnicze, zniszczenia mienia, ataki terrory­styczne.

1.2. Zasady określania organizacji, struktury i wykonywania ochrony

Organizując ochronę należy brać pod uwagę następujące elementy:

• rodzaj, charakter i usytuowanie obiektu podlegającego ochronie,

• rodzaje występujących zagrożeń,

• zadania stawiane służbie ochronnej,

• specjalne życzenia zleceniodawców,

• dyspozycyjność i mobilność posiadanych sił i środków.

Istotnym elementem wpływającym na organizację ochrony osób i mienia jest ro­dzaj, charakter i usytuowanie obiektu podlegającego ochronie, a w przypadku ochrony osób - ich pozycja społeczna, posiadany majątek, miejsce zamieszkania, wykonywanie określonych funkcji, przyzwyczajenia i życzenia osobiste. Organizując ochronę należy więc dokładnie zapoznać się z charakterem obiektu (czy jest to np. zakład przemysłowy, hurtownia, jednostka handlowa, lokal rozrywkowy), powierzchnią podlegającą ochronie, dotychczasowymi systemami zabezpieczeń zarówno fizycznych, jak i technicznych, usy­tuowaniem obiektu. W pewnych sytuacjach przed podjęciem się ochrony obiektu należy uzgodnić ze zleceniodawcą konieczne przedsięwzięcia usprawniające system ochronny (np. zamontowanie dodatkowych krat, naprawienie lub podwyższenie ogrodzenia).

Kolejnym niezbędnym elementem w organizacji, strukturze i wykonaniu ochrony jest poznanie występujących zagrożeń i podjęcie działań zmierzających do ich ograniczenia lub wyeliminowania. Działania te powinny polegać na dokonaniu analizy zagrożeń zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych, stosowaniu odpowiednich środków ochrony fizycznej i zabezpieczeń technicznych, właściwym wyszkoleniu pracowników ochrony i stałym reagowaniu na zmianę rodzajów zagrożeń.

Ogromny wpływ na organizację, strukturę i wykonywanie ochrony mają zadania sta­wiane pracownikom ochrony. Priorytetowym zadaniem powinno być zapewnienie cał­kowitego bezpieczeństwa chronionym osobom i mieniu. Zadania ochrony będą też ści­śle związane z dwoma wyżej wymienionymi elementami, bowiem od rodzaju i charak­teru obiektu oraz od występujących zagrożeń, a także życzeń zleceniodawcy, zależeć będą konkretne zadania dla poszczególnych pracowników ochrony na określonych sta­nowiskach.

Przy organizowaniu działań ochronnych należy brać pod uwagę życzenia zlecenio­dawców, ale nie mogą one wykraczać poza zasady określone w przepisach. W koncep­cji ochrony należy również uwzględniać posiadane siły i środki, tak by podejmowane przedsięwzięcia nie przekraczały możliwości firmy i były opłacalne. Szczególnie nale­ży zadbać o posiadane przez pracowników kwalifikacje, doświadczenie, dyspozycyjność oraz warunki psychofizyczne.

Ogólne zasady przygotowania i prowadzenia ochrony 291

1.3. Kalkulacja i dyslokacja sił i środków

Kalkulacja sił i środków jest przeliczeniem pozostających w dyspozycji agencji ochrony zasobów ludzkich i technicznych środków ochrony w celu skutecznego wy­konywania zadań wynikających z przyjętych zleceń.

Dyslokacja jest to rozmieszczenie pozostających w dyspozycji agencji sit i środków w taki sposób, by skutecznie i jak najmniejszym nakładem sił i środków zapewnić ochronę osób i mienia.

Determinantami warunkującymi efektywną kalkulację sił i środków są:

• wielkość i charakter obiektów, urządzeń i obszarów podlegających ochronie i ro­
  dzaje zagrożeń jakie występują,

• rodzaje zabezpieczeń technicznych, w jakie wyposażone są obiekty, obszary i urzą­
  dzenia,

• przepisy prawne regulujące specyficzne formy ochrony, np. konwojowanie, zabez­
  pieczenie imprez masowych,

• życzenia zleceniodawcy dotyczące ilości sił i środków oraz czasu trwania ochrony,
  np. ochrona osób,

• kalkulacja kosztów związanych z ochroną,

• siły i środki będące w dyspozycji agencji ochrony - stan etatowy, kwalifikacje
  pracowników, jakość i ilość posiadanych środków technicznych.

Aby kalkulacja i dyslokacja sił i środków były przeprowadzone w sposób profesjo­nalny i efektywny, należy je uwzględnić w sporządzanym planie ochrony. Prawidłowo dokonana kalkulacja i dyslokacja sił i środków powinna zapewnić bezpieczeństwo ochra­nianych obiektów i osób oraz efektywność ekonomiczną.

1.4. Określenie niezbędnego wyposażenia i uzbrojenia dla pracowników ochrony

Ustawa o ochronie osób i mienia oraz przepisy wykonawcze tej ustawy umożliwia­ją oraz regulują warunki i przypadki użycia środków przymusu bezpośredniego przez pracowników ochrony. Przepisy te określają również kwestie dotyczące niektórych ele­mentów wyposażenia osobistego, oznakowania i umundurowania.

W zakres niezbędnego wyposażenia pracowników ochrony wchodzą:

• licencja pracownika ochrony (jako dokument upoważniający do podejmowania
  czynności związanych z ochroną),

• oznaczenie i umundurowanie,

• środki ochrony osobistej (hełmy, kamizelki kuloodporne, maski przeciwgazo­
  we itp.),

• środki łączności,

• środki obserwacji,

• środki oświetlające,

• środki transportu (specjalistyczne i przystosowane).

292 Blok zawodowy

Uzbrojenie pracownika ochrony stanowi broń palna i środki przymusu bezpośredniego wymienione w ustawie o ochronie osób i mienia. Do środków przymusu bezpośredniego zaliczamy:

• siłę fizyczną w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony,

• kajdanki,

• pałki obronne wielofunkcyjne,

• psy obronne,

• paralizatory elektryczne,

— broń gazową i ręczne miotacze gazu.

W zależności od zakresu wykonywanych zadań, organizator ochrony jest zobo­wiązany zapewnić odpowiednie wyposażenie i uzbrojenie pracownikom ochrony. Wy­posażenie i uzbrojenie w dużej mierze zależy od rodzaju zadań i charakteru wy­konywanej służby ochronnej oraz przepisów regulujących specjalne zadania ochronne (np. ochrona obiektów podlegających obowiązkowej ochronie, organizacja i wykonywa­nie konwoju).

Przy opracowaniu planu ochrony, trzeba uwzględnić niezbędne wyposażenie i uzbro­jenie pracowników ochrony przewidzianych do jego realizacji.

1.5. Przydzielanie zadań dla pracowników ochrony

Warunkiem niezbędnym dla prawidłowego przydzielenia zadań poszczególnym pra­cownikom ochrony jest szczegółowa analiza dotycząca zagrożeń, charakteru obiektu, jego usytuowania, zabezpieczeń technicznych oraz życzeń zleceniodawców.

Zasadniczymi kryteriami decydującymi o rodzaju przydzielonego zadania są:

1. typ ochranianego obiektu (inne zadania mają np. pracownicy ochraniający obiekty
   przemysłowe, inne zaś ochraniający obiekty handlowe, czy pracownicy, którzy za­
   bezpieczają imprezy masowe);

2. miejsce, w jakim ma pełnić służbę pracownik ochrony. Zadania przydzielane po­
   szczególnym pracownikom, związane z miejscem pełnienia służby, muszą zawierać
   szczegółowe obowiązki i uprawnienia należne im z uwagi na charakter pełnionych
   czynności;

3. funkcja pełniona przez pracownika ochrony (inne zadania będą stawiane dowód­
   cy ochrony, dowódcy zmiany czy dowódcy konwoju, jeszcze inne szeregowe­
   mu pracownikowi ochrony). Zadania związane z pełnieniem obowiązków na da­
   nym stanowisku powinny być szczegółowo opisane w planie ochrony, a ponadto
   przedstawione każdemu pracownikowi ochrony w zakresie jego obowiązków i up­
   rawnień.

Ważnym elementem nadzorowania służby jest każdorazowe rozliczenie pracownika ochrony z nałożonych nań zadań i obowiązków.

Ogólne zasady przygotowania i prowadzenia ochrony 293

Literatura

Źródła

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1977 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, póz. 740).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, póz. 555).

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przedziwdzialaniu alkoholizmowi (Dz. U.

Nr 35, póz. 230). Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, póz. 381).

Opracowania

Radzicjewski R., Ochrona osób. Poradnik dla każdego, Warszawa 1987.

Ura E., Prawne zagadnienia ochrom osób i mienia, Rzeszów 1998.

Wanat Z. S., Ochrona osób i mienia w świetle ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r.. Radom 1998.

Piotr Grześ, Janusz Kazulek

2.

PODSTAWOWE FORMY REALIZOWANIA FIZYCZNEJ OCHRONY OSÓB I MIENIA

2.1. Ochrona stata

Przewidzianymi w ustawie o ochronie osób i mienia formami ochrony osób i mie­nia są:

— bezpośrednia ochrona fizyczna osoby lub mienia,

- /.ubezpieczenie techniczne ochranianej osoby lub mienia.

Bezpośrednia ochrona fizyczna polega między innymi na ochronie stałej, ochronie doraźnej, dozorze sygnałów alarmowych i konwojowaniu. W bezpośredniej ochronie fi­zycznej na pierwszy plan wysuwa się ochrona stała. Ochrona stała to forma działań polegająca na systematycznym, dłuższym ochranianiu obiektów lub osób. Jest to zadanie określone umową zawartą ze zleceniodawcą. Ochraniając stale jakikolwiek obiekt lub osobę, należy brać pod uwagę to, iż podmiot wykonujący jest zobowiązany do przy­dzielenia określonych funkcji poszczególnym pracownikom ochrony. W związku z tym należy wyznaczyć osoby pełniące funkcje dowódcy ochrony, dowódców poszczególnych zmian oraz pracowników im podległych. Kolejnym etapem organizowania ochrony sta­łej będzie wyznaczenie poszczególnych posterunków. Posterunki te mogą mieć charakter stały bądź obchodowy. Następnie należy wyznaczyć zakres zadań związany ze specyfiką poszczególnych posterunków. W zależności od czasu, w jakim ma być prowadzona ochro­na, niezbędne może być wprowadzenie systemu zmianowego. Nie będzie on potrzebny, jeśli ochrona będzie polegała na, co prawda stałym, ale nie całodobowym ochranianiu danego obiektu lub osoby.

Ochrona całodobowa zobowiązuje do opracowania szczegółowego planu ochrony, w którym należy uwzględnić między innymi następujące elementy:

— charakterystykę poszczególnych posterunków,

- przydział zadań poszczególnym posterunkom i wynikające z tego obowiązki
i uprawnienia,

296 Blok zawodowy

• grafik służb z uwzględnieniem czasu pełnienia służby, godzin dokonywania zmian
  i ewentualnych zastępstw,

• informację o pomieszczeniach socjalnych dla pracowników.

Jeśli ochrona będzie realizowana z użyciem broni palnej, należy zgodnie z odpowied­nimi przepisami zorganizować sposób jej przechowywania i wydawania pracownikom.

Ochrona stała jest jedną z najczęściej stosowanych form ochrony, zobowiązującą podmiot ją realizujący do stałego i systematycznego reagowania na wszelkie zmiany spowodowane pojawiającymi się nowymi zagrożeniami zarówno wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi.

2.2. Ochrona doraźna

Ochrona doraźna polega na jednorazowym bądź chwilowym wykonywaniu zadań ochrony osób lub obiektów. Wynika ona z realizacji zlecenia na taką właśnie formę ochrony i najczęściej jest realizowana podczas zabezpieczania imprez masowych. Jej specyfika polega na tym, że nie ma potrzeby wyznaczania dowódców zmian, bowiem jest realizowana w określonym przedziale czasowym. Ważnym elementem organizacji takiej ochrony jest zapoznanie pracowników ją realizujących ze specyfiką wynikających z niej zadań. Należy przedstawić pracownikom ich uprawnienia oraz obowiązki, a także w odpowiedni sposób ich oznaczyć (identyfikatory). Podczas ochrony doraźnej większość pracowników będzie wykonywać te same zadania.

Ochrona doraźna może mieć także miejsce w ochronie osób, np. ochrona podczas przyjęć i bankietów, spotkań biznesowych.

2.3. Dozór sygnałów alarmowych

Dozór sygnałów alarmowych polega na stałym nadzorowaniu urządzeń technicznych zabezpieczających obiekt. Najbardziej skomplikowanym i rozbudowanym systemem jest monitoring. Monitoring jest system elektrotechnicznego zabezpieczenia ochranianych obiektów z wykorzystaniem techniki komputerowej. Polega on na nieustannej obserwacji i penetracji danego obiektu przy użyciu kamer telewizyjnych i innych środków tech­nicznych. Przesyłane sygnały obserwowane są przez operatora systemu. Dozór sygnałów alarmowych powinien być wykonywany przez pracownika posiadającego licencję pra­cownika zabezpieczenia technicznego.

Inną formą realizacji dozoru sygnałów alarmowych jest obserwacja wszelkiego ro­dzaju czujników (fotokomórka, systemy działające w podczerwieni, sygnalizacji włamań i napadów, sygnalizacji pożaru itp.). Urządzenia te muszą spełniać trzy podstawowe warunki:

• optymalnie wykorzystywać parametry techniczne w ochranianej przestrzeni,

• nie mogą utrudniać codziennej pracy obiektu i personelu,

• być uzupełnieniem istniejących już innych rodzajów zabezpieczeń danego obiektu.

Podstawowe formy realizowania fizycznej ochrony osób i mienia 297

2.4. Konwój

Konwój jest specyficzną formą ochrony. Ustawa o ochronie osób i mienia pozwala firmom ochroniarskim tylko i wyłącznie na konwój mienia, czyli transport wartości pieniężnych oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych ochraniany przez wydzieloną grupę konwojową posiadającą wewnętrzną strukturę i postępującą według określonej taktyki oraz poruszającą się po określonej trasie. Pracownicy ochrony, zwani w tym przypadku konwojentami, powinni być właściwie wyszkoleni i wyposażeni. Grupa konwojująca powinna działać według określonej taktyki i posiadać wewnętrzną strukturę. Trasa poruszania się konwoju powinna być wcześniej zaplanowana i opisana w tzw. cedule konwojowej.

Bardzo istotnym elementem warunkującym zakres używanych w konwoju sił i środ­ków jest wartość przenoszonych lub przewożonych środków wyrażona w tzw. jednostce obliczeniowej. Szczegółowe regulacje w tym względzie zawarte są w rozporządzeniu Mi­nistra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad i wymagań jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transpor­towanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne.

Konwojowanie jest jednym z najtrudniejszych zadań stojących przed firmami ochro­niarskimi. Wymaga odpowiedniego wyposażenia i uzbrojenia oraz dysponowanie specja­listycznym sprzętem transportowym. Doświadczenia ostatnich lat wskazują, że konwoje są częstym obiektem działań przestępczych.

Literatura

Źródła

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1977 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, póz. 740).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, póz. 555).

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przedziwdziafaniu alkoholizmowi (Dz. U.

Nr 35, póz. 230). Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, póz. 381).

Opracowania

Radziejewski R., Ochrona osób. Poradnik dla każdego. Warszawa 1987.

Ura E., Prawne zagadnienia ochrony osób i mienia, Rzeszów 1998.

Wanat Z. S., Ochrana osób i mienia w świetle ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r.. Radom 1998.

Piotr Grześ, Janusz Kazulek

3.

OCHRONA OBIEKTU

3.1. Cel ochrony i rodzaje zagrożeń

Głównym celem ochrony jest /upewnienie bezpieczeństwa osób i mienia, uwzględ­niając przepisy zawarte w ustawie o ochronie osób i mienia.

Zgodnie z ustawą formy realizacji ochrony należy podzielić na dwie grupy:

1. ochronę fizyczną, która jest realizowana w formie ochrony stałej lub doraźnej, dozorze
   sygnałów oraz konwojowaniu,

2. zabezpieczeniu technicznym, polegającym na montażu urządzeń i środków mecha­
   nicznego zabezpieczenia oraz montażu elektronicznego zabezpieczenia.

Podziału zagrożeń, przed którymi należy chronić osoby i obiekty, można dokonać uwzględniając:

1) przyczyny powstania zagrożenia, którymi mogą być następujące trzy grupy zjawisk
możliwych do zaistnienia zarówno na terenie obiektu, jak i poza jego granicami:

1. zjawiska związane z przestępczą działalnością osób,

2. zjawiska wywołane siłami przyrody,

1. zjawiska będące następstwem nieprawidłowego funkcjonowania urządzeń w obiek­
   tach podlegających ochronie;

2) miejsce powstawania zagrożeń:

1. zagrożenia zewnętrzne,

2. zagrożenia wewnętrzne.

Najczęściej występują zagrożenia związane z przestępczą działalnością osób, które mogą mieć charakter zarówno zagrożenia zewnętrznego, jak i wewnętrznego.

Wewnętrzne zagrożenia mają najczęściej postać kradzieży produktów, surowców, podzespołów, części itp. Ta działalność przestępcza może mieć charakter indywidualny lub zorganizowany. O ile indywidualna działalność przestępcza jest stosunkowo łatwa do wykrycia, to działalność zorganizowanych grup przestępczych działających na terenie

300 Blok zawodowy

obiektu wymaga szerokich działań o charakterze profilaktycznym, wykrywczym, a przede wszystkim działań ochronnych o charakterze wysoce zorganizowanym, wyspecjalizowa­nym i prowadzonych przez dłuższy czas z zachowaniem w tajemnicy podejmowanych działań. Musi to hyc również działalność planowana, dobrze zorganizowana i skutecznie kierowana.

Zagrożenia przestępczy działalnością osób pochodzącą z zewnątrz ochranianego obiektu, to przede wszystkim: kradzieże, kradzieże z włamaniem, rozboje, kradzieże rozbójnicze, niszczenie mienia, akty sabotażowe lub terrorystyczne itp. Działalność ta może przejawiać się w aktach indywidualnych i zorganizowanych.

Należy podkreślić, że w niektórych przypadkach działalność przestępcza wewnątrz obiektu i ta występująca z zewnątrz obiektu będą ze sobą powiązane. Na przykład grupa przestępcza działająca z zewnątrz obiektu posiada informatora lub wspólników wewnątrz obiektu, przestępcy działający wewnątrz obiektów, są wspierani w swej działalności przez osoby działające na zewnątrz.

3.2. Formy wykonywania zadań ochronnych

Zgodnie z ustawą o ochronie osób i mienia, zadania ochronne realizowane podczas ochrony osób i mienia można ująć w następujące formy:

1) bezpośredniej ochrony fizycznej:

1. stałej lub doraźnej,

2. polegającej na odbiorze sygnałów, które są przesyłane, gromadzone i przetwarzane
   w urządzeniach elektronicznych i systemach alarmowych;

2) zabezpieczeniu technicznym, które polega na montażu urządzeń i środków mechanicz­
nego zabezpieczenia, a także na ich eksploatacji, konserwacji, naprawach i awaryjnym
otwieraniu w miejscach zainstalowania.

Prawidłowe i skuteczne wykonywanie zadań ochrony osób i mienia wymaga skore­lowania tych dwóch form i wzajemnego ich uzupełniania.

Zadania bezpośredniej ochrony fizycznej w większości przypadków będą realizowane poprzez:

— posterunki,

- patrole.

Liczba planowanych posterunków i patroli jest w dużej mierze uzależniona od następujących czynników:

— rodzaju i nasilenia występujących zagrożeń,

- obszaru ochranianego,

— znaczenia ochranianego obiektu,

• ilości pracowników ochrony,

• życzeń zleceniodawcy,

• innych mogących się wyłonić czynników.

Ponadto, w niektórych ściśle określonych sytuacjach, zadania związane z ochroną obiektu mogą być realizowane poprzez:

- kontrole osób i pojazdów wjeżdżających do i wyjeżdżających z obiektu,

Ochrona obiektu 301

• zasadzki,

• zakryte punkty obserwacyjne.

3.3. Zadania i obowiązki pracownika ochrony

3.3.7. Zadania i obowiązki pracownika ochrony związane z kontrolą ruchu osobowego

Celem kontroli ruchu osobowego jest niedopuszczenie do wtargnięcia na teren chronionego obiektu osób, których wejście byłoby z punktu widzenia celów ochrony niepożądane oraz niedopuszczenie do wyjścia z chronionego obiektu osób, wobec których istnieje podejrzenie dokonania czynu przestępczego.

