PRAWO KARNE MATERIALNE

1. DEFINICJA I PODZIAŁ PRAWA KARNEGO

2. ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

3. FUNKCJE PRAWA KARNEGO

4. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ POD WZGLĘDEM CZASU.

5. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ PO WZGLĘDEM OBYWATELSTWA SPRAWCY

6. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ PO WZGLĘDEM MIEJSCA POPEŁNIENIA
PRZESTĘPSTWA (CZYNU ZABRONIONEGO)

7. DEFINICJA PRZESTĘPSTWA, PRZESTĘPSTWO A CZYN ZABRONIONY

8. CZAS I MIEJSCE POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

9. SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ

10. USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA.

11. PRZEDMIOT PRZESTĘPSTWA

12. PODMIOT PRZESTĘPSTWA

13. PRZEDMIOTOWA STRONA PRZESTĘPSTWA

14. CZYN I SKUTEK W PRAWIE KARNYM, ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY.

15. PODMIOTOWA STRONA PRZESTĘPSTWA

16. WINA W PRAWIE KARNYM, ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

17. PODZIAŁY PRZESTĘPSTW

18. POSTACIE POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTW- POJĘCIE, RODZAJE

19. SPRAWSTWO, SPRAWSTWO KIEROWNICZE I SPRAWSTWO PRZEZ POLECENIE

20. WSPÓŁSPRAWSTWO

21. PODŻEGANIE

22 POMOCNICTWO

23. STADIA PRZESTĘPSTWA, POJĘCIE, RODZAJE,

24. PRZYGOTOWANIE

25. USIŁOWANIE

26. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCYCH ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ

27. OBRONA KONIECZNA

28. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

29. ZGODA DYSPONENTA DOBREM

30. RYZYKO

31. DZIAŁANIE W RAMACH UPRAWNIEŃ I OBOWIĄZKÓW

32. NIEPOCZYTALNOŚĆ, POCZYTALNOŚC OGRANICZONA, WYŁĄCZENIE STOSOWANIA

33. BŁĄD I JEGO RODZAJE

34. ROZKAZ

35. ZBIEG PRZESTĘPSTW

36. ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY

37. KARA, POJĘCIE, FUNKCJE

38. SYSTEM ŚRODKÓW PRAWNO-KARNYCH W POLSKIM PRAWIE KARNYM

39. KARA GRZYWNY

40. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI

41. KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI

42. CHARAKTERYSTYKA I SYSTEMATYKA ŚRODKÓW KARNYCH

43. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE

44. DYREKTYWY SĄDOWEGO WYMIARU KARY

45. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

46. POWRÓT DO PRZESTĘPSTWA

47. ŚRODKI ZW. Z PODDANIEM SPRAWCY PRÓBIE. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA, SYSTEMATYKA

48. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO

49. WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

50. WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE

51. PRZEDAWNIENIE, ISTOTA, RODZAJE

52. PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI

53. PRZEDAWNIENIE WYKONANIA KARY

54. WYŁĄCZENIE PRZEDAWNIENIA

55. ZATARCIE SKAZANIA

1. DEFINICJA I PODZIAŁ PRAWA KARNEGO

Prawo karne materialne (zwane krócej prawem karnym) to zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe, zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.

Prawo karne możemy rozpatrywać w sensie szerokim i w sensie wąskim.

Prawo karne w sensie szerokim dzielimy na:

a) Prawo karne powszechne dzielimy na:

1. prawo karne materialne - znajdujące swój wyraz ustawowy w Kodeksie Karnym z 06.06.97r.

2. prawo karne procesowe - znajdujące wyraz w Kodeksie postępowania karnego z 06.06.97r.

3. prawo karne wykonawcze - znajdujące wyraz w Kodeksie karnym wykonawczym z 6.06.97r.

b) Prawo karne specjalne dzielmy na;

1. prawo karne skarbowe - zawarte w kodeksie karnym skarbowym,

2. prawo karne wojskowe - nie ma swej odrębnej ustawy, jest unormowane w części

wojskowej " Kodeksu Karnego oraz w Dziale XV Kodeksu postępowania karnego ( który

normuje postępowanie karne przed Sądami wojskowymi).

Prawo karne w sensie wąskim - to tylko i wyłącznie prawo karne materialne.

Prawo karne materialne to zespól norm prawnym określających czyny społecznie szkodliwe zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.

Prawo karne materialne ma:

1. podstawę prawną w ustawie - nie może być regulowane aktem prawnym niższym niż ustawa,

2. prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze w rozumieniu szerokim określa:

- prawo karne materialne - co jest przestępstwem i co za to grozi,

- prawo karne procesowe - co zrobić gdy popełniono przestępstwo i jak doprowadzić
do reakcji karnej,

- prawo karne wykonawcze - określa sposób wykonywania kary i środków karnych.

Skuteczność i surowość przepisów to surowość represji -jest to najskuteczniejsze działanie (jest to pogląd powszechny) jednak w chwili popełniania przestępstwa człowiek nie myśli
o konsekwencjach.

2. ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

Źródłami prawa karnego materialnego są:

1. Konstytucja,

2. Ustawy, (przede wszystkim Kodeks Karny ),

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe,

Konstytucja wyznacza ramy prawa karnego, których ustawodawcy nie wolno przekroczyć. Wszystkie przepisy prawa muszą być zgodne z Konstytucją.

Prawo karne obowiązujące w Polsce zawarte jest głównie w Kodeksie karnym z 1997 roku, stosowanym od 01.01.1998.

Kodeks karny jest obecnie głównym, ale nie jedynym źródłem obowiązującego prawa karnego. Przepisy karne zawarte są również w tzw. ustawach dodatkowych. Ustawy te mają dwojaki charakter. Mogą to być ustawy karne szczególne, które zawierają wyłącznie lub prawie wyłącznie przepisy karne albo ustawy typu administracyjnego, które regulują, pewną dziedzinę życia społecznego, ale zawierają też przepisy karne.

Kodeks karny dzieli się na trzy części:

- ogólną ( zawiera głównie przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej,

reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzania ),

- szczególną (zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw)

- wojskową (zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy).

Ratyfikowane umowy międzynarodowe, po ich opublikowaniu w Dzienniku Ustaw RP, są częścią krajowego porządku prawnego, a umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie mają pierwszeństwo przed ustawami.

W Polsce nie są źródłem prawa karnego orzeczenia sądów. Jedynym wyjątkiem są orzeczenia Trybunału konstytucyjnego, które mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Mimo to orzecznictwo sądów, a zwłaszcza Sądu Najwyższego wpływa na kształt obowiązującego prawa karnego poprzez jego interpretację. Podobnie wygląda sytuacja interpretacji przepisów prawa karnego przez naukę prawa karnego.

Źródłem prawa karnego nie jest również zwyczaj, mimo, że wywiera wpływ na stosowanie prawa karnego.

3. FUNKCJE PRAWA KARNEGO

Wyróżniamy następujące funkcje prawa karnego:

1. Funkcja ochronna - prawo karne chroni najważniejsze dobra społeczne i jednostkowe przed zamachami przestępnymi niezależnie od regulacji innych dziedzin prawa - wynika to ze społecznego znaczenia ochrony tych dóbr, a także niezbędności prawa karnego operującego silnymi środkami przymusu.

2. Funkcja gwarancyjna - zasady tej funkcji maja charakter norm nadrzędnych, opartych na Konstytucji i konwencjach międzynarodowych, funkcja ta wyrażona jest w najważniejszych zasadach:

• nie ma przestępstwa bez zakazu ustawowego, czyn zabroniony musi być określony
  w ustawie,

• nie można stosować kar, które nie są określone w ustawie,

• ustawa nie działa wstecz, czyn nie może być uznany za przestępstwo bez
  wcześniejszego zakazu ustawowego, nie ma przestępstwa, jeżeli sprawcy
  czynu zabronionego nie można przypisać winy,

Funkcja sprawiedliwościowa - stosowanie prawa karnego powinno zaspokajać społeczne poczucie sprawiedliwości. Chodzi o utwierdzenie w społeczeństwie przekonania, że sprawcy przestępstw są sprawiedliwie karani, proporcjonalnie do winy i szkodliwości społecznej popełnionego czynu.

Funkcja prewencyjne wychowawcza -celem kary i innych środków karnych nie jest
wyłącznie represja za popełnione czyny, lecz także zapobiegawcze i wychowawcze
oddziaływanie na sprawcę oraz społeczeństwo, przeciwdziałające naruszeniu prawa (np. poddanie sprawcy próbie),

Funkcja kompensacyjna -jest to funkcja związana z nauką wiktymologii (nauki i ruchu społecznego) ukierunkowanej na ofiarę przestępstwa i jej interes. Funkcję tą w prawie karnym z 97r. realizuje grzędę wszystkim obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu.

4. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ POD WZGLĘDEM CZASU.

Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Zasada lex criminalis retro non agit (ustawa karna nie działa wstecz) - oznacza to, że nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie został zabroniony pod groźbą kary przed jego popełnieniem przez należycie uchwaloną i ogłoszoną ustawę, tzn, nie można wymagać przestrzegania zakazów lub nakazów, z którymi nie można było się zapoznać, zanim zaczęły obowiązywać.
Ustawa karna z reguły określa datę wejścia jej w życie w swoich przepi­sach wprowadzających, z tym że nie może to być data wcześniejsza od da­ty ogłoszenia tej ustawy w Dzienniku Ustaw (naruszenie zakazu lex retro non agit}. Okres między ogłoszeniem ustawy a jej wejściem w życie, który nosi on nazwę vacatio legis, ma umożliwić społeczeństwu zapoznanie się z treścią wprowadzonych zakazów lub nakazów, co jest warunkiem świadomego ich przestrzegania.

Zmiana ustawy ( prawo intertemporalne) -jeżeli w czasie popełnienia czynu zabronionego obowiązywała inna ustawa karna, niż w czasie orzekania o ten czyn, należy zastosować ustawę obowiązującą w czasie orzekania - nową- realizującą lepszą politykę karną, z tym, że nie może prowadzić to do pogorszenia sytuacji sprawcy ( ustawa względniejsza dla sprawcy).

Stosuje się tutaj następujące zasady wyboru - stara czy nowa ustawa:

1. ustalenie która z ustaw jest względniejsza w konkretnej sytuacji sprawcy czynu,

2. nie opieranie się wyłącznie na kryterium rodzaju i wysokości sankcji, lecz uwzględnianie możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary lub warunkowego zawieszenia jej wykonania czy poddanie sprawcy próbie,

3. nie można stosować częściowego stosowania jednej i drugiej ustawy, lecz na podstawie w/w kryteriów należy dokonać wyboru jednej z konkurencyjnych ustaw.

W przypadku prawomocnego osądzenia sprawcy, zmiana ustawodawstwa nie powoduje rewizji wyroku zgodnie z zasadą powagi rzeczy osądzonej.

Od zasady tej istnieją wyjątki:

• jeżeli zgodnie z nową ustawą czyn objęty prawomocnym wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej to wówczas obniża się orzeczoną karę do górnej granicy zagrożenia przewidzianego w nowej ustawie,

• jeżeli sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności, która nie została jeszcze wykonana, a nowa ustawa przewiduje za ten czyn jedynie karę grzywny czy ograniczenie wolności, orzeczoną karę zamienia się na wymienione kary wolnościowe,

W przypadku pełnej depenalizacji określonego typu czynów przed prawomocnym orzeczeniem to należy wszczęte postępowanie umorzyć lub wydać wyrok uniewinniający.

Gdy pełna depenalizacja nastąpiła po prawomocnym skazaniu za ten czyn , skazanie sprawcy ulega zatarciu z mocy prawa.

Natomiast w przypadku dekryminalizacji, przestępstwo przekształca się w wykroczenie.

5. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ PO WZGLĘDEM
OBYWATELSTWA SPRAWCY

Odpowiedzialności karnej na podstawie prawa polskiego podlega sprawca, który popełnił przestępstwo na terytorium Polski, bez względu na obywatelstwo.

Wyjątki od tej zasady wprowadzają immunitety dyplomatyczne i konsularne, które przez przepis prawa i zwyczaje międzynarodowe wyłączają możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osoby korzystające z immunitetu, chyba że państwo wysyłające uchyli immunitet. Najczęściej wydala się taką osobę z terytorium państwa polskiego z żądaniem pociągnięcia jej do odpowiedzialności przez państwo wysyłające.

Częścią krajowego porządku prawnego jest prawo karne międzynarodowe określające zasady stosowania polskiej ustawy karnej:
Prawo karne międzynarodowe jest to zbiór norm prawnych określających:

• zasady odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą oraz w Polsce przez cudzoziemca (prawo karne międzynarodowe materialne),

• zakres immunitetu dyplomatycznego i konsularnego, czynności procesowe wykonywane za granicą na użytek polskiego procesu karnego i odwrotnie, sposób postępowania w sprawach o wydanie (ekstradycję), tranzyt międzynarodowy oskarżonych, przejęcie ścigania karnego i wykonywanie wyroków zagranicznych oraz przekazywanie wyroków skazujących cudzoziemców do wykonywania za granicą (prawo karne międzynarodowe procesowe).

Prawo karne międzynarodowe materialne składa się z kilku zasad, wyra­żonych przez kodeks karny. Kształtują się one pod wpływem następujących czynników:

1. miejsca popełnienia czynu (w Polsce lub za granicą),

2. podmiotu przestępstwa (obywatel polski czy cudzoziemiec),

3. rodzaju czynu (wszystkie czy też tylko niektóre),

4. warunku podwójnej karalności (w Polsce i w miejscu popełnienia czynu) lub jego braku,

5. ewentualnie dodatkowego innego czynnika.

ZASADY:

1. Podstawową zasadą jest zasada terytorialności - za czyn zabroniony, popełniony na terytorium RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym, odpowiada każdy sprawca, bez względu na to, czy jest obywatelem polskim czy cudzoziemcem.

2. zasada obywatel­stwa, zwana też zasadą narodowości podmiotowej - ustawę karną stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą (art. 109 k.k.).. Obowiązuje tu jednak warunek podwójnej karalności, tj. uznania za przestępstwo w Polsce i za granicą, w miejscu popełnienia przestępstwa (art. 111 § l k.k.).

Nie obowiązuje ten warunek w następujących wypadkach:

1. gdy polski funkcjonariusz publiczny pełniąc służbę za granicą (np. konsul polski) popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji,

2. gdy sprawca popełnił przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej (art. 111 § 3 k.k.).

3. zasada narodowości przedmiotowej ograniczonej (zwana także zasadą przedmiotową zwykłą, realną lub narodowości biernej). Zgodnie z art. 110 § 2 k.k.. ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo skierowane przeciwko interesom:

1. Rzeczypospolitej Polskiej,

2. obywatela polskiego.

3. polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej.

Tu również obowiązuje warunek podwójnej karalności (art. 111 § l k.k.).

4. zasada narodowości przedmiotowej zwykłej, zwana także zasadą odpowiedzialności zastępczej. Również ta zasada odnosi się do czynów cudzoziemców popełnionych za granicą. Obejmuje swym zasiągiem przestępstwa tylko poważne. Stosownie do art. 110 § 2 k.k., stosuje się więc ustawę, karną polską w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą przestępstwa nie objętego zasadą narodowości przedmiotowej ograniczo­nej, jeżeli przestępstwo w ustawie karnej polskiej zagrożone jest karą przekra­czającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium RP i nie postanowiono go wydać (polskie zrezygnowały z ekstradycji)

Stosowanie tej zasady także jest uzależnione od warunku podwójnej karalności.

5. Piąta zasada to zasada narodowości przedmiotowej obostrzonej albo nieograniczona (zwana także ochronną). Przewiduje ją art. 112 k.k. Obejmuje swym zakresem obywatela polskiego i cudzoziemca. Obostrzenie jej polega na tym, że nie obowiązuje tu warunek podwójnej karalności. Wystarczy tylko zakaz karny obowiązujący w Polsce. Odpowiada się na jego podstawie w razie popełnienia przestępstwa:

1. przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP,

2. przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym,

3. przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym,

4. fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

Zasadę uniwersalną (odpowiedzialności kon­wencyjnej) lub represji wszechświatowej - odnosi się do obywateli polskich i cudzoziemców oraz obowiązuje bez warunku podwójnej karalności. Istota jej polega na tym, że ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego i cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przestępstwa za granicą, do którego ścigania Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych (art. 113 k.k.).