Do szczegółowych zadań i obowiązków pracownika ochrony w tym zakresie należy: — sprawdzenie, czy osoby wchodzące na teren obiektu posiadają ważne dokumenty uprawniające je do wejścia,

• kierowanie osób, które nie posiadają wymaganych dokumentów do biura przepustek
  w celu wydania jednorazowej przepustki lub identyfikatora (jeżeli ich wejście na teren
  obiektu jest uzasadnione),

• niewpuszczanie na teren obiektu osób będących pod wpływem alkoholu,

• dokonywanie wyrywkowej kontroli osób wchodzących do obiektu, czy nie posia­
  dają przedmiotów niebezpiecznych lub alkoholu,

• dokonywanie kontroli osób opuszczających teren obiektu, czy nie posiadają przed­
  miotów które mogą pochodzić z kradzieży lub innego przestępstwa,

• sprawdzanie, czy osoby opuszczające obiekt mają przepustki uprawniające je do
  wyjścia,

• w zależności od kategorii chronionego obiektu, niewpuszczanie osób z aparatami
  fotograficznymi lub kamerami bez zezwolenia osób uprawnionych,

• sprawdzanie, czy osoby przebywające w obiekcie po godzinach pracy są do tego
  upoważnione,

• wydawanie i przyjmowanie od pracowników kluczy do poszczególnych pomiesz­
  czeń i rejestrowanie tego faktu w odpowiednich dokumentach,

• zamykanie drzwi wejściowe i wyjściowe w godzinach określonych przez zlecenio­
  dawcę.

Podczas kontroli ruchu osobowego mogą zaistnieć sytuacje wymagające przeprowa­dzenia kontroli osobistej. Kontroli takiej będą podlegać osoby przebywające w obiekcie, gdy na podstawie uzasadnionych okoliczności zaistnieje podejrzenie, że mogą one po­siadać przy sobie przedmioty, których posiadanie na terenie obiektu jest zabronione, bądź w posiadanie których weszły na terenie obiektu w drodze przestępstwa. Wówczas pracownika ochrony obowiązują następujące zasady:

• kontrolę takiej osoby może przeprowadzić tylko i wyłącznie pracownik ochrony tej
  samej płci,

• przed dokonaniem kontroli należy pouczyć i poinformować osobę kontrolowaną
  o celu kontroli,

Ochrona obiektu 303

cewnika ochrony postępowanie zgodne z podanymi zasadami. W przypadku stwier­dzenia niezgodności lub nieprawidłowości podczas kontroli ruchu materiałowego, na­leży pojazd zatrzymać, powiadomić przełożonego i za jego pośrednictwem zlece­niodawcę.

3.3.3. Zadania i obowiązki pracownika ochrony związane z kontrolą przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi uznaje życie obywateli w trzeźwości za niezbędny warunek moralnego i materialnego dobra narodu.

Zakład pracy jako miejsce, gdzie wykonuje się szereg zadań nieraz o wysokim stopniu skomplikowania i czasami niebezpiecznych, wymaga, by na jego terenie zachowana była całkowita trzeźwość zatrudnionych tam osób. Z założeń tych wynikają także określone zadania dla pracowników ochrony chroniących dany obiekt.

Przepisy zawarte w wymienione wyżej ustawie określają dwa typy zachowań przestępczych związanych z ochroną obiektu. Pierwszy - określony w art. 44 mó­wi, że „odpowiedzialności karnej podlega ten, kto wbrew szczególnemu obowiązko­wi nadzoru dopuszcza do sprzedawania, podawania lub spożywania napojów alko­holowych na terenie zakładu pracy, jak również powziąwszy wiadomość o sprzeda­waniu, podawaniu lub spożywaniu na terenie zakładu pracy takich napojów nie po­dejmuje prawem przewidzianego postępowania." Osobami odpowiedzialnymi za nad­zór określony w tym przepisie będą przede wszystkim dyrektorzy i kierownicy zakła­dów pracy.

Art. 47 Wspomnianej ustawy stwarza możliwość przeprowadzenia badania koniecz­nego do ustalenia zawartości alkoholu w organizmie, a w szczególności pozwala na pobranie krwi, jeżeli zachodzi podejrzenie, że przestępstwo lub wykroczenie popełnione na terenie ochranianego obiektu wiązało się ze spożyciem alkoholu.

W związku z powyższym, zadania związane z kontrolą przepisów ustawy o wychowa­niu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi, spoczywają także na pracownikach ochrony i przedstawiają się następująco:

• pracownik ochrony w trakcie kontroli ruchu osobowego i materiałowego obowią­
  zany jest sprawdzać, czy na teren obiektu nie jest wnoszony, bądź wwożony alkohol,

• w uzasadnionych przypadkach dokonywać kontroli stanu trzeźwości za pomocą
  atestowanych urządzeń,

• reagować na popełnione wykroczenie (gdy miało miejsce spożywanie napojów
  alkoholowych),

• powiadomić przełożonych o faktach naruszenia przepisów ustawy,

• zawiadomić organy ścigania o popełnieniu przestępstwa (gdy na terenie chronio­
  nego obiektu - zakładu pracy - miało miejsce sprzedawanie lub podawanie napojów
  alkoholowych).

304 Blok zawodowy

3.3.4. Zadania i obowiązki pracownika ochrony związane z kontrolą przestrzegania przepisów przeciwpożarowych

Pracownik ochrony wykonujący zadania na terenie ochranianego obiektu powinien zapoznać się z obowiązującymi na terenie obiektu przepisami z zakresu ochrony przeciw­pożarowej, w których zawarte są ogólne zasady bezpiecznego zachowania się na terenie ochranianego obiektu, jak i tryb postępowania w sytuacjach zagrożenia pożarowego.

Do szczegółowych zadań i obowiązków pracownika ochrony w tym zakresie należy:

• znać i zrozumieć sygnał alarmowy nadawany z automatycznego wykrywania
  i przekazywania informacji o pożarze,

• prawidłowo obsługiwać urządzenia do tłumienia ognia, usuwania dymów i gazów
  pożarowych,

• znać przepisy i zasady przeciwpożarowe,

• dokładnie znać drogi ewakuacyjne na wypadek powstania zagrożenia pożarowego,

• zwracać uwagę, czy osoby przebywające na terenie obiektu stosują się do przepisów
  przeciwpożarowych,

• reagować zdecydowanie na wszelkiego rodzaju naruszenia zasad i przepisów
  przeciwpożarowych,

• w przypadku powstania zagrożenia pożarowego, potrafić skutecznie przeprowadzić
  ewakuację osób z obiektu,

• niezwłocznie zawiadomić jednostkę straży pożarnej o zauważonych zagrożeniach
  pożarowych,

• informować przełożonych o dostrzeżonych nieprawidłowościach w zakresie ochro­
  ny przeciwpożarowej.

Należy podkreślić, że są to podstawowe zadania pracownika ochrony, bowiem w obiektach, w których gromadzone są paliwa, materiały pirotechniczne i surowce łatwopalne zakres zadań ulegnie zwiększeniu.

3.3.5. Zadania i obowiązki pracownika ochrony związane z ujęciem sprawcy przestępstwa lub wykroczenia

Kwestię ujęcia sprawcy przestępstwa lub wykroczenia reguluje art. 243 kodeksu postępowania karnego oraz art. 36. ust l pkt. 3 ustawy o ochronie osób i mienia.

Ujęcie jest jednym z rodzajów zatrzymania i polega na pozbawieniu wolności osoby, która popełniła przestępstwo lub wykroczenie, albo stwarza w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego, a także dla chronionego mienia.

Zgodnie z wyżej cytowanymi przepisami, pracownik ochrony może dokonać ujęcia osoby, gdy ona:

• popełniła przestępstwo lub wykroczenie,

• w oczywisty sposób stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia
  ludzkiego, a także dla chronionego mienia.

Jeżeli przyczyną ujęcia jest popełnione przez osobę przestępstwo lub wykroczenie, muszą być spełnione następujące przesłanki:

Ochrona obiektu 305

• ujęcie osoby ma miejsce - na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub
  wykroczenia,

• ujęcie osoby nastąpiło w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestęp­
  stwa lub wykroczenia,

- zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.
Jeżeli przyczyną ujęcia jest stworzenie przez osobę bezpośredniego zagrożenia dla

życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, wówczas należy rozważyć, czy zagrożenie jest bezpośrednie, realne i rzeczywiste.

Pracownik ochrony dokonujący ujęcia, jest zobowiązany do niezwłocznego oddania ujętej osoby Policji. Zgodnie z doktryną prawa karnego procesowego, ujęciem osoby jest nie tylko jej schwytanie, ale może ono polegać również na zamknięciu sprawcy w pomieszczeniu i niezwłocznym wezwaniu Policji.

Pracownik ochrony powinien pamiętać o obowiązku niezwłocznego przekazania lub wezwania Policji po przeprowadzonym ujęciu oraz sporządzeniu odpowiedniej dokumentacji związanej z tą czynnością.

3.3.6. Zadania i obowiązki pracownika ochrony związane z fizycznym zabezpieczeniem miejsca zdarzenia (przestępstwa, wykroczenia, wypadku, pożaru)

Pracownik ochrony w trakcie wykonywania swoich obowiązków może spotkać sy­tuacje, w których zaistnieje konieczność fizycznego zabezpieczenia miejsca, w którym doszło do określonego zdarzenia.

Przez fizyczne zabezpieczenie miejsca zdarzenia, należy rozumieć takie jego zabezpieczenie, by do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn zaistnienia zdarzenia nie dopuścić do zatarcia lub utraty jakichkolwiek śladów. W szczególności działania te powinny polegać na:

- niedopuszczeniu do miejsca zdarzenia osób postronnych,

• odizolowaniu miejsca poprzez jego prowizoryczne choćby ogrodzenie (taśmy,
  sznurek),

• udzieleniu pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

• natychmiastowym poinformowaniu o zdarzeniu przełożonego,

• wezwaniu Policji, Straży Pożarnej i innych specjalistycznych służb,

• ustaleniu bezpośrednich świadków zdarzenia,

• podjęcia czynności zmierzających do ujęcia sprawców zdarzenia,

• sporządzeniu stosownej dokumentacji z podjętych działań i uzyskanych wyników.

3.3.7. Zadania i obowiązki pracownika ochrony związane z zamachem terrorystycznym

Zamachy terrorystyczne w swej klasycznej postaci aktualnie nie występują w Polsce zbyt często, ale nie znaczy to, że w najbliższej przyszłości nie staną się istotnym

20*

306 Blok zawodowy

problemem. Wpływ na to będzie miało niewątpliwie coraz szersze otwarcie Polski na świat oraz możliwość pojawienia się ugrupowań ekstremistycznych.

Terroryzm jest to forma działalności niektórych ugrupowań ekstremistycznych usi­łujących za pomocą zabójstw, porwań, uprowadzeń np. samolotów, podłożenia ładunku wybuchowego, zwrócić na swą działalność uwagę opinii społecznej, bądź wymusić róż­nego rodzaju świadczenia, ustępstwa itp. Terroryzm może występować w dwóch formach: grupowej i indywidualnej.

Najczęściej celem ataku terrorystycznego są politycy, gmachy użyteczności publicz­nej, bogaci przemysłowcy, obiekty o istotnym znaczeniu dla funkcjonowania państwa itp.

Do obowiązków i zadań pracowników ochrony związanych z tym problemem będą należały:

• skuteczna, aktywna ochrona obiektów narażonych na potencjalne ataki terrory­
  styczne,

• w przypadku zauważenia inwigilacji obiektu, natychmiastowe meldowanie przeło­
  żonym i stosowanie kontrinwigilacji,

• penetracja pomieszczeń celem wykrycia ewentualnych podłożonych materiałów
  wybuchowych,

• w przypadku ich stwierdzenia - powiadamianie przełożonych.

3.3.8. Zadania i obowiązki pracownika ochrony związane z ochroną tajemnicy państwowej i służbowej

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie ochrony tajemnicy państwowej i służbowej jest ustawa o ochronie informacji niejawnych. Ustawa ta określa zasady ochrony informacji, które wymagają ochrony przed nieuprawnionym ujawnieniem, jako stanowiące tajemnice państwową lub służbową, niezależnie od formy i sposobu ich wyrażania, także w trakcie ich opracowywania.

W rozumieniu ustawy, tajemnicą państwową jest „informacja niejawna określo­na w wykazie rodzajów informacji niejawnych, której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla niepodległości lub nienaruszalności terytorium, interesów obronno­ści, bezpieczeństwa państwa i obywateli, albo narazić te interesy na co najmniej znaczną szkodę." Z kolei tajemnicą służbową jest „informacja niejawna, nie będąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej."

Biorąc pod uwagę powyższe definicje, zakres obowiązków i zadań pracownika ochrony w zakresie ochrony tajemnicy państwowej i służbowej będzie przedstawiał się następująco:

• jeśli pracownik ochrony zostanie dopuszczony do tajemnicy państwowej lub służ­
  bowej, to ma bezwzględny obowiązek jej przestrzegania,

• powinien brać udział we wszelkiego rodzaju szkoleniach, w których poruszane są
  sprawy związane z ochroną tajemnicy państwowej i służbowej,

Ochrona obiektu 307

• dokładnie znać katalog wiadomości stanowiących tajemnicę państwową i służbową,

• nie dopuszczać, by materiały stanowiące tajemnice państwową lub służbową były
  wynoszone bądź wywożone poza ochraniany obiekt bez stosownego zezwolenia,

• reagować na wszelkiego rodzaju uchybienia mogące doprowadzić do tego, by
  tajemnica państwowa lub służbowa została ujawniona osobom nieuprawnionym.

3.4. Specyfika ochrony zakładu przemysłowego

Określając specyfikę ochrony zakładu przemysłowego, należy zwrócić uwagę na dwa podstawowe rodzaje zagrożeń:

1. zagrożenia wewnętrzne związane z liczbą zatrudnionych w zakładzie pracowników
   oraz charakterem produkcji danego zakładu,

1. zagrożenia zewnętrzne związane z działalnością przestępczą.

System ochrony zakładu przemysłowego będzie zdeterminowany takimi czynnikami, jak: czy zakład podlega obowiązkowej ochronie, jaki jest charakter produkcji, wielkość i obszar ochranianego obiektu, ilość zatrudnionych w nim osób, ilość punktów newral­gicznych, posiadane zabezpieczenie elektroniczne i mechaniczne, nasilenie ruchu osobo­wego i materiałowego.

Jak wskazuje praktyka, największe zagrożenia występują wewnątrz zakładu. Należy do nich zaliczyć: kradzieże pracownicze, aferowe zagarnięcia mienia, kradzież towarów i surowców za pomocą sfałszowanej dokumentacji, zagrożenia związane z nieprzestrze­ganiem przepisów przeciwpożarowych.

Przystępując do podjęcia się ochrony zakładu przemysłowego, w pierwszym rzędzie należy dokonać analizy istniejących zagrożeń i prognozy dotyczącej przyszłych zagrożeń, sporządzić szczegółowy plan ochrony.

W przypadkach, gdy obiekt podlega obowiązkowej ochronie plan ochrony należy uzgodnić z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim Policji. W związku z tym w świetle przepisów ustawy o ochronie osób imienia, plan ochrony zakładu przemysłowego podlegającego obowiązkowej ochronie powinien:

• uwzględniać charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki,

• zawierać analizę stanu potencjalnych zagrożeń i aktualnego stanu bezpieczeństwa
  jednostki,

• podawać ocenę aktualnego stanu ochrony jednostki,

• zawierać dane dotyczące specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej z uwzględ­
  nieniem stanu etatowego, rodzaju oraz ilości uzbrojenia i wyposażenia, sposobu zabez­
  pieczania broni i amunicji,

• zawierać dane dotyczące rodzaju zabezpieczeń technicznych,

• zawierać zasady organizacji i wykonywania ochrony jednostki.

Szczegółowe rozwiązania w zakresie ochrony zakładu przemysłowego uzależnione są od powyżej podanych czynników.

308 Blok zawodowy

3.5. Specyfika ochrony banku

Banki, ze względu na przechowywane w nich wartości, są obiektami wymagającymi podjęcia specyficznych działań ochronnych.

Najczęściej występującymi zagrożeniami związanymi z działalnością bankową są napady na placówki bankowe i konwoje organizowane przez banki. Z tych względów ochrona banku musi mieć indywidualny charakter regulowany przepisami wewnętrznymi.

Przy organizacji ochrony banku należy przede wszystkim położyć nacisk na technicz­ne środki zabezpieczenia, w których wiodącą rolę powinny pełnić elektroniczne systemy zabezpieczające oraz inne zabezpieczenia mechaniczne.

System sygnalizacji zagrożeń występujący w banku tworzy się z następujących systemów:

• sygnalizacji włamania i napadu,

• sygnalizacji pożaru,

• kontroli dostępu,

• ochrony peryferyjnej,

• telewizji użytkowej.

Systemy te podlegają regularnej kontroli oraz legalizacji i muszą być zgodne z we­wnętrznymi przepisami prawnymi obowiązującymi w banku.

Do zadań i obowiązków pracowników ochrony związanych z ochroną banku należy przede wszystkim:

• zapoznanie się z elektronicznym systemem ochrony,

• znajomość rozmieszczenie czujników elektronicznych,

• zwracanie szczególnej uwagę na interesantów, których zachowanie może wskazy­
  wać na przeprowadzanie wywiadu przestępczego,

• monitorowanie i kontrolowanie ruchu osobowego odbywającego się w banku,

• zwracanie uwagi na sytuacje mające miejsce przed siedzibą banku,

• w sytuacjach ekstremalnych zachowywanie się w sposób określony wewnętrznymi
  przepisami.

3.6. Specyfika ochrony rezydencji

W chwili obecnej w Polsce pojawia się coraz więcej rezydencji ludzi majętnych, którzy zatrudniają do ich ochrony firmy ochroniarskie. Specyfika ochrony osób i obiektu (rezydencji) generalnie nie odbiega od ogólnie przyjętych standardów, jednakże należy zaznaczyć, że z uwagi na charakter ochrony, działania te muszą być nacechowane dyskrecją, taktem i kulturą oraz dużym profesjonalizmem.

Zagrożenia, które występują w ochronie rezydencji to przede wszystkim zagrożenia zewnętrzne. Zaliczyć do nich należy:

- kradzieże z włamaniem,

— uprowadzenia w celu uzyskania okupu,

• napady rabunkowe,

• akty terroryzmu.

Ochrona obiektu 309

W związku z tym zadania i obowiązki pracownika ochrony będą polegały przede wszystkim na:

— obserwacji terenu przyległego do rezydencji,

• kontrolowaniu osób wchodzących do rezydencji,

• kontroli pojazdów parkujących przed rezydencją,

• dozorze osób wykonujących czynności zlecone na terenie rezydencji,

• dozorze istniejącego elektronicznego systemu zabezpieczenia,

• reagowaniu na wszelkie próby inwigilacji i wtargnięcia na teren rezydencji,

• stosowaniu się do życzeń i zaleceń zleceniodawcy.

3.7. Specyfika ochrony innych obiektów

Do obiektów chronionych należą często: supermarkety, ciągi handlowe, targowiska, miejsca odbywania się imprez masowych, dyskoteki, restauracje itp.

Należy podkreślić, że zakres zadań i obowiązków pracowników ochrony w tym zakre­sie nie odbiega od ogólnych kanonów sztuki ochroniarskiej, jednakże każdy ochraniany obiekt posiada swoistą specyfikę, a niektóre działania określone są ściśle przepisami np. ochrona imprez masowych.

Każdy obiekt chroniony powinien posiadać plan ochrony, który stanowi kanon zachowań, obowiązków i odpowiedzialności pracownika ochrony zatrudnionego w danym obiekcie.

Literatura

Źródła

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1977 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, póz. 740).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, póz. 555).

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przedziwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U.

Nr 35, póz. 230). Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, póz. 381).

Opracowania

Radziejewski R., Ochrona osób. Poradnik dla każdego. Warszawa 1987.

Ura E., Prawne zagadnienia ochrony osób i mienia, Rzeszów 1998.

Wanat Z. S., Ochrona osób i mienia w świetle ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r., Radom 1998.

Ewa Zawadzka, Nikodem Żukowski

4.

WARUNKI PSYCHOFIZYCZNE NIEZBĘDNE DO WYKONYWANIA POSZCZEGÓLNYCH ZADAŃ

PRACOWNIKA OCHRONY

4.1. Podstawowe cechy psychomotoryczne wymagane od pracowników ochrony

Psychomotoryczne właściwości człowieka w dużej mierze uwarunkowane są typem układu nerwowego, który stanowi fizjologiczne podłoże temperamentu. Najważniejsze cechy układu nerwowego to jego siła (dotycząca zarówno procesów pobudzania, jak i hamowania), ruchliwość i labilność. Siła procesu pobudzania określana jest jako zdol­ność układu nerwowego do pracy i mierzona jest głównie efektem działania bodźców silnych czy długotrwałych. Ruchliwość określa się jako zdolność procesu nerwowego do przechodzenia z jednego stanu w drugi, natomiast labilność wiąże się z szybkością powstawania i zaniku procesów nerwowych. Badania psychofizjologiczne wykazały, iż posiadane cechy układu nerwowego wpływają na efektywność funkcjonowania człowieka w warunkach trudnych, a także determinują wybór określonego stylu działania. Najbar­dziej odporne na sytuacje trudne są osoby o silnym typie układu nerwowego. Działanie pracowników ochrony przebiega przede wszystkim w sytuacjach trudnych, stresujących. Z tego też powodu kandydat do pracy w omawianym zawodzie powinien charakteryzo­wać się silnym typem układu nerwowego, dzięki któremu w momencie zagrożenia nie nastąpi dezorganizacja zachowania.

Typ układu nerwowego stanowi podłoże temperamentu, czyli „zespołu względnie stałych właściwości organizmu, które przejawiają się w takich formalnych cechach, jak poziom energetyczny (reaktywność i aktywność) i charakterystyka czasowa zachowania" (Strelau, 1992).

Reaktywność przejawia się we względnie stałej i charakterystycznej dla jednostki skłonności do reagowania na bodźce czy sytuacje z określoną intensywnością. Wyzna-

3 12 Blok zawodowy

cza ona wrażliwość i wydolność (odporność) organizmu. Aktywność natomiast dotyczy zakresu i ilości podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej (pobudzają­cej). Silny typ układu nerwowego warunkujący niską reaktywność to cecha niezbędna do sprawnego funkcjonowania pracowników ochrony. Odnosi się ona zarówno do czynności motorycznych, jak i psychicznych. Obydwie te stery funkcjonowania człowieka są ze sobą powiązane, gdyż np. zdolność logicznego myślenia umożliwia szybkie podjęcie de­cyzji, a to z kolei warunkuje sprawne działanie. Osoby niskoreaktywne charakteryzują się obniżoną wrażliwością i dużą wydolnością, stąd reakcja na bodziec jest u nich mniej intensywna niż u osób wysokoreaktywnych. Osoby niskoreaktywne preferują aktywność o dużej wartości stymulacyjnej, co wiąże się z poszukiwaniem sytuacji o znacznym stopniu złożoności, nowości, zmienności czy intensywności. Pracownik ochrony, podczas wykonywania obowiązków służbowych, bardzo często zmuszony jest do wykonywania czynności o dużej wartości stymulacyjnej, np. w momentach zagrożenia, gdy należy pod­jąć właściwą decyzję, a sytuacja jest czasowo ograniczona, lub gdy zadanie jest skom­plikowane, a od sprawnego pokierowania działaniem zależy bezpieczeństwo osób czy rzeczy podlegających ochronie, czy też podejmowanie współzawodnictwa i ryzyka w ce­lu zapewnienia skutecznej ochrony. W takich sytuacjach osoby niskoreaktywne wykazują dużą odporność i związaną z nią efektywność działania. Ponaddto charakteryzują się one stylem działania, który możemy określić jako korzystny dla sprawnego funkcjonowania pracownika ochrony. Jest to styl prostolinijny, w którym przeważają czynności zasadnicze prowadzące bezpośrednio do celu. Ze względu na dużą odporność na działanie różnych czynników, osoby mało reaktywne nie podejmują działań zabezpieczających wykonanie czynność? zasadniczych lub podejmują je w sposób umiarkowany, koncentrując się na tych, które są niezbędne do skutecznego działania. Poza tym osoby niskoreaktywne zdol­ne są do wykonywania czynności intensywnie, w sposób ciągły, co umożliwia podjęcie długotrwałej czynności jednorodnej bądź różnorodnej, bez pilnej potrzeby odpoczynku czy przerwy.

Oprócz poziomu energetycznego działania, temperament obejmuje także cechy zwią­zane z czasową charakterystyką zachowania. Są to: utrzymywanie się reakcji, po­wtarzanie reakcji, ruchliwość, szybkość i tempo reakcji. Cechy te bezpośrednio wiążą się z psychomotorycznymi właściwościami jednostki. Określenie tego typu możliwości kandydata na pracownika ochrony okazuje się być bardzo ważne, ze względu na charak­ter pracy. Typową dla pracownika ochrony jest sytuacja trudna, bardzo często sytuacja zaskoczenia, w której sprawność działania w czasie (refleks) niejednokrotnie decyduje o powodzeniu akcji czy innej działalności. W związku z tym kandydat na pracownika ochrony powinien charakteryzować się zdolnością do:

• szybkiego reagowania, którą mierzy się czasem upływającym od momentu poja­
  wienia się bodźca, do momentu wystąpienia reakcji. Zdolność ta jest szczególnie ważna
  w sytuacjach bezpośredniej konfrontacji z przeciwnikiem;

• wysokiego tempa reakcji, określanego liczbą czynności przypadających na daną
  jednostkę czasu. Jest to maksymalnie możliwa częstość występowania reakcji w określo­
  nym czasie;

• ruchliwości zachowania, rozumianej jako umiejętność szybkiego przestawiania
  się z jednej reakcji (czynności) na drugą (tzw. elastyczność, plastyczność zachowania).
  Cecha ta jest bardzo ważna w procesie przystosowania się osoby - pracownika ochrony

Warunki psychofizyczne niezbędne do wykonywania poszczególnych zadań... 313

do szybko i często zmieniających się warunków jego pracy i działalności. Ruchliwość zachowania umożliwia adekwatne reagowanie na aktualnie zaistniałą sytuację, nawet jeśli okoliczności zdarzenia różnią się w zasadniczy sposób od poprzednio ustalonych, czy też od oczekiwanych warunków pracy (np. w sytuacji zaskoczenia).

Właściwości wynikające z określonych cech temperamentu nie są wyłącznymi wskaź­nikami przydatności do zawodu pracownika ochrony. Bardzo ważnymi uzdolnieniami psychomotorycznymi, które należy uwzględnić podczas dokonywania selekcji, są proce­sy orientacyjne, takie jak spostrzegawczość i zakres uwagi. Spostrzegawczość określa się jako zdolność do szybkiego i dokładnego dostrzegania elementów otaczającej rzeczywi­stości i wszelkich zmian w otoczeniu. Zakres uwagi jest natomiast wyznaczany ilością elementów, jakie dana jednostka może objąć jednym aktem uwagi. W odróżnieniu od szybkości reagowania, która jest szczególnie użyteczna podczas sytuacji zagrożenia, do­bra spostrzegawczość i uwaga okazują się być niezbędne w spełnianiu przez pracownika ochrony codziennych, zwykłych obowiązków. T. Hanausek wymienia spostrzegawczość pracownika ochrony jako podstawową cechę przy ustalaniu trasy przygotowywanego kon­woju („należy zwrócić uwagę na wiele szczegółów [...] stojące samochody z pasażerami w środku [...] osoby stojące na narożnikach ulic itp."). Na podstawie drobnych szczegó­łów pracownik ochrony musi wywnioskować o ewentualnych zagrożeniach dla konwoju. Podczas ochrony obiektów bardzo ważne jest dostrzeganie niewielkich zmian w otocze­niu, które to mogą sygnalizować o przygotowaniach do kradzieży lub napadu. Z kolei bezpośrednia ochrona osób wymaga umiejętności dostrzeżenia symptomów zachowania, np. sposobu poruszania się, charakterystycznych ruchów, postawy ciała, w celu odróż­nienia jednostki czy grupy osób zagrażających bezpieczeństwu ochranianej osoby od przeciętnego przechodnia. Dokładność spostrzegania ważna jest również ze względu na takt, iż niejednokrotnie stanowi ona podstawę do wiernego odtworzenia portretu pamię­ciowego sprawcy napadu lub kradzieży.

Badanie spostrzegawczości dokonywane jest przez fachowców z dziedziny psycho­logii. Można np. posługiwać się testem Grimsleya i Warrena. Badanie ma na celu po­miar zdolności w zakresie szybkiego dostrzegania szczegółów i różnic w prezentowanym względnie jednolitym materiale, czy też w obserwowanych czynnościach.

Dobra spostrzegawczość, duża pojemność uwagi i omawiana powyżej niska reaktyw­ność kandydatów na pracowników ochrony stanowią ważne predyspozycje psychiczne, przydatne w procesie podejmowania decyzji. Właściwości te są szczególnie potrzebne w sytuacjach nieprzewidzianych planem działania, stanowiących zagrożenie. W takich okolicznościach niezbędna jest umiejętność dokonania bardzo szybkiej oceny sytu­acji, czyli przeprowadzenie analizy i syntezy posiadanych informacji i podjęcia traf­nej decyzji. Niezbędna w takiej sytuacji okazuje się być niska reaktywność pracow­nika ochrony, aby działanie nie zostało zdezorganizowane reakcją organizmu na stres. Szybkość podejmowania właściwych decyzji w sytuacjach alternatywnych (tzn. takich, w których istnieje kilka rozwiązań o podobnym ryzyku straty, porażki) jest czynno­ścią poprzedzającą reakcję motoryczną. W sytuacjach nieprzewidzianych regulaminem pracy, skuteczność przeciwdziałania zagrożeniu uzależniona jest więc od inwencji pra­cownika, czyli od dokonania przez niego właściwej oceny sytuacji, szybkiego podję­cia decyzji i sprawnego wykonania czynności motorycznej, jeżeli taka jest potrzebna. W momencie podjęcia przez pracownika niewłaściwej decyzji lub w przypadku zbyt

3 14 Blok zawodowy

długiego zastanawiania się, sytuacja może stać się jeszcze bardziej niekorzystna, czyli niebezpieczna.

Dokonując selekcji pracowników ochrony, należy zwrócić także uwagę na ogólną sprawność fizyczną kandydatów. Pracownik ochrony powinien uzyskiwać bardzo wyso­kie wyniki w zakresie takich cech motorycznych, jak: siła, szybkość, wytrzymałość. Ce­chy te można określić poddając kandydatów testom sportowym, badającym wymienione powyżej fizyczne możliwości jednostki, które są niezbędne dla sprawnego i skuteczne­go wykonywania zawodu. Selekcja pod względem motorycznych, fizycznych sprawno­ści kandydata powinna być przeprowadzana przez specjalistów z dziedziny sportu (np. w przychodniach sportowo-lekarskich), którzy mogą zestawić wyniki testu z ogólny­mi normami opracowanymi dla populacji. Pomiaru wytrzymałości, wydolności fizycznej można także dokonać za pomocą specjalistycznej aparatury.

Posiadanie przez kandydata wskazanych powyżej cech psychomotorycznych i moto­rycznych nie jest wystarczające dla optymalnego wykonywania zadań pracownika ochro­ny. Podczas dokonywania doboru należy również uwzględnić emocjonalne, osobowo­ściowe i poznawcze właściwości jednostki, szczególnie pod kątem jej funkcjonowania w sytuacjach trudnych, wywołujących stres. Zachowanie człowieka poddanego oddziały­waniu bodźców sygnalizujących zagrożenie ulega zmianom. W sytuacjach niebezpiecz­nych (a takich nie brakuje w zawodzie pracownika ochrony) u człowieka wysokoreak-tywnego, wrażliwego i mało odpornego powstają zakłócenia w spostrzeganiu, pamięci, uwadze, myśleniu, wykonywaniu czynności (spadek sprawności działania). Zmianom ule­ga także sfera emocjonalna i motywacyjna - zwiększa się napięcie, powstaje strach, chęć usunięcia się z niebezpiecznej sytuacji, osłabia się motywacja działania, wytrwałość i od­porność. Powstaje więc pytanie, jakie wymagania psychiczne należy jeszcze postawić, aby działalność pracowników ochrony była skuteczna również w sytuacjach trudnych i stresowych? Wskazanie tych warunków wymaga zrozumienia istoty sytuacji stresowej i mechanizmów działania stresu.

Stres określa się jako nieswoistą reakcję organizmu na działający na niego czynnik. Stres przejawia się ogólnym zespołem adaptacji, która przebiega w trzech fazach:

1. reakcja alarmowa, w trakcie której po początkowym zmniejszeniu odporności
   występuje działanie mechanizmów obronnych. Reakcja alarmowa zaczyna się od
   nagłego wydzielenia się adrenaliny oraz wydzielania się do krwi hormonu ACTH.
   ACTH pobudza zewnętrzną, korową część nadnerczy do wydzielania kortykoidów.
   Powoduje to szereg zmian fizjologicznych w organizmie, np. skurczenie grasicy,
   zanik węzłów chłonnych. Pod wpływem zwiększonej ilości wydzielanej adrenaliny
   wzrasta tętno, przyśpieszona jest praca serca, wzrasta ciśnienie krwi, oddech staje się
   nieregularny, przyśpieszony oraz zachodzą inne zmiany niekorzystne dla efektywnego
   działania motorycznego;

2. faza odporności, w której mobilizacja organizmu osiąga maksymalny poziom;

3. stadium wyczerpania, które charakteryzuje załamanie mechanizmów przystosowa­
   nia. Faza ta pojawia się, gdy organizm pozostaje pod działaniem stresora (czynnika
   wywołującego stres) przez długi czas, a nie osiągnął jeszcze trwałego przystosowania.

Poza zmianami fizjologicznymi, stres powoduje także szereg zmian psychicznych. Jednocześnie ze zmianami na poziomie neurohormonalnym, zachodzi także zmiana na

Warunki psychofizyczne niezbędne do wykonywania poszczególnych zadań... 315

poziomie korowym. Jednostka traci zdolność selekcji docierających do niej informacji, co jest główną przyczyną popełniania błędów. Mówi się wówczas o stresie psychicz­nym, określanym jako stan podwyższonej aktywizacji organizmu, czyli stan wzmożone­go napięcia emocjonalnego. Przyczyna stresu jest czynnikiem sytuacyjnym, stresorem. Typowymi reakcjami psychicznymi człowieka często przeżywającego stres są m.in. poiry­towanie, podekscytowanie, natarczywe myślenie o problemach swojej pracy, zakłócenie zdolności podejmowania decyzji, niecierpliwość, drażliwość, nagłe wybuchy gniewu lub płaczu, ciągły pośpiech, wstręt do działania, poczucie nieokreślonego zagrożenia, niepo­kój ruchowy. Czynniki te zupełnie uniemożliwiają sprawne i skuteczne działanie, a więc osoby podatne na stres nie powinny pełnić obowiązków pracownika ochrony. Potencjal­nymi przyczynami stresu, czyli stresorami są sytuacje trudne, które zawierają czynni­ki stanowiące, sygnalizowane lub bezpośrednio doznawane zagrożenie dla jednostki lub czynniki uniemożliwiające celowe działanie (zaspokojenie potrzeby, wykonanie zadania), czy też powodujące pozbawienie cenionych wartości. Sytuacje trudne mogą być zwią­zane z dynamiką i strukturą zadań oraz warunków. Charakter obowiązków pracownika ochrony zakłada ich znaczną dynamikę. Wiąże się to z możliwością pojawienia się sy­tuacji przeciążenia, która wymaga od człowieka znacznej wytrzymałości i nakładu siły blisko granicy jego możliwości (np. w związku z koniecznością bezpośredniej konfron­tacji z przeciwnikiem, walki lub działania bardzo szybkiego). Trudności związane ze strukturą zadania mogą się pojawić podczas wykonywania przez pracownika ochrony:

• zadań złożonych, czyli dwu lub więcej czynności jednocześnie, np. czuwanie
  nad powierzoną sobie osobą, a jednocześnie dokładne obserwowanie otoczenia, w tym
  zarówno osób, jak i przedmiotów oraz dostrzeganie wszelkich zmian w otoczeniu,

• zadań zmiennych, co oznacza wykonywanie różnych zadań następujących bezpo­
  średnio po sobie, szczególnie gdy pracownik działa ze świadomością presji czasowej,
  np. w sytuacji zaskoczenia, gdy trzeba podjąć właściwą decyzję działania, podjąć próbę
  wykonania działań (np. unieszkodliwienie napastnika, następnie zapewnienie bezpieczeń­
  stwa rzeczy lub osobie ochranianej, awaryjny podział zadań między innych pracowników,
  biorących udział w akcji) i opracować alternatywny plan akcji,

• zadań konfliktowych, w przypadku rozpatrywanego zawodu najczęściej pojawia
  się konflikt typu unikanie - unikanie, który pojawia się wówczas, gdy zachodzi potrzeba
  dokonania wyboru między dwoma (lub więcej) zagrażającymi niekorzystnymi sytuacjami,
  z których można uniknąć tylko jednej.

Źródłem stresu pracowników ochrony mogą być także trudności związane ze struk­turą warunków pracy: obniżony poziom informacyjny, przeszkody, naciski i przeciw­działania (np. podczas walki, perswazji, negocjacji z przeciwnikiem). Sytuację, w której przeszkody uniemożliwiają osiągnięcie celu, określa się mianem sytuacji frustracyjnej. Przeszkody mogą być zewnętrzne (aktywne i bierne) lub wewnętrzne (aktywne i bierne). Działania w takich okolicznościach mogą być skierowane na pokonanie przeszkody lub na eliminację przykrego napięcia emocjonalnego. Od pracowników ochrony oczekuje się konstruktywnego działania, a więc podjęcia realistycznych działań zmierzających do pokonania czy obejścia przeszkody. Dążenie do redukcji własnego napięcia w sytuacji frustracyjnej jest działaniem obronnym, nieprzydatnym, a nawet niepożądanym w rozpa­trywanym zawodzie.

Opierając się na wiedzy dotyczącej stresu i sytuacji trudnych (stresowych), można

316 Blok zawodowy

stwierdzić, iż osoba ubiegająca się o status pracownika ochrony powinna odznaczać się wysokim poziomem odporności psychicznej - odporności na stresor i odporności na stres. Odporność na stresor przejawia się stosunkowo małą reaktywnością emocjonalną na zagrożenie, przeszkodę czy inne czynniki charakteryzujące sytuacje trudne. Człowiek reaguje względnie słabym lękiem, gniewem, pomimo że sytuację, w której się znajduje, spostrzega i ocenia jako trudną, a więc zagrażającą, niebezpieczną. Odporność na stres natomiast polega na zdolności do zorganizowanego funkcjonowania, mimo podniecenia emocjonalnego. Jednostka przeżywa lęk, strach, gniew lub inne emocje o znacznym natężeniu, a jednak potrafi skutecznie, przytomnie działać, kontrolować swoje zachowanie i zmierzać do realizacji wyznaczonego celu. Obydwa rodzaje odporności są korzystnymi właściwościami predysponującymi do pracy w firmie ochroniarskiej. Pierwszy z nich wiąże się z działaniem w stresie nie różniącym się od działania w normalnych sytuacjach, co umożliwia sprawność w wykonywaniu obowiązków. Drugi rodzaj odporności również umożliwia pracownikowi konstruktywne działanie w sytuacji zagrożenia, lecz w tym przypadku, pomimo odczuwanych reakcji emocjonalnych, koncentruje się on na podjęciu działań umożliwiających realizację zadania dotyczącego skutecznej ochrony.