6. OBOWIĄZYANIE USTAWY KARNEJ PO WZGLĘDEM MIEJSCA POPEŁNIENIA
PRZESTĘPSTWA (CZYNU ZABRONIONEGO)

Ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa rozstrzyga kwestię dotyczącą przed jakim sądem sprawa powinna być rozpatrywana ( właściwość sądów ). Sprawę rozpoznaje ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze. Przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu:

1. gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany,

2. gdzie skutek przestępny nastąpił (dokonanie przestępstwa skutkowego),

3. gdzie wg zamiaru sprawcy skutek miał nastąpić ( usiłowanie przestępstwo skutkowe),

Według ustawy karnej przestępstwo może być popełnione w różnych miejscach (tzw. teoria „wszędobylstwa"). Może więc dojść do konkurencji właściwości miejscowej różnych sądów. W takim wypadku — zgodnie z art. 31 § 3 k.p.k. — sprawę rozpoznaje ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze. Możliwa jest też konkurencja jurysdykcji polskiej i obcej w sytuacji, gdy przestępstwo popełnione zostało zarówno w Polsce, jak i za granicą (np. działanie na terytorium RP, a wystąpienie skutku za granicą, albo odwrot­nie). Kolizje takie rozstrzygają reguły międzynaro­dowego prawa karnego, a przede wszystkim umowy między zainteresowanymi państwami.
Jeżeli przestępstwo popełniono na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dominujące znaczenie ma zasada terytorialności. Odpowiedzialności podlega sprawca, który popełnił przestępstwo na terytorium Rzeczypo­spolitej Polskiej — bez względu na to, czy jest obywatelem polskim, czy cudzoziemcem (obywatelem innego państwa, bezpaństwowcem). Wyjątki od tej zasady wprowadzają immunitety dyplomatyczne i konsularne.

Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej -obszar ziemi oddzielony granicami państwa, głąb ziemi (bez ograniczeń) i słup powietrzny nad tym obszarem, jak również morskie wody terytorialne, które obejmują pas 12 mil morskich od linii brzegowej. Poza tym polskie statki wodne i powietrzne — (o przynależności statku decyduje rejestracja w porcie macierzystym). Nie oznacza to, że polski statek wodny lub powietrzny jest częścią terytorium a jedynie, że jurysdykcja polska rozciąga się na te statki.

7. DEFINICJA PRZESTĘPSTWA, PRZESTĘPSTWO A CZYN ZABRONIONY

Przestępstwo - to czyn człowieka społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy, zabroniony w ustawie obowiązujące w czasie jego popełnienia, zawiniony, zagrożony karą oraz innymi środkami przewidzianymi w przepisach, jako reakcja na naruszenie normy prawa karnego.

Czyn zabroniony - to czyn zakazany w prawie karnym. Czynem zabronionym jest zachowanie, którego znamiona zostały określone w ustawie karnej. Czyn zabroniony jest pojęciem szerszym od przestępstwa, gdyż każde przestępstwo jest czynem zabronionym, ale nie każdy czyn zabroniony jest przestępstwem.

Czyn zabroniony, to czyn obiektywnie naruszający prawo karne, ale niekoniecznie przestępny (np. czyn popełniony przez nieletniego lub osobę niepoczytalną ).

Gdy czyn zabroniony jest zawiniony i mamy podstawę do postawienia zarzutu i przypisania winy to jest to przestępstwo.

Czyn zabroniony + wina = przestępstwo.

Wina jest uwarunkowana różnymi sytuacjami i jest ona niezbędnym elementem i warunkiem przestępstwa. W prawie polskim pojęcie przestępstwa obejmuje jedynie zbrodnie i występki.

8. CZAS I MIEJSCE POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA (CZYNU ZABRONIONEGO)

Ustalenie czasu popełnienia przestępstwa, na zasadnicze znaczenie w prawie karnym. Chodzi o:

• ustalenie, czy czyn był zabroniony przez ustawę karną w czasie jego popełnienia, a w wypadku zmiany ustawodawstwa, jaką ustawę karną należy zastosować wobec sprawcy,

• ustalenie, czy sprawca czynu osiągnął wiek odpowiedzialności karnej, który wynosi 17 lat, a w szczególnie ciężkich przestępstwach możliwa jest odpowiedzialność karna w wieku l 15 lat,

• ustalenie poczytalności sprawcy, czy w chwili popełnienia czynu z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub przejściowego zakłócenia czynności psychicznych mógł pokierować swym postępowaniem lub rozpoznać jego znaczenie.

Zgodnie z Kodeksem karnym, przestępstwo uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był obowiązany.

W przypadku przestępstw wielo czynowych tj. znęcanie się fizyczne i psychiczne nad osobą zależną, za czas popełnienia przestępstwa przyjmuje się ostatnie z zachowań składających się na jego istotę, natomiast w przypadku przestępstwa ciągłego (powtarzające się zamachy na to samo dobro ) za czas popełnienia przestępstwa uważa się ostatnie zachowanie wchodzące w jego skład.

W przypadku przestępstwa polegającego na zaniechaniu za czas popełnienia przestępstwa uważa się ostatni moment, w którym sprawca mógł zrealizować ciążący na nim obowiązek.

Ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa rozstrzyga kwestię dotyczącą przed jakim sądem sprawa powinna być rozpatrywana ( właściwość sądów). Sprawę rozpoznaje ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

Przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu:

1. gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego byt obowiązany,

2. gdzie skutek przestępny nastąpił (dokonanie przestępstwa skutkowego),

3. gdzie wg zamiaru sprawcy skutek miał nastąpić ( usiłowanie przestępstwo skutkowe),

W przypadku kolizji jurysdykcji polskiej i obcego państwa, sprawę rozstrzygają reguły międzynarodowe prawa karnego, pomiędzy zainteresowanymi państwami. Zasada terytorialności dotyczy stosowania ustawy karnej do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym. Terytorium RP obejmuje obszar ziemi oddzielony granicami państwa, głąb ziemi i słup powietrzny nad tym obszarem, jak również morskie wody terytorialne (12 mil morskich od brzegowej ).

9. SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ-OKREŚLENIE, SPOSÓB USTALANIA,
STOPNIE, KONSEKWENCJE

Pojęcie społecznej szkodliwości czynu pełni w polskim prawie karnym różne role. Jako podstawowe kryterium kryminalizacji powinno być wskazówką dla ustawodawcy przy stanowieniu nowych lub rezygnacji z istniejących typów przestępstw. Zakładamy więc, że typy zachowań opisane przez ustawę jako przestępstwa są zachowaniami społecznie szkodliwymi, tzn. że konkretne czyny odpowiadające tym opisom ustawowym powodują naruszenie lub zagrożenie określonego dobra prawnego (wolności, własności itd.).

Z doświadczeń tworzenia i stosowania prawa karnego wynika jednak, że również wtedy, gdy pewien typ zachowania się jest generalnie społecznie szkodliwy, konkretnie popełniony czyn tego typu może wyjątkowo tej cechy nie mieć. W konkretnym przypadku czyn zabroniony przez ustawę karną może nie być społecznie szkodliwy lub być społecznie szkodliwym w stopniu tak minimalnym, że nie zasługuje na potraktowanie go jako przestępstwa. Kwestia społecznej szkodliwości konkretnego czynu nie jest jednak badana w każdym procesie karnym, jedynie w sytuacjach wyjątkowych kwestia społecznej szkodliwości jest przedmiotem rozważań i ustaleń organów stosujących prawo. Nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj
i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób
i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawców obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

10. USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA.

Ustawowe znamiona przestępstwa wyznaczają zespół cech charakterystycznych dla czynu zabronionego. Znamiona czynu zabronionego zawarte są w dyspozycji przepisu części szczegółowej oraz w tych przepisach części ogólnej, które dopełniają dyspozycję przez określenie cech podmiotu, formy winy czy formy popełnienia czynu.

Ustawowe znamiona dotyczą:

1. cech podmiotu

2. cech strony podmiotowej

3. cech przedmiotu,

4. cech strony przedmiotowej

W prawie karnym ustawowe znamiona czynów zabronionych dzielimy na:

1. Nazwowe, np. Kto kradnie z włamaniem,

2. Opisowe, np. Kto w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu używa za autentyczny

Inny podział to:

1. wartościujący np. kto znieważa inną osobę

2. normatywny odwołujący się do pojęć języka polskiego np. niewypłacalność, upadłość itp.

11. PRZEDMIOT PRZESTĘPSTWA

Przedmiotem przestępstwa są istotne dla społeczeństwa dobra prawne (życie, wolność, własność itd.).

Przedmiot przestępstwa dzielimy na:

1. przedmiot ochrony (zamachu )dzielimy na:

• ogólny - ogólnym przedmiotem ochrony przepisów prawa karnego są konstytucyjnie określone stosunki społeczne, szczególnie prawa i wolności podmiotów tych stosunków,

• rodzajowy - obejmuje te normy, które chronią dobra pod względem rodzajowym (jednorodzajowość dóbr), interes państwa, obronność, życie i wolność, bezpieczeństwo,

• indywidualny - przedmiotem ochrony jest to dobro, na które skierowany został zamach przestępny, który jest chroniony danym przepisem (bezpośredni przedmiot ochrony),np. życie człowieka, wolność, dobro rodziny, opieka nad małoletnim, własność.

Określenie rodzajowe i indywidualne przedmiotu ochrony (zamachu) pozwala nie tylko na prawidłową kwalifikację prawną przestępstwa lecz także na prawne konsekwencje podobieństwa przestępstw. Przestępstwa podobne to przestępstwa przeciw temu samemu dobru rodzajowemu chronionemu prawem, popełnione z zastosowaniem przemocy, groźby jej użycia w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Od przedmiotu ochrony odróżnić należy przedmiot wykonawczy - np. obowiązek określony orzeczeniem sądu.

12. PODMIOT PRZESTĘPSTWA

PODMIOTEM PRZESTĘPSTWA może być człowiek, który spełnia:

1. KRYTERIUM WIEKU Według polskiego prawa karnego podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat.

Czynów popełnianych przez osoby nieletnie nie nazywamy przestępstwami. Nieletni nie podlegają odpowiedzialności karnej, lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane
w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Od zasady, że granicą wieku odpowiedzialności karnej jest 17 lat przewidziano w KK dwa wyjątki:

1. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat popełnił przestępstwo zamachu na życie Prezydenta RP, zabójstwa umyślnego zwykłego lub morderstwa, umyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślnego spowodowania niebezpieczeństwa powszechnego, porwania samolotu lub statku, umyślnego spowodowania katastrofy w komunikacji, zgwałcenia zbiorowego lub ze szczególnym okrucieństwem, wzięcia zakładników lub rozboju (czyli czyny najcięższe o wysokim stopniu szkodliwości społecznej i przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy) może odpowiadać według przepisów KK, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Wymierzając karę nieletniemu:

• sąd kieruje się przede wszystkim tym aby sprawcę wychować;

• kara nie może przekroczyć 2/3 ustawowego górnego zagrożenia za dane przestępstwo

• sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

2. Drugim wyjątkiem jest potraktowanie sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jak nieletniego. Odnosi się to tylko do sprawcy występku, wobec którego można zastosować zamiast kary środki poprawcze lub wychowawcze, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.

Nieletni Czynów popełnianych przez osoby nieletnie nie nazywamy przestępstwami. Nieletni nie podlegają odpowiedzialności karnej, lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Ustawa określa postępowanie z nieletnimi którzy: popełnili czyn o znamionach przestępstwa, wykroczenia, u których stwierdzono objawy demoralizacji

Młodociany. Sprawca młodociany to taki, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu, ani 24 lat w chwili orzekania w I instancji. KK odmiennie określa zasady wymierzania kary młodocianemu, kładąc nacisk na jej cele wychowawcze. Szersze są też możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary.

2. STAN ZDROWIA PSYCHICZNEGO - osiągnięcie rozwoju umysłowego i moralnego, pozwalającego na rozumienie znaczenia czynu i kierowania swym postępowaniem (poczytalność).

PODZIAŁ PRZESTĘPSTW

Podmiot przestępstwa ze względu na cechy dzielimy na:

1. powszechne - dotyczy osób poczytalnych, które osiągnęły wiek odpowiedzialności dotyczy zaimka ,.kto"

2. indywidualne, które dzielimy na;

1. właściwe - dotyczy osób, które mają określone w ustawie właściwości (cechy
   indywidualne ), wyróżniające je od innych np. żołnierz, funkcjonariusz publiczny,

2. niewłaściwe - cechy podmiotu wpływają na złagodzenie albo zaostrzenie odpowiedzialności karnej, wyróżniamy tutaj:

- przestępstwa kwalifikowane - narażenie życia lub zdrowia przez osobę mającą szczególny obowiązek opieki nad osobą narażoną

- uprzywilejowane - zabójstwo noworodka przez matkę w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu,

Osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mogą być podmiotem przestępstwa, odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych wynika z:

1. umożliwienia osobie fizycznej działającej w jej imieniu przestępstwa,

2. korzystania z tego przestępstwa,

3. braku możliwości ustalenia sprawcy czynu,

Sankcje nakładane na podmiot zbiorowy obejmują: kary pieniężne, zakaz promocji i reklamy, zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub też zakaz prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej.

Przestępstwa powszechne to takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa.

Przestępstwa indywidualne to te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie dodatkowej cechy (np. żołnierz, funkcjonariusz publiczny, matka). Sprawcami takich przestępstw mogą być tylko osoby mające taką cechę.

Przestępstwa indywidualne właściwe to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa .Brak tej cechy powoduje brak przestępstwa.

Przestępstwem indywidualnym właściwym jest np. odmowa wykonania rozkazu(art.343 KK),łapownictwo bierne(art.228 KK),bowiem jeżeli nawet ktoś zachowuje się w sposób opisany w tych przestępstwach, ale nie ma wymaganej cechy tzn., nie jest w pierwszym przypadku żołnierzem, a w drugim „osobą pełniącą funkcję publiczną”- nie popełnia przestępstwa.

Przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego(wyższa karalność) lub uprzywilejowanego(niższa karalność).

Np. jeżeli matka popełni przestępstwo dzieciobójstwa w okresie porodu lub pod wpływem jego przebiegu-niższa karalność. Jeżeli inna osoba jako współsprawca dopuści się takiego czynu - wyższa karalność. 

13. PRZEDMIOTOWA STRONA PRZESTĘPSTWA

Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego charakteryzują zabro­nione zachowanie się (czyn) sprawcy, jego formę i okoliczności, a także skutek tego zachowania oraz powiązanie między zachowaniem a skutkiem,(związek przyczynowy). Chodzi przy tym o zachowanie sterowane wolą, która zostaje „uzewnętrznio­na" w sposób postrzegalny dla innych ludzi. Prawo karne bowiem nie wiąże żadnych konsekwencji z zachowaniem nieświadomym, które nie jest zależne od woli jednostki.

Przedmiotowa strona przestępstwa jest to zachowanie człowieka, które może polegać na:

1. działaniu - podjęcie określonych czynności celowych, np. wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta,

2. zaniechanie - powstrzymanie się od działania, które należy i można podjąć. Może to wynikać wprost z przepisu prawa lub orzeczenia sądowego, jak również z wcześniejszego zachowania sprawcy, np. nie udzielenie pomocy, pozostawienie bez opieki dziecka,

3. skutek Jest to wywołanie określonej zmiany będącej następstwem czynu.