Wysoki poziom odporności psychicznej uwarunkowany jest posiadaniem przez kan­dydata kilku właściwości psychicznych (osobowościowych i emocjonalnych):

• konstruktywnych schematów poznawczych, czyli poglądów tworzonych na pod­
  stawie fragmentarycznych informacji lub przyjmowane od innych w gotowej formie.
  Wiążą się one ze sposobem spostrzegania sytuacji i siebie oraz możliwości własnego
  działania w określonych okolicznościach. Jeżeli są to poglądy pozytywne, wówczas uła­
  twiają sprawność działania, właściwą ocenę sytuacji i możliwości działania w konkretnej
  sytuacji, pełnią funkcję mobilizującą do wysiłku i pokonywania trudności;

• nastawienia na pokonywanie trudności, czyli określonego typu reagowania
  emocjonalnego, związanego z wiarą i zaufaniem we własne siły. Osoby o takim nas­
  tawieniu rzadziej doznają w sytuacji trudnej pobudzenia udaremniającego skuteczność
  działań. Nawet jeśli doznają one negatywnych emocji związanych z sytuacją zagrożenia,
  to pojawiają się także u nich emocje o znaku dodatnim, umożliwiającym koncentrację
  wysiłku na rozważnym pokonaniu przeszkody (często przeciwnika, napastnika);

• wewnątrzsterowności, czyli poczucia wewnętrznego umiejscowienia kontroli za­
  chowania. Jednostka taka sama decyduje o własnym postępowaniu dzięki posiadanej
  wiedzy o różnorodnych stanach rzeczy i ukształtowanych kryteriach ich wartościowania
  oraz dzięki przyswojeniu określonych standardów postępowania. Wewnątrzsterowność
  umożliwia pracownikowi ochrony aktywną, niezależnie od otoczenia i warunków pracy,
  postawę, zdolność do podejmowania decyzji (szczególnie ważna umiejętność w typowej
  dla tego zawodu sytuacji zaskoczenia), a także poczucie odpowiedzialności za swoje dzia­
  łanie, zdolność tolerowania frustracji, dużą motywację do podejmowania zadań trudnych,
  wymagających znacznego wysiłku;

• pozytywnej i stabilnej samooceny, czyli względnie stałej oceny samego siebie
  jako człowieka wartościowego, która wiąże się z poczuciem pewności siebie, zaufania
  we własne siły, niskim niepokojem, uporczywością i zdolnością przezwyciężania prze­
  szkód. Pracownicy z adekwatną oceną swoich możliwości potrafią skutecznie działać
  w sytuacji zaskoczenia, stosując realistyczne sposoby pokonywania przeszkód, potrafią
  także zaplanować swoje działanie, tak aby było ono celowe i skuteczne;

Warunki psychofizyczne niezbędne do wykonywania poszczególnych zadań... 317

• dojrzałej osobowości, którą cechuje m.in. jej zwartość (integracja), podporząd­
  kowanie działań wiodącemu, głównemu celowi, zdolność powściągania i kontrolowania
  emocji, silna wola. Człowiek o dojrzałej osobowości działa skutecznie, ma poczucie
  bezpieczeństwa, nie przejawia niepokoju, posiada zdolność obiektywnej oceny siebie
  i rzeczywistości, umie zająć zdecydowane stanowisko, znosić niepowodzenie, próbuje
  w inny sposób osiągnąć ustalony cel działania (np. zastosowanie alternatywnego planu
  ochrony osoby czy mienia). Właściwości te współwarunkują zorganizowane i sprawne
  funkcjonowanie w warunkach sytuacji trudnej;

• niskiego poziomu niepokoju. Niepokój jest to stan psychologiczny, charakteryzu­
  jący się dużą zmiennością występowania i intensywności. Bardzo często pojawia się bez
  uchwytnej przyczyny zewnętrznej. Dezorganizuje on działanie człowieka, uniemożliwia­
  jąc skuteczne działanie w sytuacji stresu. Dojrzała osobowość cechuje się przeciętnym,
  lub niskim poziomem niepokoju, lecz cecha ta została wyróżniona, ze względu na jej
  istotny wpływ na sprawność wykonywania obowiązków pracownika ochrony.

Należy podkreślić, iż pomiaru i oceny cech psychicznych kandydatów na pracowni­ków ochrony może dokonać jedynie psycholog. Badania osobowości, poziomu niepokoju można dokonywać przy pomocy testów osobowości (np. Cattella) czy rozmowy kierowa­nej. Dużą trudność sprawi pomiar odporności psychicznej. Można dokonywać go w wa­runkach laboratoryjnych, z zastosowaniem metod eksperymentalnych. Może to być np. symulacja określonej sytuacji. Należy jednak pamiętać, aby warunki przeprowadzanego eksperymentu były jak najbardziej zbliżone do sytuacji realnych, gdyż zachowanie kan­dydata w laboratorium, gdy posiada on świadomość, iż jest bezpieczny, może zasadniczo różnić się od zachowania w sytuacji rzeczywistego zagrożenia.

Oceniając cechy fizyczne, psychomotoryczne i psychiczne kandydatów do pracy w fir­mie ochroniarskiej, należy także uwzględnić możliwość zaistnienia niepożądanych skut­ków, jakie niesie ze sobą skrajnie stosowana selekcja. Jednym z nich jest obniżenie poczucia wartości kandydata przez dyskryminację cech jego osobowości. Takie zjawisko może być skutkiem przeprowadzania doboru z pozycji selekcjonera, wyłącznie techno-kratycznie pojmującego swoje obowiązki. Łączy się to z przedmiotowym traktowaniem kandydata. Należy więc pamiętać, iż osoba ubiegająca się o pracę jest jednostką pełno­prawną i wrażliwą, toteż nie można poniżać jej godności jako człowieka.

Podczas dokładnego stosowania kryteriów selekcji należy także pamiętać, że dobór dokonywany jest na podstawie kilku uzdolnień i właściwości. Nie można pominąć fak­tu, iż człowiek jest strukturą bardzo złożoną i w jego działaniu bardzo często pojawia się zjawisko kompensacji (wyrównywanie lub zastępowanie braków w jednym zakre­sie innymi uzdolnieniami czy predyspozycjami psychicznymi). Kompensacja może się odbywać świadomie lub nieświadomie. Poza tym obraz człowieka może ulec diame­tralnej zmianie, jeżeli uwzględnione będą wszystkie aspekty jego osobowości, psychiki, motoryki i emocjonalności.

Kolejnym problemem selekcji jest fakt, iż nie wszystkie (nawet te wymienione ja­ko predyspozycje do zawodu) zdolności i właściwości psychiczne mogą być dokładnie zmierzone i zbadane. Często, pomimo badania, okazuje się, że w realnych sytuacjach działanie człowieka różni się od tego, które zaprezentował on podczas oceny laborato­ryjnej. Problemem staje się pomiar takich cech, jak np. zainteresowania i motywacja. Są to natomiast ważne predyspozycje, które należy uwzględnić podczas dokonywania

3 l 8 Blok zawodowy

selekcji, gdyż sukcesy w pracy zawodowej związane są z umiłowaniem swojego zawodu, zgodnie z opinią K. Rutkowskiego: moje hobby - to moja praca.

4.2. Dobór pracowników do wykonywania poszczególnych zadań

Omówione dotychczas kryteria wskazują na istotne, typowe i korzystne cechy gwaran­tujące dobre wykonywanie obowiązków pracownika ochrony, niezależnie od stanowiska na jakim się znajduje (konwojent, nadzorca, agent ochrony osób i in.)- Selekcji takiej powinien dokonać psycholog (np. psycholog sportu). Pomiędzy poszczególnymi stano­wiskami istnieją jednak pewne różnice, a w związku z tym można wyróżnić pewne specyficzne cechy, predysponujące do pracy na określonym stanowisku. Dla dokonania trafnego i rzetelnego doboru osób na poszczególne stanowiska należy posiadać wiedzę dotyczącą zakresu obowiązków i kompetencji związanych z daną funkcją. Takiej selekcji powinna dokonywać przede wszystkim osoba pracująca w firmie ochroniarskiej, a psy­cholog może i powinien służyć w tym przypadku radą i pomocą.

4.2.1. Dobór pracowników do wykonywania czynności nadzorczych

Osoba nadzorująca zespół pracowników powinna posiadać cechy właściwe dla lidera grupy. Skuteczność działania osoby nadzorującej pracę innych wiąże się z posiadaniem przez nią następujących cech: wysokiej inteligencji, szybkiego refleksu, zdolności werbalnych, oryginalności, zdolności szybkiej i właściwej oceny, erudycji, wiedzy, sprawności fizycznej, odpowiedzialności, inicjatywy, wytrwałości, pewności siebie, aktywności, umiejętności przystosowania się.

Wysoka inteligencja, zdolność logicznego myślenia, umiejętność przewidywania konsekwencji podejmowanych decyzji, dogłębne rozpatrywanie problemów, szybkość orientacji umysłowej umożliwiają właściwą ocenę sytuacji i ułatwiają dobrą organizację pracy oraz podział obowiązków w taki sposób, aby całościowe wykonanie zadania cechowało maksimum celowości, precyzji i dokładności.

Posiadanie odpowiedniego wykształcenia, wiedza i erudycja w zakresie danej specjal­ności, czyli fachowość (kompetencje specjalistyczne), to również ważna cecha dobrego przełożonego. Odpowiednie kwalifikacje zwiększają zaufanie podwładnych do swojego kierownika, zapewniają większe posłuszeństwo i staranność w wykonywaniu przydzielo­nych im obowiązków.

Osoba nadzorująca powinna także posiadać umiejętności dotyczące skutecznego komunikowania się. Przede wszystkim jej komunikaty powinny być zwięzłe, jasne, rze­czowe i zrozumiałe dla odbiorcy. Podwładni muszą posiadać szczegółowe informacje, precyzyjnie przekazane przez przełożonego, aby zgodnie z jego zaleceniami wykonać po­wierzone im zadania. Doinformowanie pracowników odnośnie do wymagań i oczekiwań jest warunkiem celowego działania i sprawnego funkcjonowania całej firmy. Wskazując na umiejętności porozumiewania się, należy także uwzględnić taką umiejętność, jak pro­wadzenie negocjacji. Umiejętnie przeprowadzona negocjacja niejednokrotnie pozwala na

Warunki psychofizyczne niezbędne do wykonywania poszczególnych zadań... 319

uniknięcie czy odsunięcie w czasie poważnego zagrożenia. Czas uzyskany wskutek nego­cjacji można wykorzystać na opracowania innego, awaryjnego planu działania. Podczas negocjacji należy traktować rozmówcę jako partnera, oddzielać problem od człowie­ka, okazywać tolerancję, a jednocześnie koncentrować uwagę na przedmiocie negocjacji i uzyskaniu korzyści, opartych na obiektywnych kryteriach.

Od osoby nadzorującej pracowników ochrony wymagane są bezsprzecznie wszystkie ogólne cechy psychiczne i psychomotoryczne predysponujące do pracy w firmie ochro­niarskiej. Szczególnie ważna jest umiejętność szybkiego podejmowania decyzji oraz zdol­ność do kontroli swojego zachowania i reakcji emocjonalnych (np. podczas prowadzenia negocjacji z osobą zagrażającą - napastnikiem). Dobry kierownik posiada także umie­jętność motywowania pracowników do jak najlepszego wykonywania powierzonych im zadań.

4.2.2. Dobór pracowników do wykonywania obowiązków konwojenta

Profesjonaliści z zakresu pracy w firmie ochroniarskiej stwierdzają, iż konwojowanie ochronne jest czynnością bardzo trudną oraz niebezpieczną. Do tej grupy pracowników należy więc typować osoby, które odznaczają się niską reaktywnością i bardzo wysoką odpornością psychiczną, a więc osoby u których stres i sytuacja trudna nie powodu­ją zakłóceń i dezorganizacji działania. Bardzo ważna jest także szybkość reagowania w sytuacjach zaskoczenia i zagrożenia, np. w momencie napadu na konwój. Konwojent musi odznaczać się dobrą spostrzegawczością, jak i dużą pojemnością, podzielnością i przerzutnością uwagi, a także wierną pamięcią wzrokową. Pojemność i podzielność uwagi pozwalają na koncentracją jednocześnie na kilku obiektach w otoczeniu. Przerzut-ność zaś umożliwia szybką zmianę przedmiotu obserwacji. Właściwości te są niezbędne do obserwacji trasy konwoju i szybkiego spostrzegania zagrożeń. Spostrzegawczość i pa­mięć wzrokowa pozwalają na odtworzenie przebiegu zdarzeń, miejsc przejazdu konwoju (orientację w terenie) oraz rozpoznawanie sprawcy napadu przy ewentualnym tworzeniu portretu pamięciowego sprawcy.

Przy wykonywaniu czynności konwojowania niezbędna jest duża sprawność fizycz­na, umiejętność samoobrony (na wypadek konieczności bezpośredniego starcia się z przeciwnikiem), wytrzymałość fizyczna i psychiczna, zdolność dostosowania się do, często niezadowalających, zmiennych warunków pracy, a także umiejętność oceny szyb­kości i dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa, zapewniająca precyzję i skuteczność działań.

Konwój składa się zwykle z kilku osób, tworzących zespół. Skuteczność działania konwoju zależy od dwóch czynników: odpowiedniego doboru osób do danego zespołu oraz umiejętności członków konwoju w zakresie współdziałania w grupie. Działanie zespołowe jest tak skuteczne, jak skuteczne jest działanie najsłabszego członka grupy. Z tego względu, do jednego zespołu należy dobierać osoby o podobnym poziomie posiadanych umiejętności i uzdolnień. Do działania zespołowego nie należy dobierać osób - wyraźnych indywidualistów, o egocentrycznej strukturze osobowości. Takie osoby dążą przede wszystkim do podkreślenia własnych zalet i do realizacji tylko swoich pomysłów, uważając je za najlepsze. Nie uwzględniają możliwości zmiany własnych

320 Blok zawodowy

propozycji pod wpływem sugestii innych członków zespołu, nawet jeśli ich uwagi mają dużą wartość i mogłyby poprawić jakość działań, czy też zapewnić większe bezpieczeństwo pracy całego zespołu. Znacznie mniej, w porównaniu z własną osobą, interesują się skutecznością działania grupy jako całości.

Maksymalne powodzenie w wykonaniu zadania konwojowania zapewni praca zgrane­go zespołu pracowników ochrony. Zgrany zespół cechuje: łatwość współpracy, wzajem­na troska o wszystkich członków zespołu (wiąże się to z gotowością niesienia pomocy współpracownikom, pomimo narażenia własnego bezpieczeństwa), wyzwalanie aktywno­ści u wszystkich członków grupy, zwiększona efektywność działania. Taki zespół, a jed­nocześnie stanowisko pracownika konwoju, wymaga posiadania kilku ważnych cech:

• odwagi i lojalności gdyż w zespole na pomoc odważnego współpracownika
  można zawsze liczyć, a to z kolei daje poczucie pewności działania i spokoju (komfort
  psychiczny);

• zdyscyplinowania, które dotyczy przestrzegania regulaminu oraz dokładnego i su­
  miennego wypełniania przydzielonych obowiązków. Cecha ta jest niezbędna dla skutecz­
  nego działania grupy jako całości, gdyż poszczególni jej członkowie wykonują częściowe
  zadania, i tylko łączna ich wartość daje skuteczne i celowe działanie. W momencie, gdy
  jeden członek zawiedzie, konsekwencje ponoszą wszyscy biorący udział w zadaniu. Wy­
  łania się więc jeszcze jedna cecha niezbędna dla pracownika konwoju, mianowicie —
  niezawodność działania. Zdyscyplinowanie, przestrzeganie regulaminu i niezawodność
  działania stanowią podstawę prawidłowego wykonania konwoju - chronią zespół przed
  popełnianiem, nieraz bardzo poważnych, błędów.

Zgrany zespół pracowników ochrony wymaga także umiejętności partnerskiego stylu komunikowania się. Oznacza on uważne przyjmowanie informacji przekazywanej przez drugą osobę i dokładanie starań, aby treści komunikatów były w pełni zrozumiałe i zgodne z intencjami osoby je przekazującej. Równocześnie jednak osoby uczestniczące w komunikacji nie rezygnują z własnych zamierzeń, a tym samym nie podporządkowują się partnerowi. Pozwala to na budowanie poczucia wzajemnego zrozumienia i pewności, że wykonywane zadanie jest rzeczywiście zgodne z celem i nie spowoduje błędu, narażając tym samym konwojowany obiekt na niebezpieczeństwo.

4.2.3. Dobór pracowników do wykonywania bezpośrednich obowiązków związanych z ochroną osób

„Ochrona osób polega na zabezpieczeniu przed zagrożeniem, z reguły pochodzącym ze strony innego człowieka" (Hanausek, 1992). Ten zakres czynności dotyczy bezpośred­niego kontaktu z osobą oddaną pod opiekę pracownika ochrony. Podczas wykonywania takich czynności pracownik powinien zdawać sobie sprawę z ważności efektu pierwsze­go wrażenia, czyli tego, jakie emocje pracownik wzbudził u danej osoby. Może mieć to zasadniczy wpływ na przebieg i skuteczność jego pracy. Ważną jest umiejętność wzbu­dzania zaufania, wytwarzania poczucia bezpieczeństwa. Pomocne tutaj mogą okazać się takie cechy, jak: spokój, opanowanie, uprzejmość, kultura osobista, dyskrecja, a jednocześnie duży profesjonalizm pracownika ochrony.

Warunki psychofizyczne niezbędne cio wykonywania poszczególnych zadań... 321

Ochrona osób wymaga prospołecznego nastawienia pracownika, co oznacza zain­teresowanie potrzebami ludzi, tolerancyjność i wyrozumiałość. Wiąże się to z faktem, iż ochrony wymagać mogą różni ludzie ze względu na pełnione przez nich funkcje, np. turysta zagraniczny, aktor, piosenkarka, dyrektor, świadek przestępstwa, ale także osoby z różnego rodzaju patologiami zachowania (nerwice, psychozy itp.). Korzystną cechą pra­cownika ochrony osób jest cierpliwość, natomiast niezbędna okazuje się być dyskrecja (wiele spraw wynikających z pełnionej funkcji musi pozostać w tajemnicy).

Pracownik zajmujący się bezpośrednią ochroną osób powinien być przygotowany na odmowę ze strony osoby, nad którą zlecono mu opiekę. W takiej sytuacji przydatne okazać się mogą umiejętności w zakresie skutecznej komunikacji, a szczególnie doty­czące perswazji, przekonywaniu o potrzebie ochrony i negocjacji o warunkach ochrony. Ważne jest umiejętne pokierowanie rozmową, aby możliwe stało się wykonanie obowiąz­ków ochrony, przy uzyskaniu zgody osoby znajdującej się w sytuacji zagrożenia. Takie postępowanie wymaga pewnych zdolności do twórczego myślenia, co wiąże się z od­powiednio wysokim poziomem inteligencji, szczególnie z umiejętnością logicznego rozumowania i rozwiązywania problemów.

Na liście koniecznych predyspozycji pracowników do pracy na stanowisku związa­nym z bezpośrednią ochroną osób muszą się znaleźć także: wysoka sprawność fizyczna, duża spostrzegawczość i podzielność uwagi oraz umiejętność sprawnego, uporząd­kowanego działania w sytuacji zagrożenia.

4.2.4. Dobór pracowników do wykonywania czynności związanych z dozorem sygnałów alarmowych

„Przez techniczną ochronę mienia należy rozumieć ogół urządzeń zamykających bądź utrudniających dostęp do mienia albo sygnalizujących próby uzyskania takiego dostępu" (Zagórska, Slefański, 1995). Od pracownika zajmującego się dozorem sygnałów alarmowych nie wymaga się bezwzględnie wysokiego poziomu ogólnych sprawności molorycznych i właściwości psychomotorycznych, predysponujących do pracy w firmie ochroniarskiej. Jesi to praca w układzie człowiek — maszyna, gdzie zadaniem człowieka jest kontrola działania systemów alarmowych (praca siedząca).

Praca dotycząca dozoru sygnałów alarmowych wymaga jednak od kandydatów na to stanowisko pewnych specyficznych cech temperamcntalnych i charakterologicznych oraz specjalistycznych umiejętności. W zakresie umiejętności konieczny jest wysoki po­ziom myślenia technicznego, dobra orientacja i znajomość urządzeń technicznych. Pracownik, który odbiera informacje w postaci sygnałów akustycznych lub optycznych w centralnym ośrodku dozorowym powinien odznaczać się sprawnym funkcjonowa­niem analizatorów słuchowych i wzrokowych, wrażliwością słuchową, precyzyjnym różnicowaniem barw, zdolnością widzenia stereoskopowego. Niezbędne jest także po­siadanie dobrej wyobraźni i orientacji przestrzennej oraz orientacji w terenie, aby błyskawicznie, po odebraniu informacji, rozpoznać miejsce zagrożenia (np. włamania, napadu).

W obszarze cech temperamentalnych i charakterologicznych, pracownik zajmujący się dozorem sygnałów alarmowych powinien być osobą o zrównoważonych procesach pobu-

322 Blok zawodowy

dzania i hamowania w centralnym układzie nerwowym, czyli osobą o silnym typie układu nerwowego, niskorcaktywną. Przejawia się to w takich cechach, jak: odporność na znu­żenie psychiczne, zdolność do długotrwałego wykonywania czynności monotonnych na optymalnym poziomie (z dużym stopniem koncentracji uwagi). Oczekiwanymi od kandydata właściwościami są również: wytrwałość, czujność i preferencja pracy przy urządzeniach nad pracą z ludźmi.

Literatura

Opracowania

Botkowska U., Zbyrail S.. Wybrane zagadnienia z dziedziny ergonomii, fizjologii, psychologii i socjologii pracy

oraz psychologii inżynieryjnej. Warszawa 1973.

Ceiulrowski J.. Psychologia inżynieryjna w wojsku. Część 1. Warszawa 1971. Ecclcs J. C.. Fizjologia .\\'naps nerwtn\'\ch. Warszawa 1968. Hunuusek T., Prywatny detektyw -przewodnik zawodu, Warszawa-Poznań 1992. Jarosz M,. P.tychctlogia lekarska. Warszawa 1988.

Pietkiewicz M., l)etekl\w od czterech kółek. Przegląd Tygodniowy, nr 21/96. Siek S., Walka ze stresem. Warszawa 19X9. Stawski W.. Organizacja konwoju, Lublin-Warszawa 1999. Tomasz.ewski T. (red.). Psychologia ogólna. PWN, Warszawa 1992. Zagórska H.. Stufański A.. Poradnik agenta ochrony, Toruń 1995.

Krzysztof Skobiej

5.

ZASADY OPRACOWANIA PLANU OCHRONY ORAZ PROCEDUR BEZPIECZEŃSTWA

Zaproponowany do wykorzystania wzorcowy plan ochrony obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie, o których mowa w art. 5 ustawy

• ochronie osób i mienia, zwanej dalej ustawą, jest rozwinięciem sześciu części określo­
  nych w art. 7 ust. 2 ustawy. Ze względu na różny charakter produkcji lub działalności
  jednostek, w skład których będą wchodzić przedmiotowe obszary, obiekty i urządze­
  nia, jak również ich położenie w terenie, wielkość, liczbę zatrudnionych pracowników

• przebywających interesantów, stopień zagrożenia napadami i włamaniami itp. - plany
  ochrony w swej treści będą mogły różnić się diametralnie.

Oczywiście inaczej należy opracowywać koncepcję ochrony zapory wodnej, a inaczej koncepcję ochrony banku. Dlatego omawiany plan ochrony należy dostosować do kon­kretnego przypadku, pamiętając jednak o konieczności zachowania wymagań formal­noprawnych. Plany ochrony powinny być sporządzone przez osobę posiadającą licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia (art. 27 ust. l pkt l ustawy), muszą rów­nież uwzględniać uregulowania określające szczegółowe zasady ochrony osób i mienia, chociażby te zawarte w przepisach wydanych na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy.

Zmiana charakteru produkcji jednostki, jej rozbudowa lub ograniczenie działalności wymuszają aktualizację planu. Każda zmiana zapisów musi być uzgadniana z właściwą Komendą Wojewódzką Policji.

Wnioski, o których mowa w art. 10 ust. l ustawy, dotyczące wydania przez właściwego Komendanta Wojewódzkiego Policji zezwolenia na utworzenie wewnętrznej służby ochrony, muszą zawierać takie same dane, jak omówiony wcześniej plan.

324

Blok zawodowy

UZGADNIAM

łącznic z załącznikami
od nr l do nr

L. dz /.

KLAUZULA TAJNOŚCI
Egz. nr

(zgodnie z przepisami o ochronie informacji niejawnych)

KOMENDANT WOJEWÓDZKI POLICJI

(data i podpis)

PLAN OCHRONY

(nazwa obszaru, obiektu lub urządzenia podlegającego obowiązkowej ochronie, o których mowa w art. 5 ustawy o ochronie osób i mienia)

Podstawa prawna: (numer decyzji administracyjnej, z dnia i przez kogo wydana, w sprawie zali­czenia obszaru, obiektu lub urządzenia do obowiązkowej ochrony oraz numer pozycji w ewidencji wojewody, o której mowa w art. 5 ust. 5 ustawy)

Sporządził:

(imię. nazwisko i nr licencji pracownika ochrony lizyczncj drugiego stopnia - przez kogo wydana)

(Kierownik jednostki,

nazwa jednostki,

data i podpis)

Żal na ark.

Rozdzielnik: Egz. nr

Zasady opracowania planu ochrony oraz procedur bezpieczeństwa 325

5.1. Charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki

1. Lokalizacja jednostki (obszaru, obiektu, urządzenia) - miejscowość, ulica, adres
   pocztowy, telefon, fax.

2. Pełna nazwa obszaru, obiektu lub urządzenia.

3. Osoba odpowiedzialna z ramienia kierownika jednostki za stan ochrony na podle­
   głym terenie - imię i nazwisko, telefon, nr licencji pracownika ochrony fizycznej
   /technicznej drugiego stopnia, przez kogo wydana.

4. Liczba obiektów

• przedsiębiorstwo jednoobiektowe,

• przedsiębiorstwo wieloobiektowe (do każdego z obiektów wymienić: położenie,
  adres pocztowy, telefon, fax, nazwa obiektu).

5. Urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie znajdujące się w otwartym terenie,
   jak np.: rurociąg paliwowy, linia energetyczna i śluza. Podać położenie lub przebieg
   urządzenia (przez jakie miejscowości, długość linii, ogólne parametry techniczne
   urządzeń).

6. Położenie obiektu w układzie komunikacyjnym miasta, terenu (w przypadku przed­
   siębiorstwa wieloobiektowego podać dane odrębnie dla każdego z nich):

• odległość od najbliższej jednostki Policji,

• odległość od najbliższej jednostki Straży Pożarnej,

• odległość od najbliższej jednostki Straży Granicznej,

• odległość od najbliższej stacji Pogotowia Ratunkowego,

• odległość od najbliższego szpitala.

7. Opis i krótka charakterystyka sąsiedztwa z uwzględnieniem położenia geograficznego
(strony świata), ewentualnie kształtu terenu, na którym zlokalizowano obiekt wraz
z powierzchnią (w ha) zajmowaną przez obiekt, np.:

Zakład graniczy:

1. od strony zachodniej z budynkiem , w którym mieszczą się ,

2. od strony wschodniej z ,

3. od strony północnej ,

1. od strony południowej z ulicą jednokierunkową z usytuowanymi przy niej garażami
   i blokami mieszkalnymi.

Teren, na którym zlokalizowany jest zakład, posiada kształt trójkąta o powierzchni
ha, a w tym na jego zabudowę przypada ha.

8. Dostępność komunikacyjna do chronionego obiektu, obszaru, urządzenia (w przy­
   padku przedsiębiorstwa wieloobiektowego podać dane odrębnie dla każdego z nich)
   od centrum miasta i dworca PKP, PKS, przystanku MPK.

9. Liczba pracowników zatrudnionych w systemie trzyzmianowym. W każdej ze zmian

pracuje jednakowa liczba osób, w godz. od do do zakładu wchodzi

około interesantów i wjeżdża około samochodów.

10. Obiekty dzierżawione na wydzielonym i ogrodzonym terenie:

• liczba,

• nazwa właściciela (współwłaściciela) i rodzaj działalności,

326 B'⁰^ zawodowy

• lokalizacja, powierzchnia, kubatura,

• system wydzielenia technicznego obiektów obcych od jednostki podlegającej
  obowiązkowej ochronie,

• zasady organizacji wspólnej kontroli - systemu w ruchu osobowym i materiało­
  wym.

l 1. Opis działalności, np.:

• zakład wydobywa surowce mineralne w postaci ,

• obiekt prowadzi działalność bankową,

• przedsiębiorstwo prowadzi działalność polegającą na produkcji, magazynowaniu
  i dystrybucji następujących produktów

12. Na terenie zakładu przechowywane są: materiały jądrowe, źródła i odpady promienio­
    twórcze, materiały toksyczne, materiały odurzające, materiały wybuchowe, materiały
    chemiczne o dużej podatności pożarowej lub wybuchowej (lokalizacja, nazwa, typ,
    klasa zagrożenia, ilość).

13. Na terenie chronionym występują urządzenia, których zniszczenie lub uszkodzenie
    może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, środowiska albo spowodować
    poważne straty materialne (lokalizacja, ogólne parametry techniczne urządzeń), np.:
    rurociągi i zbiorniki paliwowe, ujęcia wody, rurociągi cieplne, rurociągi i zbiorniki
    gazowe, rurociągi i zbiorniki innych mediów, linie energetyczne, linie telekomunika­
    cyjne, zapory wodne, śluzy, stacje transformatorowe.

14. Gromadzone lub przechowywane środki płatnicze, przedmioty wartościowe — lokali­
    zacja, bez podawania wartości.

15. Rejony i działy produkcji specjalnej - nazwa działu, lokalizacja.

16. Pomieszczenia, w których przechowywane są dokumenty o charakterze tajnym lub
    urządzenia stanowiące tajemnicę państwową i służbową - lokalizacja.

5.2. Analiza stanu potencjalnych zagrożeń i aktualnego stanu bezpieczeństwa jednostki

1. Analiza zagrożeń przedsiębiorstwa:

1. rodzaje surowców, półfabrykatów, wyrobów gotowych, urządzeń narażonych na
   kradzież czy włamanie - wielkość i miara, lokalizacja;

2. rodzaj materiałów niebezpiecznych zagrożonych kradzieżami lub napadami i wła­
   maniami zgromadzonych w zakładzie - wielkość/miara, lokalizacja;

3. zagrożenia napadami i włamaniami z powodu zgromadzenia dużych ilości wartości
   pieniężnych - lokalizacja bez podawania wartości;

4. inne zagrożenia, które mogą spowodować częściową lub całkowitą utratę zdolności
   produkcyjnych. Do najważniejszych zagrożeń, które mogą spowodować częściową
   lub całkowitą utratę zdolności produkcyjnej zakładu należy zaliczyć zagrożenia
   pożarowe spowodowane: nieostrożnością ludzi, zjawiskami atmosferycznymi, sa­
   botażem;

Zasady opracowania planu ochrony ora/ procedur bezpieczeństwa 327

e) ponadto inne zagrożenia, takie jak: skażenie gleby i wód na skutek rozlania i wy­cieków, wybuchu gazów, awarie techniczne maszyn i urządzeń - klimatyzatorów, agregatów prądotwórczych, węzłów i rozdzielni trato, szybów wentylacyjnych, maszynowni windowych, central telekomunikacyjnych itp.

2. Ochrona tajemnicy państwowej i służbowej na terenie chronionym z uwzględnieniem
   zagrożeń nielegalnego filmowania, fotografowania, szkicowania, włamania, kradzieży,
   nieuprawnionego wstępu do pomieszczeń zastrzeżonych.

3. Zdarzenia nadzwyczajne - wykaz zarejestrowanych wypadków, awarii, przestępstw
   i wykroczeń za ubiegły rok do chwili obecnej.

2. Źródła i przyczyny zaistniałych zdarzeń nadzwyczajnych (syntetyczny opis).

5.3. Ocena aktualnego stanu ochrony jednostki

1. Podstawa prawna funkcjonowania dotychczasowej służby ochrony — numer, data:

• decyzja kierownika jednostki organizacyjnej,

• decyzja kierownika jednostki nadrzędnej,

• decyzja Komendanta Głównego Policji.

2. Rodzaj zatrudnionej służby ochronnej:

• dozorcy będący pracownikami jednostki organizacyjnej,

• dozorcy będący pracownikami firmy zewnętrznej - pełna nazwa i adres firmy,
  nazwisko i imię właściciela-dyrektora firmy, podstawa prawna do prowadzenia
  działalności gospodarczej w tym zakresie,

• pracownicy koncesjonowanego podmiotu gospodarczego - pełna nazwa i adres
  koncesjonowanego podmiotu gospodarczego, nazwisko właściciela, numer kon­
  cesji MSWiA na świadczenie usług w zakresie ochrony osób i mienia, zakres
  i przedmiot udzielonej koncesji,

• pracownicy straży przemysłowej, bankowej, pocztowej.

3. Stan etatowy służby ochronnej.

3. Rodzaj i lokalizacja służby ochronnej: posterunki stałe, posterunki doraźne, obchody,
   grupy patrolowe, grupy interwencyjne, grupy konwojowe.

4. Rodzaj oraz ilość uzbrojenia i wyposażenia służby ochronnej: broń palna krótka i dłu­
   ga, broń gazowa i ręczne miotacze gazu, paralizatory elektryczne, pałki i kajdanki,
   łączność bezprzewodowa, środki transportu, inne. Na podstawie jakiego pozwolenia
   pracownicy ochrony dysponują bronią.

4. Miejsce i sposób zabezpieczenia broni i amunicji.

5. Lokalizacja i rodzaj pomieszczeń służbowych ochrony.

6. Rodzaj prowadzonej dokumentacji ochronnej.

5. Efekty pracy (za ubiegły rok do chwili obecnej) służb ochrony z uwzględnieniem:
   liczby osób zatrzymanych na gorącym uczynku przestępstwa, wykroczenia, liczby
   osób przekazanych do dyspozycji Policji, kolegium ds. wykroczeń, dyrektora zakładu

328 Blok zawodowy

w związku z popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia, wartości strat poniesionych przez zakład, w wyniku dokonanego przestępstwa, wartości odzyskanego mienia. 10. Ocena zbiorcza dotychczasowego stanu ochrony jednostki.

5.4. Dane dotyczące specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej

1. Rodzaj specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej:

1. wewnętrzna służba ochrony,

2. pracownicy ochrony przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na prowadzenie dzia­
   łalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, posiadającego
   pozwolenie na broń na okaziciela:

• nazwa przedsiębiorstwa,

• dane personalne osoby posiadającej koncesję MSWiA,

• numer koncesji, data wydania,

• zakres działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia w kon­
  cesji.

2. Stan etatowy pracowników ochrony, z rozbiciem na:

1. kierownictwo,

2. dowódcy zmian,

3. wartownicy - konwojenci.

3. Rodzaj oraz liczba egzemplarzy broni, z podziałem na:

• broń palną krótką - pistolety i rewolwery,

• broń palną długą - pistolety maszynowe i strzelby gładkolufowe pump-action,

• broń sygnałową,

• broń palną gazową - pistolety i rewolwery,

• ręczne miotacze gazu,

• paralizatory elektryczne.

Krótkie uzasadnienie potrzeby zaopatrzenia w proponowany rodzaj i liczbę egzem­plarzy broni, z uwzględnieniem potrzeb wynikających z podrozdziału 5.6.

4. Sposób zabezpieczenia broni i amunicji z uwzględnieniem warunków określonych
w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie zasad
uzbrojenia specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych i warunków przecho­
wywania oraz ewidencjonowania broni i amunicji.

5.5. Dane dotyczące rodzaju zabezpieczeń technicznych

1. Rodzaje zabezpieczeń technicznych:

a) ogólne dane techniczne i lokalizacja zabezpieczeń technicznych stosowanych do ochrony obszaru, obiektu lub urządzenia przed wstępem (dostępem) osób

Zasady opracowania planu ochrony oraz procedur bezpieczeństwa 329

nieuprawnionych, napadem, włamaniem i kradzieżą - lokalizacja zabezpieczeń, czy posiadają atest i spełniają wymagane normy określane na podstawie odrębnych przepisów.

Wśród zabezpiedzeń należy wyróżnić zabezpieczenia budowlane, mechaniczne, elektroniczne, system telewizji użytkowej, system kontroli dostępu; b) zakres prowadzonej modernizacji zabezpieczeń i zamierzenia na przyszłość wraz z podaniem terminów ich zakończenia.

5.6. Zasady organizacji i wykonywania ochrony jednostki

1. Rodzaj służby:

1. posterunek stały (PS) - wystawiony w miejscu wymagającym ochrony całodobo­
   wej lub w określonej z góry porze doby,

2. posterunek doraźny (PD) - wystawiony w miejscu, które wymaga ochrony na­
   tychmiastowej i tymczasowej,

3. obchód (OB) - przeprowadzany w celu skontrolowania sposobu wykonywania
   zadań ochrony przez pracowników ochrony oraz rozpoznania aktualnego stanu
   bezpieczeństwa jednostki,

4. patrol (P) - wykonuje zadania ochrony odcinka obszaru po wyznaczonej trasie,

5. grupa interwencyjna (GI) - podejmująca działania w zakresie ochrony osób
   i mienia na wezwanie (informację) do określonego miejsca,

6. konwój (K) - wykonuje zadania ochrony mienia podczas jego przenoszenia lub
   przewożenia.

2. Dyslokacja służby, np.:

a) Posterunek stały nr l (PS-1) - wejście główne osobowe, w bloku nr od

strony (nazwa ulicy),

b) Posterunek doraźny nr 2 (PD-2) kasa zakładowa na wydziale nr ,2 piętro

w bloku nr ,

c) Patrol nr l (P-1) wzdłuż wewnętrznego ogrodzenia zakładu.

3. Zadania dla pracowników ochrony na poszczególnych rodzajach służby, np.:

1. PS-1 - kontrola przepustek i dokumentów osób wchodzących do obiektu i podej­
   mowanie niezbędnych interwencji w razie zagrożenia bezpieczeństwa lub naru­
   szenia porządku,

2. PD-2 - ochrona kasy podczas wypłaty pieniędzy oraz ich przechowywania w kasie,

3. P-1 - niedopuszczenie do przedostania się przez ogrodzenie osób postronnych
   oraz podejmowanie niezbędnych interwencji w przypadku stwierdzenia włamania
   do magazynów.

4. Obsada służby i czas jej pełnienia, np.:
a) PS-1

• dwuosobowy w godz. S^-l

• jednoosobowy w godz. l

• całodobowy;

330 Blok zawodowy

b) PD-2

- jednoosobowy w godz. wypłat i przechowywania pieniędzy w kasie;

c) P-1

— dwuosobowy w godz. 20°°—6°°,

• jednoosobowy w godz. 6^W}-2Q°°,

• całodobowy,

• realizowany min. w okresie co 3 godz.

5. Podział pracowników ochrony ze względu na strukturę organizacyjną, np.: oddział,
   pododdział, samodzielny posterunek.

5. Podległość służbowa oraz zadania dla szefa ochrony i dowódców zmian.

5.7. Obowiązujące załączniki do planu ochrony w przypadku, gdy wymagają tego względy ochrony

Załącznik nr l - instrukcja postępowania pracowników ochrony w przypadku napadu, powodzi i awarii.

Załącznik nr 2 - instrukcja kontroli ruchu osobowego i materiałowego.

Załącznik nr 3 - instrukcja konwojowania.

Załącznik nr 4 - instrukcja współpracy pracowników ochrony z Policją.

Literatura

Źródła

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, póz. 740).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 sierpnia 1998 r. w sprawie zasad uzbrojenia specja­listycznych uzbrojonych formacji ochronnych i warunków przechowywania oraz ewidencjonowania broni i amunicji (Dz. U. Nr 113, póz. 730).

Jarosław Karabin

6.

NADZÓR I KONTROLA NAD ZADANIAMI WYKONYWANYMI PRZEZ PRACOWNIKÓW

OCHRONY

6.1. Kontrola

Kontrolę można zdefiniować jako proces, za pomocą którego kierownicy zapewniają, by rzeczywiste działania były zgodne z zakładanymi i planowanymi.

Kontrola w organizacjach jest konieczna, ale nadmiar kontroli szkodzi zarówno fir­mie, jak i jej pracownikom. Kontrola, która pogrąża pracowników w biurokracji lub ogranicza zbyt wiele zachowań, niszczy inicjatywę, tłumi twórczość i w ostatecznym rachunku obniża efektywność organizacji. Stopień kontroli, uznawany za skrajny, bę­dzie różny w zależności od sytuacji. Na przykład agencja reklamowa wymagać mo­że w swoich strukturach swobodniejszych instrumentów kontroli niż laboratorium le­karskie.