14. CZYN I SKUTEK W PRAWIE KARNYM.

Przez czyn rozumiemy określone zachowanie się, czyli działanie lub zaniechanie. Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną, tzn. musi odpowiadać opisowi ustawowemu określonego typu przestępstwa. Fakt, że jakiś czyn konkretny wypełnia znamiona określonego typu przestępstwa nie przesądza jeszcze ostatecznie, że mamy do czynienia z przestępstwem.

Podział przestępstw na materialne i formalne opiera się na kryterium występowania wśród znamion danego typu przestępstwa znamienia skutku. Jeżeli określony skutek do znamion przestępstwa należy, to mamy do czynienia z przestępstwem materialnym, jeżeli przestępstwo polega po prostu na określonym zachowaniu się, nazwiemy je przestępstwem formalnym. Pod pojęciem skutku w prawie karnym rozumiemy zmianę w świecie zewnętrznym, która może mieć różny charakter, i która da się oddzielić od samego zachowania się.

Ze względu na formę czynu wyróżniamy:

- przestępstwa z działania ( i tylko) np. zgwałcenie.

- przestępstwa z zaniechania (i tylko) nie udzielenie pomocy

- przestępstwa popełnione przez działanie lub zaniechanie np. fałszywe zeznania-zeznanie nieprawdy -zatajenie prawdy.

Przestępstwa możemy podzielić na: - przestępstwa formalne (bezskutkowe) oraz przestępstwa materialne (skutkowe).

Między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania się zachodzić musi związek przyczynowy.

15. PODMIOTOWA STRONA PRZESTĘPSTWA

Podmiotowa strona przestępstwa polega na zamiarach. Odpowiedzialność karna ma charakter podmiotowy i przedmiotowy muszą one wystąpić równocześnie.

Podmiotowa strona przestępstwa to umyślność lub nieumyślność zachowania się sprawcy.

Czyn zabroniony może być popełniony:

l . Umyślnie - gdy sprawca czynu chce go popełnić lub przewiduje możliwość jego popełnienia, wyróżniamy tutaj:

1. zamiar bezpośredni - występują tutaj dwa elementy; świadomość, że coś jest możliwe,
   konieczne oraz, chce,

2. zamiar ewentualny sprawca nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną
   możliwość jego popełnienia i na to się godzi.

2. nieumyślnie, może przybierać formę:

1. lekkomyślności - sprawca ma świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego
   ale nie zamierza go popełnić -chce uniknąć skutku -jego przypuszczenie jest bo
   świadomie naruszył obowiązek ostrożności np. pielęgniarka, która przed podaniem
   pacjentowi antybiotyku powinna przeprowadzić próbę uczuleniową.

2. Niedbalstwo -jest to brak świadomości sprawcy, że narusza zasady ostrożności, które
   miał przestrzegać. Wyróżniamy tutaj: obowiązek ostrożności ( powinność ) - ma charakter obiektywny, możliwości przewidywania oceniana indywidualnie w zależności od cech sprawcy,

3. umyśliło - nieumyślne - czyny, które pociągają za sobą następstwo. Wyróżniamy tutaj:

1. umyślność co do zachowania - uszkodzenie ciała,

2. nieumyślność co do następstw - śmierć,

Zbrodnię można popełnić tylko z winy umyślnej, natomiast występek także z winy nieumyślnej

jeżeli przepis wyraźnie tak stanowi.

Zbrodnia - to przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności na czas do 3 lat,

Występek — to przestępstwo zagrożone karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

16. WINA W PRAWIE KARNYM - TEORIE WINY

Winą jest zarzucany z punktu widzenia ustawy stosunek sprawcy do realizacji rzeczywistości objętej znamionami czynu zabronionego. Stosunek ten wyraża się w:

zamiarze popełnienia czynu zabronionego, lekceważeniu obowiązku ostrożności (świadome lub nieświadome)

Niezbędne jest również zaistnienie przesłanek normatywnych, które decydują o stosunku sprawcy do realizacji czynu zabronionego. Zaliczamy do nich:

• zdolność do zawinienia,

• możliwość rozpoznania przez sprawcę bezprawności jego czynu,

• możliwość dokonania wyboru postępowania przez sprawcę.

TEORIE WINY TO:

1. teoria psychologiczna - obejmuje stosunek psychiczny sprawcy do czynu zabronionego, w jej ramach wyróżniamy:

1. teorię woli -jest to zamiar popełnienia czynu zabronionego jednak nie obejmuje nieumyślności,

2. teoria wyobrażenia - obejmuje lekkomyślność ( sprawca ma świadomość możliwości popełnienia czynu lecz przypuszcza, że tego czynu uniknie ), jest to naruszenie zasad ostrożności i możliwością postawienia sprawcy zarzutu.

2. teoria normatywna winy - wg niej istota winy nie polega na określonym przeżyciu psychicznym sprawcy związanym z czynem zabronionym, co z możliwością postawienia mu zarzutu z powodu podjęcia wadliwej decyzji woli lub naruszenia zasad ostrożności, które mogły zapobiec popełnieniu takiego czynu.

Wyróżniamy w niej:

1. teorię kompleksową - zarzut dotyczy przy winie umyślnej genezy i treści woli a przy winie nieumyślnej genezy woli skierowanej niewłaściwie,

2. teorię czystą- wina tkwi w ujemnej ocenie postępowania z pkt. widzenia obowiązujących norm prawnych, a umyślność lub nieumyślność nie są składnikami winy lecz wchodzą w zakres pojęcia czynu zabronionego - osłabia rolę winy.

17. PODZIAŁY PRZESTĘPSTW

Wyróżniamy następujący podział przestępstw:

1. ze względu na wagę przestępstwa, wyróżniamy tutaj:

1. zbrodnie - to czyny zagrożone kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat
   albo karą surowszą ( dolna granica zagrożenia ustawowego),

2. występki - to czyny zagrożone karą przekraczającą l m-c pozbawienia wolności i l m-c
   ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych,

3. wykroczenia — to czyny zagrożone karą aresztu od 5 do 30 dni, jednego miesiąca,
   grzywną 5000 zł, lub naganą.

2. ze względu na formę czynu i znamię skutku:

1. przestępstwa z działania np. zgwałcenie, czynna napaść na funkcjonariusza)

2. przestępstwa z zaniechania np. nic zawiadomienie o przestępstwie, nic udzielenie
   pomocy.

Podział przestępstwa ze względu na znamię skutku to:

1. formalne np. nakłanianie do uprawiania nierządu, fałszywe zeznanie,

2. materialne np. uszkodzenie rzeczy, pozbawienie wolności

3. ze względu na tryb ścigania:

1. przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego - zajmuje się nimi oskarżyciel publiczny,

2. przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego - to prywatno-skarbowe oskarżyciel
   prywatny może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem.

18. POSTACIE POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTW- POJĘCIE, RODZAJE

Przestępstwo - to czyn człowieka, społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy, zabroniony w ustawie obowiązującej w czasie jego popełnienia, zawiniony, zagrożony karą oraz innymi środkami przewidzianymi w przepisach jako reakcja na przestępstwo (czyn zabroniony).

Przestępstwo to czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia i

zagrożony karą- definicja formalna przestępstwa.

Jej walorem jest funkcja gwarancyjna, Wadą abstrakcyjne podejście do przestępstwa, nieuwzględnienie społecznie ujemnej treści, (uznawana jako cecha pozaustawowa ).

Definicja materialna - przestępstwo to czyn szkodliwy społecznie w odpowiednio wysokim

stopniu. Definicja ta w odróżnieniu od formalnej wskazuje na konieczność klasyfikacji danego

przestępstwa jako czynu o społecznie szkodliwego. Wadą jest uznaniowy charakter określania

stopnia szkodliwości danego czynu.

Czyn może mieć postać, działania, zaniechania, utrzymywania stanu rzeczy, czynem jest

zachowanie.

Rodzaje przestępstwu to:

Podstawowym kryterium podziału czynów karalnych na przestępstwa jest wysokość zagrożenia

sankcją karną.

W prawie polskim pojęcie przestępstwa obejmuje:

zbrodnie, - to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo

karą surowszą, (np. zabójstwo, zbrojny rozbój, zamach na niepodległość państwa itp.) występki, - są to czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności,

miesiąc ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny.

Wykroczenia - to czyny zagrożone karą aresztu od 5 do 30 dni, jednego miesiąca, grzywną

5000 zł, lub naganą.

Podział ten opiera się na kryterium wysokości grożącej sankcji, a nie na sądowym wymiarze kary, podział ten nie przewiduje możliwości nadzwyczajnego zaostrzenia lub złagodzenia kary, a także warunki orzekania kary łącznej.

Przestępstwa dzielimy na:

1. materialne, charakteryzują się tym, że dopóki określony w ustawie skutek nie zostanie
   przez sprawcę spowodowany mówimy o usiłowaniu a nie o dokonaniu przestępstwa (np.
   uszkodzenie cudzej rzeczy, wzięcie lub przetrzymywanie zakładnika).

2. formalne, wywołanie skutku nic jest wymagane, jest to już samo zabronione zachowanie
   sprawcy.

Przestępstwa mogą być:

a) kwalifikowane - to typy przestępstw tworzone są ze względu na szczególne okoliczności
czynu, bądź jego następstwa (np. działanie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie
z inną osobą ), kwalifikowane mogą być objęte:

• umyślnością (zamiar ewentualny)

• winą kombinowaną (np. umyślny udział w niebezpiecznej bójce lub pobiciu, której następstwem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu lub śmierć człowieka)

b) uprzywilejowane, - tworząc szczególne okoliczności, usprawiedliwiające szczególną
sytuację psychiczną sprawcy ( zabójstwo na żądanie pod wpływem współczucia).Typy
uprzywilejowane mogą być często wypadkami mniejszej wagi (np. kradzież,
przywłaszczenie, łapownictwo) o ich kwalifikacji decyduje mała szkodliwość i wina
sprawcy,

19. SPRAWSTWO KIEROWNICZE I SPRAWSTWO PRZEZ POLECENIE

Wg Kodeksu karnego za sprawstwo odpowiada nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam lub wspólnie w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystuje uzależnienie innej osoby od siebie i poleca jej wykonanie takiego czynu.

Możemy wyodrębnić cztery formy sprawstwa:

1. sprawstwo indywidualne wykonawcze, - to zrealizowanie znamion czynu
   zabronionego przez pojedynczego sprawcę,

2. współsprawstwo, polega na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie
   porozumienia, polegającego na wspólnym popełnieniu czynu zabronionego. Porozumienie może być przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego. Współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępczej.

3. sprawstwo kierownicze, Sprawcą kierowniczym jest osoba kierująca realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby, tzn. ten, kto ma możliwość faktycznego panowania nad przebiegiem bezprawnej akcji (od jego decyzji zależy rozpoczęcie, prowadzenie, a ewentualnie także zmiana lub przerwanie całej bezprawnej akcji;

4. sprawstwo przez polecenie wydane osobie uzależnionej - odnosi się ona do roli szefa grupy przestępczej, który wykorzystuje uzależnienie od siebie innych osób, wydaje im polecenia, sam nie fatygując się kierowaniem poleconego czynu.

20. WSPÓŁSPRAWSTWO

Polega na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego.
Porozumienie to musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego. Forma tego porozumienia może być dowolna. Istotne jest to, aby miała miejsce akceptacja wspólnego popełnienia przestępstwa i związany z tym podział ról.
Poszczególni współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępnej, a nie tylko za te części, które własnym działaniem zrealizowali, nie ponoszą odpowiedzialności za eksces jednego z uczestników (np. gdy uzgodniono wspólne popełnienie kradzieży z włamaniem, a jeden z nich dopuścił się rozboju ).

21. PODŻEGANIE

Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego. Nakłanianie może wystąpić w dowolnej formie np. polecenia, prośby, obietnicy korzyści, istotne jest, by zamierzało do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego.

Podżegać można jedynie w zamiarze bezpośrednim, nie wystarczy tutaj zamiar ewentualny. Nie jest możliwe nakłanianie w formie zaniechania, lecz tylko działania.
Przepis o podżeganiu nie mówi o podżeganiu do przestępstwa, ale do popełnienia czynu zabronionego, gdyż podżegacz ponosi także odpowiedzialność, gdy sprawcy czynu nie można przypisać winy np. z powodu nieletniości, niepoczytalności. W polskim prawie karalność za podżeganie lub pomocnictwo do przestępstwa następuje w granicach zagrożeniu przewidzianego za sprawstwo. Nie podlega karze podżegacz, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, a w wypadku bezskuteczności starań o zapobieżenie, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jednak złagodzenia kary nic stosuje się do „fałszywego podżegacza" zwanego prowokatorem.

22. POMOCNICTWO

Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego. Za pomocnictwo odpowiada ten, kto w zamiarze aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swym zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzi, środków przewozu, udzielając informacji lub rady.
Pomocnictwa można się dopuścić zarówno w formie działania, jak i zaniechania, np. celnik celowo odstępuje od kontroli, aby ułatwić dokonanie przemytu.

Pomocnictwo jest formą zjawiskową przestępstwa i może wystąpić jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę.
Pomoc udzielona po dokonaniu takiego czynu stanowi przestępstwo poplecznictwa.
Polskie prawo karalność za pomocnictwo do przestępstwa przewiduje w granicach przewidzianych za sprawstwo. Uwzględniając fakt, iż rola pomocnika jest z reguły mniejsza sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Nie podlega karze pomocnik, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.

23. STADIA PRZESTĘPSTWA, POJĘCIE, RODZAJE,

Popełnienie przestępstwa może nastąpić w formie pojedynczego sprawstwa wykonawczego. Sprawca może podejmować czynności przygotowawcze, które mogą okazać się nieskuteczne i mogą zakończyć się na:

• usiłowaniu,

• współsprawstwie,

• podżeganiu

• pomocnictwie,

• jak również kierowaniem popełnieniem czynu przez inną osobę.

Na formy popełnienia przestępstwa składają się:

1.. stadia realizacji przestępstwa ( formy stadialne),

a) przygotowanie:

• w formie rzeczowej,

• w formie porozumienia

• usiłowanie,

• dokonanie

2. formy współdziałania osób w przestępstwie ( formy zjawiskowe):

1. pomocnictwo,

2. podżeganie,

3. sprawstwo - wykonawcze, kierownicze, przez polecenie, współsprawstwo.

24. PRZYGOTOWANIE

Przygotowanie jest działaniem celowym, które ma stworzyć warunki do podjęcia działań prowadzących bezpośrednio do dokonania zamierzonego przestępstwa. Przygotowanie może wystąpić w formie:

l . rzeczowej - polegającej na:

nabyciu lub przysposobieniu środków popełnienia przestępstwa, tj. nabycie lub

przysposobienie środków (narzędzi) lub uzdatnienie do tego celu posiadanych

przedmiotów,

• zbieraniu informacji (wywiad przestępczy )

• sporządzeniu planu działania.

2. personalnej - polegającej na wejściu w porozumie z inną osobą lub osobami, którego treścią jest współdziałanie w popełnieniu przestępstwa ( wspólne podjęcie decyzji, omówienie podziału ról ).

Przygotowanie do przestępstwa jest karalne tylko wtedy gdy ustawa tak stanowi. Nie podlega karze ten, kto dobrowolnie odstąpił od planowanego czynu.

(Ogólną zasadą jest więc bezkarność. KK przewiduje m. In. karalność za przygotowanie do fałszowania pieniędzy).

25. USIŁOWANIE

Usiłowanie to podstawowa forma stadialna przestępstwa, za usiłowanie odpowiada ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje.
Usiłowanie charakteryzują elementy:

1. zamiar popełnienia przestępstwa

• bezpośredni,

• ewentualny, ₍

b) zachowanie się sprawcy zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu

• w formie działania

• w formie zaniechania,

3. bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa;

4. Brak dokonania - sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa, nie osiągnął
   zamierzonego skutku.

• usiłowanie chybione ,

• usiłowanie zatamowane, ( w realizacji zamierzonego celu przeszkodziły osoby trzecie).

• Usiłowanie nieudolne ( próba zastrzelenia człowieka z broni niezdatnej do oddania strzału),

Usiłowanie przestępstwa jest karalne z reguły. Wymiar kary następuje w granicach przewidzianych dla dokonania przestępstwa, a brak dokonania może stanowić okoliczność łagodzącą.

Prawo przewiduje uchylenie karalności w wypadku:

• odstąpienia od usiłowania,

• skutecznego czynnego żalu np. z racji polityczno - kryminalnych. Nie dotyczy to
  usiłowania kwalifikowanego ( np. sprawca odstąpił od zabójstwa, ale spowodował uszkodzenie ciała ofiary)

26. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ODPOWIEDZIALNOŚCI WYŁĄCZAJĄCYCH ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ

Do okoliczności uchylających odpowiedzialność karną zaliczamy:

1. okoliczności uchylające bezprawność tzw. kontra typy czyli:

• obronę konieczną,

• stan wyższej konieczności,

• ryzyko związane z eksperymentem,

Kodeks przewiduje ponadto szczególne kontratypy:

- dopuszczalnej krytyki, uchylającej bezprawność zniesławienia (art. 213),

- tzw. ostateczną potrzebę wojskową (art. 319).

Oraz kontra typy pozakodeksowe tj:

- uprawnienia i obowiązki służbowe

- zgoda pokrzywdzonego (dysponenta dobrem),

- zabiegi lecznicze przeprowadzane zgodnie z przepisami prawa medycznego,

- dozwolona aborcja,

- zwyczajowe gratyfikcje

2. okoliczności uchylające winę: Nie „legalizu­ją" one czynu zabronionego, ale nie pozwalają na pociągnięcie jego sprawcy do odpowiedzialności,

• nieletniość,

• stan wyższej konieczności,

• niepoczytalność i znaczne ograniczenie poczytalności,

• błąd co do znamion czynu zabronio­nego,

• okoliczności uchylającej odpowiedzialność lub co do bezprawności,

• działanie w warunkach związania rozkazem

c) znikomość lub brak społecznej szkodliwości czynu (art. l § 2 k.k.), - czyny formalnie sprzeczne z prawem i zawinione, ale szkodliwe w tak niewielkim stopniu, iż nie uzasadnia to odpowiedzialności za przestępstwo

27. OBRONA KONIECZNA

Obrona konieczna jest instytucją uchylającą odpowiedzialność za szkody wyrządzone napastnikowi przy odpieraniu bezprawnego zamachu. Na instytucję tę składają się następujące warunki:

• zamach i jego odparcie (obrona),

• konieczność obrony (art. 25 § l k.k.),

• „współmierność" sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu (ten warunek wynika a contrario z art. 25 § 2 k.k.).

Działanie w obronie koniecznej uzasadnia jedynie zamach bezpośredni, przez co rozumie się natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru praw­nemu. Chodzi więc o odparcie zagrożenia, a nie tylko reakcję na naruszone już dobro. Nie stanowi działania w obronie koniecznej podejmo­wanie środków obronnych przeciwko przyszłym zamachom (np. zainstalowanie samostrzałów, podłączenie prądu do ramy okiennej przeciwko złodziejom.
Czyn będący rezultatem przekroczenia granic obrony koniecznej jest prze­stępstwem uprzywilejowanym,- sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Odstąpienie od wymierzenia kary jest obligatoryjne, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia odpierającego zamach, które są usprawiedliwione okolicznościami, zwłaszcza intensywnością zamachu (art. 25 § 3 k.k.). W takim wypadku, mimo użycia nadmiernych środków lub sposobów obrony, prawo usprawiedliwia ekscedenta, uchylając jego karalność.

28. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

Przez stan wyższej konieczności rozumiemy sytuację, gdy dobru chronionemu prawem grozi niebezpieczeństwo, które można odwrócić jedynie poprzez poświęcenie innego dobra np. w czasie powodzi poświęcenie terenów upraw, nieużytków i zalanie ich, a tym samym ochrona wsi przed powodzią - ochrona życia, mienia, zdrowia.
Warunkiem stanu wyższej konieczności jest bezpośredniość zagrożenia. Występują tutaj następujące zasady:

1. zasada subsydiarności - można się na nią powoływać wyłącznie wtedy gdy niebezpieczeństwa nie da się uniknąć niż przez poświęcenie innego dobra,

2. zasada proporcji, - wówczas przyjmuje się:

uchylenie bezprawności czynu gdy działanie sprawcy polega na poświęceniu
dobra o wartości niższej od dobra ratowanego ( korzyść społeczna) np. amputacja nogi, przerwanie ciąży jeżeli życia osoby zagrożonej nie można ratować inaczej,

uchylenie winy, gdy wartość dobra poświęconego jest równa lub większa od
wartości dobra ratowanego np. osoba która słabo pływa nie udziela pomocy
tonącemu w obawie, że sama mogłaby utonąć.

Z tego stanu nie mogą korzystać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste, (funkcjonariusz policji, straży, lekarz )

W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd może wobec sprawcy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia, (dotyczy to oceny, że wina jest w poważnym stopniu zmniejszona)

29. ZGODA DYSPONENTA DOBREM

Zgoda dysponenta dobrem może być kontratypem uchylającym bezprawność czynu np. zabieg leczniczy, aborcja, udział w eksperymencie, zależy to od charakteru dobra, na którego naruszenie pokrzywdzony wyraża zgodę. Dobra jednostki możemy w tym przypadku podzielić na:

1. dobra, którymi może swobodnie dysponować, naruszenie dobra jest ścigane z oskarżenia
   prywatnego lub na wniosek pokrzywdzonego np. zniesławienie, zniewaga, zgwałcenie,
   chodzi tutaj o to czy dany czyn nie narusza innych niż indywidualnych dóbr, zwłaszcza
   społecznych,

2. dobra, które podlegają ochronie prawa karnego bez względu na wolę pokrzywdzonego
   np. życie, zdrowie, np. zabójstwo na żądanie pod wpływem współczucia jest karalne ale
   w sposób złagodzony.

Zgoda dysponenta dobrem musi być wyrażona dobrowolnie, a skuteczność zgody zależy od czasu jej wyrażenia - zgoda musi nastąpić przed lub w chwili czynu, a nie po ponieważ nie powoduje to wyłączenia bezprawności.

30. RYZYKO

1. Czynności lecznicze - często łączą się z ryzykiem spowodowania niezamierzonych negatywnych skutków w postaci pogorszenia się stanu zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta. Spowodowanie takich skutków nie ma jednak charakteru przestępnego jeżeli spełnione są dwa następujące warunki:

1. działanie podjęte było w celu leczniczym i leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej,

2. leczenie nie może też odbywać się bez zgody chorego,

2. Ryzyko sportowe - Uprawianie niektórych sportów łączy się z natury rzeczy dla uprawiających daną dyscyplinę z naruszeniem nietykalności cielesnej zawodnika. Zachowania takie nie są przestępne, ponieważ następują za zgodą uprawiających daną dyscyplinę. Odrębny problem powstaje, gdy w czasie uprawniania sportu następują nieszczęśliwe wypadki w postaci uszkodzeń ciała lub śmierci zawodników albo kibiców. W takich wypadkach wyłączenie przestępności czynu ma miejsce tylko wtedy, gdy skutki te zostały spowodowane w ramach tzw. Ryzyka sportowego przy spełnieniu następujących warunków:

a) uprawiana dyscyplina sportu jest dozwolona,

c) działanie podjęte było w celu sportowym nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny

sportowej,

3. Ryzyko nowatorstwa - Kwestia dozwolonego ryzyka jest uregulowania w k. k. By ryzyko nowatorstwa było dopuszczalne muszą być spełnione następujące warunki:

1. celem działania jest prowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego,
   technicznego lub ekonomicznego,

2. spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze,

3. w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie osiągnięcia korzyści jest zasadne,

4. w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu.

Jeżeli w eksperyment zaangażowany jest jako obiekt człowiek , to warunkiem legalności jest zgoda, udzielona po należytym poinformowaniu go o spodziewanych korzyściach jak i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

31. DZIAŁANIE W RAMACH UPRAWNIEŃ I OBOWIĄZKÓW

Nie stanowi przestępstwa działanie, które jest realizacją obowiązków lub uprawnień służbowych, które w innych warunkach wypełniałoby znamiona przestępstwa ( np. pozbawienie człowieka wolności, użycie przymusu fizycznego, naruszenie tajemnicy korespondencji).

Uprawnienia i obowiązki określamy jako kontra typy pozakodeksowe, gdyż muszą spełniać wspólne dla wszystkich następujące warunki:

- kompetencję rzeczową i miejscową podmiotu do dokonania określonej czynności,

- określonej prawem podstawy prawnej i faktycznej dla dokonania danej czynności,

- realizacja czynności służbowej zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa,

Naruszenie warunków legalności czynności opartych na uprawnieniach lub obowiązkach powoduje, że czynności te z prawnych przekształcają się w bezprawne. W przypadku nadużycia prawa, gdy dokonana czynność stanowi bezpośredni zamach na istotne dobro człowieka, dopuszczalna staje się obrona konieczna.

32. NIEPOCZYTALNOŚC I POCZYTALNOŚC OGRANICZONA

Niepoczytalność to brak możliwości rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postępowanie, który zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest:

• upośledzeniem umysłowym, wyróżniamy cztery stopnie upośledzenia umysłowego: lekkie, umiarkowane, ciężkie, głębokie,

• chorobą psychiczną, mającą podkład organiczny np. otępienie starcze, miażdżycowe, lub psychoza,

• innymi zakłóceniami czynności psychicznych mogą być: zaburzenia na tle zatruć,
  zapalenie opon mózgowych.

Wobec niepoczytalnego sprawcy czynu można zastosować środki zabezpieczające np. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym, jeżeli jego pozostanie na wolności grozi poważnym niebezpieczeństwem.

Niepoczytalność jest okolicznością wyłączającą winę, a jej ustalenie musi być każdorazowo oparte na opiniach biegłych psychiatrów.

Pomiędzy poczytalnością, a niepoczytalnością występują stany pośrednie, w których poczytalność jest ograniczona.

Ograniczenie poczytalności nie uchyla winy, a jedynie ją umniejsza.

Osoby odurzone alkoholem lub innymi środkami odurzającymi, w przypadku gdy sprawca sam wprawił się w ten stan powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć, występuje wówczas jego zawinienie i podlegają odpowiedzialności karnej.

33. BŁĄD I JEGO RODZAJE

Błąd może polegać na urojeniu sobie istnienia okoliczności, czy cech pewnego stanu rzeczy, które nie występują w obiektywnej rzeczywistości, albo na nieświadomości istniejących okoliczności lub cech.
Błąd wynika z nieadekwatności rozpoznania zjawisk otaczającej człowieka rzeczywistości co powoduje że podejmowane przez niego decyzje są wadliwe. Błąd może występować:

1. co do znamion,

2. co do okoliczności uchylających odpowiedzialność,

3. nieświadomości bezprawności,

Nie popełnia przestępstwa umyślnego ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego pod wpływem błędu do znamion czynu zabronionego, jednak nie zwalnia go to z odpowiedzialności za występek nieumyślny (jeżeli przepis ustawy tak stanowi) Jeżeli błąd był wynikiem nieostrożności (lekkomyślności lub niedbalstwa ).
Błąd, co do znamion czynu zabronionego wyłącza winę umyślną, ale może być zawiniony nieumyślnie. Od błędu co do znamion czynu zabronionego należy odróżnić błędne przekonanie sprawcy, iż działa w warunkach okoliczności uchylających bezprawność lub winę.

Ustawa przyjmuje, że jeżeli błąd sprawcy jest usprawiedliwiony, to jego odpowiedzialność jest uchylona, gdy błąd ten nie jest usprawiedliwiony np. wynika z lekkomyślności lub niedbalstwa można jedynie zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

34. ROZKAZ

Obowiązek wykonania rozkazu jest związany z panującą w wojsku zasadą dyscypliny i podporządkowania. Odmowa wydania rozkazu, albo jego wykonanie niegodnie z treścią pociąga za sobą kary dyscyplinarne, a także groźbę sankcji karnej.

Polskie ustawodawstwo przyjęło zasadę umiarkowanego posłuszeństwa, którego granice wyznacza świadomość przestępności rozkazu.

Podwładny odpowiada tylko wtedy, gdy uświadomił sobie, iż w wykonaniu rozkazu popełni przestępstwo i chce tego lub z taką możliwością się godzi.

Jeżeli natomiast ten, kto wydał rozkaz osobie od siebie uzależnionej, odpowiada za jego skutki jako sprawca wydający polecenie popełnienia czynu zabronionego. Wg k. k. rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem, nie stanowią rozkazu regulaminy, instrukcje, wytyczne itp.

35. ZBIEG PRZESTĘPSTW

Zbieg przestępstw - to sytuacja, gdy sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie przed wydaniem pierwszego wyroków, nawet nieprawomocnego.

Jeżeli ten sam sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw w grę wchodzi rozpoznanie sprawy
w warunkach realnego zbiegu przestępstw lub recydywy.

Realny (rzeczywisty) zbieg przestępstw polega na rozpoznaniu dwu lub więcej przestępstw w jednym postępowaniu. Sąd w takiej sytuacji wymierza najpierw kary za poszczególne przestępstwa a następnie orzeka karę łączną.

W wypadku recydywy - gdy ten sam sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, kolejne przestępstwa zostają popełnione po skazaniu sprawcy lub odbyciu kary za poprzednie, wówczas skazanie przerywa realny zbieg przestępstw, sąd nie orzeka kary łącznej lecz skazuje sprawcę w warunkach recydywy.

Realny zbieg przestępstw może być:

1. jednorodzajowy - gdy w jednym postępowaniu podlegają osądzeniu czyny tego samego
   rodzaju np. kradzieże,

2. wielorodzajowy - gdy są to przestępstwa różnorodne ( kradzież, udział w bójce ),

Przy określaniu kary łącznej wyróżniamy systemy:

1. kumulacji - polegającej na sumowaniu kar wymierzonych,

2. absorbcji - polegający na pochłanianiu innych kar przez karę najsurowszą.

3. modyfikacji - polegający na redukcji kary skumulowanej albo na zaostrzeniu
   najsurowszej z wymierzonych kar,

W zakres prawnej jedności przestępstwa wchodzą:

1. przestępstwa wieloczynowe, (wieloodmianowe) - wielokrotność czynu (jego odmian) nie powoduje wielości przestępstw, lecz stanowi jedno przestępstwo np. znęcanie się nad członkiem rodziny lub osobą zależną,

2. przestępstwa złożone, - polegają na tym, iż zespół znamion składających się dwóch lub więcej czynów, tworzą całość jednego typu przestępstwa np. kradzież rozbójnicza
   składająca się z zaboru rzeczy, użycia przemocy w celu utrzymania w posiadaniu skradzionej rzeczy,

3. przestępstwa ciągłe, - zachodzą gdy sprawca realizuje ten sam zamiar podejmuje dwa lub więcej zachowań zmierzających do jego wykonania. Jako ciąg przestępstw k.k. traktuje popełnienie w krótkich odstępach czasu i w podobny sposób dwu lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy (choćby nieprawomocny) wyrok codo któregokolwiek z nich.

4. współukarane czyny uprzednie i następcze - są to czyny stanowiące etapy realizacji
   przestępstwa, albo związane z jego następstwami. Współukarane zostają także czynności towarzyszące przestępstwu, jak też jego nieuchronne skutki. Współukarane czyny następcze dotyczą postępowania z przedmiotami pochodzącymi z przestępstwa, albo zachowań wiążących się sytuacyjnie z dokonanym przestępstwem. Zachowania takie uważa się za współukarane jeżeli z przestępstwem głównym wiąże je więź czasowa i sytuacyjna.

36. ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY

Zbieg przepisów ustawy polega na tym, że jeden czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy. Wyróżniamy tutaj:

a) zbieg rzeczywisty ( niepomijany lub właściwy) - występujący gdy jeden czyn wypełnia znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, a nie zachodzi zjawisko wypierania lub pochłaniania jednego przepisu przez drugi.