Ze względu na ciągłość przekształceń w organizacji, fluktuację kadr i zmiany otoczenia, potrzebny jest systematyczny przegląd i modyfikacja efektywnego systemu kontroli. Skuteczny system kontroli cechuje:

1. ścisłość - niedokładne dane z kontroli mogą spowodować podjęcie działań, które
   albo nie rozwiążą problemu, albo stworzą problem tam, gdzie go nie było;

2. aktualność - informacje muszą być zbierane, przekazywane i oceniane szybko, aby
   można było podjąć działania korygujące dostatecznie wcześnie;

3. obiektywizm i zrozumiałość - informacja powinna być zrozumiała i uważana za
   obiektywną przez tych, którzy z niej korzystają. Im mniejsza jest subiektywność i nie­
   jednoznaczność systemu kontroli, tym większe prawdopodobieństwo, że otrzymujący
   informację będą na nią reagować umiejętnie i sprawnie. Trudny do zrozumienia sys­
   tem kontroli będzie powodować niepotrzebne pomyłki i wywoływać zamieszanie albo
   frustrację pracowników;

332 Blok zawodowy

4) koncentracja na strategicznych punktach kontroli - system kontroli powinien
koncentrować się na tych dziedzinach, w których:

• istnieje największe prawdopodobieństwo wystąpienia odchyleń od obowiązujących
  norm i przyjętych regulaminów,

• odchylenia te mogą wywołać najwięcej szkody,

• najskuteczniej można podejmować działania korygujące;

5. realizm ekonomiczny - koszt prawidłowego funkcjonowania kontroli powinien być
   mniejszy od korzyści z niego płynących, a co najwyżej im równy;

6. realizm organizacyjny - system kontroli musi być zgodny z realiami organizacyj­
   nymi firmy. Realne więc muszą być też oczekiwania wobec pracowników. System
   winien ponadto uwzględniać hierarchię stanowisk służbowych;.

7. koordynacja - informacja kontrolna i tok pracy winny być zharmonizowane. Ko­
   nieczne jest to z dwóch powodów: po pierwsze, każdy etap pracy może wpływać na
   prowodzenie lub niepowodzenie całej działalności; po drugie - informacja powinna
   docierać do wszystkich osób, którym jest potrzebna;

8. elastyczność - obecnie niewiele firm funkcjonuje w tak niezmiennym otoczeniu,
   że nie musi troszczyć się o możliwości zmian. Instrumenty kontrolne muszą być
   elastyczne, aby można było szybko reagować na niekorzystne zmiany lub zaistniałe
   nowe możliwości;

9. normatywność i operatywność - skuteczne systemy kontroli, w przypadku wy­
   krycia odchylenia od normy, powinny wskazywać, jakie należy podjąć działa­
   nia korygujące bądź naprawcze. Informacja docierająca do osoby odpowiedzialnej
   za podjęcie potrzebnych działań powinna mieć postać możliwą do wykorzystania
   w praktyce.

Kontrola, aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie firmy, musi spełniać następujące funkcje:

1. ochronną, tj. zabezpieczać przed pomniejszeniem sprawności instytucji, wyrażającej
   się w stratach materialnych, np. z tytułu zaniedbania prawidłowego wykonywania
   funkcji ochronnych i pozamaterialnych, wadliwe wykorzystywanie kadr;

2. inspirującą, tj. pobudzać i inicjować działania podnoszące sprawność funkcjonowania
   firmy.

Kontrola nie jest tylko instrumentem wykrywania braków i uchybień, lecz spełnia istotną rolę w optymalizacji działań. Oznacza to, że kontrola powinna być skierowana także na ocenę norm, przepisów, programów, planów, instrukcji, poleceń itp., tj. doku­mentów tworzących wzorce kontrolne. Przyczyną nieprawidłowego funkcjonowania firmy mogą być m.in. błędy praktyczne, jak np. spóźnienie, zaniedbanie integracji, nieprze­myślana reakcja. Źródłem wymienionych błędów mogą być: opieszałość, brak wprawy, wadliwe rozeznanie sytuacji, niedostateczny poziom wiedzy i doświadczenia, bierność.

Nadzór i kontrola nad zadaniami wykonywanymi przez pracowników ochrony 333

6.2. Rola nadzoru w pracy ochronnej

„Kontrola jest nieodzownym narzędziem nadzoru, ponieważ aby skutecznie nadzoro­wać, trzeba mieć możliwość badania i oceny taktów dotyczących działania nadzorowa­nych jednostek, sama prze/, się kontrola nie jest jednak nadzorem. Organ nadzorczy jest jednocześnie organem kontroli, bo inaczej nie mógłby wykonywać obowiązku nadzoru, ale nie odwrotnie, to znaczy organ kontroli nie musi być organem nadzoru" (Jaroszyński, 1984).

Nadzór jest pojęciem znaczeniowo szerszym niż kontrola. Nadzór, pozostający w kompetencjach przełożonych, jest instytucją prawną, natomiast kontrola to nieodzowny zespół czynności sprawdzających, które umożliwiają realizację funkcji nadzoru.

W firmie zajmującej się działalnością usług w zakresie ochrony można wyróżnić następujące rodzaje nadzoru:

1. nadzór bezpośredni, który wykonuje bezpośredni przełożony, np. szef ochrony obiektu
   czy kierownik zmiany;

2. nadzór pośredni, wykonywany przez osobę kierującą specjalistyczną uzbrojoną forma­
   cją ochronną lub upoważnione przez nią osoby oraz kierownika jednostki chronionej.

Istotą nadzoru jest bieżęca ocena przebiegu pracy pracowników ochrony, ingerencja, instruktaż, pomoc itp. Tak wykonywany nadzór stwarza gwarancję skutecznego elimino­wania przyczyn niesprawności w działaniach pracowników ochrony.

Należy zaznaczyć, że niedociągnięcia występujące w nadzorze i kontroli wewnętrz­nej, przejawiające się powierzchownością, formalizmem i liberalizmem, przynoszą bardzo często - jak wskazuje praktyka, ujemne skutki dla sprawności firmy, nierzadko mierzone w stratach materialnych. Prawidłowo przeprowadzona kontrola i właściwie prowadzo­ny nadzór powinny pozwolić na trafne sformułowanie wniosków w zakresie możliwości usunięcia błędów i nieprawidłowości stwierdzonych na kontrolowanym odcinku, upo­wszechniając jednocześnie pozytywne doświadczenia, zastosowanie nowych rozwiązań ilp. Jednocześnie wnioski z kontroli powinny obejmować ewentualną korektę wyzna­czeń kontrolnych (przepisów wewnętrznych, planów, wytycznych, zarządzeń), procedury kontrolnej i nadzorczej.

Reasumując, efektem końcowym kontroli, a w szczególności nadzoru, powinno być przywrócenie dynamicznej równowagi w zakresie przedmiotu kontroli, wyznaczeń kontrolnych i sprawności samej kontroli w firmie realizującej usługi w zakresie ochrony.

Należy tu zaznaczyć, że ustawodawca w ustawie o ochronie osób i mienia, w art. 26 ust. l pkt 4, nałożył na osoby nadzorujące i kontrolujące pracę pracowników ochro­ny fizycznej nie posiadających licencji, obowiązek posiadania licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia. W praktyce wiąże się to z tym, że do kontroli wewnętrznej pracowników ochrony nie posiadających licencji, upoważnione mogą być tylko osoby posiadające przynajmniej licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia.

Z uwagi na usytuowanie podmiotu sprawującego nadzór wyróżniamy: nadzór we­wnętrzny i nadzór zewnętrzny.

W praktyce udział kontroli wewnętrznej w zakresie realizacji funkcji ochronnej jest ograniczony nie tylko brakiem możliwości, np. kadrowych czy kompetencyjnych,

334 Blok zawodowy

ale też przyczynami, które można określić jako psychosocjologiczne, spośród których najważniejsze to: niechęć do narażania się grupie czy ujawniania nieprawidłowości we własnym środowisku. W konsekwencji rośnie rola tzw. nadzoru zewnętrznego w stosunku do firmy czy osób kontrolowanych.

Wśród osób /.obowiązanych do sprawowania bieżącej kontroli i nadzoru w specjali­stycznych uzbrojonych formacjach ochronnych są m.in. szef ochrony ochranianego obiek­tu i dowódca zmiany ochranianego obiektu.

Kontrola i nadzór nad tokiem służby ochronnej ma na celu zapewnienie prawidłowe­go wykonywania zadań ochronnych przez uzbrojoną formację ochronną, utrzymywanie należytej dyscypliny i pobudzanie aktywności w służbie pracowników ochrony. Zadania te wykonuje szef ochrony chronionego obiektu bezpośrednio w odniesieniu do całego stanu osobowego pracowników ochrony i całokształtu zagadnień organizacyjno-ochron-nych, oraz pośrednio poprzez dowódców poszczególnych zmian. W ramach sprawowanej kontroli i nadzoru powinien on zwracać szczególną uwagę na prawidłowość realizacji zadań przez dowódców zmian, ustalone zasady organizacji i taktyki służby ochronnej, ich zgodność z planem ochrony oraz na wykonanie zadań przez pracowników ochro­ny w poszczególnych rodzajach służby. W toku czynności kontrolnych zobowiązany jest udzielać dowódcom zmian i poszczególnym pracownikom ochrony pomocy w realizowa­niu zadań służbowych, jak również kształtować dyscyplinę, obowiązkowość, właściwy stosunek do pracowników oraz wymagać stanowczego działania wobec sprawców prze­stępstw i wykroczeń. Nieodzowne w ramach kontroli jest również systematyczne bada­nie sprawności działania technicznych urządzeń zabezpieczających, środków łączności i alarmowania, stanu ogrodzenia, oświetlenia oraz zamykania i plombowania działów, magazynów, pomieszczeń zastrzeżonych itp. Ponadto, kontroli i nadzorowi szefa ochro­ny obiektu chronionego podporządkowana jest służba dozorowania (dozorcy i portierzy) oraz pracownicy w obiekcie chronionym zobowiązani do wykonywania niektórych funk­cji ochronnych, np. sprawdzanie wstępu osób do działów newralgicznych i zastrzeżonych obiektu chronionego. W tym zakresie podejmuje on niezbędne przedsięwzięcia zmierza­jące do skoordynowania zadań służb pomocniczych z działalnością służby pracowników ochrony.

6.3. Metody nadzoru

Dowódca zmiany przeprowadza kontrolę stanu ochrony obiektu chronionego poprzez dokonywanie bezpośrednich obchodów rejonów obiektu w celu ustalenia aktualnego stanu zabezpieczenia obiektu. Kontrola ta koncentruje swą uwagę na stanie zabezpieczenia i ochrony szczególnie ważnych działów produkcyjnych, pomieszczeń, urządzeń i punktów newralgicznych obiektu objętego ochroną. Dowódca zmiany, przeprowadza również kontrolę poziomu pełnionej służby ochronnej.

W sposób należyty przeprowadzona kontrola pozwala dokonać oceny efektywności i skuteczności stosowanych rodzajów służby, stopnia przygotowania pracowników ochro­ny do realizacji powierzonych działań oraz umożliwia podjęcie stosownych przedsięwzięć korygujących. Wynika z tego, że nadzór to nie tylko formalna ocena pracy kontrolowa-

Nadzór i kontrola nad zadaniami wykonywanymi przez pracowników ochrony 335

ncgo pracownika ochrony, ale realna pomoc, rzeczowy instruktaż dokonywany zarówno w toku przeprowadzania kontroli, jak i po jej zakończeniu. Każda kontrola dowódcy zmiany winna hyc dla kontrolowanego poglądową lekcją, jak należy pracować, jak unikać błędów i niedociągnięć, jak wykorzystywać w praktyce doświadczenia własne i innych pracowników ochrony.

W teorii nie ma podanych gotowych, uniwersalnych metod nadzoru. Koncepcje, jak nadzorować, powinny hyc opracowywane indywidualnie dla potrzeb danej firmy. W praktyce wice należy stosować różne metody nadzoru. Nadzór może polegać m.in. na:

• bezpośrednim oglądzie pracy pracownika ochrony na posterunku, trasie patrolu lub
  obchodu,

• obserwowaniu pracy wartownika, kiedy realizuje on zadanie kontroli ruchu osobo­
  wego, materiałowego, pojazdów itp.,

• kontroli działania pracownika ochrony za pomocą zainstalowanych urządzeń elek­
  tronicznych, wizualnych czy środków łączności.

Każda z opisanych wyżej metod nadzoru zdaje egzamin w praktyce, jeżeli spełnia rolę mobilizacyjną, wychowawczą, podnosi efektywność i dyscyplinę pracy pracowników ochrony.

Kierownik zmiany zobowiązany jest również nadzorować sprawność elektronicznych i technicznych środków zabezpieczających, środków łączności przewodowej i bezprze­wodowej oraz sygnalizacji alarmowej, której prawidłowe funkcjonowanie posiada duże znaczenie w ochronie obiektu. W razie stwierdzenia w czasie kontroli niedociągnięć, kierownik zmiany przekazuje uwagi pokontrolne szefowi chronionego obiektu.

6.4. Nadzór Policji nad zadaniami wykonywanymi przez pracowników ochrony

Zakres nadzoru Policji nad zadaniami pracowników ochrony obejmuje:

1. zasady i sposoby realizacji zadań ochrony osób i mienia,

2. sposoby użycia przez pracowników tych formacji środków przymusu bezpośredniego
   lub broni palnej,

3. kwalifikacje pracowników ochrony.

Ponadto ustawa o ochronie osób i mienia precyzuje, na czym nadzór Policji ma polegać. I tak Policja ma prawo do kontroli:

1. organizacji i zasad działania, uzbrojenia, wyposażenia oraz współpracy z innymi
   formacjami i służbami,

2. zgodności aktualnego stanu ochrony jednostki z planem ochrony,

3. wstępu na obszary i do obiektów chronionych, a także do innych miejsc, w których
   prowadzona jest ochrona oraz żądania wyjaśnień i udostępniania bądź wglądu
   w dokumentację ochronną,

4. wstępu na siedziby przedsiębiorcy prowadzącego działalnośćw zakresie osób i mienia,
   w takich dniach i godzinach, w jakich jest prowadzona lub powinna być prowadzona
   działalność,

336 Blok zawodowy

5) wydawania pisemnych zaleceń mających na celu usunięcie stwierdzonych nieprawi­dłowości i dostosowanie działalności specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej do przepisów prawa.

Komendant Główny Policji wykonuje czynności nadzorcze nad działalnością spe­cjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych za pośrednictwem podległych mu, wy­znaczonych funkcjonariuszy jednostek organizacyjnych służby prewencyjnej, tzn. Biura Koordynacji Służby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji i Wydziałów Prewencji Ko­mend Wojewódzkich Policji.

Nadzór, o którym mowa w art. 43 ustawy o ochronie osób i mienia, sprowadza się głównie do wykonywania czynności kontrolnych przez Policję, określonych w ust. 2 wspomnianej ustawy i wiążących kierowników kontrolowanych jednostek zaleceń dotyczących stwierdzonych uchybień i nieprawidłowości.

Policjant przeprowadzający kontrolę jest zobowiązany okazać:

1. upoważnienie wydane przez Komendanta Głównego Policji, którego wzór stanowi
   załącznik nr l do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
   w sprawie szczegółowych zasad wydawania upoważnień do kontroli oraz trybu
   wykonywania czynności nadzoru Komendanta Głównego Policji nad działalnością
   specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych,

2. legitymację służbową,

3. pisemny zakres kontroli.

Powyższe dokumenty policjant jest zobowiązany okazać kierownikowi obiektu ochra­nianego. Kontrolę przeprowadza się w obecności osoby kierującej specjalistyczną uzbro­joną formacją ochronną lub osoby przez niego upoważnionej.

Ze względu na swój zakres, kontrole mogą mieć charakter:

1. problemowy - obejmujące wybrany zakres problemów związanych z ochroną lub
   prowadzoną działalnością ochronną,

2. kompleksowy - obejmujące całościowy zakres problemów związanych z ochroną lub
   prowadzoną działalnością ochronną.

Ponadto ze względu na tryb wszczynania kontroli, czynności kontrolne mogą być przeprowadzone jako:

1) planowe - wynikające z rocznego planu kontroli specjalistycznych uzbrojonych
formacji ochronnych, zatwierdzonego przez właściwego terytorialnie Komendanta
Wojewódzkiego Policji, w których określa się:

• podmioty prowadzące działalność ochronną,

• formę kontroli,

• cel kontroli,

• przedmiot i zakres kontroli,

• termin rozpoczęcia i zakończenia kontroli;

2) doraźne - obejmujące wybrane zagadnienia z zakresu działalności kontrolowanego
podmiotu.

Kontrola doraźna ma charakter interwencyjny, wynikający z potrzeby zbadania nagłych zaistniałych zdarzeń.

Nadzór i kontrola nad zadaniami wykonywanymi przez pracowników ochrony 337

Kontrola organizacji i zasad działania, uzbrojenia, wyposażenia oraz współpracy z in­nymi formacjami i służbami oraz zgodności aktualnego stanu ochrony jednostki z planem kontroli polega na sprawdzeniu zgodności organizacji ochrony z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa, zgodności faktycznie wykonywanych czynności ochronnych z dokumentacją ochronną, uprawnień pracowników ochrony do wykonywania czynności w ramach specjalistycznej formacji ochronnej, zakresu i prawidłowości wykonywania za­dań przez poszczególnych pracowników ochrony, zgodności wyposażenia pracowników ochrony z warunkami wynikającymi z planu ochrony i innej dokumentacji określają­cej zasady wykonywania zadań ochronnych na poszczególnych stanowiskach, warunków przechowywania broni i amunicji ze stanem faktycznym oraz sprawdzenie prawidłowości prowadzenia dokumentacji ochronnej.

Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół i przekazuje po jednym egzem­plarzu kontrolującemu, kierującemu specjalistyczną uzbrojoną formacją ochronną oraz kierownikowi jednostki chronionej.

Protokół z przeprowadzonej kontroli powinien zawierać:

• nazwę i adres siedziby kontrolowanej specjalistycznej uzbrojonej formacji och­
  ronnej,

• miejsce przeprowadzenia kontroli,

• imię i nazwisko osoby kierującej specjalistyczną uzbrojoną formacją ochronną,

• stopień, imię, nazwisko i stanowisko służbowe kontrolującego,

• zakres i czas trwania kontroli,

• ustalenia i wnioski,

• zalecenia mające na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości i dostosowanie
  działalności specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej do przepisów prawa,

• termin realizacji zaleceń.

6.5. Wykorzystanie urządzeń technicznych w kontroli pracy 6.5.1. Wewnętrzna telewizja użytkowa

Rejestratory obrazu uważane są obecnie za niezbędny element każdego systemu tele­wizji zamkniętej. Najbardziej rozpowszechnionym w tej dziedzinie sposobem rejestracji jest zapis na taśmie magnetycznej, prowadzony przez analogowy magnetowid forma­tu VHS, najczęściej współpracujący z multiplekserem wizyjnym w celu umożliwienia zapisu obrazów z większej liczby kamer w systemie.

Obserwacyjne (nadzorcze) systemy telewizyjne są często stosowane do zapewnienia nienatrętnego monitorowania obiektów i ludzi. Mogą także z powodzeniem być wykorzy­stywane do kontroli pracowników ochrony, szczególnie wtedy, gdy obszar chroniony jest rozległy, a środki na kontrolę bezpośrednią są niewystarczające lub w sposób zasadniczy obciążają budżet firmy.

Podstawowe cele, dla których prowadzony jest zapis obrazów telewizji użytkowej, można określić jako:

- prewencja zdarzeń kryminalnych,

22*

338 Blok zawodowy

• natychmiastowa weryfikacja ujawnionych zdarzeń i stanów,

• tworzenie dokumentacji wizualnej,

• archiwizacja danych,

• bieżąca kontrola zadań wykonywanych przez pracowników ochrony

Funkcja nadzorowania obiektu, zdarzeń i ludzi powinna być wykorzystywana do kontroli podstawowych rodzajów służby ochronnej, tj. posterunków stałych, posterunków doraźnych, patroli, obchodów czy konwojów. Realizowana jest poprzez wizualizację sfer objętych obserwacją na ekranie monitora lub kilku monitorów wewnętrznej telewizji użytkowej. Monitoring, można prowadzić w sposób automatyczny (bez udziału obsługi systemu) lub ręczny. Osoba obsługująca system, a może to być ktoś wyznaczony przez szefa chronionego obiektu lub kierownik zmiany, ma możliwość permanentnego oglądu ochranianego terenu, co pozwala na natychmiastową reakcję w razie zaistnienia takiej potrzeby. Taki system pozwala też korygować zachowanie podległych pracowników, przy jednoczesnej obserwacji wykonywania obowiązków przez innych pracowników ochrony.