Wyróżniamy następujące rozwiązania realnego zbiegu przepisów:

• kumulatywna kwalifikacja prawna - skazanie sprawcy za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, stosowana jest w wypadku oszustwa za pomocą sfałszowania dokumentu,

• skazanie sprawcy na podstawie przepisu najsurowszego tzw. zbieg eliminacyjny, tą zasadę przyjął polski k.k.

b) zbieg pozorny ( pomijany ) - to sytuacja gdy jeden czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach, dzieje się tak na podstawie reguł wyłączania wielości ocen, które wielość przepisów poprzez redukcję sprowadzają do jednego przepisu.

Regułami wyłączającymi wielość ocen są:

Zasada specjalności - lcx specjalis derogat legi generali - przepis szczególny wypiera zastosowanie przepisu ogólnego,

zasada pochłaniania - ma zastosowanie gdy jeden z przepisów zawiera w sobie treści objęte znamionami drugiego przepisu, a więc pochłania ten przepis (uchyla zastosowanie przepisu pochłoniętego).

Zasada subsydiarności - przepis zasadniczy (pierwotny) wyłącza zastosowanie przepisu pomocniczego

37. KARA, POJĘCIE, FUNKCJE, TEORIE KARY

Karą za przestępstwo jest przewidziana przez prawo karne - konsekwencja popełnienia przestępstwa, która zawiera określoną przez to prawo dolegliwość i w której wyraża się dezaprobatę czynu i jego sprawcy. Kara kryminalna oparta jest na odpowiedzialności osobistej sprawcy przestępstwa. Wymierzanie przez sądy kar kryminalnych jest związane z:

1. stopniem winy sprawcy przestępstwa,

2. społecznej szkodliwości popełnionego przez niego czynu,

3. oraz ma spełniać funkcje prewencji indywidualnej i ogólnej.

Funkcje kary realizowane są przez:

1. zabronienie czynów społecznie szkodliwych pod groźbą kary ( ustawowy wymiar kary),

2. orzekanie kar przez sądy wobec sprawców takich czynów (sądowy wymiar kary),

3. wykonanie orzeczonych kar,

Teorie kary:

1. teorie bezwzględne - kładły nacisk na to, że kara ma być odpłatą za przestępstwo, jest
   wymierzona dlatego by stało się zadość sprawiedliwości i żadnych dodatkowych
   uzasadnień nie potrzebuje

2. teorie względne - akcentują celowy charakter kary, która powinna zmierzać do osiągania
   pewnych rezultatów w przyszłości, głównie służyć zapobieżeniu popełnienia
   przestępstwa przez ukaranego (prewencja indywidualna) i inne osoby(prewencja ogólna),

3. teorie mieszane-zwolennicy tych teorii próbują pogodzić w jednej koncepcji ideę kary
   jako sprawiedliwej odpłaty z ideą kary celowej.

38. SYSTEM ŚRODKÓW PRAWNO-KARNYCH W POLSKIM PRAWIE KARNYM

Polski kodeks karny wprowadza podział na:

1.Kary, do nich zaliczamy:

• grzywna,

• ograniczenie wolności,

• pozbawienie wolności,

• 25 lat pozbawienia wolności,

• dożywotnie pozbawienie wolności,

2. środki karne, do nich zaliczamy:

1. zwykłe środki karne ti:

• pozbawienie praw publicznych,

• zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania zawodu, lub prowadzenia
  określonej działalności gospodarczej,

• zakaz prowadzenia pojazdów,

• przepadek,

• obowiązek naprawienia szkody,

• nawiązka,

• świadczenie pieniężne,

• podanie wyroku do publicznej wiadomości,

• probacyine środki karne ti:

• warunkowe umorzenie postępowania,

• warunkowe zawieszenie wykonania kary,

• warunkowe przedterminowe zwolnienie,

39. KARA GRZYWNY

Kodeks karny wprowadził system taksy dziennej. System ten polega na orzekaniu grzywny w dwóch etapach:

1. Etap l orzeka się liczbę stawek dziennych wg społecznej szkodliwości czynu i winy
   sprawcy, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360,

2. Etap II - to ustalenie wysokości jednej stawki dziennej stosownie do indywidualnych
   możliwości uiszczenia grzywny przez skazanego. Sąd bierze pod uwagę dochody
   osobiste sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Wysokość stawki dziennej nie może być niższa niż 10 zł ani też przekraczać 2000 zł.

Obowiązujący k.k. ustanawia zakaz orzekania kary grzywny niecelowej, gdy dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe nie pozwolą na uiszczenie grzywny i nie można jej będzie ściągnąć w drodze egzekucji.
Sąd może wymierzyć grzywnę obok kary pozbawienia wolności jeżeli sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej -dla siebie lub innej osoby fizycznej lub prawnej, jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej lub grupy osób prowadzących zorganizowaną działalność przestępczą bądź gdy korzyść taka zostanie osiągnięta przez jeden z wymienionych podmiotów.

40. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI

W ujęciu obowiązującego k.k. kara ograniczenia wolności wymierzana jest od miesiąca do 12 miesięcy.

W czasie odbywania kary skazany nie może zmieniać miejsca stałego pobytu bez zgody sądu i ma obowiązek udzielenia wyjaśnień co do przebiegu wykonania kary.

Ograniczenie wolności polegać może na:

1. nieodpłatnej kontrolowanej pracy - wskazanej przez sąd na rzecz gminy, placówki służby zdrowia, zakładu opieki społecznej lub organizacji charytatywnej w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie,

2. na orzeczeniu potrącenia od 10 do 25% wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa lub na cel społeczny wskazany przez sąd.

W celu zwiększenia wychowawczego oddziaływania, jak i kontroli nad skazanymi przewidziano dozór i obowiązki dodatkowe tj:

1. dozór kuratorski osoby, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej, zajmującej się zapobieganiu demoralizacji lub pomocą skazanym,

2. obowiązki probacyjne, polegające na:

• przeproszeniu pokrzywdzonego,

• obowiązek łożenia na utrzymanie innej osoby,

• powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających naprawienia w całości lub części wyrządzonej szkody.

W stosunku do skazanego, który odbył połowę kary ograniczenia wolności, sumiennie wykonywał nałożony obowiązek pracy, przestrzegał porządku prawnego sąd może zwolnić z reszty kary, uznając ją za odbytą.

41. KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat, wymierza się ją w miesiącach i latach. Kara pozbawienia wolności orzekana jest w sprawach o zbrodnie i ciężkie występki, zwłaszcza wobec recydywistów i sprawców agresywnych, którzy stwarzają poważne zagrożenie dla porządku prawnego.

Kara pozbawienia wolności spełnia cele indywidualne - prewencyjne, polegające na izolacji niebezpiecznego przestępcy, a także na orzekaniu krótkoterminowych kar pozbawienia wolności lub środków karnych będących ostrzeżeniem dla sprawcy, że za popełnienie przestępstwa spotka się z dolegliwą reakcją karną.

W Polsce rozróżnia się :

• karę tzw. terminowego pozbawienia wolności (od l miesiąca do 15 lat, wymierzana w latach i miesiącach),

• karę 25 lat pozbawienia wolności,

• Karę dożywotniego pozbawienia wolności (nie stosowana wobec sprawcy, który nie ukończył w czasie popełnienia przestępstwa 18 lat,)

Skazanie na dożywotnie pozbawienie wolności nie wyklucza jednak starań o ułaskawienie, możliwe jest też warunkowe przedterminowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary) art.78§3KK .

Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach.

Skazanego w warunkach recydywy zwykłej (podstawowej) można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast w warunkach recydywy wielokrotnej- po odbyciu trzech czwartych kary; warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po roku.

Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary.

42. CHARAKTERYSTYKA I SYSTEMATYKA ŚRODKÓW KARNYCH

Środki karne możemy podzielić na:

• represyjne

• prewencyjne,

Środki karne polegające na pozbawieniu praw i zakazach orzekane są w latach, w granicach od l roku do 10 lat, jak również istnieje możliwość orzekania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na zawsze, w przypadku innych środków orzekane są one kwotowo albo w inny stosowny sposób.

Środki karne traktowane są jako środek racjonalnej polityki kryminalnej, którego celem jest naprawienie szkody, odebranie korzyści i zapobieganie przestępstwom, a nie zwiększanie dolegliwości w ogóle.
Systematyka środków karnych:

1. pozbawienie praw publicznych,

2. zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej
   działalności gospodarczej,

3. zakaz prowadzenia pojazdów,

4. przepadek przedmiotów i korzyści uzyskanych z przestępstwa,

5. obowiązek naprawienia szkody,

6. nawiązka,

7. świadczenie pieniężne,

8. podanie wyroku do publicznej wiadomości,

43. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE

Środki zabezpieczające stosowane są wobec szczególnie niebezpiecznych przestępców, a także sprawców niepoczytalnych, gdy jest to niezbędne aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa.
Środki zabezpieczające dzielimy na:.

1. środki o charakterze leczniczo - izolacyjnym i rehabilitacyjnym, do nich zaliczamy:

1. zakład psychiatryczny - stosuje się wobec sprawcy czynu zabronionego o
   znacznej społecznej szkodliwości, który z powodu niepoczytalności w czasie
   popełnienia tego czynu nie podlega odpowiedzialności karnej, jednak ze względu
   na jego zagrożenie dla porządku prawnego konieczna jest jego izolacja w
   zakładzie psychiatrycznym. Kontrola sądowa odbywa się nie rzadziej niż co 6
   miesięcy.

2. Zakład karny - stosuje się w wypadku ograniczonej poczytalności sprawcy
   czynu zabronionego skazując go na karę pozbawienia wolności bez warunkowego
   zawieszenia jej wykonania w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne. Jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają sąd może sprawcę skazanego na karę nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności warunkowo zwolnić i obowiązkowo zastosować dozór kuratorski.

3. Zakład leczenia odwykowego - stosuje się wobec sprawcy skazanego na karę nie przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności za przestępstwo, które pozostaje w związku z nałogowym używaniem alkoholu lub innych środków odurzających.

4. Placówki leczniczo - rehabilitacyjne - w zależności od postępów leczenia
   stacjonarnego sąd może skierować sprawcę na okres próby od 6 miesięcy do 2 lat do tej placówki, stosuje się wówczas dozór kuratora lub osoby zaufanej.
   Pozytywny wynik próby powoduje uznanie kary za odbytą z upływem jej okresu.

2. środki zabezpieczające o charakterze nieleczniczym (administracyjnym) -zaliczamy do nich:

1. orzeczenia o pozbawieniu praw lub zakazy wobec sprawcy, który dopuścił się czynu zabronionego w stanic niepoczytalności -orzeka się bezterminowo,
   jednakże sąd orzeka o przywróceniu tych praw lub uchyleniu zakazu jeżeli
   ustaną przyczyny dla których je zastosowano, np. zakaz prowadzenia pojazdów,
   wykonywania zawodu, prowadzenia określonej działalności, itp.

2. przepadek, - orzekany jest tytułem środka zabezpieczającego z powodu
   znikomej szkodliwości czynu, warunkowego umorzenia postępowania, a także
   gdy zachodzi okoliczność wyłączająca karalność sprawcy. Np. przepadek
   przedmiotów przy pomocy, których dokonano przestępstwa, przedmioty
   pochodzące z takiego czynu itp.

44. DYREKTYWY SĄDOWEGO WYMIARU KARY

Dyrektywy sądowego wymiaru kary są to zawarte w ustawie wskazania, którymi sąd ma obowiązek kierować się przy wymiarze kary. Funkcją tych dyrektyw jest zapewnienie realizacji celów kary, przyjętych w danym systemie prawnym.
Dyrektywy dzielimy na:

1. Dyrektywy ogólne to:

• Dyrektywa humanitaryzmu kary. Jest najważniejszą dyrektywą, żadna inna dyrektywa nie może usprawiedliwić wymierzenia kary niehumanitarnej lub naruszającej godność człowieka. Ma ona jednak większe znaczenie teoretyczne niż praktyczne (zakładamy brak sprzeczności wewnętrznej KK);

• Dyrektywa stopnia winy. Dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy. Stopień winy wyznacza więc górny pułap kary. Wymierzana kara nie może go przekroczyć, ale inne dyrektywy mogą spowodować wymierzenie kary łagodniejszej.

• Stopień szkodliwości społecznej czynu. W przeciwieństwie do kryterium stopnia winy, kryterium społecznej szkodliwości działać ma w obie strony, tzn. przeciwdziałać również wymierzeniu kary zbyt łagodnej mimo znacznej szkodliwości przestępstwa.

• Prewencja generalna i indywidualna: Efekt ogólnoprewencyjny karania ma w założeniu dotyczyć społeczeństwa jako całości. Prewencja ta w swojej najprostszej postaci polega na odstraszaniu od popełnienia przestępstw tych osób, których nie powstrzymują przed tym inne czynniki (np. zasady moralne). Prewencja indywidualna ma na celu oddziaływanie na skazanego. Kara ma zapobiec popełnianiu w przyszłości przestępstw przez samego skazanego poprzez uniemożliwienie mu ich popełniania lub jego wychowanie (resocjalizację).

• Pierwszeństwo kar wolnościowych. Zastosowanie tej dyrektywy wchodzi w grę wtedy, gdy sankcja przepisu karnego przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary. Sąd orzeka wówczas karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

Szczegółowe dyrektywy wymiaru kary są w pewnym zakresie rozwinięciem i uszczegółowieniem dyrektyw ogólnych. Jednak niektóre z nich, zwłaszcza te, które opierają się na faktach wyprzedzających czyn lub następujących po nim (sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, zachowanie się po jego popełnieniu) mają charakter samodzielny.

 

2. Szczególne - dotyczące jedynie określonych kategorii sprawców lub poszczególnych kar i
   środków karnych:

- szczególna dyrektywa wobec nieletnich i młodocianych - dyrektywa ta dotyczy

sprawców o różnym statusie:

nieletnich - którzy w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyli l 7 lat i nie ponoszą odpowiedzialności karnej, natomiast stosuje się wobec nich środki wychowawcze i poprawcze. Wyjątkiem od tej zasady jest odpo­wiedzialność karna nieletnich, którzy po ukończeniu 15 lat dopuścili się szcze­gólnie groźnych przestępstw wymienionych w art. 10 § 2.

młodocianych - to sprawcy, którzy w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat, a w czasie orzekania w pierwszej instancji — 24 lat. Można wobec nich zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, gdy przemawiają za tym względy wychowaw­cze (art. 60 § l k.k.).

45. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierzeniu kary łagodniejszego rodzaju. Instytucja nadzwyczajnego złagodzenia kary opiera się na założeniu, że różnorodność przypadków mieszczących się w ramach tej samej kwalifikacji prawnej powoduje, że w niektórych sytuacjach nawet najniższa kara przewidziana w sankcji przepisu byłaby za surowa.

KK zawiera zasady wymierzania kary złagodzonej:

• jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia

• jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od l roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności

• jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności

• jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywną, ograniczeniem wolności albo pozbawieniem wolności, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary orzeczeniu środka karnego (z wyłączeniem pozbawienia praw publicznych)

Nadzwyczajne złagodzenie kary może być zastosowane:

• w wypadkach przewidzianych w ustawie (np. przekroczenie granic obrony koniecznej, popełnienie czynu w stanie poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej)

• w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawczego oddziaływania kary

• w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za dane przestępstwo byłaby niewspółmiernie wysoka

46. POWRÓT DO PRZESTĘPSTWA

Recydywą jest ponowne lub wielokrotne popełnienie przestępstwa przez tego samego sprawcę. Wg k.k. recydywa ogólna obejmuje:

1. powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za jakiekolwiek przestępstwo umyślne, występuje tu brak przesłanek do warunkowego umorzenia postępowania.

2. powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za występek umyślny na karę
   pozbawienia wolności, na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, który wyklucza orzeczenie grzywny, lub kary ograniczenia wolności za występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat.

W ramach recydywy szczególnej wyróżnia się:

1. recydywę szczególną podstawową - gdy skazany na karę pozbawienia wolności za
   przestępstwo umyślne w ciągu 5 lat od odbycia poprzedniej kary, nie mniej jednak niż
   6 m-cy zostaje ponownie skazany za podobne przestępstwo umyślne,

1. recydywa szczególna wielokrotna - zachodzi gdy:

sprawca był już skazany w warunkach recydywy podstawowej, odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności, w ciągu 5 lat od odbycia ostatniej kary powrócił do przestępstwa; powrót do przestępstwa dotyczy umyślnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem

Recydywiście wielokrotnemu sąd wymierza karę pozbawienia wolności w wysokości wyższej od minimum kary przewidzianej za przypisane przestępstwo, z możliwością zaostrzenia wymiaru kary do górnej granicy sankcji zwiększonej o połowę. Innymi obostrzeniami są:

• ograniczenie do wypadków wyjątkowych możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,

• wymóg odbycia trzech czwartych kary do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie,

• obligatoryjność stosowania dozoru wobec takich sprawców.

47. ŚRODKI ZWIĄZANE Z PODDANIEM SPRAWCY PRÓBIE. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA, SYSTEMATYKA

Środki związane z poddaniem sprawcy próbie - tzw. środki probacyjne. Należą do nich: warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie wykonania kary i warunkowe przedterminowe zwolnienie (roz­dział VIII k.k.).

Istotą warunkowego zawieszenia jest poddanie sprawcy próbie. Okres próbny oznacza sąd w granicach 2-5 lat w wypadku kary pozbawienia wolności i 1-3 lat w wypadku grzywny lub kary ograniczenia wolności.

Przy zawieszaniu wykonania kary pozbawienia wolności sąd może orzec grzywnę w wysokości do 180 stawek dziennych, a przy karze ograniczenia wolności może orzec grzywnę w wysokości do 90 stawek dziennych.

W wypadku warunkowego zawieszenia sąd może nałożyć na skazanego pewne obowiązki, których katalog w KK nie ma charakteru zamkniętego. Mogą to być takie obowiązki jak, np. powstrzymanie się od nadużywania alkoholu, powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach i miejscach, wykonywanie pracy, poddanie się leczeniu rehabilitacyjnemu lub odwykowemu (konieczna zgoda skazanego).

Zawieszenie wykonania kary może być też połączone z dozorem osoby lub instytucji.

 

48. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO

Warunkowe umorzenie postępowania stosuje sąd. Umorzenie następuje na okres próby, który może wynosić od l roku do 2 lat. Sens tej instytucji polega na tym, że unika się nie tylko wymierzania sprawcy kary, ale również wyroku skazującego i znacznej części samego postępowania karnego, stanowiącego dla sprawcy na ogół poważną dolegliwość.

Przesłanki zastosowania tej instytucji są następujące:

• popełnione przestępstwo jest zagrożone karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności

• sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne

• okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości

• wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne

• istnieje pozytywna prognoza co do tego, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni nowego przestępstwa

• W przypadku przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności warunkowe umorzenie może być zastosowane w wypadku, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody.

Warunkowe umorzenie może być połączone z dozorem kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub odpowiedniej organizacji społecznej.

Można też nałożyć na sprawcę pewne obowiązki w postaci:

• obowiązku informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby

• obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego

• wykonania obowiązku alimentacyjnego

• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających.

Sąd podejmuje obligatoryjnie umorzone postępowanie, gdy sprawca w określa się próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został skazany. Sąd może podjąć umorzone postępowanie, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnił inne przestępstwo, uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

49. WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

Podstawową przesłanką warunkowego zawieszenia wykonania kary jest pozytywna prognoza, która wyraża się w przekonaniu sądu, że pomimo nie wykonania orzeczonej kary sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.
Warunkiem zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lata, kary ograniczenia wolności oraz grzywny samoistnej.

Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się wobec sprawców, którzy popełnili przestępstwo w warunkach recydywy szczególnej, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek uzasadniający zawieszenie wykonania kary uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się wyroku. Okres ten wynosi od 2 do 5 lat, a w stosunku do młodocianych i recydywistów wielokrotnych od 3 do 5 lat.

Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności można orzec grzywnę, która zwiększa dolegliwość środka karnego, jakim jest warunkowe skazanie. Grzywna nie podlega wykonaniu, jeżeli nastąpiło zarządzenie wykonania zwieszonej kary.
W ramach warunkowego zawieszenia można na sprawcę nałożyć obowiązki próby tj:

1. informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

2. przeproszenie pokrzywdzonego,

3. wykonywanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej
   osoby,
   d) wykonywanie pracy zarobkowej, podjęcie nauki albo przygotowanie się
   do zawodu,

e) powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych

środków odurzających,

f) poddanie się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu,

g) powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

h) inne stosowane postępowanie w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu
ponownie przestępstwa.

Dozór sprawuje kurator sądowy, lub inne osoby godne zaufania.

Pozytywny wynik próby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa,

Negatywny wynik próby powoduje obligatoryjne zarządzenie wykonania zawieszonej kary,

natomiast fakultatywne zależne od oceny sądu zarządzenie wykonania kary, również w przypadku uchylania się od uiszczenia grzywny, od wykonywania nałożonych obowiązków próby, dozoru kuratorskiego lub od orzeczonych środków karnych.

50. WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE

Sens tej instytucji polega na skróceniu okresu pobytu skazanego w zakładzie karnym, gdy taki dalszy pobyt nie jest już konieczny.

Przesłanki formalne

• Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej połowy, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach.

• Skazanego w warunkach recydywy specjalnej można zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, ale nie wcześniej niż po roku, a wypadku recydywy specjalnej wielokrotnej - po upływie trzech czwartych kary, nie wcześniej niż po roku.

• Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może być zwolniony po odbyciu 15 lat kary, a skazany na dożywocie - po odbyciu 25 lat kary.

Poza tymi przesłankami o charakterze formalnym, zasadnicze znaczenie ma przesłanka merytoryczna w postaci pozytywnej prognozy kryminologicznej w stosunku do skazanego (ocena właściwości i warunków osobistych, sposobu życia przed i po popełnieniu przestępstwa, zachowanie w toku odbywania kary)

Warunkowe zwolnienie następuje na okres próby, który w zasadzie równy jest części kary pozostałej do odbycia, ale nie może być krótszy od 2 lat i dłuższy od 5 lat (przy skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności - 10 lat).

Warunkowo zwolniony może być poddany obowiązkom w zasadzie takim samym, jak przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary.

Sąd obligatoryjnie odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne. Sąd może odwołać warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny.

51. PRZEDAWNIENIE, ISTOTA, RODZAJE

Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizować odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. Uzasadnienie tej instytucji opiera się na tym, że po upływie pewnego czasu czyn zaciera się w pamięci ludzi, toteż ukaranie nie jest konieczne ani dla zaspokojenia poczucia sprawiedliwości, ani dla celów ogólno prewencyjnych.

W polskim prawie karnym rozróżniamy trzy rodzaje przedawnienia:

Przedawnienie ścigania - Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od jego popełnienia upłynęło lat:

• 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa

• 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię

• 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata

• 5 -gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lata

• 3 - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną

Upływ wskazanych wyżej terminów oznacza, że nie można już wszcząć postępowania karnego w sprawie o takie przestępstwo. Mamy więc do czynienia z przedawnieniem ścigania.

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, oprócz ogólnego 3-letniego terminu przedawnienia ścigania , przewiduje się dalsze ograniczenie ścigania, które nie może nastąpić po upływie roku od czasu dowiedzenia się przez pokrzywdzonego o osobie sprawcy przestępstwa. Okresy przedawnienia biegną od momentu popełnienia przestępstwa, a w przypadku przestępstw skutkowych - od momentu nastąpienia skutku.

Przedawnienie wyrokowania. Jeżeli w czasie przewidzianym na ściganie przestępstwa wszczęto postępowanie przeciwko osobie, to karalność przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od upływu tego okresu. Tak więc podane wyżej terminy przedawnienia poszczególnych kategorii przestępstw ulegają przedłużeniu o 5 lat.

Przedawnienie kary. Nie można wykonać kary, jeżeli od momentu uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat:

• 30 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas powyżej lat 5
  15 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności poniżej lat 5

• 10 - w razie skazania na inną karę

Przepisów o przedawnieniu nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych. Konstytucja zawiera przepis, wg którego bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

52. PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI

Przedawnienie polega na uchyleniu karalności czynów przestępnych po upływie określonego w ustawie czasu od ich popełnienia. Uchylenie karalności ma charakter bezwzględny i następuje z mocy prawa.

Przedawnienie karalności:

1. zbrodni zabójstwa następuje po upływie 30 lat od jej popełnienia,

2. innej zbrodni - okres przedawnienia wynosi 20 lat.

3. Występków - okres ten wynosi 10 lat w stosunku do czynów zagrożonych karą
   pozbawienia wolności przekraczającą 3 lala,

Występków zagrożonych karą pozbawienia wolności do 3 lat - okres ten wynosi 5 lat, natomiast występki zagrożone karą ograniczenia wolności lub grzywną , przedawnienie następuje wówczas po upływie 3 lat od popełnienia czynu.

d) przestępstwa prywatnoskargowe - termin przedawnienia wynosi rok od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy, a ogólny okres przedawnienia tych przestępstw określa się na 3 lata.

Nie podlegają przedawnieniu zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Zasada nie przedawnienia karalności dotyczy również przestępstw popełnionych przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych tj.:

1. zabójstwa,

2. ciężkiego uszkodzenia ciała,

3. ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

4. pozbawienia wolności połączonego ze szczególnym udręczeniem

Okres przedawnienia rozpoczyna bieg od czasu popełnienia przestępstwa, Termin przedawnienia karalności ulega przedłużeniu o 5 lat, jeżeli w okresie przedawnienia wszczęto postępowanie karne przeciwko osobie.

53. PRZEDAWNIENIE WYKONANIA KARY

Przedawnienie wykonania kary polega na tym, że nie można wykonać kary lub środka karnego, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynął wskazany w ustawie okres. Przedawnienie wykonania kary pozbawienia wolności przekraczającej 5 lat następuje po 30 latach, a nie przekraczającej 5 lat - po 15 latach.

Okres przedawnienia wykonania grzywny i kary ograniczenia wolności a także środków karnych wynosi l0 lat, ( w wypadku obowiązku naprawienia szkody 15 lat).

54. WYŁĄCZENIE PRZEDAWNIENIA

Przedawnienie jest tradycyjną instytucja prawa karnego polegającą na uchyleniu karalności czynów przestępnych po upływie określonego w ustawie czasu od ich popełnienia. Uchylenie karalności ma charakter bezwzględny i następuje z mocy prawa. Nie podlegają przedawnieniu zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Zasadą nieprzedawniania karalności objęto także umyślne przestępstwa zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności połączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnione przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

55. ZATARCIE SKAZANIA

Dla realizacji funkcji sprawiedliwościowej kary, a zwłaszcza dla prewencji generalnej upowszechnia się informacje o skazaniu wśród możliwie szerokiego kręgu osób. Wyroki skazujące rejestruje się też w Centralnym Rejestrze Skazanych prowadzonym przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Jednakże po upływie pewnego czasu od wykonania kary znajomość faktu skazania przez inne osoby i zachowywanie oficjalnej informacji o skazaniu w rejestrze przestają być potrzebne. Dlatego też prawo przewiduje instytucję zatarcia skazania. Zatarcie polega na przyjęciu pewnej fikcji prawnej. Fikcja ta polega na tym, że po spełnieniu określonych przesłanek uważa się osobę skazaną za nie karaną, zaś informację o skazaniu usuwa się z CRS.

Zatarcie skazania z mocy prawa

• Zmiany ustawodawstwa, gdy wg nowej ustawy czyn nie jest zabroniony pod groźbą kary

• gdy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, a także gdy upłynęło 6 miesięcy od pomyślnego upływu okresu próby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary.

• Automatyczne zatarcie skazania na „terminową" karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności - gdy upływa 10 lat od jej wykonania, darowania lub przedawnienia jej wykonania

• Przy skazaniu na karę dożywotniego pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną.

• W razie skazania na grzywnę lub ograniczenie wolności zatarcie z mocy prawa następuje po upływie 5 lat od wykonania tej kary, darowania wykonania lub przedawnienia wykonania (na wniosek skazanego - po 3 latach).

Na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat już po upływie 5 lat.

POSTĘPOWANIE KARNE PROCESOWE

1. PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO

2. ZASADY POSTĘPOWANIA KARNEGO

3. PRZESŁANKI PROCESOWE

4. POSTĘPOWANIE ZWYCZAJNE A POSTEPOWANIE SZCZEGÓLNE

5. FORMY AKCJI CYWILNEJ,

6. KATEGORIE UCZESTNIKÓW PROCESU

7. POJĘCIE I RODZAJE WŁAŚCIWOŚCI ORGANÓW PROCESOWYCH

8. STRONY CZYNNE PROCESU

9. KATEGORIE REPREZENTANTÓW STRON PROCESOWYCH

10. DECYZJE PROCESOWE I ICH PODZIAŁ

11. POJĘCIE, ŹRÓDŁA DOWODU I ŚRODKA DOWODOWEGO

12. POWODY ISTNIENIA ZAKAZÓW DOWODOWYCH

13. ŚWIADEK ANONIMOWY I ŚWIADEK KORONNY

14. EKSPERYMENTY PROCESOWE

15. ZATRZYMANIE I PRAWA ZATRZYMANEGO

16. POJĘCIE, RODZAJE I FUNKCJE ŚRODKÓW ZAOBIEGAWCZYCH

17. TYMCZASOWE ARESZTOWANIE

18. PORĘCZENIE I JEGO RODZAJE

19. OBRONA OBLIOGATORYJNA

20. WSTĘPNE FORMY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

21. ŚLEDZTWO A DOCHODZENIE

22. ETAPY ROZPRAWY GŁÓWNEJ

23. ORZECZENIA SĄDOWE

24. APELACJA

25. KASACJA

26. WZNOWIENIE POSTEPOWANIA

1. PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO

Przedmiotem procesu karnego jest problem odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo.

Odpowiedzialnością karną, ewentualnie i cywilną, jest powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo. Odpowiedzialność karna nazywana również odpowiedzialnością prawną ma dwie podstawy:

1. faktyczną, - to czyn zarzucany oskarżonemu, który w razie potwierdzenia dowodami
   zasadności zarzutu zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku.

2. normatywną, - to kwalifikacja prawna (oceniana z punktu widzenia prawa ) czynu
   zarzucanego oskarżonemu. Może ona mieć dwa rodzaje zmiany:

• zmiana następcza - spowodowana zmianą w obrazie czynu,

• zmiana samoistna - dokonana przy niezmienionym obrazie czynu (to poprawa błędnej kwalifikacji prawnej).

2. ZASADY POSTĘPOWANIA KARNEGO

Naczelne zasady procesu to społeczne ważne ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii z zakresu procesu. Wyróżniamy:

• Zasada abstrakcyjna procesu to ogólna idea rozstrzygnięcia węzłowej kwestii prawnej
  w procesie, niezwiązana z konkretnym ustawodawstwem.

• Zasada konkretna procesu natomiast to zasada abstrakcyjna wtłoczona
  w ramy obowiązującego prawa taka , jaka „przykrawuje” ją ustawodawstwo, aby dostosować ją do konkretnych warunków w danym czasie i miejscu.
  Innym podziałem zasad, mającym praktyczne znaczenie , jest rozróżnienie zasad konstytucyjnych , czyli takich dyrektyw, które zostały wymienione przez konstytucje (np. zasada obiektywizmu, zasada domniemania niewinności) i zasad pozakonstytucyjnych czyli dyrektyw niesformułowanych w Konstytucji. Inny ważny podział to zasady prawnie definiowane czyli zasady wymienione i dookreślone w kodeksie postępowania karnego, zasady prawnie niezdefiniowane, których obowiązywanie wynika z kilku lub kilkunastu razem wziętych przepisów, np. zasada bezpośredniości.