Możliwość tworzenia dokumentacji wizualnej jest kolejną niezwykle istotną cechą systemu wewnętrznej telewizji użytkowej. Dokumentowanie wizualne polega na dokony­waniu na taśmie magnetycznej rejestracji obrazów z poszczególnych kamer pracujących w systemie za pomocą specjalnego magnetowidu. Znaczenie posiadania takiej dokumen­tacji, np. przez kierownictwo firmy prowadzącej działalność w zakresie ochrony osób i mienia, jest w praktyce bardzo duże. Jeśli bowiem np. magnetowid pracuje w trybie zapisu 480 godzin, na jednej kasecie video VHS E-180 zarejestrowane są zdarzenia, które miały miejsce w chronionym obiekcie w przeciągu 20 dni funkcjonowania (przy założeniu całodobowej pracy systemu). Oznacza to, że na kilku kasetach można uzyskać kilkumiesięczną dokumentację (obraz) wszystkich osób, które w tym czasie przebywały w strefie nadzoru, w tym także pracowników ochrony. Umożliwia to bieżące przegląda­nie zapisu z poprzedniego dnia bądź kilku dni służby i natychmiastowe wychwycenie osób, które być może w momencie rejestracji na taśmie wykonywały rozpoznanie obiek­tu, przygotowując działania zmierzające do zamachu. System poprzez rejestrację ujawnia jednocześnie słabe ogniwa ochrony i powinien być wykorzystany przez system kontroli i nadzoru w działaniu naprawczym systemu ochrony obiektu. Inną zaletą sporządza­nia" dokumentacji wizualnej jest możliwość pełnej rejestracji zdarzeń w trakcie napadu bandyckiego i zachowania się w tym momencie pracowników ochrony, co stanowi z ko­lei cenny materiał dowodowy dla służb ścigania oraz materiał poglądowy do szkolenia pracowników ochrony. Możliwości zastosowań wewnętrznej telewizji użytkowej są prak­tycznie nieograniczone i wciąż się poszerzające.

6.5.2. Elektroniczne systemy kontroli

Pamięć ludzka, wzajemne stosunki i zależności ludzkie oraz cechy psychiczne osób dokonujących bezpośrednich kontroli i sprawujących nadzór nad zadaniami wykonywany­mi przez pracowników ochrony są czynnikami, które nie zawsze pozwalają na obiektywną ocenę w ramach powierzonych zadań. Dlatego też wzrasta rola i zakres stosowania auto­matycznych systemów zbierania danych i systemu autoidentyfikacji. Zbieranie danych za ich pomocą z poszczególnych punktów kontroli jest wyjątkowo niezawodne i odporne na

Nadzór i kontrola nad zadaniami wykonywanymi przez pracowników ochrony 339

fałszowanie i przekłamania. System ten rejestruje pracę pracowników ochrony chronią­cych obiekt, pozwala ujawnić wszystkie nieprawidłowości występujące podczas służby, ułatwiając pracę pracodawcy świadczącemu usługi w zakresie ochrony osób i mienia. I tak, podporządkowując każdemu newralgicznemu punktowi czy obiektowi pasek ko­dowy, można uzyskiwać bezpośrednie raporty zawierające informację, co zostało spraw­dzone, którego dnia i o której godzinie. Odpowiednio i precyzyjnie wykonany plan ob­chodów chronionego obiektu pozwala na szczegółowe udokumentowanie rzeczywistej ochrony, zmniejsza zagrożenie i zwiększa poczucie bezpieczeństwa osoby chroniącej. Instalując powyższy system kontroli w bardzo prosty sposób można wykazać, czy pra­cownik ochrony chroniący obiekt w ramach patrolu lub obchodu był w wyznaczonym miejscu o ustalonej porze i zgodnie z planem. Ponadto, oprócz szczególnego nadzoru nad pracownikami ochrony, wykorzystanie powyższego systemu pozwala również na wyko­nanie np. miesięcznego szczegółowego raportu i rozliczenia ze zleceniodawcą z ochrony jego obiektu.

Funkcjonowanie elektrycznego systemu kontroli jest dość proste. W odpowiednich punktach obiektu chronionego na trasie obchodu lub patrolu przytwierdzony jest pasek kodowy z mechanicznie nałożonym kodem. Pracownik ochrony wyposażony w czytnik (lekki, łatwy w przenoszeniu i obsłudze), przesuwa głowicę odczytującą po pasku ko­dowym, uzyskując w ten sposób wizualne i dźwiękowe potwierdzenie, że informacja została utrwalona w pamięci. Informacja ta przekazywana jest drogą bezprzewodową do drukarki lub komputera osobistego. Obecnie na rynku, który zajmuje się propago­waniem i zastosowaniem elektronicznych systemów nadzoru i kontroli, trwa nieustająca walka o klienta. Producenci prześcigają się w opracowywaniu coraz to nowych systemów i rozwiązań w tej dziedzinie. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że nawet najlepsze rozwiązania, jak: elektroniczne blokady szyfrowe, karty elektroniczne, detektory ruchu, sygnałów akustycznych czy wstrząsowych, bezdotykowe systemy kontroli dostępu, syste­my kontroli dostępu oparte na biometrycznej metodzie analizy głosu czy linii papilarnych, są pomocnym, ale jednak wciąż drogim narzędziem.

Literatura

Źródła

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, póz. 740).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegóło­wych zasad wydawania upoważnień do kontroli oraz trybu wykonywania czynności nadzoru Komendanta Głównego Policji nad działalnością specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych (Dz. U. Nr 116, póz. 752).

ZASADY OPRACOWANIA INSTRUKCJI

O SYSTEMIE PRZEPUSTKOWYM ORAZ KONTROLI

RUCHU OSOBOWEGO I MATERIAŁOWEGO

W CHRONIONYM OBIEKCIE

8.1. Potrzeba kontroli ruchu osobowo-materiałowego w chronionym obiekcie

Niedbałe zabezpieczenie ułatwia osobom niepowołanym wchodzenie i wychodzenie z obiektu oraz wwóz i wywóz materiałów bez wiedzy i kontroli ze strony służb ochronnych. Wszelkie przedsięwzięcia mające na celu zapobieganie penetracji obiektu skutecznie powstrzymują działania zagrażające chronionemu mieniu.

Potrzeba zagwarantowania bezpieczeństwa w obiektach i obszarach objętych ochroną wymusza opracowanie instrukcji o systemie przepustkowym oraz kontroli ruchu osobowego i materiałowego. Przy jej tworzeniu należy:

1. Ustalić, kto jest uprawniony do przebywania na obszarach lub w obiektach chronio­
   nych.

2. Określić zasady legitymowania, polegającego na zapoznaniu się przez pracownika
   ochrony z dokumentem osoby sprawdzanej, pozwalającym na ustalenie jej tożsamości
   (może to być dowód osobisty, legitymacja ze zdjęciem, prawo jazdy, paszport czy
   książeczka wojskowa). Legitymowanie osób dobrze znanych pracownikowi ochrony,
   które mają bezsporne prawo przebywania na terenie chronionym, może być uznane za
   nadużycie uprawnień. Natomiast zaniechanie wylegitymowania i ustalenia uprawnień
   do przebywania na obszarach lub obiektach chronionych osób nieznanych może
   być uznane za niedopełnienie obowiązku służbowego w czasie realizacji zadań
   ochronnych.

366 Blok zawodowy

3. Stbrmuiować zasady wzywania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypad­
   ku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionym czy stwier­
   dzenia zakłócania porządku.

4. Zaplanować postępowanie w sytuacji, gdy osoba przebywająca na terenie chronio­
   nym odmawia okazania dokumentu tożsamości, a nie zostało jeszcze stwierdzone,
   czy jest ona uprawniona do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu
   oraz w sytuacji stwierdzenia zakłócenia porządku. W sytuacji tej należy najpierw
   wezwać osobę nieuprawnioną lub zakłócającą porządek do opuszczenia danego te­
   renu. Odmowa dostosowania się do wezwania jest podstawą do stosowania środków
   przymusu bezpośredniego, gdyż przebywanie osoby nieuprawnionej lub zakłócają­
   cej porządek stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa dóbr powierzonych ochronie.
   W ostateczności należy wezwać Policję.

5. Ustalić sposób ujęcia i przekazania Policji osób stwarzających bezpośrednie zagro­
   żenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz dla chronionego mienia.

3. Określić sposób przeszukania bagażu.

Wymienione wyżej czynności pracownik ochrony fizycznej przeprowadza tylko przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia i wyłącznie w granicach chronio­nych obiektów i obszarów.

8.2. Strefy dostępności

Tworzenie stref dostępności ma na celu ograniczenie przemieszczania się osób i to­warów nie związanych z działalnością lub produkcją. Istnienie stref pozwala na pełną kontrolę osób tam zatrudnionych, jak również sprawowanie nadzoru nad przemieszcza­niem materiałów.

W obiektach o specjalnym przeznaczeniu, w których znajdują się przedmioty ochrony - obiekty, obszary i urządzenia ważne dla: obronności państwa, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego oraz innych ważnych interesów państwa utworzone są wydzielone strefy ochronne, czyli strefy dostępności. Pozwalają one na pełną kontrolę osób, jak również nadzór nad przemieszczaniem materiałów niezbędnych do prawidło­wego funkcjonowania jednostek.

Strefy dostępności to fizyczne wydzielenie i określenie pewnych obszarów obiektu chronionego, przewidzianych do szczególnej ochrony, poprzez realizację zadań związa­nych z kontrolą ruchu osobowego i materiałowego jak i samej ochrony fizycznej. Stre­fy te tworzone są m.in. w zakładach produkcyjnych urządzeń, elementów wyposażenia lub podzespołów mających zastosowanie w wojsku, instytucjach paramilitarnych, w biu­rach, zespołach zajmujących się pracami badawczymi, konstrukcyjnymi, wdrożeniowymi o charakterze tajnym.

Prawidłowa analiza zagrożeń pozwala na właściwe określenie i wydzielenie stref dostępności w danym obiekcie. Strefy dostępności dla każdego obiektu są różne.

Wydzielone strefy ochronne (dostępności) na przykładzie banku:

- strefa recepcyjna dla osób oczekujących na załatwienie,

Zasady opracowywania instrukcji o systemie przepustkowym... 367

• strefa ogólnodostępna - sala operacyjna, w której dokonywane są formalności
  między bankiem a klientem,

• strefa kas - zaplecze kas, w niektórych przypadkach połączona ze strefą skarb­
  cową,

• strefa skarbcowa - pomieszczenia skarbca, przedskarbca i sortowni, w tej strefie
  mogą przebywać wyłącznie upoważnieni pracownicy banku,

• strefa depozytów - wydzielona część przeznaczona dla posiadaczy skrytek depo­
  zytowych, wejście możliwe tylko w obecności pracownika banku,

• strefa konwojów - miejsce załadowania lub rozładowania konwojowanych wartości
  pieniężnych, posiadające bezpośrednie połączenie ze strefą skarbcową.

W obiektach o dużym nasileniu ruchu osobowego jednym z najbardziej efektywnych sposobów kontroli jest tworzenie stref recepcyjnych, przez które każdy wchodzący lub wychodzący przechodzi po potwierdzeniu tożsamości. Osoby nie zatrudnione, którym wydano przepustkę, poruszają się po obiekcie w towarzystwie wyznaczonej osoby -dotyczy to pomieszczeń objętych tajemnicą służbową i państwową, działów produkcji specjalnej, stref wydzielonych.

8.3. Określenie dokumentów uprawniających do wstępu do chronionego obiektu i wwozu lub wywozu materiałów

Kierownik jednostki określa rodzaj dokumentów uprawniających do przemieszczania się osób i towarów z i do obiektu. Dokumentami takimi mogą być:

• przepustka stała,

• przepustka jednorazowa,

• przepustka tymczasowa,

• przepustki materiałowe,

• przepustka specjalna,

• legitymacja służbowa,

• karty identyfikacyjne,

• inne dokumenty uprawniające do wwozu i wywozu materiałów (faktury, polecenia
  wydania towaru, polecenie przemieszczenia materiału międzymagazynowego, dokumenty
  spedycyjne itp.),

• karta magnetyczna.

Przepustka stała - wydawana jest osobom zatrudnionym w obiekcie na czas nie określony, w przypadku wydzielenia odrębnych stref chronionych (produkcja specjalna, rodzaj działalności, przeznaczenie i rodzaj pomieszczeń), na przepustce stałej widnieje oznaczenie (symbol), który upoważnia do wejścia na obszar wydzielonej strefy.

Przepustka tymczasowa - przysługuje osobom czasowo zatrudnionym w obiekcie, jak również wykonującym określone prace (np. pracownicy innej firmy prowadzący określone prace na rzecz chronionego obiektu). Ważna jest wraz z dowodem osobistym. Wejście do wydzielonej strefy ochronnej, do pomieszczeń objętych tajemnicą państwową lub służbową, pomieszczeń archiwum osoby nie zatrudnionej w obiekcie może mieć miejsce tylko w asyście osoby wyznaczonej przez kierownika jednostki.

368 Blok zawodowy

Przepustka jednorazowa - wydawana na podstawie dokumentu tożsamości (dowód osobisty, paszport, książeczka wojskowa, prawo jazdy) osobom, których wejście do obiektu jest uzasadnione. Powinna znajdować się na niej adnotacja zawierająca datę, godzinę i podpis osoby przyjmującej daną osobę. Przepustkę zdaje się przy opuszczaniu obiektu.

Karta identyfikacyjna - wydawana wraz z przepustką jednorazową na podstawie dokumentu tożsamości (noszona na widocznym miejscu), przy opuszczaniu obiektu podlega zwrotowi wraz z przepustką jednorazową. Dokument tego typu wydawany jest również osobie zatrudnionej na stałe lub tymczasowo w obiekcie chronionym i jest określany jako identyfikator (wymóg noszenia w widocznym miejscu), na którym widnieją podstawowe dane pracownika oraz zdjęcie.

Karta magnetyczna - wydawana pracownikom stałym, zatrudnionym w wydzie­lonych strefach ochronnych, niezależnie od posiadanej przepustki stałej (pomieszczenia archiwum, informatyków, serwera, kancelarii tajnej itp.), chronionych przy zastosowaniu systemu kontroli dostępu wydzielonych stref. Karta zawiera zakodowane podstawowe da­ne konkretnego pracownika, spałnia rolę szczególnej przepustki dającej uprawnienia do wejścia do określonych stref ochronnych, po uprzednim wprowadzeniu jej do czytnika kart magnetycznych, który jest podłączony do systemu kontroli dostępu.

Przepustka specjalna - dokument umożliwiający zwolnienie od kontroli drogowej (przepustka specjalna W) w trakcie przewożenia wartości pieniężnych, wydawana przez Komendanta Głównego Policji na wniosek kierownika jednostki lub przedsiębiorcy pro­wadzącego działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia w formie konwojowania wartości pieniężnych, jak również dokument umożliwiający wejście lub wjazd do obiektów specjalnych (wojskowych, Mennicy Państwowej, instytutów badaw­czych) wydawane osobom upoważnionym przez kierownika jednostki.

Inne dokumenty - faktura, polecenie wydania towaru, przemieszczenia międzyma-gazynowe, dokumenty spedycyjne, przewozowe - dokumenty te posiadają cechy umożli­wiające pełną identyfikację mienia: miejsce i datę wystawienia, podpis i pieczątkę osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu, dane odbiorcy, dane nabywcy, cechy charak­terystyczne towaru (symbol, nazwę, oznakowanie, ilość, opakowanie), oznaczenie środka transportu.

8.4. Wskazanie komórki organizacyjnej upoważniającej do

wystawiania i ewidencjonowania dokumentów dotyczących ruchu osobowego i materiałowego

Komórką organizacyjną upoważnioną do wystawiania i ewidencjonowania wszelkich dokumentów związanych z ruchem osobowo-materiałowym jest wydzielony dział kadr. Kompetencje te mają również tworzone na terenie obiektów biura przepustek. Nie­kiedy część uprawnień związanych z wystawianiem i ewidencjonowaniem dokumentów cedowana jest w porozumieniu z kierownikiem jednostki na wydzielonego pracownika ochrony fizycznej.

Zasady opracowywania instrukcji o systemie przepustkowym... 369

8.5. Zagadnienia organizacyjno-porządkowe związane z przechowywaniem i ewidencjonowaniem kluczy

Sposób przechowywania, ewidencjonowania, wydawania kluczy określa kierownik jednostki w porozumieniu z kierownikiem ochrony. Istotnym jest jednoznaczne określenie osób upoważnionych do pobierania kluczy, szczególnie do pomieszczeń wydzielonych ze względu na charakter produkcji lub działalności. Wytypowanie pomieszczenia, szafy lub gabloty do przechowywania kluczy, dokumentacja związana z wydawaniem kluczy, sposób zabezpieczenia (zestaw kluczy w woreczku dodatkowo zabezpieczony plombą) to elementy prawidłowego dysponowania kluczami oraz pełnej kontroli w tym za­kresie.

8.6. Przydzielenie zadań dla pracowników ochrony w związku z kontrolą ruchu osobowo-materiałowego

Dowódca ochrony obiektu przedstawia aktualny stan ruchu osobowo-materiałowego oraz uwzględnia zmiany wprowadzone w tym zakresie. Zwraca szczególną uwagę na sprawy związane ze znajomością tych zagadnień przez'pracowników ochrony, sposób realizacji kontroli ruchu osobowo-materiałowego, właściwe wykorzystanie środków tech­nicznych będących w dyspozycji służb ochronnych oraz na egzekwowanie wiedzy z tego zakresu.

Znajomość instrukcji oraz wzorów dokumentów obowiązujących w kontroli ruchu osobowo-materiałowego jest nieodzownym czynnikiem stymulującym prawidłowe wy­konywanie zadań w tym zakresie. Kontrola ruchu osobowo-materiałowego powinna być prowadzona w sposób uniemożliwiający ominięcie tej kontroli oraz mieć charakter cią­gły. Unikać należy przeprowadzania takiej kontroli na zasadzie akcji jednorazowych, np. w reakcji na zaistniałą sytuację.

Podstawowe zadania pracowników ochrony realizujących prace związane z kontrolą ruchu osobowo-materiałowego:

1. Zakres ogólny:

• znajomość zadań wynikających z planu ochrony obiektu,

• znajomość instrukcji systemu przepustkowego,

• znajomość aktualnie obowiązujących wzorów dokumentów,

• znajomość obsługi urządzeń zabezpieczenia technicznego (systemu kontroli do­
  stępu, telewizji użytkowej).

2. Obowiązki pracowników ochrony w sytuacjach szczególnych:

• dokonywanie czynności sprawdzających w czasie umożliwiającym pełną identyfi­
  kację dokumentu,

• znajomość osób upoważnionych do podpisu i wystawienia dokumentów uprawnia­
  jących do wejścia i wjazdu na teren chronionego obiektu,

24*

370 Blok zawodowy

• dobra znajomość procedur postępowania przy czynnościach sprawdzania upraw­
  nień do przebywania w obiekcie, legitymowania, sprawdzania bagażu, ujęcia
  sprawcy czynu zabronionego, zatrzymania, przekazania Policji,

• umiejętność postępowania z osobami zakłócającymi porządek, nie stosującymi się
  do poleceń pracowników ochrony,

• realizacja innych czynności, poleceń przełożonych wynikających z aktualnej sytu­
  acji w obiekcie.

8.7. Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych

Wszelkiego rodzaju nieprawidłowości (próba wejścia lub wyjścia osoby oraz wwóz lub wywóz towarów bez wymaganych dokumentów) występujące przy realizacji kontroli ruchu osobowo-materiałowego należy zgłaszać dowódcy ochrony, kierownikowi jednostki lub osobie upoważnionej do podejmowania decyzji w tym zakresie. W szczególnych przypadkach należy powiadomić jednostkę Policji. Każde zdarzenie odbiegające od przyjętych założeń należy udokumentować, podając szczegółowy opis zdarzenia i sposób jego rozwiązania.

W przypadkach nie cierpiących zwłoki, decyzje odnośnie do realizacji zadań oraz czynności w sytuacjach awaryjnych podejmuje samodzielnie pracownik ochrony fizycz­nej, wykorzystując do tego celu wszelkie dostępne mu środki ochrony fizycznej osób i mienia.

8.8. Wykorzystanie urządzeń technicznych w zakresie kontroli dostępu

Urządzeniami technicznymi wykorzystywanymi w zakresie kontroli ruchu osobowo--materiałowego są systemy kontroli dostępu oraz systemy telewizji użytkowej.

System kontroli dostępu pozwala na pełną kontrolę i identyfikację osób upoważ­nionych do przemieszczania się w strefach i miejscach objętych tym rodzajem zabez­pieczenia.