• Zasada prawdy materialnej jest to dyrektywa, w myśl której podstawę wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością. Chodzi
  o prawdę materialną, czyli o zgodność ustaleń obiektywną rzeczywistością. Z definicji zasady prawdy materialnej wynika podstawowa konsekwencja w postaci obowiązku organów procesowych czynienia wszystkiego, co jest w ich mocy, aby dotrzeć do prawdy materialnej i wyciągnąć z tego faktu właściwe wnioski. Organy te powinny dążyć do ustaleń faktycznych w procesie odpowiadających prawdzie, bez względu na zachowanie się stron w procesie. Ustalenia faktyczne są to takie stwierdzenia faktów, do których dochodzi w wyniku czynności procesowych. Poza procesowe ustalenia faktyczne dokonywane poza procesem, a więc w ramach tzw. Postępowania sprawdzającego lub czynności operacyjno-rozpoznawczych, czyli nieformalnych i tajnych czynności Policji, ABW, straży Granicznej, nie maja na ogół bezpośredniego wpływu na decyzje procesowe.

Poznawanie faktów w procesie odznacza się trzema cechami:

1)poznanie to ma charakter probabilistyczny, to znaczy, że w zasadzie ustala się tylko prawdopodobieństwo, a nie obiektywną pewność.

2)Poznanie to ma charakter materialny, gdyż odrzuca się wszelkie kryteria celności poznania faktów. O tym czy doszło do poznania faktów w procesie, decyduje proces myślowy nazywany udowodnieniem.

3)poznanie faktów ma sens tylko wtedy, gdy jest prawnie relawantne. Dochodzi się bowiem tylko w granicach i w stopniu dokładności wyznaczonym przez przedmiot procesu.

• Zasada obiektywizmu jest to dyrektywa, zgodnie z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie
  powinien kierunkowo nastawiać się do samej sprawy. Spełnienie trzech warunków
  jest niezbędne do tego, aby obiektywizm był realny:
  1)niezawisłość lub co najmniej niezależność organu procesowego. Człowiek niezawisły nie wdaje się w układy międzypersonalne, jest odporny psychicznie, nie można go kupić. Niezawisły jest sędzia, niezależny jest natomiast prokurator, gdyż ma prawo
  do własnego zdania, ale podlega dyscyplinie hierarchicznej. Środkiem chroniącym przed naruszeniem niezawisłości jest instytucja wyłączenia sędziego.
  2)przestrzeganie reguły audiatur et altera pars czyli dyrektywy głoszącej, że sąd powinien wziąć pod uwagę cały materiał dowodowy, zarówno świadczący na rzecz, jak i przeciw każdej ze stron, oraz powinien wysłuchać argumentacji wszystkich stron procesowych.
  3)minimalne działanie czynników irracjonalnych wpływających na podejmowanie decyzji. Człowiek zawsze pozostaje pod wpływem czynników irracjonalnych, np. uprzedzeń, niechęci, sympatii, gniewu, przygnębienia, radości i smutku. Chodzi tylko o to, aby ich oddziaływanie zostało sprowadzone do minimum. Dlatego tak ważne jest są doświadczenie życiowe, wiedza sędziego i kolektywność orzekania.

• Zasada domniemania niewinności i in dubio pro reo orza ciężar dowodu
  Zasada domniemania niewinności i to dyrektywa, w myśl której oskarżonego
  należy traktować jak niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina
  w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe.
  Zasada in dubio pro reo natomiast to dyrektywa, w myśl której wszystkie nie dające się rozstrzygnąć wątpliwości należy rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego.
  Ciężar dowodu to powinność udowodnienia ze względu na własny interes prawny. Obowiązek dowodzenia jest powinnością udowadniania ze względu na cudzy interes prawny, np. interes klienta (obowiązek adwokata),. Niedopełnienie tej powinności może spowodować pociągnięcie na przykład do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

• Zasada swobodnej oceny dowodów jest to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim przekonaniem nieskrępowanym ustawowymi regułom i oceny, ukształtowanym natomiast pod wpływem wskazań wiedzy, doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozumowania.

• Zasada bezpośredniości jest to dyrektywa w myśl której organ procesowy powinien zetknąć się ze źródłem i środkiem dowodowym osobiście, a środkiem dowodowym , na którym opiera swe ustalenia, powinien być przede wszystkim środek dowodowy pierwotny (tzw. Dowód pierwotny).

• Zasada kontradyktoryjności i inkwizyjności

Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, zgodnie z którą strony mają prawo walki
o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie.

Zasada inkwizycyjności to dyrektywa, zgodnie z którą w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i badanie sprawy należy przede wszystkim dla organu procesowego.

• Zasady legalizmu i oportunizmu oraz konsensualizm procedury karnej.

Zasada legalizmu to dyrektywa zgodnie z którą organ procesowy powołany do ścigania przestępstw zobowiązany jest, z chwilą powzięcia uprawdopodobnionej wiadomości o przestępstwie ściganym z oskarżenia publicznego, wszcząć i przeprowadzić postępowanie karne.

Przeciwstawną dyrektywą jest zasada oportunizmu, w myśl której organ procesowy może nie wszczynać postępowania, jeżeli wzgląd na interes społeczny czyni w danej sprawie postępowanie karne niecelowym.

• Zasada prawa do obrony to dyrektywa w myśl której oskarżony ma prawo bronić się
  w procesie i korzystać z pomocy obrońcy. Z definicji tej wynikają dwa pojęcia:

Obrona materialna to podejmowane przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynności procesowych w celu ochrony interesów oskarżonego w procesie. Wyraża się zwłaszcza w składaniu wniosków o przeprowadzenie dowodów, przytaczaniu argumentów na jego rzecz, kontrargumentów przeciwko tezom oskarżenia.

Obrona formalna to korzystanie z pomocy obrońcy przez oskarżonego.

• Zasada publiczności to dyrektywa, w myśl której wiadomości o procesie karnym powinny być dostępne społeczeństwu.

• Zasada uczciwego procesu jest to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe powinny prowadzić postępowanie rzetelne, z poszanowaniem godności uczestników procesu i bez nieuzasadnionej zwłoki.

3. PRZESŁANKI PROCESOWE

Przesłanka procesowa to stan prawny warunkujący dopuszczalność wszczęcia i toku procesu lub poszczególnej czynności procesowej. Wyróżniamy:

Przesłanki pozytywne to takie stany prawne, które muszą zachodzić, aby proces mógł się toczyć, w więc aby był dopuszczalny, np. wniosek pokrzywdzonego , karalność czynu, skarga uprawnionego oskarżyciela.

Przesłanki negatywne to takie stany prawne, które wyłączają dopuszczalność wszczęcia
i dalszego biegu procesu, np. przedawnienie, śmierć oskarżonego, powaga rzeczy osądzonej.

Przesłanki bezwzględne to stany prawne, które warunkują proces w każdym układzie procesowym, np. powaga rzeczy osądzonej zawsze wyłącza dopuszczalność procesu.

Przesłanki względne to stany prawne, które warunkują proces tylko w określonym układzie procesowym, jaki wyznaczają osoba oskarżonego, jej czyn i szczególne wymaganie w danej sytuacji stworzone przez prawo.

Przesłanki materialne warunkują proces dlatego, że warunkują one odpowiedzialność karną określoną przepisami prawa materialnego.

Przesłanki formalne to stany prawne, które nie przesądzają braku odpowiedzialności karnej w razie ich niezaistnienia, ale warunkują jedynie sam proces karny.

4. POSTĘPOWANIE ZWYCZAJNE A POSTĘPOWANIE SZCZEGÓLNE
(TRYBY POSTEPOWANIA)

W obrębie procesu zasadniczego wyróżniamy tzw. tryby postępowania czyli zróżnicowane jego przebiegi. Wyróżniamy tutaj:

1. Postępowanie zwyczajne, -jest to przebieg procesu zmierzający do rozstrzygnięcia
   kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, uznany za typowy w danym systemie
   procesu,

2. Postępowanie szczególne, - zmierza także do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności oskarżonego, ale różniącymi się istotnie od postępowania zwyczajnego, w sposób z góry przewidziany przez ustawodawcę np. chęć przyśpieszenia postępowania. Postępowanie szczególne dzielimy na 3 grupy:

• postępowanie ekwiwalentne - są tak samo sformalizowane jak zwyczajne, ale w miejsce jednych form wchodzą inne bądź niektóre formy są zmodyfikowane np. w postępowaniu w stosunku do nieletnich nie ma aktu oskarżenia ale występuje postanowienie o rozpoznanie sprawy,

• postępowanie wzbogacone - tutaj formalizm jest większy od formalizmu postępowania zwyczajnego - obecnie w Polsce nie występuje, postępowanie

• zredukowane - formalizm tych trybów jest mniejszy niż postępowania zwyczajnego, do grupy tej należy postępowanie uproszczone, postępowanie z oskarżenia prywatnego, nakazowe i doraźne.

5. FORMY AKCJI CYWILNEJ

Akcja cywilna polega na rozstrzyganiu w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z przestępstwa lub nakładaniu z tego powodu odpowiednich świadczeń. W polskim procesie karnym znane są następujące akcje cywilne:

• Postępowanie adhezyjne, czyli postępowanie toczące się w ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę. Pokrzywdzony może w ten sposób dochodzić roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Ułatwieniem dla pokrzywdzonego jest tymczasowe zwolnienie go z obowiązku opłacenia powództwa cywilnego. Utrudnieniem jest natomiast możliwość pozostawienia przez sąd powództwa bez rozpoznania.

• Orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody, które sąd orzeka
  w następujących przypadkach:

1. Bezwzględnie obligatoryjne - gdy warunkowo umarza postępowanie;

2. Względnie obligatoryjnie - gdy pokrzywdzony złoży wniosek, w jakiejkolwiek formie, w sprawie o przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu; skazując oskarżonego sąd musi wówczas orzec obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub w części, chyba że nie da się ustalić wysokości szkody; wówczas sąd musi wymierzyć stosowną nawiązkę;

3. Fakultatywne - w razie zawieszenia wykonania kary.

• Orzeczenie odszkodowania z urzędu w razie skazania; może ono nastąpić w każdej sprawie, chyba ze jest niedopuszczalne z mocy ustawy, np. w postępowaniu w sprawach przeciwko nieletnim;

• Orzeczenie nawiązki. KK przewiduje orzekanie nawiązki w 5 wypadkach fakultatywnie, np. w razie skazania za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko środowisku za pomówienie lub zniewagę oraz w 2 wypadkach obligatoryjnie, gdy skazuje za 1 z 4 przestępstw komunikacyjnych popełnionych w stanie nietrzeźwości lub za wyrąb drzewa albo kradzieże drewna z lasu;

• Orzeczenie świadczenia pieniężnego, gdy sąd skazuje za nietrzeźwość kierowcy albo odstępuje od wymierzenia kary lub warunkowo umarza postępowanie lub stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary;

• Orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej Skarbowi Państwa przez podmiot, w którego imieniu działał sprawca skazany za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową takiemu podmiotowi ( np. spółce, która oszukała Skarb Państwa)

6. KATEGORIE UCZESTNIKÓW PROCESU

Uczestnik procesu to kategoria zbiorcza, obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcję

wyznaczoną jej w procesie.

Wyróżniamy następujące kategorie uczestników procesu:

1. organ procesowy - organ wydający decyzję

• stadialne czyli w postępowaniu przygotowawczym (Prokurator, Policja i inne służby mundurowe, Sąd (stosujący areszt tymczasowy)

• głównego - Sąd, przewodniczący składu orzekającego, Prezes Sądu, Przewodniczący Wydziału,

• odwoławczego

• wykonawczego - Sąd, Prezes Sądu, Sędzia penitencjarny, dyrektor ZK, dyrektor jednostki organizacyjnej służby więziennej, kurator zawodowy, organ egzekucyjny (Komornik, Urząd Skarbowy)

• strony procesowe i ich przedstawiciele - uczestnicy procesu, którzy nie są organem pastwa, a mają prawne zainteresowanie w rozstrzygnięciu procesu

• czynne - występują z żądaniem

• bierne - przeciwko którym jest prowadzone postępowanie

• rzecznicy interesu publicznego - nie reprezentuje stron. Jest to Rzecznik Praw Obywatelskich, prokurator Generalny, przedstawiciel społeczny, prokurator
  w postępowaniu adhezyjnym

• osobowe źródła dowodowe oskarżony, świadek, biegły, kurator

• pomocnicy organów procesowych - protokolant, tłumacz, konwojent

7. POJĘCIE I RODZAJE WŁAŚCIWOŚCI ORGANÓW PROCESOWYCH

Organy procesowe są to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień.

Organy procesowe w postępowaniu głównym, odwoławczy, i kasacyjnym i w postępowaniu wykonawczym związane są przepisami regulującymi ich właściwość.

Właściwość - to upoważnienie organu procesowego, będące zarazem jego obowiązkiem, do dokonywania określonych czynności procesowych.

Wyróżniamy następujące właściwości organów:

1. właściwość rzeczowa - to upoważnienie do całościowego rozpoznania i załatwienia
   sprawy w pierwszej instancji. Sąd rozpoznaje sprawę od wniesienia aktu oskarżenia do wydania wyroku i rozpatruje istotę odpowiedzialności karnej oskarżonego. Sąd okręgowy orzeka tylko gdy ustawa wyraźnie przekazuje sprawę o dane przestępstwo do jego właściwości,

2. właściwość funkcjonalna - to upoważnienie organu procesowego do nie całościowego rozpoznania i załatwienia sprawy np. upoważnienie do rozpoznania apelacji, zażalenia
   itp.

3. Właściwość miejscowa - to upoważnienie organu procesowego do rozpoznania załatwienia sprawy w zależności od siedziby organu lub umiejscowienia danej sprawy.

8. STRONY CZYNNE PROCESU

Strony procesowe to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Stronami czynnymi są:

1. oskarżyciel publiczny -jest nim zasadniczo Prokurator, lub inne organy w
   postępowaniu uproszczonym, które zostały uprawnione do prowadzenia dochodzenia,

2. oskarżyciel prywatny - to pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed sądem akt
   oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego,
   pokrzywdzony - to osoba fizyczna lub prawna albo instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

3. oskarżyciel posiłkowy - który może być:

• uboczny - czyli pokrzywdzony, chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela publicznego i następnie popiera to oskarżenie przed sądem,

• subsydiarny - czyli pokrzywdzony, który wnosi oskarżenie zamiast oskarżyciela publicznego odmawiającego wniesienia aktu oskarżenia,

4. pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym,

5. powód cywilny

9. KATEGORIE REPREZENTANTÓW STRON PROCESOWYCH

Reprezentant strony procesowej to osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego.

Tytułem prawnym może być bądź pełnomocnictwo udzielone przez stronę bądź zarządzenie Prezesa sądu, bądź przepis ustawy.

Reprezentantami stron są:

1. obrońcy - działają w interesie oskarżonych i skazanych,

2. pełnomocnicy - działają w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu
   przygotowawczym i przejściowym, oskarżycieli prywatnych, posiłkowych lub powodów cywilnych,

3. przedstawiciele ustawowi - reprezentują z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich (do ukończenia 18 roku życia) albo ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo.

10. DECYZJE PROCESOWE I ICH PODZIAŁ

Wśród oświadczeń procesowych wyróżniamy:

1. oświadczenia postulujące ( skargi, wnioski, akty oskarżenia, prośby );

2. oświadczenia władcze (imperatywne) z których najważniejsze są decyzje procesowe, które dzielimy na:

1. orzeczenia, które z kolei dzielimy z kolei na:

• wyroki - to orzeczenia sądu, wydane w imieniu RP, rozstrzygające o kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego - wyroki uzasadnia się tylko na żądanie strony procesowej, z urzędu natomiast uzasadnia się wyroki z II instancji i wydane na skutek kasacji, lub gdy zostało zgłoszone wotum separatum, Odmianą wyroku jest wyrok nakazowy - który może nie zawierać uzasadniania,

• postanowienia - uzasadnia się zawsze.

b) zarządzenia czyli decyzje w kwestiach mniejszej wagi, mające charakter porządkowy, incydentalny. Zarządzenia wymagają pisemnego uzasadnienia jedynie wówczas gdy podlegają zaskarżeniu.

11. POJĘCIE, ŹRÓDŁA DOWODU I ŚRODKA DOWODOWEGO

Osobowym źródłem dowodu jest osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego. Należą do nich:

1. oskarżony-dostarcza środek dowodowy w postaci wyjaśnień,

2. świadek - dostarcza zeznań,

3. biegły-dostarcza opinii,

1. osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała - dostarcza cech charakterystycznych
   ciała lub organizmu z punktu widzenia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego,

c) zawodowy kurator sądowy - dostarcza wyniki wywiadu środowiskowego,

12. POWODY ISTNIENIA ZAKAZÓW DOWODOWYCH

Zakaz dowodowy to norma prawna zabraniająca przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzająca ograniczenie w uzyskiwaniu dowodów.
Zakazy te wprowadza się, aby chronić godność człowieka, jego nietykalność osobistą oraz swobodę myśli i wypowiedzi, chronić ważne interesy państwa, tajemnicę zawodową lub służbową, a ponadto dobro rodziny.

13. ŚWIADEK ANONIMOWY I ŚWIADEK KORONNY

Świadek anonimowy - to produkt stanu zagrożenia we współczesnym społeczeństwie. Aby zachęcić świadka do składania zeznań, obawiającego się przemocy lub groźby bezprawnej, K.K. zezwala na przesłuchanie świadka z zachowaniem w tajemnicy danych osobowych.

Dostęp do tych danych ma tylko sąd lub prokurator, a czasem funkcjonariusz policji prowadzący śledztwo. Oskarżony i jego obrońca mogą zadawać świadkowi pytania, ale w formie gwarantującej zachowanie tajemnicy tożsamości świadka, tej tożsamości nie można wobec nich odsłonić.

Świadek koronny - to sprawca, który zaakceptował propozycję umorzenia przeciwko niemu

postępowania w sprawie o przestępstwo z zakresu przestępczości zorganizowanej w zamian za informacje mogące przyczynić się do ujawnienia takiego przestępstwa, wykrycie jego sprawców i ujawnienia dalszych podobnych przestępstw oraz zapobieżenia im.

Procedurę przyznawania statusu świadka koronnego oraz gwarancje bezpieczeństwa włącznie z możliwością zmiany imienia i nazwiska jego i członków najbliższej rodziny oraz zapewnienia innego miejsca zamieszkania normuje ustawa o świadku koronnym z 97r.

14. EKSPERYMENTY PROCESOWE

Biegłym w procesie karnym może być każdy, kto posiada tzw. wiadomości specjalne, potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy.

Ekspertyza występuje w dwóch pojęciach:

1. w znaczeniu ścisłym to badanie przeprowadzone przez biegłego,

2. w znaczeniu szerszym to obok badania także opinia biegłego.

Szczególnym rodzajem ekspertyzy jest ekspertyza psychiatryczna, postanowić ją może tylko sąd lub prokurator i tylko wtedy gdy zachodzą uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego. Taką ekspertyzę musi przeprowadzić co najmniej dwóch biegłych psychiatrów. Na wniosek sąd może postanowić przeprowadzenie badania połączonego z obserwacją w zakładzie leczniczym.

Biegli dzielą się na:

1. powoływanych okazjonalnie do konkretnych spraw,

2. biegłych sądowych - wpisanych na specjalną listę w sądzie okręgowym i sprawdzeniu
   ich kwalifikacji.

O opinię można również zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.

15. ZATRZYMANIE I PRAWA ZATRZYMANEGO

Zatrzymanie to krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowania środka zapobiegawczego lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego cło organu procesowego. Czas zatrzymania - zatrzymany powinien być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli wciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

Prawa zatrzymanego:

1. należy go natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach, prawo do adwokata, zawiadomienia rodziny, zażalenia do sądu, od odmowy wyjaśnień,

2. należy bezzwłocznie spisać protokół zatrzymania, będący dowodem legalności
   zatrzymania,

3. należy umożliwić mu nawiązanie kontaktu z adwokatem,

4. na żądanie zatrzymanego należy zawiadomić osobę najbliższą lub wskazaną przez niego,

5. zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub
   prowadzenia postępowania, który ma obowiązek niezwłocznego rozpatrzenia takiego
   zażalenia.

16. POJĘCIE, RODZAJE I FUNKCJE ŚRODKÓW ZAOBIEGAWCZYCH

Środki zapobiegawcze to środki przymusu stosowane wobec oskarżonego celem zabezpieczenia prawidłowego toku procesu.

Rodzaje środków zapobiegawczych:

1. tymczasowe aresztowanie,

2. poręczenie,

3. dozór policji,

4. nakazy i zakazy zachowania,

5. zakaz opuszczania kraju,

6. list żelazny,

Funkcje środków zapobiegawczych:

1. funkcja prewencyjna (zasadnicza) - środki zapobiegawcze stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, (utrudnia się oskarżonemu ucieczkę lub nakłanianie do fałszywych zeznań, zastraszania świadków itp.);

2. funkcja ochronna, będąca funkcją akcesoryjną - polega na zapobieganiu popełnieniu nowego przestępstwa przez oskarżonego, poprzez tymczasowe aresztowanie, które zalicza się na poczet kary i środków karnych,

17. TYMCZASOWE ARESZTOWANIE

Podstawami tymczasowego aresztowania są:

1. podstawa ogólna to funkcja ochronna tymczasowego aresztowania,

2. podstawy szczególne to:

• zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego,

• zachodzi obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub

• wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne, jest to tzw.

• obawa matactwa.

• gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni

lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu,

18. PORĘCZENIE I JEGO RODZAJE

Poręczenie jest to środek zapobiegawczy łagodniejszy od tymczasowego aresztowania. Oskarżony pozostaje na wolności w zamian za gwarancję, że nie utrudni on bezprawnie postępowania i zgłosi się na każde wezwanie.

Rodzaje poręczenia to:

1. majątkowe - oskarżony lub inna osoba może złożyć poręczenie w postaci pieniędzy,
   papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki. Poręczenie można wpłacić dopiero w
   momencie naruszenia przez oskarżonego zobowiązania. Od poręczenia majątkowego
   należy odróżnić kaucje jako środek zastępczy tymczasowego aresztowania.

2. Społeczne - można przyjąć od pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony, od
   kierownictwa szkoły lub uczelni, od zespołu żołnierzy lub instytucji. We wniosku o
   przyjęcie poręczenia należy wskazać osobę, która ma wykonywać obowiązki
   poręczającego.

3. Indywidualne - składa je osoba godna zaufania, jej osobiste staranie o należyte
   zachowanie się oskarżonego ma być gwarancją pozostania oskarżonego na wolności.

19. OBRONA OBLIGATORYJNA

Obrona obligatoryjna zachodzi gdy ustawa żąda, aby oskarżony był reprezentowany przez obrońcę gdy:

a) jest nieletni,

1. jest głuchy, niemy lub niewidomy,

2. zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

3. sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę,
   w postępowaniu apelacyjnym, gdy sąd nie uwzględni wniosku oskarżonego
   pozbawionego wolności o sprowadzenie go na rozprawę,

4. gdy toczy się postępowanie wznowione po śmierci oskarżonego na jego korzyść,

5. gdy toczy się postępowanie poprawcze przed sądem w sprawie nieletniego

20. WSTĘPNE FORMY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Wstępnymi formami postępowania przygotowawczego są:

1. postępowanie sprawdzające - śledztwo lub dochodzenie wolno wszcząć tylko wtedy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Postępowanie sprawdzające może trwać nie dłużej niż 30 dni, w którym ustala się wiarygodność zawiadomienia o przestępstwie. Polega na nieformalnym rozpylaniu, zbieraniu dokumentów i obserwacji.

Jeżeli podejrzenie okazuje się słuszne należy wydać postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, w przeciwnym razie trzeba wydać postanowienie
o odmowie wszczęcia.

2. Dochodzenie wstępne ( w niezbędnym zakresie ) prowadzi sieje w każdej sprawie, gdy zachodzi wypadek nie cierpiący zwłoki, gdy należy zabezpieczyć ślady i dowody
   przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, nie czekając na
   formalne wszczęcie śledztwa lub dochodzenia. Przeprowadza je Prokurator lub Policja.
   Może trwać tylko 5 dni od dnia pierwszej czynności, po upływie tego terminu każda
   czynność jest bezskuteczna. Dochodzenie to kończy się wydaniem postanowienia o
   wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo postanowieniem o umorzeniu

21. ŚLEDZTWO A DOCHODZENIE

Stadium postępowania przygotowawczego ma dwie formy:

1. śledztwo - które prowadzi policja jeżeli nic prowadzi go prokurator, śledztwo może być:

• obligatoryjne - prowadzone we wszystkich sprawach o zbrodnie i inne przestępstwa, w których nie prowadzi dochodzenia, a także w tych sprawach w których prokurator ma obowiązek prowadzić śledztwo,

• fakultatywne - może toczyć się. gdy prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy,

Czas trwania śledztwa nie powinien przekroczyć trzech miesięcy, ale może być wielokrotnie przedłużane przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem prowadzącym - na okres roku, a przez prokuratora nadrzędnego na dalszy czas oznaczony.

2. dochodzenie - prowadzi się w sprawach o występki wymienione przez k.p.k.
   z pewnymi wyjątkami. Prowadzi je policja ale w sprawach o niektóre przestępstwa może prowadzić je Straż Graniczna, ABW, prokurator, organy uprawnione przez Ministra Sprawiedliwości oraz finansowe.

Dochodzenie powinno ukończyć się w ciągu 2 miesięcy z możliwości przedłużenia do 3 miesięcy. Dochodzenie ogranicza się do ustalenia czy zachodzą podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Utrwalanie innych czynności odbywa się w formie protokołów zawierających istotne oświadczenia osób biorących udział w czynności.

Prokuratura nie zawiadamia o wszczęciu dochodzenia, zatwierdza jednak postanowienie o umorzeniu.

22. ETAPY ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Rozprawa główna odbywa się przed sądem I instancji.

Rozprawa główna dzieli się na następujące etapy:

1. rozpoczęcie rozprawy - zaczyna się wywołaniem sprawy, przewodniczący sprawdza obecność wezwanych osób oraz bada, czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. Na tym etapie załatwiane są dodatkowe wnioski stron dotyczące zasadniczych treści, np. jawności rozprawy.

2. Przewód sądowy - to jawne i ustne zapoznawanie się sądu z całością sprawy,
   odczytanie aktu oskarżenia, składanie wyjaśnień przez oskarżonego; przesłuchuje się
   świadków, wysłuchuje opinii biegłych, sąd zapoznaje się z dowodami rzeczowymi.

3. Głosy stron - po zamknięciu przewodu sądowego, przewodniczący udziela głosu
   stronom i ich reprezentantom. Reprezentanci stron zawsze zabierają głos przed stronami, a przedstawiciel społeczny przed obrońcą i oskarżonym.

4. Wyrokowanie -jest tajne i składa-się z następujących etapów:

• narada nad wyrokiem,

• głosowanie co do kwestii winy, potem kary, środka karnego i innych kwestii, sporządzenie wyroku,

• ogłoszenie wyroku przez przewodniczącego, który poucza strony o możliwości zaskarżenia wyroku,

5. czynności końcowe - to sporządzenie uzasadnienia wyroku, gdy strona w terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku złożyła wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia, rozliczenie kosztów itp.

23. ORZECZENIA SĄDOWE

Orzeczenia dzielą się na wyroki i postanowienia.

Wyrokiem jest tak nazywane orzeczenie sądu, wydane w imieniu RP, rozstrzygające o kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego. Szczególną odmianą wyroku jest wyrok nakazowy, który może nie zawierać uzasadnienia.

Postanowienia uzasadnia się również zawsze. Ustawa zwalnia jednak w niektórych wypadkach z obowiązku sporządzenia uzasadnienia, np. nie wymaga uzasadnienia zarówno dopuszczenie dowodu, jak i uwzględnienie wniosku, któremu inna strona nie sprzeciwiła się, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu.

24. APELACJA

Apelacja jest środkiem odwoławczym skierowanym przeciwko nieprawomocnemu wyrokowi

sądu I instancji, uruchamiającym kontrolę tego wyroku zarówno pod kątem uchybień prawa, jak i uchybień w zakresie ustaleń faktycznych oraz wymiaru kary.

Termin wniesienia apelacji wynosi 14 dni i biegnie od daty doręczenia wyroku
z uzasadnieniem.

Od wyroków sądów rejonowych apelację rozpoznają sądy okręgowe, a sądy apelacyjne
od wyroków sądów okręgowych.

Apelacja może być wniesiona co do winy lub można ją ograniczyć tylko co do kary.

Cechy apelacji to:

1. sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego co do istoty
   sprawy, swe ustalenia powinien opierać na treści protokołu rozprawy głównej.

2. sąd odwoławczy może merytorycznie zmienić wyrok sądu l instancji, tj. wydać własne
   rozstrzygnięcie ale na podstawie ustaleń dokonanych przez sąd I instancji.

Sąd odwoławczy powinien uchylić wyrok I instancji i przekazać sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia, który może karę zaostrzyć lub złagodzić w omawianym zakresie.

25. KASACJA

Kasacja polega na badaniu zgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu odwoławczego

kończącego postępowanie sądowe. Kasację rozpoznaje tylko Sąd Najwyższy.

Każda ze stron może wnieść kasację pod warunkiem:

1. wyczerpania instancji - strona ma prawo do kasacji jeśli wcześniej zaskarżyła orzeczenie sądu l instancji, chyba że w II instancji zapadło dla niej orzeczenie niekorzystne w porównaniu do orzeczenia I instancji, lub zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza,

2. pod warunkiem gravamen, czyli zaskarżenia jedynie rozstrzygnięcia naruszającego prawa odwołującego się lub szkodzącego jego interesom,

3. pod warunkiem przymusu adwokackiego - kasacja powinna być sporządzona
   i podpisana przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że wnosi ją prokurator, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich,

4. pod warunkiem dotrzymania terminu 30 dni od daty doręczenia orzeczenia sądu odwoławczego,

4. pod warunkiem uiszczenia opłaty kasacyjnej, nie dotyczy to prokuratora,

Kasacja może być wniesiona tylko w razie zaistnienia:

1. bezwzględnej przyczyny odwoławczej,

2. innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć wpływ na treść orzeczenia,

Kasacja jest niedopuszczalna:

1. w stosunku do tego samego oskarżonego od tego samego orzeczenia po raz drugi
   wniesiona przez tę samą stron,

1. od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego w następstwie kasacji.

Kasację nadzwyczajną może wnieść Prokurator Generalny lub Rzeczni Praw Obywatelskich, w ciągu 30 dni od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe, bezpośrednio do Sądu Najwyższego,

26. WZNOWIENIE POSTEPOWANIA

Wznowienie postępowania jest środkiem w celu usunięcia uchybień niezależnych od sądu, i następuje na:

1. wniosek - podpisany przez prokuratora, lub radcę prawnego lub adwokata w sytuacji:

• gdy dopuszczono się przestępstwa, a mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia,

• po wydaniu orzeczenia ujawniły się nowe fakty lub dowody nieznane sądowi, a będące względniejsze dla skazanego lub wskazujące, że skazany nie popełnił przestępstwa,

• w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia,

• gdy wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę,

• jeżeli skazany nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji,

• gdy doszło do uchybienia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku,

z urzędu - tylko w razie ujawnienia się jednego z uchybień będących bezwzględną
przyczyną odwoławczą, przy czym wznowienie ż powodu nieuwzględnienia niektórych negatywnych przesłanek procesu, pozbawienia oskarżonego obowiązkowego obrońcy, może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

---