System telewizji użytkowej rejestruje przemieszczanie się osób i pojazdów po chronionym obiekcie z jednoczesnym podglądem tych zdarzeń na monitorach.

RODZAJE I METODY ZAGARNIĘCIA MIENIA

WYSTĘPUJĄCE W ZAKŁADACH

PRODUKCYJNYCH, PRZYCZYNY SPRZYJAJĄCE

ICH DOKONYWANIU ORAZ ZADANIA

PRACOWNIKÓW OCHRONY W ZAKRESIE ICH

ZAPOBIEGANIA I WYKRYWANIA

9.1. Zakład w aspekcie wiktymologicznym

Wiktymologia (lać. victimci - ofiara) - dziedzina nauki zajmująca się rolą ofiary w przestępstwie, typami ofiar przestępstw oraz wpływem ofiary na określone zachowania sprawcy przstępslwa.

Czynnikami, które wpływają na potencjalne zagrożenie zakładu produkcyjnego, są rodzaj i wartość mienia, jakość systemu bezpieczeństwa oraz relacje między nimi. Przy dużej wartości mienia zakładu i jednocześnie słabym jego zabezpieczeniu, prowokuje się działania przestępcze, których cel na pewno zostanie osiągnięty. Przy tak samo dużej wartości mienia, ale przy odpowiednim zabezpieczeniu, należy oczekiwać powtarzających się ataków, które jednak nie powinny odnieść pożądanego skutku. Stąd wniosek, że odpowiednie zabezpieczenie może uchronić zakład od przyjęcia roli ofiary.

9.2. Kierunek zagrożeń w zakresie ochrony mienia zakładu

Rodzaj i wartość mienia zakładu stanowi podstawowy czynnik określający typy i zakres zagrożeń w zakładzie. Stąd konieczność analizy charakteru produkcji zakładu, używanych surowców i środków produkcji, wyposażenia, a także ruchu wszelkiego mienia w zakładzie i poza nim. W analizie tej należy wziąć pod uwagę między innymi:

374 Blok zawodowy

• wyposażenie techniczne zakładu (maszyny, urządzenia, sprzęt, pojazdy, osprzęt
  biurowy, wyposażenie pomieszczeń i obiektów itd.),

• surowce i materiały produkcyjne oraz środki zabezpieczenia produkcji,

• półprodukty i produkty finalne działów i zakładu,

— mienie pracowników i ewentualnie klientów.

O wartości mienia dla potencjalnego złodzieja decydują między innymi:

• wartość rynkowa, przede wszystkim na czarnym rynku,

• łatwość zaboru (skryte wyniesienie, wywiezienie, okresowe ukrycie w zakładzie),

• możliwość szybkiego i bezpiecznego zbytu.

Należy pamiętać, że w zasadzie prawie wszystko w zakładzie produkcyjnym może stanowić rzecz godną kradzieży, zwłaszcza dla złodzieja wewnętrznego. Im mienie zakładu jest cenniejsze, tym bardziej należy je chronić - ta oczywista prawda nie zawsze jest realizowana, stąd na ogół duże możliwości kradzieży w zakładach produkcyjnych.

Jakość systemu bezpieczeństwa jest drugim elementem mającym znaczący wpływ na poziom kradzieży w zakładzie produkcyjnym. System bezpieczeństwa zakładu to całokształt działań organizacyjno-taktycznych wspartych środkami technicznymi i ochro­ną fizyczną w celu osiągnięcia i utrzymania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa ludzi i mienia. System bezpieczeństwa powinien obejmować całą działalność zakładu i wszystkie bez wyjątku osoby z zakładem w jakikolwiek sposób związane.

Wszystkie elementy systemu bezpieczeństwa muszą stanowić jedną, wewnętrznie spójną całość. Podstawą tworzenia i funkcjonowania takiego systemu muszą być formal-no-prawne unormowania dotyczące problematyki bezpieczeństwa w zakładzie. Głównym elementem systemu bezpieczeństwa są działania organizacyjno-taktyczne obejmują­ce m.in.:

- stworzenie w miarę bezpiecznej struktury funkcjonalnej zakładu (rozmieszczenie
poszczególnych elementów zakładu, podział na sektory, rozmieszczenie ludzi i mienia,
wytyczenie tras komunikacyjnych itd.),

— określenie jednolitej koncepcji systemu bezpieczeństwa zakładu,

• opracowanie dokumentacji wewnętrznej opartej na powyższej koncepcji (regula­
  miny, instrukcje, zakresy obowiązków, procedury itd.),

• zorganizowanie sił i środków ochrony oraz zabezpieczenia (bezpośrednia ochrona
  fizyczna i środki zabezpieczenia technicznego),

• systematyczne szkolenia wszystkich pracowników zakładu i ochrony,

• codzienna realizacja wszystkich zaplanowanych działań i czynności,

• kontrolowanie funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zakładu i jego korekta.
  Działania organizacyjno-taktyczne uzupełnione są:

• zabezpieczeniem technicznym (środki budowlane, mechaniczne i elektroniczne),

• ochroną fizyczną (stała lub doraźna, system monitoringu, konwojowanie mienia).
  Tylko łączne zastosowanie wszystkich wyżej wymienionych składników systemu

bezpieczeństwa może dać oczekiwane efekty w postaci neutralizacji zagrożeń kradzieża­mi lub ich znaczne obniżenie.

Praktyka dowodzi, że nie zawsze realizuje się kompleksowe działania w ramach systemu bezpieczeństwa, bądź to z powodu nieznajomości problematyki, bądź też z powodów bardzo przyziemnych, jak lenistwo, pseudooszczędność czy lekceważenie problemu.

Rodzaje i metody zagarnięcia mienia występującego w zakładach...

375

9.3. Okoliczności sprzyjające kradzieżom w zakładzie

Bez względu na jakość zastosowanego systemu bezpieczeństwa, zakład zawsze pozostaje zagrożony kradzieżami. Najczęściej kradzieżom sprzyja:

• brak właściwej dokumentacji systemu bezpieczeństwa albo jej mała przydatność
  lub sformalizowanie,

• rozbieżność między dokumentacją a funkcjonowaniem zakładu,

• brak szkolenia personelu i ochrony,

• brak wysokich wymagań i kontroli ze strony kierownictwa zakładu,

• niski poziom przygotowania specjalistycznego osób zajmujących się problemami
  bezpieczeństwa i pracowników ochrony,

• niski poziom lub brak technicznego zabezpieczenia zakładu.

Generalnie okolicznością często wręcz prowokującą kradzieże jest brak zorganizo­wanych działali ochronno-zabezpieczających w zakładzie oraz beztroski stosunek do problemu bezpieczeństwa pracowników, w tym pracowników ochrony.

Wiodąca rola w zakładzie w zakresie bezpeczeństwa przypada organizatorowi takich działań - szefowi bezpieczeństwa. Powinien on być specjalistą, mieć duże doświadczenie i posiadać licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia. Szef bezpieczeństwa podlega zazwyczaj bezpośrednio kierownikowi zakładu i dysponuje szerokimi kompeten­cjami decyzyjno-kontrolnymi.

Znaczną rolę w podnoszeniu i utrzymywaniu wysokiego poziomu zabezpieczenia mienia odgrywają pracownicy ochrony fizycznej, dlatego ważny jest ich odpowiedni dobór i przeszkolenie oraz właściwe kierowanie nimi.

Zaktacl produkcyjny

KLIENT

PRACOWNIK

OBCY

WSPÓŁPRACOWNIK

Rys. l. Kierunki zagrożeń kradzieżą mienia w zakładzie produkcyjnym

W zakładach produkcyjnych zagrożenie kradzieżą może mieć wielorakie źródła. Po­tencjalni sprawcy mogą być osobami z zewnątrz, mogą współpracować z zakładem, być jego klientami lub pracować w zakładzie. Mogą również wystąpić bardziej złożone konfi­guracje w przypadku zorganizowanej działalności przestępczej, w formie współdziałania osób z dwóch, a nawet więcej grup spośród wyżej wymienionych.

376 Blok zawodowy

Zagrożenia kradzieżami mienia przez powyższe grupy są różne, głównie z powodu zróżnicowanych możliwości dostępu do określonych miejsc i rejonów zakładu. Usyste­matyzowana lista osób zagrażających przedstawia się następująco:

1. pracownicy,

2. współpracujący (zaopatrzenie, konserwacja, remonty, transport itd.),

3. klienci,

4. obcy.

W ciągu doby poziom zagrożenia mienia jest zróżnicowany. Wiąże się to z ła­twiejszą dostępnością, ruchem ludzi i mienia, ograniczoną widocznością, możliwością maskowania działań, poziomem czujności pracowników zakładu i ochrony fizycznej, wa­runkami atmosferycznymi itd.

W ciągu dnia, w czasie funkcjonowania zakładu, typowe są działania rozpoznaw-czo-przygotowawcze na potrzeby większych kradzieży oraz kradzieże drobne, najczę­ściej pracownicze, włącznie z próbami skrytego wywiezienia lub wyniesienia mienia z zakładu. Wykorzystywane są przy tym znajomości z pracownikami ochrony lub zwią­zane z długoletnią pracą w zakładzie obniżenie poziomu kontroli lub omijanie procedur kontroli ruchu osób i pojazdów.

W dzień mogą mieć także miejsce rozboje w celu zaboru gotówki z miejsca przechowywania lub w toku transportowania. Sprawcami tego przestępstwa w zasa­dzie są osoby spoza zakładu, ale mogą one mieć wspólników wśród osób z zakładem w jakikolwiek sposób związanych. Dzień sprzyja także przygotowaniu aktów sabota­żu, zwłaszcza w obiektach szczególnie ważnych lub przy produkcji zawiązanej z za­grożeniem.

W nocy dostęp do określonych obiektów, pomieszczeń czy rejonów jest ogólnie utrudniony, jednakże przy dobrze zorganizowanej grupie i określonych przygotowaniach w dzień, noc sprzyja skrytemu działaniu przestępczemu w postaci włamań i skrytego transportowania mienia poza zakład. Z zasady transport ten odbywa się poza oficjalnymi bramami i wyjściami, często sprawcy tworzą własne wyjścia lub wyjazdy, ewentualnie wykorzystują luki w istniejącym systemie.

Przy większych kradzieżach należy liczyć się z różnorodnym oddziaływaniem na pracowników ochrony - od kontaktu osobistego dla odwrócenia uwagi do użycia broni palnej.

Można przyjąć, że obiektami kradzieży mogą być:

1) w ciągu dnia:

• mienie w pomieszczeniach otwartego oraz przejściowego magazynowania i skła­
  dowania,

• surowce i półprodukty w czasie transportu i składowania poza pomieszczeniami,

— dokumenty, druki, pieczątki, przepustki, nośniki informacji itd.;

2) w nocy:

• mienie w magazynach.

• mienie składowane poza pomieszczeniami,

— wyposażenie zakładu, w tym także biurowe.

Rodzaje i metody zagarnięcia mienia występującego w zakładach... 377

9.4. Stosowane metody zaboru mienia w zależności od charakteru produkcji

W zależności od charakteru produkcji można wyróżnić następujące, najczęściej stosowane, metody zaboru mienia:

• kradzież,

• kradzież rozbójnicza,

• kradzież z włamaniem,

• pracownicze zagarnięcie mienia,

• wymuszenie,

• przywłaszczenie,

• skopiowanie lub kradzież programów komputerowych,

• skopiowanie lub kradzież dokumentów technicznych, ekonomicznych.

Do najczęstszych zagrożeń należy kradzież w postaci podstawowej oraz jej odmiany kwalifikowane - kradzież z włamaniem oraz kradzież rozbójnicza.

Kradzieże dotyczą głownie towarów (surowce, elementy składowe produktu final­nego, gotowe produkty), środków trwałych, a także gotówki (zwłaszcza w okresach zwiększonej jej ilości lub ruchu) oraz dokumentów, nośników informacji, pieczęci, druków itp.

Zabór (powielanie danych informatycznych lub dokumentów jest często trudne do wykrycia, a przez to bardzo niebezpieczne. Dotyczy przede wszystkim tych instytucji, w których informacja stanowi jedną z największych wartości. Zaliczyć do nich można między innymi ośrodki naukowo-badawcze i konstrukcyjne, zakłady dysponujące bazami danych (również personalnych), podmioty działające na rzecz bezpieczeństwa, obronności oraz gospodarki kraju. Celem takiej kradzieży może być zdobycie:

— planów działania,

• technologii i schematów konstrukcji,

• materiałów analitycznych,

— wykazów, opisów, ewidencji,

- planów topograficznych.

9.5. Zadania i rola pracowników ochrony w zakresie przeciwdziałania kradzieżom zakładowym

Podstawowe zadania pracowników ochrony wynikają z ustawy o ochronie osób i mie­nia. Art. 2 pkt 5 określa ochronę mienia jako działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wy­nikającej z tych zdarzeń oraz nie dopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony.

Pracownicy ochrony fizycznej w zakładzie produkcyjnym zobowiązani są, jak wynika z przytoczonej definicji, do prowadzenia działań dwupoziomowo, w zależności od sy­tuacji. I tak w sytuacji braku zagrożeń realizują działania prewencyjne (zapobieganie

378 Blok zawodowy

kradzieży), a w przypadku kradzieży lub jej próby przechodzą do działań interwen­cyjnych (minimalizowanie szkody).

Ustawodawca dla realizacji powyższych zadań wyposażyf pracownika ochrony w spe­cjalne uprawnienia (art. 36, 38, 42 ustawy), wykraczające poza ogólnie obowiązujące prawa obywatelskie. Do uprawnień tych zalicza się:

• prawo do kontroli ruchu osób w zakładzie z legitymowaniem włącznie,

• prawo zmuszenia osoby nie posiadającej uprawnień do przebywania w nim do
  opuszczenia obiektu, włącznie z użyciem siły fizycznej,

• prawo ujęcia osoby bezpośrednio zagrażającej mieniu zakładu,

• prawo zastosowania środków przymusu bezpośredniego w ochronie mienia,

• prawo do ochrony prawnej jak dla funkcjonariuszy publicznych, jeśli zakład jest
  obiektem podlegającym obowiązkowej ochronie (art. 5 ustawy).

Adekwatnie do zakresu działań pracowników ochrony fizycznej, ich zadania w obrębie przeciwdziałania kradzieżom w zakładzie produkcyjnym dzielą się na zadania prewencyj­ne i interwencyjne. Powinny być one precyzyjnie określone w odpowiednich dokumen­tach, m.in. w planie ochrony, zakresach obowiązków poszczególnych osób funkcyjnych i procedurach postępowania.

Zakres powyższych zadań powinien obejmować m.in.:

1) zadania prewencyjne:

1. ujęcie w dokumentacji zakładu problematyki zabezpieczenia i ochrony osób
   i mienia,

2. kontrola ruchu osób, mienia i pojazdów,

3. nadzór nad mieniem składowanym i magazynowanym,

4. nadzór nad urządzeniami i wyposażeniem zakładu,

5. nadzór i kontrola tworzenia, zabezpieczania i obiegu informacji (dokumentów,
   informatycznych nośników danych),

t) prowadzenie prewencyjnych akcji kontrolnych osób i pojazdów oraz przeszukiwań

rejonów i pomieszczeń,

g) kontrola stanu środków i systemów technicznego zabezpieczenia mienia, h) zapobieganie zagrożeniu pożarowemu i terrorystycznemu, i) wykrywanie symptomów zagrożenia kradzieżami,

j) określanie luk i słabych punktów w systemie zabezpieczenia i ochrony mienia, k) zgłaszanie przełożonym wszelkich spostrzeżeń i faktów mających wpływ na

poziom zabezpieczenia i ochrony mienia, I) przestrzeganie tajemnicy służbowej i przedsiębiorstwa,

m) realizacja zadań ochronnych wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości, n) włączanie tematyki kradzieży mienia do programów szkolenia pracowników

zakładu i pracowników ochrony;

2) zadania interwencyjne:

1. informowanie przełożonych o symptomach zagrożenia lub kradzieży mienia,

2. zabezpieczanie miejsca kradzieży i ewentualnie odzyskanego mienia,

3. ujmowanie sprawców kradzieży i niezwłoczne przekazywanie ich Policji,

4. sprawdzanie bagażu i odzieży (w ramach uprawnień powierzonych przez zakład)
   pojazdów i osób podejrzanych o dokonanie kradzieży,

Rodzaje i metody zagarnięcia mienia występującego w zakładach... 379

5. organizowanie zasadzek w celu zapobieżenia kradzieżom,

5. legitymowane na terenie zakładu osób nieznanych i zachowujących się podejrza­
   nie,

6. niewpuszczanie lub wzywanie do opuszczenia zakładu osób nieuprawnionych.

Zadania powyższe realizowane są przez wszystkie szczeble organizacyjne w zakre­sie ich kompetencji i możliwości w ramach kompleksowego systemu bezpieczeństwa zakładu.

Ogólny zakres kompetencyjny poszczególnych szczebli można określić następująco:

1) kierownictwo zakładu

1. określa strukturę oraz zasady funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zakładu,

2. określa kompetencje i zadania dla poszczególnych pionów (działów) zakładu,

3. zabezpiecza środki finansowe na potrzeby systemu bezpieczeństwa,

4. zleca opracowanie i zatwierdza dokumentację systemu bezpieczeństwa,

c) obsadza główne stanowiska systemu bezpieczeństwa (np. szef zabezpieczenia zakładu, komendant WSO, dowódca grupy konwojowej itd.),

O decyduje o ewentualnym wyborze komercyjnej firmy ochrony i podpisuje niezbęd­ne dokumenty,

g) zatwierdza plany inwestycyjne i szkolenia na potrzeby systemu bezpieczeństwa,

h) uczestniczy w szkoleniach w zakresie ogólnych problemów bezpieczeństwa;

2) kierownictwo pionu (działu)

1. odpowiada za problematykę bezpieczeństwa w podległym pionie (dziale) zgodnie
   z ogólnozakładową koncepcją w tym zakresie,

2. zgłasza potrzeby rzeczowe i finansowe realizacji zadań ujętych w odpowiednich
   dokumentach,

3. organizuje kontrole i szkolenia w zakresie bezpieczeństwa,

4. dokonuje okresowych analiz systemu bezpieczeństwa pionu (działu) z wnioskami;

3) szef zabezpieczenia zakładu

1. określa koncepcję systemu bezpieczeństwa zakładu,

2. opracowuje dokumentację bezpieczeństwa zakładu i ewentualnie uzgadnia ją
   z KWP, jeśli wymagają tego przepisy,

3. organizuje zabezpieczenie i ochronę zakładu,

4. nadzoruje funkcjonowanie całego systemu bezpieczeństwa osobiście i poprzez
   inne osoby funkcyjne, zgodnie ze strukturą zakładu i kompetencjami pracowników,

5. utrzymuje bezpośrednie kontakty z określonymi instytucjami i podmiotami zgod­
   nie z przepisami i potrzebami zakładu,

6. dokonuje okresowych analiz stanu i poziomu bezpieczeństwa zakładu na podstawie
   ocen własnych i innych osób funkcyjnych oraz przedstawia je kierownictwu
   zakładu,

7. dokonuje ewentualnych korekt w systemie bezpieczeństwa zakładu w uzgodnieniu
   z określonymi instytucjami i osobami,

h) organizuje i nadzoruje szkolenia w zakresie bezpieczeństwa dla etatowych pra­cowników tego systemu i innych pracowników.

380 Blok zawodowy

Wszyscy pracownicy ochrony zakładu bez względu na pełnioną funkcję są odpowie­dzialni za poziom zabezpieczenia mienia zakładu. Wynika to z ustawy o ochronie osób i mienia oraz /, obowiązków pracowniczych określonych kodeksem pracy.

Literatura

Źródła

Ustawa o ochronie osób i mienia z dnia 22 sierpnia 1997 r. (D/.. U. Nr 114, póz. 740).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia IX listopada 1998 r. w sprawie szczegółowego trybu działań pracowni­ków ochrony podejmowanych wobec osób znajdujących się w granicach chronionych obiektów i obszarów (D/.. U. Nr 144, póz. 933).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 maja 1983 r. w sprawie zasad i trybu postępowania w razie wnoszenia napojów alkoholowych na tereny objęte zakazem ich wnoszenia (Dz. U. Nr 25. póz. 105).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 listopada 1998 r. w sprawie wewnętrznych służb ochrony (D/,. U. Nr 4. póz. 31).

Ustawa / dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133. póz. 883).

Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, póz. 95).

---